|
2015
|
|
|
Kontuak kontu, bestelako toki batera ere badoakit gogoa bertso horren aurrean, hain zuzen jarreren inertzietara, eta auto ironiko irakurtzen dut azken puntx gisa saiatu nuen hura, amaren bronka, topikoagorik. Kuriosoa da, gainera, zeren eta neure ama pertsonalak, etxera blai iritsita, ez lidake sekula errietarik egingo ezpada toalla lehor eta posible zen heinean epel bat emango; zer
|
nola
azaleratzen diren errepresentazio ohikoak, ordea, tradizionalak, gizaldi eta gizaldietan transmitituak, norbere bizipenarekin bat ez datozenean ere, norbera hamar urteren bueltako mukizua denean ere.
|
|
|
...keta apasionatua hain gustuko dudan arren alde zaharrean hainbeste aldiz isildu behar izan nintzenekoa, edo areago, hitzik gabe gelditu nintzenekoa ez nekielako zer esan, ez bainekien ezer, beste hizlari apasionatu batzuek euren artean eztabaidatzen zuten bitartean, artean kalapita hauspotzen zuen azken txapelketa nagusiaren harira, zer zegien Ametsek bertsotan eta zer zemaion Maialenek bertsoari;
|
nola
hark, artisau, harria apart zizelka zezakeen, baina zelan honek, kolpe lehorra emanda, krak, arrakala zezakeen guztia; urtetako tradizioa hautsiz bertso saio batera baino gehiagotara joan nintzenekoa (hori baino lehen Plazatik Gaztetxeetara baino ez, eta sinetsidazue, gehiago zen gaztetxeengatik plazengatik baino), harria arrakalatu ez ezik nagusiarenak ez bezalako tresnak baliatu nahi zituztenen...
|
|
|
Ixaakek gitarra atera du eta kantatzen hasi gara. Eta,
|
nola
ez, 18:30 dira eta 30 milia geratzen zaizkigu iristeko. Esan beharrik ez dago bostetan iritsi behar genuela Gardnervillera.
|
|
|
Poliziaren argien dirdira. Sierrak aurrera
|
nola
alde egiten zuen ikusi nuen, abiadura txikitzen nuen bitartean. Segituan, polizia txiki bat gerturatu zen leihatilara, eta bizkor galdetu zidan ea ba al nekien zein abiaduratan nindoan.
|
|
|
Euskal Herrian badago euskara ezdeusa dela pentsatzen duenik, eta AEBetan erabilgarria denik ere) eskainiko genuen emanaldia. Zoragarria izan zen Boiseko haurrek
|
nola
begiratzen zieten Joni, Jokini eta Xamoari; nola entzuten zituzten arretaz baxua, gitarra eta saxoa; eta bereziki polita izan zen nola hartu zuten parte euskarazko Maite zaitut, Pintxo Pintxo edota Paristik natorren kantak ozen abestuz.
|
|
|
Euskal Herrian badago euskara ezdeusa dela pentsatzen duenik, eta AEBetan erabilgarria denik ere) eskainiko genuen emanaldia. Zoragarria izan zen Boiseko haurrek nola begiratzen zieten Joni, Jokini eta Xamoari;
|
nola
entzuten zituzten arretaz baxua, gitarra eta saxoa; eta bereziki polita izan zen nola hartu zuten parte euskarazko Maite zaitut, Pintxo Pintxo edota Paristik natorren kantak ozen abestuz.
|
|
|
Euskal Herrian badago euskara ezdeusa dela pentsatzen duenik, eta AEBetan erabilgarria denik ere) eskainiko genuen emanaldia. Zoragarria izan zen Boiseko haurrek nola begiratzen zieten Joni, Jokini eta Xamoari; nola entzuten zituzten arretaz baxua, gitarra eta saxoa; eta bereziki polita izan zen
|
nola
hartu zuten parte euskarazko Maite zaitut, Pintxo Pintxo edota Paristik natorren kantak ozen abestuz.
|
|
|
Oso era ederrean erakutsi zigun Euskal Etxea, eta zin egiten dut itzela dela. Jatetxeaz gain, areto handia eta frontoia dauzkate, eta,
|
nola
ez, azken hau aukeratu genuen Johnny handiari elkarrizketa egiteko. Gauza ugari eta sakonak kontatu zizkigun, tartean, ez dela itzuliko Euskal Herrira, nahiz eta urtero etorriko zaigun bisitan.
|
|
|
da behar dudana>>, esan nion nire buruari, eta deskontu ona lortu eta gero Gibson ederra eraman nuen nirekin. Laida Rock izena jarri nion gitarra berriari,
|
nola
bestela?
|
|
|
Egunak Manhatanen eman eta gero, kale zabaletatik igaro ondoren, gospel ahotsak entzun ostean, eta,
|
nola
ez, NYCko oroigarri eta erosketak eginda, oso gozo tratatu gintuen lurrari agur esan behar genion. Ordua iritsi zen, 28 egun eta gero.
|
|
|
Haur txiki horren begirada galdu nuen jende artean, eta lehenengoz arnastu nuen Ameriketako airea. Jakin gabe
|
nola
, bidaiakideekin egin nuen topo, eta denak elkarturik, korridoreetan tropelari jarraiki, immigrazio kontroleko ilarara iritsi ginen. Ez dakit zergatik, umearen aurpegia bilatzen hasi, eta, ohartu nintzen sakelakoa hegazkinean utzi nuela.
|
|
|
Berriz ere ilaran jarri, eta uste baino azkarrago suertatu zitzaidan aduanako poliziarekin egoteko txanda. Ingelesez hitz egiten zuen,
|
nola
bestela. Ezer ulertu ezinik, egoera larria zela ohartu nintzen segituan.
|
|
|
Handiak dira Kaliforniako intxaurrak, baina, tarteka agertzen da bereziki txikia den bat. Ez duzu ulertzen
|
nola
saihestu dituen kalitate kontrolak eta plastikozko poltsaren handian galdurik tokatu zaizun zuri. Bitxia da kontua, baina ez dezadan aurreratu Gardnervillerako bidean aurkitu nuen bitxikeria.
|
|
|
Gutxien espero duzunean, harri jasotzaile batek harri bat altxatuko du, aizkolari batek ezpal bi kenduko dizkio enbor bati… eta zure jardunak ikusleen memorian okupatu dituen byte guztiak ezabatu egingo dira. Gainera, harri jasotzaileak selfie bat egingo du harri borobilari eusten dion bitartean, eta orduan sentituko duzu
|
nola
zur eta lur dagoen publikoko mutiko batek nagusitan harri jasotzailea izan nahi duela esaten dion bere amari.
|
|
|
– Eta
|
nola
egingo dugu estribilloa. No Boise no cry?
|
|
|
Dokumentazio lan hori egiteko zentroaren antolaketa diseinua urtetan landu du Xenpelar Dokumentazio Zentroak. Izan ere,
|
nola
dokumentatzen da bertsoa. Zer dokumentu mota sortzen dira bertsolarien jardunean?
|
|
|
Aldizkari honek ere aitortu nahi izan zuen bere lana eta 1999ko udan, 34 zenbakia oso osorik eskaini zion Aita Zavalari. Deustuko Unibertsitateak Doctor Honoris Causa izendatu bezperetan, Jabierko Gazteluaren inguruko zelaietan elkartu zen Joxean Agirre kazetariarekin eta bertan kontatzen ditu bere lehen pausoak, hasieran zertan ari zen kontzienteegi ere izan gabe, gustuko zituen bertso paperak biltzen
|
nola
hasi zen. “Horrelako erabakiak ez dira inoiz momentu batean hartzen.
|
|
|
Bere ekinean jarraitu zuen, ordea, Aita Zavalak eta Joxean Agirreri kontatu zion
|
nola
izan ziren hasierako bilatze, “negoziazio” eta biltze haiek. Hasieran kartaz eskatzen zituen kanta paper eta bertsoak.
|
|
|
Adibideen bidez segitu zuen: “Adibidez, oso gaizki ikusi izan da, pertsona bati
|
nola
dagoen galdetuta, ‘oso ondo’ dagoela erantzutea. Inoiz ezin izan dugu aldarrikatu pozik dagoela bat, gustura dagoela.
|
|
|
Bertsolariek umorearekin
|
nola
jokatu jakin dakitenean, Vazquezi bitxia egiten zaio kartzelako gehienak —azkenaldian umorezkoak zeozer ugaritu dira— alde ilunetik edo dramatik bideratzea. Badu susmo bat horrekiko:
|
|
|
Ariketa psikologiko potoloa da berez, nahiz eta batzuetan ez garen jabetzen zenbateraino”. Jolas horretan “bataila hori”
|
nola
amaitzen den beti da “oso desberdin”. “Guk ez dugu bizi bataila moduan, baina beti gaude aurrez aurre, eta beti gaude armatuta.
|
|
|
Erantzitako maskarak, borroka psikologikoak, emozioen kudeaketa, tristurarako joera, emozioak eta generoa… Egungo bertsogintzan emozioek zein leku duten eta bertsolariei
|
nola
eragiten dieten aztertu du BERTSOLARI aldizkariak Onintza Enbeita, Odei Barroso, Amaia Agirre eta Igor Elortza bertsolarien eta Amaia Vazquez psikologoaren bidez.
|
|
|
“Roletik ari direnean, roletik badu, baina berezkotik ere asko. Rol horri, esaterako, gehituko diozu zuk
|
nola
kudeatzen duzun boterea, zure nazia nola kudeatzen duzun. Azken finean, denok jartzen dugu gurea dena pertsonaia baten barruan”.
|
|
|
“Roletik ari direnean, roletik badu, baina berezkotik ere asko. Rol horri, esaterako, gehituko diozu zuk nola kudeatzen duzun boterea, zure nazia
|
nola
kudeatzen duzun. Azken finean, denok jartzen dugu gurea dena pertsonaia baten barruan”.
|
|
|
Agirrek maskara horrekin estereotipo bat sortu zuen, hausten kosta egin zaiona, eta ez zitzaion “asko gustatzen” jendeak
|
nola
ikusten zuen. “Azkenean, jendeak zuk egiten duzun hori ikusten du”, arrazoitu zuen.
|
|
2016
|
|
|
Eta ordukoa ez zen mundu hau. Gu ikastolako umeak gara; ikastola
|
nola
sortu zen, zein mailatako proiektu komunitarioa zen, auzolana… hori guztia oso presente egon da beti. Gu baserritarren semeak gara, Durangon hazi gara eta gure etxean beti esan izan da Durango karlisten herria zela.
|
|
|
Ebidentea da oraindino daukan eragina. Eta eragin horren aurrean
|
nola
erreakzionatu izan dugun euskaldunok. Hori guztia hor dago.
|
|
|
Era berean, ikusi da isiltasun horrek eta orain isiltasuna hausteak
|
nola
eragingo digun. Nola eragin dezakeen deskubritzea zure gurasoak zapalduak izan direla edo zapaltzaileak izan direla.
|
|
|
Horrez gain, egungo krisia eta murrizketak hor daude, eta ospitaleak dauden bezala daude. Gizarte bezala
|
nola
tratatzen ditugu gure eritasunak. Hori guztia kontatzeko aukera ematen du ospitaleak.
|
|
|
Erabat desberdina da. Alde horretatik, oso ederra izan da antzezlana osatzen
|
nola
joan den ikustea. Egoaren aldetik, eskola oso ona da.
|
|
|
Xabier Lete gogoan lehenik, urtebetez; Sortuko dira besteak iritsi zen ondoren. Ziklo horrek eman zuen berea, eta, ondoren, beste gai batzuk lantzeari ekin zioten ikuspuntu ezberdinetatik, hala
|
nola
musika, literatura, eta horretaz gaindi, Goikoetxearentzat aspektu garrantzitsua dena zinez: Lete eta antzerkia.
|
|
|
Bere garaiko semea zen, onerako eta txarrerako. Arduratuta nengoen, ez bainekien jendeak
|
nola
hartuko zuen ikusmolde hori, umore hori, garai hartako izate hori… Baina jendeak badaki antzerkia eta pertsonaiak bere testuinguruan kokatzen, eta gainera, kontu batzuetan ez du gaurkotasunik galdu”.
|
|
|
Arrazoiz
|
nola
erantzun
|
|
|
eta,
|
nola
ez, estres, antsia
|
|
|
Baina zer gai? Ez dakite ez zer, ez
|
nola
, ez noiz, ez zenbat… Eta guk saio denak aurkeztu. Baina zein herrialdetatik datoz?
|
|
|
Niretzat hona etortzea animagarria izan da oso. Ikustea adibidez Tabakalerako saioan hiru eszenatoki, argiztapena… Bertsogintza
|
nola
biltzen zen inguru erakargarri batean, baita inprobisazioaz ez dakienarentzat ere.
|
|
|
Ez nago batere kontentu munduan eta Galesen gertatzen ari denarekin. Ni ezkertiarra naiz eta zeharo dezepzionatuta nago, ikusita
|
nola
, mundua, Europa, Gales, dena eskuinera doan. Sinestezina da UKIPek (Erresuna Batuko alderdi neofaszistak) hainbeste boto edukitzea Galesen.
|
|
|
Komunitatearen errealitatea aztertu eta azterrarazi behar dugu, eta, posible bada, eraldatu gure oinarrietan. Horretarako, batetik, zientziak erakusten digu pertsonak berak
|
nola
funtzionatzen duen; eta, bestetik, ikastola garen heinean herri honi zor dioguna dago”, zioen Gonzalezek. Horrek eraman ditu Euskal Kultura aztertzera proiektu batean.
|
|
|
Halako gaiekin haurrengana
|
nola
iritsi da erronka eta neurozientzian hartu dute oinarria, alegia edozein gai lantzeko motibazioa emozioak abiarazten duela. “Emozioak aktibatzeko gai bagara, interesa aktibatuko da.
|
|
|
Arizmendi ikastolan Konfiantzaren pedagogia garatu dute, eta, jakintza askotatik jasota garatu duten pedagogia horren baitan, “proiektuak ez dira ohiko proiektu: funtsa da
|
nola
begiratzen diogun gizakiari, eta begirada horren funtsa da gizakia programatuta dagoela eta gai dela baldintza egokietan bere prozesua egiteko subjektu eta subjektu komunitario bezala. Gure lana da testuinguru egokienak sortzea”.
|
|
|
Gonbidatuen ekarpenek sustatu zituzten jolas eta esparru berriak ere: “Patxi Goikoleak kontatu zuen
|
nola
erratz makila bat erabiltzen zuten eskoletan publikoaren aurrean kantatzen ohitzeko. Makilak eskura utzita bakarrik oraindik jarraitzen dute antolatzen mikrofono bat, ipuin bat hartu eta ipuinean ikusten dituzten marrazkiak kantuan botatzen.
|
|
|
Artzaintzaren doinuak, txalaparta, bertsolaritza, garai zahar eta berrietako musika, kantautoreak eta beste hainbat arlo landu zituzten, sorreratik gaur egunera. “Plazerez bizi izan dugu, eta egun horiek guztiak
|
nola
nahasten diren ikusi dugu. Irekidura horren plazera transmititu nahi izan dugu.
|
|
|
Amigo! Egonak ziren, nonbait,
|
nola
pare batekin hala bestearekin herri ezberdinetan, eta laurak agertu saiora jokaldia errepikatzeko asmoz. Orgiak ez zeuden modan Euskal Herri kristau hartan, eta saioa bukatu orduko azkar autora igo eta ihes egin omen zuten.
|
|
|
Beraz, ikasi dut sare sozialak norbere apaingarri ere badirela. Modako txapela
|
nola
, halaxe janzten dituztela askok modako bertsolariaren hitzak, zein diren ere jakin gabe. Gure planeta txikiaren joera berriak dira.
|
|
|
Kudeaketa, berriz, Xanti Jakak eraman zuen lehen urteetan, eta neronek, hurrengoetan. Iritzia emanez ekarpen gehien egin dutenak Andoni Egaña, Joxerra Garzia eta Jon Sarasua izan dira,
|
nola
ez. Xalba Garmendia aritu da hogeitaka urtean euskara zuzentzaile moduan…
|
|
|
erakutsiz, hala
|
nola
;
|
|
|
indarrez urri eta kemenez urriago. Aitaren ondo seme den horri
|
nola
esan, ordea, ez nuela ezer idatziko?
|
|
|
Buruhauste handia izan zen niretzat hura, batetik ohore handia zitzaidalako, eta bestetik bertso programa ez nuelako utzi nahi indarra hartzen hasia zegoen unean. Donostiako Zapatarinean bazkaltzera(
|
nola
ez?) elkartu ginen bolada batean astero: Joxemi eta Joan Mari han ziren beti, eta batzuetan Martin Ugalde ere bai, eta baliteke beste norbait ere tarteko izatea inoiz.
|
|
|
Izan ditu bere gorabeherak,
|
nola
ez, baina, oro har, ekarpen aipagarria izan da Bertsolarirena. Nik bi ildo aski kontrajarriak ikusten nizkion hasieratik.
|
|
2017
|
|
|
Hori dauka bertsolaritza fikzioa egiteak: gertatu ez zena
|
nola
izan zitekeen asmatzeak ez du zentzu handirik, baina, aldi berean, polita da Xalbador edo Lazkao Txiki Euskal Herriko txapela buruan dutela irudikatzea, horrelako izenak txapel nagusiaren irabazle ilustreen zerrendara gehitu ahal izatea.
|
|
|
[1] Hernandorenak berak kontatzen du
|
nola
ibili zen, ikerlari pribatu baten setaz, banan bana, herriz herri, taberna, baserri eta basoetan barrena bertsolarien ehizan. Kontakizun polita da, benetan:
|
|
|
Ez zen Hernandorena izan txapelketen dinamika berriro abiarazten saiatu zen bakarra. Alfontso Irigoienek ere,
|
nola
ez, egin zuen bere ahalegina. Kasu honetan traba aurrekoak baino prosaikoagoa suertatu zen:
|
|
|
Topa daitekeen lehen zantzua 67ko txapelketaren ajea da. RTVEren dokumentalean lehen planoan ikus daiteke
|
nola
Xalbadorrek listua tragatzen duen oihuek eta txistuek bertsoaren erdian gelditzera behartu zutenean. Ez zen izan une hartan trago txarra pasa zuen bakarra.
|
|
|
Hala ere, egon zen hurrengo urteetan saiakerarik egin zuenik. Lehenengoa,
|
nola
ez, Teodoro Hernandorena. Prentsan epaimahaiaren osaketa eta epaiketarako irizpideen inguruan arauketa oso xehetu eta landua argitaratu ondoren, Iparraldearen eta Bizkaiaren arteko taldekakoa antolatu zuen, hiru saiorekin:
|
|
|
Esan beharra daukat, ordea, bi urte lehenago Zarauzko Zinema pilotalekura debutatu asmotan joan, eta debutatu gabe etxeratu nintzela. Holakoxe koldarra nintzen, gero lotsagabe fama jarri bazidaten ere, begira
|
nola
diren gauzak.
|
|
|
“Sentimendua
|
nola
dugun guk haize hotzeko orbela”
|
|
|
Aipagarriena, aldiro estrategia berriren bat eramaten zuela. Niretzat aipagarriena, kopla zaharren moldea
|
nola
edo hala baliatuz egin zituen bertsoaldi gogoangarri haiek dira, esan beharrekoa esan aurretik metafora bidez giro berezi eta egokia sortzen zuten haiek (ardagai sabai talai hil kanpai; ruleta buelta zer gerta beteta). Txapelketatik kanpo, Luis Ocaña txirrindulariari kantatutakoa ere horrelatsu:
|
|
|
|
nola
arraio kendu digute
|
|
|
1993an hamasei urte nituen Belodromoan jokatu zen final hartan; bertso eskolara joaten hasi nintzela bizpahiru urte. Bertsoak irensten nituen, basamortuko lurrak euria
|
nola
. Ikastolako mahai, etxeko apal, koaderno eta karpetak bertsoz josita izaten nituen orduan.
|
|
|
Eta agurrak? Bertsolaria zer
|
nola
datorren agurretan antzematen omen da. Xabier Zeberioren agurrek ere egin dute euren bidea.
|
|
|
Ondoren, Leonard Cohen handiaren Dance me to the end of lovekin hasi dira bat batean, ‘Aitona tipulin’ pare baten modura:
|
nola
zahartu diren, nola lehengo garaiak hobeak ziren eta abar nostalgiko bat. Ez dira konturatzen, Angitak zioen bezala, zaharrak baino, klasikoak direla, eta klasikoak, amigo, ez direla zahartzen.
|
|
|
Ondoren, Leonard Cohen handiaren Dance me to the end of lovekin hasi dira bat batean, ‘Aitona tipulin’ pare baten modura: nola zahartu diren,
|
nola
lehengo garaiak hobeak ziren eta abar nostalgiko bat. Ez dira konturatzen, Angitak zioen bezala, zaharrak baino, klasikoak direla, eta klasikoak, amigo, ez direla zahartzen.
|
|
|
Ez dela dantzatzen jakin behar dantzatzeko. Maitatzerakoan garrantzitsuagoa dela
|
nola
maitatzeko den, zenbat baino. Azken finean, hitz bakarrean laburtu banu:
|
|
|
Gero, beldurrak marraztea da eguneko lehen ariketa, denen bistan, esatea zerk izutzen zaituen, noiz eta
|
nola
, eta muinean biluztea da egin beharrekoa, kolektibotasunaren babesak jantzi zaitzan. Pintatu dituzu beldurrak, zuk eta denek.
|
|
|
loredun soineko bat, lepaldean; peluka horia, buruan; galtza motzak, belaunburuetan. Eta, derrepentean, antzerkiko aurkezlea zara; ia ez dakizu
|
nola
. Lotsagorritu zaizkizu masailak eta, ondoren, barre.
|
|
|
|
nola
bestetarako
|
|
|
Beharbada hark taldean bertsolaririk ez zuelako eta nik ere ez, baina ingurukoak puntua jartzeko adina bazirelako, erantzuten trebatu ginen, hala iruditzen zait. Gimnasia hori gaztetatik egin genuen eta,
|
nola
arlo horretan ondo ibiltzen ginen, herriz herriko ibilian ere lan horretan jartzen gintuzten, eta soka bat ekartzen du horrek. Gai jartzaile eta guzti oholtzara igo eta askotan ibili izan gara saioa bideratu ezinik, ezinean, eta jendeak ere sufritu egin ohi du halakoetan.
|
|
|
Dokumentala inprobisatzaile bakoitzaren kontaketa pertsonaletik abiatzen da:
|
nola
murgildu ziren kantu inprobisatuaren munduan, zer ematen dien bat batean eta ahoz aritzeak… Eta kontaketa pertsonal horietatik abiatuta poliki poliki ikuspegia zabaldu eta kultura bakoitzean kantu inprobisatuak dauzkan funtzio, balio eta moduez azalpenak ematen dituzte. Eta ederra da ikustea nola gehienak jolas egin nahi hutsagatik murgildu ziren mundu honetan, eta hain oinarri antzekoa duten jardunek nola funtzio eta gorputz desberdinak hartzen dituzten kultura bakoitzaren egoeraren arabera.
|
|
|
nola murgildu ziren kantu inprobisatuaren munduan, zer ematen dien bat batean eta ahoz aritzeak… Eta kontaketa pertsonal horietatik abiatuta poliki poliki ikuspegia zabaldu eta kultura bakoitzean kantu inprobisatuak dauzkan funtzio, balio eta moduez azalpenak ematen dituzte. Eta ederra da ikustea
|
nola
gehienak jolas egin nahi hutsagatik murgildu ziren mundu honetan, eta hain oinarri antzekoa duten jardunek nola funtzio eta gorputz desberdinak hartzen dituzten kultura bakoitzaren egoeraren arabera. Bat batean eta ahoz ari dena plazan ari baita.
|
|
|
nola murgildu ziren kantu inprobisatuaren munduan, zer ematen dien bat batean eta ahoz aritzeak… Eta kontaketa pertsonal horietatik abiatuta poliki poliki ikuspegia zabaldu eta kultura bakoitzean kantu inprobisatuak dauzkan funtzio, balio eta moduez azalpenak ematen dituzte. Eta ederra da ikustea nola gehienak jolas egin nahi hutsagatik murgildu ziren mundu honetan, eta hain oinarri antzekoa duten jardunek
|
nola
funtzio eta gorputz desberdinak hartzen dituzten kultura bakoitzaren egoeraren arabera. Bat batean eta ahoz ari dena plazan ari baita.
|
|
|
|
nola
egin zalantza
|
|
|
Hala ere, ziurrenik, dozenaka herritan sortuko ziren, aurrez, antzeko saioak edo ideiak; bertsoa plazako jardun askori lotua ulertu delako, izan trikitia, izan herri kirolak edo izan apustuak. Frontoiak bere pareten artean hainbeste bertso jaialdi hartu ostean,
|
nola
ez konpartitu espazio hori, horma horien berezko arrazoia den kirolarekin?
|
|
|
Etengabe berritzen doan mugimendua da eta rapero honek jatorrizko hizkuntzetan rapeatzen duten gazten lana azpimarratzen du: “Hor ikusten da garapena,
|
nola
genero hau bailara bakoitzean identitate propiora egokitzeko gai den”. Mexikon, Txilen eta Perun rapeatzen omen dute euren berezko hizkuntzetan, eta Argentinan, baita mapuche gutxi batzuek ere.
|
|
|
gizon brontzezko orrek/
|
nola
egin ditu?
|
|
|
badakizute
|
nola
geraden/ denok gauza onan zale.
|
|
|
Zinema frontoian burutzen zen ekitaldia, eta bertsolariek, bukatu ondoren, Iruretagoiena taberna Kukulunea zuten aterpe ohikoa. Neuk, oso gogoan dut
|
nola
1983.ean, hogeita bat urte nituela, eta maiatzaren leheneko jaialdi hartan parte hartu ondoren, Patxi Barbero, Patxi Etxeberria eta hirurok bertsotan aritu ginen Kukulunean, mahai jiran jarrita, afari merienda egiten genuen bitartean. Orain, hura zegoen lekuan ere, pizzeria bat dago.
|
|
|
Bertso batzuek jartzeko asmoz/
|
nola
naguan gaur ere
|
|
|
Kalte aundiyak
|
nola
dituten/ adieraztera nua
|
|
|
Bertsolari handiei zor diegun begirunea
|
nola
erakutsi, Julian Albisturrekin hizketan
|
|
|
|
nola
kritikak egiterako
|
|
|
Amasako esperientziaz geroztik hasi nintzen bertsoaz gozatzen. Gogoan dut
|
nola
2015ean Putzuzulo gaztetxeko Kopla lehiaketan argazkilari jardun nuen, eta harritu egin ninduen hango giroak. Loiolako Hontza elkarteko bertso afari bat ere harrapatu nuen argazkitan.
|
|
|
Loiolako Hontza elkarteko bertso afari bat ere harrapatu nuen argazkitan. Harritu egin ninduen ikusteak
|
nola
ezertaz ezagutzen ez zuten pertsona bat izanda, hain goxo hartu ninduten gonbidatu moduan.
|
|
|
Bertsolaritzaren munduan sartzea oso erraza izan da niretzat, jendea oso irekita egon da. Gogoratzen dut
|
nola
inongo arazorik gabe bidaiatu nuen Hitzetik Hortzerako kideekin, edo nola Xenpelar Dokumentazio Zentroa erakutsi zidaten, eskatu orduko. Ahalik eta ondoen azaldu diet bertsolariei nor naizen eta zer egiten ari nintzen.
|
|
|
Bertsolaritzaren munduan sartzea oso erraza izan da niretzat, jendea oso irekita egon da. Gogoratzen dut nola inongo arazorik gabe bidaiatu nuen Hitzetik Hortzerako kideekin, edo
|
nola
Xenpelar Dokumentazio Zentroa erakutsi zidaten, eskatu orduko. Ahalik eta ondoen azaldu diet bertsolariei nor naizen eta zer egiten ari nintzen.
|
|
|
Ez naiz munduko argazkilari trebatuena. Argazkia hartzeko botoia sakatzear nagoenean, ez nago ziur argazkia
|
nola
aterako den, baina badakit zer esan nahi dudan argazki horren bidez. Argazki baten edertasuna bilatu dezaket, bai; baina, kasu horretan, jakin nuke zergatik bilatzen dudan edertasun hori. Seriotasuna bilatu nahi badut, jakin behar dut zertarako, eta orduan sortuko dut atmosfera serio bat.
|
|
|
Ikusten nauela. Unai Mendizabalek erakutsi zidan
|
nola
eraikitzen den bertso bat. Horrek ahalbidetu zidan jakitea zein unetan zegoen bertsolaria kontzentratuen, noiz inspirazio bila, eta zein unetan erlaxatzen zen, ordurako bukaera bazeukala jakinda.
|
|
|
Garai hartako agintaritzak bertsolaritza gaizki ikusten zuen eta horrek asko frenatu du bertsolaritzaren freskotasuna. Eta
|
nola
garai hartako bertso eskolak tabernak ziren, taberna giroko umorea lantzen zen asko. Erromeria batera joaten ginenean ere, neskak etxera joaten ziren garaian, bagenekien zein bertsolari eta bertsolari izeneko bilduko ginen mahaiaren bueltan, aurrean botila bat ardo genuela.
|
|
|
Jose Mari Esparza: Hitzaurre horretan probokazio puntu batekin salatzen nuen
|
nola
Nafarroako eskuinak jota manipulatu duen eta lurraldeko kulturaren ikono ia bakar bihurtu duen. Horretarako, antzutu egin du jota, hustu eta herri freskotasuna kendu dio; alegia, inprobisazioak edo repentismoak ematen zion freskotasuna.
|
|
|
Euskarazko kopla batzuk eta jotak oso antzekoak dira. Ez dakigu aldaketa hori noiz eta
|
nola
gertatu zen.
|
|
|
–Baina, zuk diozunez, garrantzizkoa ez da
|
nola
kantatzen den, zer esaten den baizik.
|
|
|
Kortatxo Uztapide baino zaharragoa zen eta seguru nago hura ere gaztetan beste batzuekin ibiliko zela eskean. Hor badago aurreko koplari belaunaldi bat, baina ez dakigu koplatan
|
nola
egiten zuten. Zestoako baserri batean jaio eta, hiru urte arte, baserrian bizitakoa naiz, eta ezagutu dut gerora ere baserri giroko Santa eskea.
|
|
|
Bilbo zahar hari gerora gertatutakoak ederki jaso zituen Xabier Amurizak 1982an, Laurehun herri, mila bertso berri argitalpenean. Liburu hori izanik bertsobideen aitzindari nagusia,
|
nola
ez eman lehen pausoa hari omen eginez. Amurizak hainbat bertso sorta eskaini zizkion Bilbori liburuan, eta haietako baten lehen zortzi bertsoek gogoratuko digute nola Bizkaiko hiriburuaren historiaren bilakaera.
|
|
|
Liburu hori izanik bertsobideen aitzindari nagusia, nola ez eman lehen pausoa hari omen eginez? Amurizak hainbat bertso sorta eskaini zizkion Bilbori liburuan, eta haietako baten lehen zortzi bertsoek gogoratuko digute
|
nola
Bizkaiko hiriburuaren historiaren bilakaera.
|
|
|
|
nola
eman behar dut
|
|
2018
|
|
|
Hedoi Etxartek aldizkari honetan idatzi zuen ez zuela ulertzen
|
nola
pasa zen bertsolaritza puruz eta zigarroz apaindutako sepia koloreko argazki bat izatetik BECeko bertsolaritza izatera, gaztetxeetakora, ekitaldi masiboetakora, abangoardiakora. Hainbat urtez ikerketan aritu gara galdera horri erantzun nahian, eta zenbait azalpen aurkitu ditugula uste dugu.
|
|
|
Guk, gizakiok, eragindakoa da. Eta animaliak eta hizkuntzak bezala, kultura fenomenoak desager daitezke,
|
nola
ez.
|
|
|
Handia da kultur uholdearen indarra. Hortaz,
|
nola
molda daiteke kultur sorkuntza gutxiagotu bat testuinguru honetan irauteko, eragiteko eta ondo pasatzeko. Bertsolaritzak badauzka pista batzuk.
|
|
|
Iratxe Retolazak Hik Hasi aldizkariari eskaini zion elkarrizketan gordin nabarmendu zuen euskal kulturan eten handiak gertatu direla, transmisioa eragozten dutela, kasu askotan ezinezko bihurtzera arte, eta, oro har, ez dela pentsatu
|
nola
egin aurre eten horiei. Halaber, bertso eskolen eredua erabilgarria dela esaten du, eta haien moduko kultura eskolak sortzea interesgarria izan daitekeela, kulturaren transmisioan dauden etenak gainditzeko tresna eraginkorrak izan daitezkeelako.
|
|
|
Xenpelar Dokumentazio Zentroko datuek argi erakusten dute
|
nola
handitu den bertso saio kopurua eta bertsolari kopurua. Berdina gertatu da bertso saioetara joaten den jende kopuruarekin.
|
|
|
Gaika sailkatu genituen edukiak eta sei tailer egin genituen guztira: “Non eta
|
nola
geroratu bertsolaritza? ”, “Zer eta zertarako ikertu? ”, “Norantz doaz plaza eta bertsogintza? ”, “Genero berdintasuna: zertan eta nola eragin? ”, “Nola hedatuko dugu bertsolaritza gaur egungo kontestuan? ” eta “Zer eta nola komunikatu behar dugu esfera publikoan? ”.
|