|
2003
|
|
|
Erbiaren heineko ihiziñobatduzu peludoa, lurpeansatorrabezalabizi dena.Bizkarraetasahetsakazallodibatekgordetzendaizko, balakere aldeanbertzezila ezdezakena.Zenbataldizeznuenaditua, harenhiltzekotztiroazgibelaldetikbehardelahatzeman; edo, ohantzetikhurbil harenbeha
|
egon
ondoangeldirik, hansartzeanbuztanetiklotzen ahal bazako, eskuezkerrazazkarkiatxikizbuztana, ipurdixilotikkanitazondorainosarraskitu.
|
|
|
[...] ezdutustebadenmintzaibakarbateskuarabezainminberadenik, derabiltzagunenerraiteko; lotsada; nahiagoluke
|
egon
ixilik.Eskualdunak, izandadiengizonalaemazte, baduhalakoherabebatamodiozko zerezmintzatzeko.Bakhanadiaraztenditu, erdihitzezorduanere, ardurenikezjakinarenaegitenduelarik.Hortan, gorakidiotetaatseginekin, gizonagodaFrantsesabaino.
|
|
|
EuskarazkounibertsitatearenaldekoaldarriarenabiapuntuanJeanEtxepare
|
egon
bazenere, asmohoriaskoz beranduagozabalduzen EuskalHerrian.1976anSuárezpresidenteakesanzuen ezzegoelafisikaeuskaraz irakasterik, etaJoserraEtxebarriakkontrakoaerakutsi zigun: euskalunibertsitatearenaldekourte osobiziak izanzirenhoriek.
|
|
|
...rea etaerrektoreohiadirelarik.Esatebaterako, ezaipatzea92/ 97 tarteanurterikurtelortuzirenikasleenhizkuntza gaitasunari buruzko datuak, edotairakasle euskaldundoktoreenportzentajeak.Jakina, txarguztiaahaztendugunean, gainerakoaonada, etahortikletorkeinpresiobaikorra.. Oro hartzenditupaperak?. Hiriart Urrutik bezalaadieraziz?, baina temosoadaerrealitatea, egoskorra.Etadatueierreparatuzgero, botila,
|
egon
, erdihutsikdago.Okerragoadena: itxuraz, inoriezdioardura.
|
|
|
...ketatikjakinizandugu, herrikokontseiluak hainbaturratseginzituelagerlanhilzirenenoroitarriaren lanaabianjartzeko, etabaihorretarakobeharkozendirutzabiltzeko?, bakotxakbereahalarenaraberaemandezala??. Geroagodioskunez,, zubixokoandaberazeginenharrizkoobrapollit bat; ezespantagarririk deus, ahalakezbaitirahain handiak?. Kontseiluaren azkenhitzaizanzenhori, bainakontatuduenez, herrianezzenadostasunik
|
egon
:. Batzueknahizutenhilerrihegian, bestek zubixokoan, andanabatosokiezazol zagon?. Azkenean kontseiluaktrenkatubeharizanzueneztabaida, etazubiarenaldeagertuzuenberegogoa.Oroitarriahilerritiklekoraezartzea, hauda, elizatik kanpoplantatzeaerabakidelaikusitakoan, baten batekatzeraeskuratunahiizanzuenmonumentua eraikitzekoemandakodirua.
|
|
|
Egiada, sarritanbadituesaldiekibokoak, abertzale edodiruditenak, baina, lasto suabezala, berehalakoanamatatzenzaizkionak, abertzaletasun ageriaren Rubiconibaiazeharkatubarik.Adibidez, besteaskorenartekobat ekarrikoduguhona.Saran, EskualzaleenBiltzarrakomenaldiaeginzion Axularhandiari1925ean. MigelUnamuno
|
egon
zenbertan, bidebatezesateko?; EtxeparekEskualdunaastekarianargitaratuidazlanluzetikbigarren etahirugarren pasarteakekarrikodituguhona:
|
|
|
Buffalo Bill
|
egon
zen Baionan1905ekourriaren3an.Bai, ondoirakurri duzuBuffal: oBill. Badakizu, ezizenhoriemanziotenWilliam F.Cody() MendebaldeUrrunekopertsonaia ospetsuari:
|
|
2007
|
|
|
Jakina, La, tte pentsalariaren aro entzutetsuaren aurretiko urteak ekintza intelektualez josirik baino ezin dira
|
egon
; pentsalari, intelektual eta zienti, koez inguraturik baino ezin dira egon, ekintzok burutu ahal izateko. Izan ere, intelektual baten emaitzak emankorrak izanez joango dira besteekiko ez adostasunek eta eztabaidek eraginda, iritziok pentsalari horren pentsamoldea landuaraziko baitute.
|
|
|
Jakina, La, tte pentsalariaren aro entzutetsuaren aurretiko urteak ekintza intelektualez josirik baino ezin dira egon; pentsalari, intelektual eta zienti, koez inguraturik baino ezin dira
|
egon
, ekintzok burutu ahal izateko. Izan ere, intelektual baten emaitzak emankorrak izanez joango dira besteekiko ez adostasunek eta eztabaidek eraginda, iritziok pentsalari horren pentsamoldea landuaraziko baitute.
|
|
|
Aztergai bihurtu ditugun elkarte kulturalak aukeratu orduko, entzute handieneko sozietateetara jo dugu. Iparraldeko zein Hegoaldeko elkarteak ziren. Société> Sciencies, > ttres> Arts> Bayonne, > Eskualzaleen Biltzarra, Eusko Ikaskuntza, Euskaltzaindia, Gure Herria elkartea eta Euskal Museoa?, Piarres La, tte abiapuntua izan baita, harremanetan
|
egon
zena Pirinioen alde bietako euskaltzaleekin.
|
|
|
Suposa daitekeen legez, hainbeste aldakuntza politiko izan zuen XIX. mendearen lehenengo erdi hori urrun
|
egon
zen oparoaldi ekonomikotik. Bai 1830ean (1827tik 1830era uzta urriek erakarritako nekazaritza krisiak bultzaturik) bai 1848an (patata uzta urria 1845tik 1854ra eta labore uzta urria 1842tik 1846ra) herritarrek mugimendu iraultzaileak burutu zituzten, boteredun izaten jarraitzen ziren lur jabeei kontra egiteko.
|
|
|
Eskualdun garbia, mintzatzaile ederra, politikako bihurgune guzietan trebe dena, beti gure alde. Ez
|
egon
etchen zure boza eman gabe. Egibide duzu bozaren emaitea.
|
|
|
1897an dAbbadie hil zenean, Azkuek gonbidapen bat jaso zuen dAbbadieren alargunarengandik senarraren liburutegia erabil zezan (puisque Madame dAbbadie paraît animée dexcellentes intentions en faveur de notre cher euskara, vous faites très bien de répondre à son invitation le plut tôt possible277). Abbadieren jauregian
|
egon
zen Azkue, Pierre Broussainekin; posible ikusten zuen dAbbadieren alargunarengandik dirua lortzea Akademiaren proiektua gauzatzeko278 Hala ere, dAbbadieren alarguna 1901ean hil zen, Akademiarako dirurik testamentuan aipatu barik.
|
|
|
Erran genezake, izaitekotz, gure maisu zena, hain gazterik Euskaltzaindian sartua izanagatik, Euskaltzainburuaren eta haren lankideenganik aski urrun
|
egon
zela, hogei bat urtez bederen, hots, bera euskaltzain oso izendatua izan arte296.
|
|
|
Baina Gure> Herria> harremanetan
|
egon
zen SSLAB> eta RIEV> argitalpenekin ere, baita geroago aztertuko dugun Bulletin> du> Musée> Basquerekin ere, erredakzioak aditzera eman zuenez:
|
|
|
Ikusten dugun legez, Eusko Ikaskuntzaren edo RIEVeren lankideei buruzko aipamenak urriak izan ziren Gure> Herrian,
|
egon
bazeuden ere. Kritiketatik, bat izan ezik, hau da, Angel Irigaraik Donostiari zuzendurikoa, laudoriozkoak izan ziren guztiak.
|
|
|
...amp;gt; du> Musée> Basque> eta Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> argitalpenetan bi lankide komun baino ez badago ere. Daranatz eta Nogaret?, Société> e> Sciencies, > ttres> t> Arts> e> Bayonnek Euskal Museoa sortu zuenetik harremanak egonkorrak
|
egon
ziren elkarte bien artean. Horren froga lirateke Jean Baptiste Daranatz Sociétéko burua izatea eta Bulletinen ohiko lankide moduan ari izatea (beste aldetik, Eskualdunan izan ezik, aldizkari guztietan idatzi zuena); William Boissel Sociétéko buruordea eta Museoaren zuzendaria izatea, Bulletinaren ohiko lankidea izatearekin batera; André Constantin Sociétéko buruordea eta Bulletinaren kudeatzailea izatea; eta Nogaret Sociétéko idazkari adjuntua, gero buruordea, izatearekin batera Bulletineko ohiko lankidea izatea.
|
|
|
Aita Donostia salbuespena da laukian, bertan agertzen diren gainerako bostak ez bezala, Eusko Ikaskuntzaren batzarretako ohiko partaidea izan zelako. Izan ere, lehenago azaldu dugun bezala, Donostia Hegoaldeko intelektuala zen, Iparraldera bere ezaguera zabaldu zuena, zubi kulturala ezarriz Iparralde eta Hegoaldearen artean (1936 eta 1943 urteen artean aita Donostia Iparraldean, eta bereziki Tolosan,
|
egon
zen aterpeturik).
|
|
|
1933ko abenduaren 3an elkartu ziren berriro euskaltzaleak604 Batzar hartarako Chapelet jauna, André Ospital, Felix Ospital honen anaia eta Arocena jauna izan ziren gonbidatuak. Chapeletek, hasiera baten euskalzaleen mugimendua mes, dantzaz begiratu bazuen ere, Piarres La, tte eta Philippe Aranarterek konbentzitu egin zuten partaide bihurtzeko605 Beraz, bileran
|
egon
zen Chapelet, baita André eta Felix Ospital ere606, Arocenak joan ezina adierazi zuen bitartean607.
|
|
|
Izan ere, André eta Félix Ospital Donostia eta Baztango abertzaleekin
|
egon
ziren hauteskundeak prestatzen ari ziren garaian eta mirespenez kontatzen zuten han ikusitako talde lana:
|
|
|
Ezin ditzakegu, ostera, politikoki koka André Ospital eta Pierre Amoçain; hori bai, gazte gazteak zirelarik arazoak izan zituzten euren burua euskaltzale bezala agertzeagatik. Konkretuki André Ospital harremanetan
|
egon
zen Hegoaldeko euskaltzaleekin eta JEL lelopean edo Gora Euzkadi esanez agurtzen zituen eskutitzak631; Amoçainek ere, JEL baitan idatzirik amaitzen zituen eskutitzak.
|
|
|
Jakes Abeberryren ustez, Eugène Goyheneche Ipar Euskal Herriko abertzale bakanetarikoa izan zen636 (JEL baitan hasten edo amaitzen zituen eskutitzak637, Marc eta Jacques Legassekin batera. ...an Hastoyri dagokionez, Mestelan ikaskidearen bidez sartu zen harremanetan euskaltzaleekin (en JEL amaitzen zituen eskutitzak); ekintza politikorik burutu ez bazuen ere, Abeberryk nabarmendu egin ditu Hastoyk buruturiko ekintzak euskal ohiturak iraunaraztearen alde640 Abeberryk laudatu egin ditu Jean eta Madeleine Jauréguiberry neba arreben lanak ere, euskal kultura pizteko ekintzetan murgildurik
|
egon
baitziren.
|
|
|
1932ko uztailean José de Ariztimuño Aitzol ezagutu zuen Baionan burututako Txistularien Biltzarrean, han
|
egon
baitzen Goyheneche Amoçain lagunarekin646 Hegoaldeko Eusko Alderdi Jeltzaleak erakarri zuen Goyheneche ere; konkretuki Donostiako El> Día> egunkariaren zuzendaria zen Ariztimuñok erakarri zuen Eugène Goyheneche EAJera, 1932an647 Aitzolez gain, Larrondek beste pertsona batzuk aipatzen ditu Goyhenecheren Hegoaldeko laguntzat: Teodoro de Ernandorena, Pío Montoya, Antonio María Labayen, Isaac López de Mendizabal, Wenceslao de Goizueta, Casimiro de Egiarte, Pedro Mitxelena, Bruno de Mendiguren eta Nestor de Goikoetxea648.
|
|
|
Michel Diharce, Jean Richter bezala, Bernard Gaudeul Saint Cyr eko eskolan
|
egon
zen armadaren aintzindaria izateko, Arbelbide, X.: Enbata... aipatu artikulua, 48 or.
|
|
|
Horrela, harremanetan jarraitu zuen Alemaniako Karl Buda intelektualarekin eta Werner Bestekin661 (Best SSekoa bilakatu zen Bigarren Mundu Gerran eta garrantzizko kargua izan zuen Frantziako Administrazio Militarrean). Alemanekiko harreman horiez balia tu ei zen Goyheneche Frantzian bizi ziren Hegoaldeko errefuxiatuei laguntza eskaintzeko, baita Alemanian preso zeuden euskaldunei laguntza eskaintzeko ere662 Baina 1944an Frantzia alemaniarrengandik libre geratu zenean, gobernu frantziarrak Goyhenecheri leporatu zion etsai alemaniarrekin harremanetan
|
egon
izana. Hil arteko bortxazko lanetara zigortu zuten 1946an, libre utzi bazuten ere 1947an, Uztaritzera itzuliz 1948an.
|
|
|
Bigarren Aintzinaren argitalpena Marc Legasse eta Xarrittonen esku
|
egon
bazen ere (Jacques Legasse Bigarren Mundu Gerran hil zen eta Xabier Diharce fraidegai bilakatu zen), lehenengo zenbakitik azkenera Marc Legasse eta André Ospital agertu ziren arduradun arte eta Jean Duboscq kudeatzaile. Piarres Xarrittonek, Apaizgaitegian zegoen arren, euskarazko probak zuzentzen zituen, Legassek eskuraturik, honek ez baitzuen euskaraz egiten731 Pierre La, tte Ohorezko Batzordean baino ez zen agertzen.
|
|
2008
|
|
|
aurkitu, banandu, barkatu, begiratu, besarkatu, bete, bihurtu, borrokatu, bukatu, bultza tu, deitu, edan, egin,
|
egon
, egotzi, ekarri, elkartu, eman, entzun, erabili, eragin, eraman, erantzun, erein, erosi, erre, erreparatu, esan, eskaini, eskatu, eskiatu, etorri, eutsi, ezkon du, eztabaidatu, gelditu, gertatu, gogoratu, hartu, hasi, hautatu, hautsi, hazi, hil, hornitu, hozkatu, hustu, ibili, igo, ikasi, ikusi, irakurri, iraun, iritsi, isildu, isuri, izan, izendatu, izerditu, jaitsi, jakin, jan, jantzi, jarraitu...
|
|
|
Ikus daitekeenez, ez dago osagai bat baino gehiagoko aditzik (lo> egin, >
|
egon
, > re> egin?). Hau, alde batetik, aditzen artean hautaketa egiteko irizpidea ere izan da nolabait, baina batez ere gure tresna automatikoek, orain dik unitate lexikal gisa analizatzeko dituzten zailtasunek eraman gaituzte hauek baz terreratzea.
|
|
|
erantzukizuna; lan horren arrakasta edo porrota, jakina, langile horien trebetasunaren araberakoa izaten da. Bestalde,
|
egon
, badira ere, hizkuntza bitartekari/ estilista/ ingeniariengana jotzen dutenak, jatorrizko testuetan egindako aldrebeskeria guztiak konpon ditzaten. Baina, zenbat dira azalak apaintzera baino harantzago doazenak?
|
|
|
Hitzaldiaren hasieran esan dugu Euskal Administrazioa dela, gaur egun, euskaraz testu gehien plazaratzen duena, eta, hortaz, erreferentzia bihurtu zaigu hizkuntz korpusa normalizatzeko prozesuan. Bide horretan, adi
|
egon
behar dugu geroak zer ekarriko, eta zuzen eta beldurrik gabe begiratu iraultza digitalari. Ezin gara betiko moduan gelditu besteek egingo dutenaren zain:
|
|
|
Hizkuntza bien arteko ahaidetasuna onartzen ez dutenen artean
|
egon
da, hala ere, izen propioak konparatzeko joera. Nik neuk ere (1993) egin dut, Tovarren, Mitxelenaren eta Untermann en ildotik, holako lanik.
|
|
|
Hori guztia jakinda, bururatu zait niri antzinako Itinerarium> > delakoak Akize eta Bordele artean kokatzen dituen Segosa> eta Coequosa> leku izenak aipatu dugun atzizkiaz osaturik
|
egon
daitezkeela, baina, egia esan, konparazioa Tolosa, > eta antzeko/ o:/ luzedun osa> atzizkia duten hiriekin askoz ere erra zagoa izango litzateke.
|
|
|
Bostgarren mendetik aurrera, Inperioko leku askotan bezalaxe egundoko alda ketak
|
egon
ziren politika, gizarte eta, ziur asko, hizkuntzaren aldetik ere. Hurrengo mende ilun horietan ereiten da IX.etik aurrera agertuko zaigun Erdi Aroko euskara.
|
|
|
Hurrengo mende ilun horietan ereiten da IX.etik aurrera agertuko zaigun Erdi Aroko euskara. Aldaketa horien nondik norakoa gaur egun bakarrik arkeologiak eman diezaiguke eta badirudi azken urteotan aurkikuntza arras interesagarriak
|
egon
direla Hego Euskal Herriko zenbait lekutan, Basauri ondotik hasita Iruñearaino. Baina hori guztia euskal historiaren beste atal bateko atarikoa denez, nire gaurko xedetik urruntzen dena, esan dudanarekin bukatutzat emango dut nire hitzaldia, Euskaltzaindiaren gonbita biziki eskertuz.
|
|
|
Lanean erabili ditugun biokimikako adibide berezitu asko, Martínez (2001) lanekoak dira, eta eskertzekoa dugu hasteko egile horrek biokimikari aditu modura eskaini digun laguntza guztia. Eskerrak eman behar dizkiegu, gainera, Igone Zabala eta Elixabete Pérez hizkuntzalariei, lana gauzatzeko eskaini diguten laguntzagatik; beraienak dira hemen bildu diren zenbait ideia, baina azken idatzian
|
egon
daitezkeen okerrak, jakina, guri leporatu behar zaizkigu. Asier Larrinagari ere eskertu egin behar dizkiogu bere iruzkinak.
|
|
|
144). Gustaia(?) > (lur-saila; amaieran zalaia> baten sinkopa
|
egon
daiteke). Gurupea> ((Soto del Valle-ko soroa).
|
|
|
Erromatar historigileak baskoin, barduliar, karistiar, autrigoin tribuez mintzo ziren, eta hegoalderago Errioxa beheko lurrretan beroin eta pelendoien jentilizioak gogoratzen zizkiguten, besteen artean. Dakigunez, iparraldeko barduliar eta karistiarren eremu gehiena mintzairaz euskalduna zen, eta, orobat, baskoinena, nahiz behetiko eremuetan, jada, erromata rren garaian euskararen aztarnak itzaliak
|
egon
. Autrigoien eremuan, berriz, euskara ren lekukotzak eskasak ziren, zabalgune nagusienean, behintzat.
|
|
|
Esan daiteke, Pradoluengo, Santa Olalla, Pradilla, Espinosa del Monte, San Clemente, Santa Cruz del Valle Urbión, Garganchón, Villagalijo, Fresneda, Valmala bezalako herrietan toponimia, batzuetan, ehuneko% 40 edo 50 ean euskaldun dela oraindik, nahiz ahoz ko euskara itzalita egoteak hainbat mende geroztik onomastikan aldaketa, desitsu ratze, arrozte prozesuak, eta abar suposatu. Arandio mendizerrak, hain zuzen, Haro inguruko zabaldiek baino babesleku hobea eskaini bide die euskal toponimoei, nahiz eta geografikoki hango lurrak hegoalderago
|
egon
. Eskualdearen toki malkartsuak, herriak komunikabide zabaletatik, gehienbat, aparte kausitzeak, geografiaren isola menduak eta demografia urriak lagundu bide diote iraupen horri.
|
|
|
Eliz eskualdeak 21 herri hartzen zituen. Arabari dagokionez, eta baita ere Nafarroako Lizarra merindadealdeko zati bat, Berberiego artziprestazgoaren hedadura ere aztertzekoa litzateke, bertan
|
egon
|
|
|
Enuntziatu hori ekoitzi ahal izateko bere senaren barruan dituen kodeetako bat erabili du nahitaez hiztunak2 Printzipioz, aldaera geografiko bakarra erabiliz, edozein komunikazio egoeratan ari daiteke hiztuna, hizkuntza osoaren sortze ahalmen guztia ezar baitakioke kode horietako bakoitzari. Edonola, ezinbestekoa izango du komunikazio egoera desberdinetara egokitzea eta komunikazio egoera horietan solaskideen arteko konplizitatea funtsezkoa izango delarik, kode jakin bat erabiltzera behartuta
|
egon
daiteke askotan hiztuna. Bestetik, hizkuntzaren erabilera esparru desberdinetan, hizkuntzak dituen baliabide guztien artean aukera jakin batzuk egin ditu erabilera esparru horren ezaugarriei eta ohiturei egokitzeko:
|
|
|
Erabilera esparru bakarrean, hainbat komunikazio egoera
|
egon
daitezke edo nahi bada, testuen ekoizpen baldintzak askotarikoak izan daitezke4 Hortaz, testu eta
|
|
|
Bestetik, eztabaida zientifikoak eta zientzia jakintzaren hedapena egoera formaletan egin ohi dira (artikuluak, testu-liburuak, entziklopediak, hitzaldiak, biltzarrak, eskola magistralak?); hori dela eta, hizkuntza zaindua erabili ohi da. Jakina, horrek ez du esan nahi, bestelako erabilerarik ezin
|
egon
daitekeenik. Esate baterako, puntako ikerkuntza zientifikoa egiten duen laborategi batean herri bereko hiztun bik lan egiten badute, egiten ari diren puntako saioari buruz, alegia, oso gai berezituaz, era informalean eta beren herriko hizkera erabiliz ari daitezke:
|
|
|
5 Zuazoren (2000) proposamenean oinarritu gara adibide hau emateko; benetako egoera horretatik urrun samar
|
egon
daitekeela dirudi ordea.
|
|
|
Hitzen alboan nolako informazioak
|
egon
behar luke. Hitza beraz gain, gutxi nez, honako elementu hauek agertu behar lirateke:
|
|
|
normalean gertatzen den bezala. Horrek esan nahi du, beste alde bate tik, latin arrunt edo berankorrarekin euskara kontaktuan
|
egon
zela, zeren eta latin arrunta deitzen duguna izan zen hizkuntza erromanikoen oinarria, ez latin klasikoa.
|
|
|
Hala definitzen du EAGLESek: A> reference> rovide> rehensive> age, > alegia, hizkuntza, bere osotasunean hartuta, erakusteko diseinatua
|
egon
behar du corpusak: hizkuntzaren aldaera esanguratsuak adierazteko besteko tamaina eta kalitatea behar du.
|
|
|
Zeregin jakin barik
|
egon
.
|
|
|
Generoa: > Zaldibian bildutako datuetan berriemaileen sexuak eragindako bana ketarik dagoen jakin nahi izan dut. Aztarranak
|
egon
behar zutelako susmoa banuen, bakar bakarrik gizona hizkera ezberdineko beste euskaldun batzuekin hartu emanean ibili delako bada ere, eta honetan ikertzen jarraitzea izango da nire betebeharretako bat.
|
|
|
Datu linguistiko horiek zerrendatzen hasi aurretik, ordea, datuen bilketan aritu naizenean zaindu beharrekoak iruditu zaizkidan faktore batzuk ekarri nahi nituzke hona. Kontuan hartzekoa da datuen bilketan ari garenean biztanleen partaide guztiak egoki errepresentatuak izan behar dutela, ez gutxiegi ezta gehiegi ere7 Aldi berean, berriemaileen hizkuntza jarrerari eta erabilerari eragiten dioten faktoreak ezagutzen saiatu dugu, horretarako adi
|
egon
dugularik hiztunaren egoera pertsonalari eta baita hiztuna inguratzen duen testuinguru sozialari ere8 Guztiak hartu ditugu kontuan Zaldibiako hizkeraren azterketarako. Bilketa lanean abiatzerakoan, hiztunak aukeratzeko irizpide zehatzak hartu genituen kontuan, biztanleak egoki errepresentaturik izateari garrantzi handia emanez, ikerketak fidagarritasuna izan dezan.
|
|
|
Gazteek nominalizazio bidez adierazten dituzte adinekoei jaso dizkiegun adibideok; 50 urte ingurukoek ere ez dituzte adinekoek bezainbat erabiltzen era honetako adizkiak: alaba> eon> tzeilla> etxen>?
|
egon
zedila?, eze> pasa> etzeiñ>, ezer pasa ez zedin?, lo> in> tzaun>, lo egin dezagun?, etab.
|
|
|
Ez nuke adierazi gabe utzi nahi, hala ere, datu hauek interpretatzean sortu zaidan kezka bat: zenbait lan soziolinguistikotan adierazi den bezala, gaur adinekoak diren emakumeak etxetik irten gabe
|
egon
direlako eta gizonek kanpotarrekin harreman handiagoa izan dutelako, behintzat, zail da generoari dagokion banaketarik topatzen. Izan ere, belaunaldi hau ez da etxean egondako belaunaldi bat:
|
|
|
Bat datoz adineko guztiak gaurko euskarara
|
egon
den aldaketa baieztatzerakoan. Datu hauek soziolinguistikoki duten garrantzia nabarmendu nahi dut, hemen.
|
|
|
Badira aukera bat baino gehiago hizkuntza eta gizartearen arteko harremanean. Hizkuntzalaritzaren historian
|
egon
da hizkuntza egitura eta gizarte egituraren artean loturarik ez dagoela defendatu duenik; alegia, elkarrengandik askeak direla bi hauek. Gaur, ordea, kontrakoa da nagusitua den joera, eta onartutzat ematen da gizartearen eta hizkuntzaren arteko elkarreragina.
|
|
|
–Beti
|
egon
izan da Euskaltzaindian, gutxi edo asko, muturbide bi horien arteko kinka eta tirabira. Eta orain ere bai.
|
|
|
artikulu bakoitza adiera orokorretan dago antolatuta. Eta behar denean, adiera batean zenbait azpi adiera ere
|
egon
daitezke. Zenbait kasutan, horrelako sistema behar beharrezkoa da, adjektiboetan eta oso hitz polisemikoetan batik bat.
|
|
|
Ekarpen teknologikoek eman diguten posibilitatea aprobetxatuz, grabatutako materiala CD Rom formatora pasatu da erabilpena errazteko; bideo grabaketak egin dira berbazkoa ez den ekoizpena jasota eta azterketarako prest
|
egon
dadin. Aurrerago euskarazko ahozko kontakizunen bilketa egiteko asmoa dugunez, fitxategi informatikoetan numerizatu eta gordetako ipuinen bilduma egitearen esperientzia jaso dugu3 eta uste dugu ikerketarako eta material didaktikoaren prestaketarako lanabes egokia eskaintzen duela bide honek.
|
|
|
Ateraldi eta digresioei dagokionez, aurrez prestatuak
|
egon
daitezke edo izan. Ipuin kontalariak egin dezake, momentuan bertan, egoera komunikatiboan jazo den zerbaiten gaineko komentarioa, edo bere berbaldian azaldutako gertakizun edo gaiaren inguruan zerbait gaineratu.
|
|
|
Gure ustez, ipuin konta saioak beti
|
egon
izan dira. Lehen ere ez zen edonor ipuinak kontatzen zituena; ez ziren edonoiz kontatzen ez eta edonon ere.
|
|
|
Orain, hiztegigintzaren historiari buruz bat erran nahi nuke: badaude liburutegi zokoetan gorderik, aspaldiko euskal hiztegiak, XVII. mendetik XX.aste lo
|
egon
direnak, nahiz euskalzale batzuek aipatu eta landu ere dituzten. Gogoan dut Patri Urkizuk egin zuen Urte> lapurtarraren argitalpena; baina gaur ditugun erraztasunekin, galdetzen diot ene buruari eta gure argitalpen batzordeari noiz arte utzi behar ditugun argitaratu gabe Sylvain Pouvreauk, Jean Duvoisinek, Maurice Harrietek edo Darricarrère kapitainak egin lanak?
|
|
|
Ezin, beraz, esan eskuak uztartuta
|
egon
direnik/ garenik nafarrak. Dena dela, garbi dugu asko dugula egiteko oraindik.
|
|
|
Bestetik, euskara batuaren sorreratik beretik euskara batua bultzatu nahi izan duten hiztegiak argitaratu dira. Izan ere, euskaldunak ez dira Euskaltzaindiak lexiko batua finkatu zain
|
egon
lexiko baturantz abiatzeko ahaleginak egiteko, ezta euskara eremu berrietan erabiltzeko ere. Hiztegiok, lexikografikoek (euskara hiztegiek eta hiztegi elebidunek) zein terminologikoek, asmo nagusi bat izan dute:
|
|
|
Bestetik, berriz, Villasantek (1974,139), Azkaratek( (1990,390); (1991,106), Euskaltzaindiak (H E/ 3,57) 8 zain
|
egon
predikatu konplexuarekin lotzen dute: zein ote zain (a) izan izaki mailako predikatuaren (1a) eta zain egon egoerako predikatuaren (Zabala (1993)) (1b, 1c) arteko lotura?
|
|
|
Bestetik, berriz, Villasantek (1974,139), Azkaratek ((1990,390); (1991,106), Euskaltzaindiak (H E/ 3,57) 8 zain egon predikatu konplexuarekin lotzen dute: zein ote zain (a) izan izaki mailako predikatuaren (1a) eta zain
|
egon
egoerako predikatuaren (Zabala (1993)) (1b, 1c) arteko lotura?
|
|
|
2.1.2 Zain (a) izan, zain (du), zain
|
egon
|
|
|
Beste aukera zain
|
egon
predikatu konplexutik abiatzea da. Badirudi Azkaratek (1991,106) honen alde egiten duela, baina ezin azal ditzake kategoria eta azpikate gorizazio aldaketak.
|
|
|
[I zain
|
egon
/ ibili/ joan?], egoerako predikatuak, baina kontzen, gordetzen eta ez
|
|
|
Ez da harritzekoa[+ gizakia,+ egilea9] azpikategorizazioko izenek antzeko pre dikatuak osa baititzakete: apaiz
|
egon
, misiolari ibili10,?
|
|
|
Izen beretik abiatuta bi predikatu konplexu mota sortu ditugu: batek osagaietatik eskuraturiko esanahia du (significado composicional) eta hiztunak berariaz ikasi beharrik ez du (gorde, kontu, gordetzen/ kontzen
|
egon
); bestearena, berriz, ezin da osagaietatik ondorioztatu, hiztunak predikatu osoa ikasi behar du: itxoin, itxaron, esperoan egon, 11?
|
|
|
batek osagaietatik eskuraturiko esanahia du (significado composicional) eta hiztunak berariaz ikasi beharrik ez du (gorde, kontu, gordetzen/ kontzen egon); bestearena, berriz, ezin da osagaietatik ondorioztatu, hiztunak predikatu osoa ikasi behar du: itxoin, itxaron, esperoan
|
egon
, 11?
|
|
|
Horrenbestez, halako kontzeptua adierazteko erabil litezkeen hitz edo terminoen artean bat hobesterakoan hizkuntzalaritzaren irizpideen arabera okertzat eta baztergarritzat jotzen denik ez badago, hobe litzateke erabilera errealari (edo erabilera errealean nagusi den forma ri) men egitea, ahalik eta distortsiorik txikiena sortzeko. Ez genuke ahantzi behar eus karaz bizi nahi duen gizartea ezin dela Euskaltzaindiak halako kontzeptuak euskaraz nola behar duen noiz erabakiko zain
|
egon
, gizarteko premiak akademia batek eraba kiak har ditzakeen baino lasterrago aldatzen eta berritzen direlako. Hori esanik, ez dugu adierazi nahi sortu eta zabaldu diren hitzak besterik gabe onartu behar direnik, errealitatea hor dagoela eta merezi duen heinean aintzat hartzekoa dela baizik.
|
|
|
Gerora ere, hainbatek esan ohi du espezialitate arloko testu eta lexiko arazoak erabakitzea espezialisten esku, guri dagokigunez, mediku erizainen esku?
|
egon
lukeela1.
|
|
|
Beste batzuetan euskaraz ez dagoena euskaratzeko eskatzen da, baina euskaraz dagoena traketsa izan arren, ontzat emateko joera dago eta ez da zuzentzeko eskatzen. Adi
|
egon
eta mesfidantzaz jokatu beharra dago testu trakets eta akastunik itzur ez dakigun. Auzi Errekurtsoa> jar> daiteke> EAEko> Auzitegi> Nagusiko> razioarekiko> auzitarako> Epaitegi> egokian> aurkitu genuen halako batean eta hori irakurtzean pentsa daiteke, besteak beste, epaitegi> desegokiak> ere badirela.
|
|
|
Gainera, estandarra finkatua duten eta edozein eremutan eta edozertarako normaltasunez erabiltzen duten hizkuntzetan terminoak finkatzen dituztenak arlo bakoitzeko adituak eta profesionalak izaten dira, terminologoen laguntza izaten badute ere. Gurean, termino ugari sortu dugu eta sortzen dihardugu itzulpen bidez eta gehienetan hizkuntzaren arloko profesionalen eta itzultzaileen eskuetan
|
egon
da eta dago terminoak hautatzea, espezialitate eremuetako adituen esku hartzea apalagoa (izan) delako12.
|
|
|
Batzordea Hizkuntza Politikak antolatu zuen, eta ondorengo erakundeak
|
egon
ziren ordezkatuta: Nekazaritza eta Arrantza Saila, Nafarroako Gobernua, Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkaria, IVAP, hiru Foru Aldundiak, Fraisoro Nekazaritza
|
|
|
> razio> hiztegia> (Funtzio> Publikoa) > (1996). > HAEE/ IVAPek antolatu zuen batzordea eta egin zuen hiztegiaren terminologia lana. Batzordean Jaurlaritza, Nafarroako Gobernua, hiru Foru Aldundiak eta UZEI
|
egon
ziren.
|
|
|
> Lan harremanen> hiztegia> (1999). > UZEIk egin zuen Nafarroako Gobernuak eta Lan Harremanen Kontseiluak eskatuta. Batzordean
|
egon
ziren Lan Harremanen Kontseilua, Nafarroako Gobernua, Euskal Herriko Unibertsitatea, IVAP eta UZEI.
|
|
|
Laburtuz, azken 10 urteetan bateratze saio asko
|
egon
da, hemen aipatu dituda nak eta beste asko ere bai. Guztiok aldatu dugu" txipa" edo pentsatzeko modua, eta ulertuz joan gara terminologian" ados jartzea" dela arau nagusia.
|
|
|
Hiru Foru Aldundietan eta Nafarroan errentaren aitorpena egiteko zeuden inprimakiak hustu ziren UZEIn, eta inprimaki horietako testuak bateratzeko batzorde bat osatu zen, Hizkuntza Politikak antolatuta. Hor
|
egon
ziren Jaurlaritza barneko hainbat ordezkari (IVAP, Aldizkari ofizialekoa, Hizkuntza Politika), hiru Foru Aldundietakoak, Nafarroako Gobernukoa, UZEIkoa. Batzordearen proposamenei Euskaltzaindiak egindako oharrak kontuan hartuta zerrenda bat atera zen, nahiz eta ez zen inprimategiko argitalpen formala izan.
|
|
|
Lehenik Zalgizen (40) eta gero Saliseko plaza ederrean (40), eta hirugarrena Mauleko plaza haundian Salegi eta Atano IV hegoaldekoen kontra. Alemanian preso
|
egon
denboraren ondotik ere arizan da oraino Bidegain Muskildiarra bai nan ez baitzen gehiago lehengo hura, guti ikusi dela geroztik eta gehienik ere apez lagun xahar batzueri zerbitzu egitea gatik eta hola, horra zer zion geroztik hartaz.
|
|
|
Akizeko> Semenario> > nintzalarik> urrundu> nintzan> Euskal Herritik, > han> bi> urte>
|
egon
, > rugbian> eta> footean> ari> ginen> aste>: > ni> > nintzan.> Urte> batez, > Peio> Etchemendy> Suhuskundar> pilotari> Larzabaleko> finalean> ginuen> Ligako> finala> Azkaineren> kontra> eta> ez> nornahiri>: &am...
|
|
|
Apez lagun ohientzat aldiz, betiko laguna, ezin ahantzizkoa, eta lehengo apez laguneri fidela bururaino, Pier! Eta, azkenik, ez dugu ahantziko salatzea, bere erakasle lan eta munduan pilota sailari leial
|
egon
zaiola bururai no bere dohainak ezarriz pilotari gazteen formakuntzan bere goreneko maila tik, tokian zituen Biarriztarrak eta beste Batasunekin, F.F.P.B. gorenarekin eta oro! Eta Urruñako elizari leial, ondarreraino.
|
|
|
«Errebelatu> > goart> egin> zezala> non> in> zuten> > gaiek> muzurka> zulo> andi> bat»> (JMESB, 153). Prozedura hau bizirik dago oraino, eta bizirik
|
egon
da Nafarroako beste alderdi batzuetan, euskara onik egon den bitartean, Artzibarren eta mendiz Eguesibartik biziki hurbil dagoen Esteribarko Ilurdotzen, adibidez. K. Artolak (2006) tzakur, tzerri> (Arrieta eta Ilurdotz), tzori> (Ilurdotz) bildu ditu.
|
|
|
«Errebelatu> > goart> egin> zezala> non> in> zuten> > gaiek> muzurka> zulo> andi> bat»> (JMESB, 153). Prozedura hau bizirik dago oraino, eta bizirik egon da Nafarroako beste alderdi batzuetan, euskara onik
|
egon
den bitartean, Artzibarren eta mendiz Eguesibartik biziki hurbil dagoen Esteribarko Ilurdotzen, adibidez. K. Artolak (2006) tzakur, tzerri> (Arrieta eta Ilurdotz), tzori> (Ilurdotz) bildu ditu.
|
|
|
–halako batean?, alakorik> ala> («alakorik> ala> erran> nue, > denbora> pasa»,, sin más ni más, sin mala intención, por pasatiempo?, Iraizotz, 1978: ...t; ta> sasi> gaien> ertean> gau> ta> egun, > uda> ta> negu», JMESB, 539); gerostik> onat> edo gerostik> alzi > na, goiti> a> beiti, goiz arrats, goiz> edo> berant, guti gorabera, jaun> eta> jabe> (izan), larru> ta> ezur> hutsetan>(
|
egon
), lenbañolen, meatxus> ta> balakus, nonbait> or, or>; nola> etorri> ala> joan> mundutik, nola> buratsoak> ala> umeak, nolako> langi > na> alako> lana, bizia> nola, > fina> ala; ones> on, gaitzes> gaitz, ones> edo> gaitzes, ones> a>...
|
|
|
+ > bai>+ > partizipioa> itzulia darabil, gertatzeko puntuan dena adierazteko: Ez> erori> bai> erori>(
|
egon
), ez> ito> bai> ito> (egon). Aditzekin moldatzen dituen beste esamolde batzuk datorrena> datorrela> eta zetorrena> zetorrela ren tankerakoak dira, zer> gerta> ere> ezagunaz landara.
|
|
|
+ > bai>+ > partizipioa> itzulia darabil, gertatzeko puntuan dena adierazteko: Ez> erori> bai> erori> (egon), ez> ito> bai> ito>(
|
egon
). Aditzekin moldatzen dituen beste esamolde batzuk datorrena> datorrela> eta zetorrena> zetorrela ren tankerakoak dira, zer> gerta> ere> ezagunaz landara.
|
|
|
Oroitzen naiz ederki nire ama zenak, norbait, euskaraz ez zekien norbait erran nahi dut, haren zain
|
egon
eta berandu iristen baldin bazen, aldi bakoitzean galdetzen zion hura: –¿ Estabais tardados??
|
|
|
Euskaltzaletasuna handia zuen, eta euskararekin zerikusia izan zezakeen guziaren maitale zen. Euskal dantza eta euskara bi gauza desberdin dira, jakina, baina maiz
|
egon
dira aski lotuak, dantza maite zuenak euskara ere maite baitzuen. Mariano zen horietako bat.
|
|
|
Ez dut itzuli hau inon ere bildu Baztandik kanpo, egia errateko. Han hemenka
|
egon
naiz behaka, belarriak tente, baina ez dut inon ere ikusi. Herria> aldizkariko ehunka (edo milaka) adibide ikusi ditut, baina errestorik ere ez honetaz.
|
|
|
Askotan aztertu ditut, askotan desegin, askotan berriztatu. Nere iritziekin sekula ez naiz lasai
|
egon
. Sarri galdetu diet lagunei berena.
|
|
|
poematxoak elkarren ondoan segidan jarrita daude 8 ataletan, elkarren arteko korapilago nabariago gabe. Hiru> gizon> bakarka, nahiz eta ez liburu bezala kontzebitua
|
egon
, kondizioek berek batasun batekin sorrerazi dute: kondizio horiek, Oteitzarekiko harreman hori eta momentu hartan Euskal Herria bizitzen ari zen bizitza eztanda espresatu nahia da, besteak beste":
|
|
|
69ra bitartean?, ez zen libururik izan, olerki multzo bat baizik: . Hiru> gizon> bakarka> ez (zen) liburu bezala kontzebitua
|
egon
–. –Ez dut uste (Bitoriano Gandiagak) aurrena liburu bat ideatu eta gero hura zatika egiten joaten zenik.
|
|
|
Arrazoi du J. Azurmendik Gandiagaren ahoan esaldi hau jarri duenean: . Hiru> > bakarka, nahiz eta ez> liburu> bezala> kontzebitua>
|
egon
, kondizioek berek batasun batekin sorrerazi dute: kondizio horiek, Oteitzarekiko harreman hori eta momentu hartan Euskal Herria bizitzen ari zen bizitza eztanda espresatu nahia da, besteak beste" 15.
|
|
|
Bai eta ez. Hain dira nabarmenak eta garrantzi handikoak aldaketa hauek ezen M. Lasarekin berbertan
|
egon
nintzenean, behin eta berriz galdera bera egiten bainion: –Baina atal berriak nork antolatu zituen?
|
|
|
Eta zuzen du, atertu gabe zuzentzen zuen. Areago, lehenbiziko poemak idatzi zitue nean, euskal hiztegirik eskura ez zuenez, bere baitan bildu ohi zen, harik eta behar zuen hitza aurkitu arte (hala aitortu zidan berak behin baino gehia goetan, eta grabaturik
|
egon
behar du horren lekukotzak Euskadi Irratiko artxibategian).
|
|
|
1981 Euskerazaleak Taldearen Egutegia? zioen izenburuak12 Bizkaiko bi Kutxak bat egin zirenetik, BBKren esku
|
egon
da argitalpena (1991), eta ondoko edizio kopuru hauek izan ditu: 15.000 ale (1991), 18.000 (1992, 1993, 1994) eta 20.000ko argi taraldirik ere izan du (1995, 1996, 1997); 2004.ekoa izan zen BBKren azken argitaraldia.
|
|
|
Baina ez zen izan kalkulu ona: eman zitzaizkion aholkuen kontra jokatu zuen Artzallus-ek, eta diru maileguren bat ere
|
egon
zen tartean horre tarako. Baina gizonaren gogoari eta ahaleginei justizia eginez, esan dezagun, komentuko haserreren bat edo beste gorabehera, Artzallus-ek berak kitatu zituela egindako zorrak (itxura guztiz, adiskide ongileren batek laguntzen zio larik).
|
|
|
erlijiotasun euskalduna babestu du, Euskal Herriko pentsamendu eta ideolo gien herritartzea bideratu du, euskal erreferentzia sozial eta kulturalak sustatu ditu, eta zalantzarik gabe, euskararen batasun/ euskalkien zerbitzuan
|
egon
da.
|
|
|
Baina kontua da nik ez nuela halakorik esaten liburuan; nioena hori baino askoz konplexuagoa zen. Kortazarrena sinplifikazio bat zen, nahiz hark adierazitakotik ere zerbait
|
egon
. (Esteban Urkiaga, Lauaxeta() liburuan. Lauaxeta, modernitateko poeta?
|
|
|
Max Weber-ek esango zukeen funtsean balioekiko gure harremana dela historiari ardura zaiona. Nire ahaleginen artean beti
|
egon
da Lauaxeta Orixerengandik bereizten zuenaz jabetzea, baina baita Miranderengandik bereizten zuenaz ere. Gauzak horrela, ezin zentzu historiko sendo batetik begiratuta, continuum batean baino ikusi euskal poesia modernoaren bilakaera.
|