|
2013
|
|
|
Joana emakumezko bat da, emakumeok gizonezkoen mendeko eta, areago, tresna huts izaten ziren garai batean. Ez da harrigarria, beraz, haren aitak (Henrike Albret) eta senarrak (Antonio Bourbon) hura tresna politiko huts gisa baliatzeko
|
egin
zituzten saio etengabeak, baina bai da harrigarria Joanak gazte gaztetatik bere nortasuna finkatzeko erakutsi zuen adorea eta kemena: uko egin zion beti inoren tresnahuts izateari eta, areago, bere azken urteotan marigizon ospe nabarmena eskuratu zuen, alegia, gizonezkoei klasikoki esleitzen zaizkien dohainak nabarmentzen omen zitzaizkion:
|
|
|
Ez da harrigarria, beraz, haren aitak (Henrike Albret) eta senarrak (Antonio Bourbon) hura tresna politiko huts gisa baliatzeko egin zituzten saio etengabeak, baina bai da harrigarria Joanak gazte gaztetatik bere nortasuna finkatzeko erakutsi zuen adorea eta kemena: uko
|
egin
zion beti inoren tresnahuts izateari eta, areago, bere azken urteotan marigizon ospe nabarmena eskuratu zuen, alegia, gizonezkoei klasikoki esleitzen zaizkien dohainak nabarmentzen omen zitzaizkion: borondate sendoa, erabakimena, harrotasuna, agresibitatea, are eta zakarkeria ere.
|
|
|
Ildo horretan, bereziki adierazgarria da Joanaren izaeraren alderdi horri dedikatzen dion kapitulu monografikoa (IX.a), baina baita ere Cleves-eko dukearekin izandako sasi-ezkontzaren auzia (II. kap.) edo haren bizitzaren bukaeran Katalina de Medici erregina amarekin izandako negoziazio latzak, bere seme Henrikeren ezkontzaren harira (XIII. kap.): kasu guztietan Joanak presio latz eta handiei
|
egin
behar izan zien aurre, bere irizpideak irmoki defenditu zituelarik. Izaera horren kontraste eta neurri gisa beste bi emakumeren potreta aurkezten zaigu luze eta pasarte ugaritan.
|
|
|
Hain justu ere garai honetan eta Frantzian sortuko da subiranotasunaren kontzeptua, ez kasualitatez, Joana Albreten bizitzak ederki ilustratzen duen bezala, kontrakoa baizik: Frantziako erregeek buru
|
egin
behar izan zieten gerra zibilei erremedioa emateko teoria politiko gisa baizik. Areago, lurralde horietako batek, Nafarroak zehazki, erresuma gradua dute eta, beraz, haren jabea Frantziako edo Espainiako erregeren pare bihurtzen dute nominalki.
|
|
|
Gaur, Pello Esnalek bere Hitz ordena. Erabilera estrategikoaekarpen bikainaz hitz
|
egin
digularik, eta abagune honetan hitz batzuk esatea proposatu zaidalarik, sakonera akademikoak alde batera utzi eta mende erdi batez neure idazle eta itzultzaile ibilbideari gaingiroki bada ere begiratu bat eman eta horretaz zuei hitz egitea erabaki dut.
|
|
|
Nik neuk mende erdi batez bizi izan dudan harridura eta pozño horretaz hitz
|
egin
nahi dizuet.
|
|
|
Euskaldunak, Barne muinetan, Urte Guziko Meza Bezperakobretako Orixe handiarekin ere topo
|
egin
nuen, miresmena eta kritika nahastuz (J. Azurmendi), Ch.
|
|
|
Urte haietan topo
|
egin
nuen Txillardegi, Aresti, Mirande eta Xabier Kintana adiskidearekin eta abarrekin; orduan egin nuen Ermuko Zina eta Batasunaren Kutxaliburuko proposamenei atxiki nintzaien, 1968an Euskaltzaindiak batasunerako lehen urratsak emango zituen etengabe bide hartatik ibiliz, etorkizuneko euskara lantzeko Jakin, Anaitasuna, Zeruko Argiaeta abarretako artikuluetan. Ordura arteko idazkuntzaren bidea aski zalantzakorra zen, zeren eta idazle sonatuenen lanetan aldaerak ugari samarrak baitziren eta kosta egiten zen orrialde bat hasi eta bukatu era koherentean egitea.
|
|
|
Urte haietan topo egin nuen Txillardegi, Aresti, Mirande eta Xabier Kintana adiskidearekin eta abarrekin; orduan
|
egin
nuen Ermuko Zina eta Batasunaren Kutxaliburuko proposamenei atxiki nintzaien, 1968an Euskaltzaindiak batasunerako lehen urratsak emango zituen etengabe bide hartatik ibiliz, etorkizuneko euskara lantzeko Jakin, Anaitasuna, Zeruko Argiaeta abarretako artikuluetan. Ordura arteko idazkuntzaren bidea aski zalantzakorra zen, zeren eta idazle sonatuenen lanetan aldaerak ugari samarrak baitziren eta kosta egiten zen orrialde bat hasi eta bukatu era koherentean egitea.
|
|
|
Azkenik, Madril eta Zaragozan unibertsitate ikasketak egiten ari ziren ikasle talde batentzat Gabiriako pasiotarren ikastetxe ohian antolatutako lehen euskal barnetegia ere aipatu beharra dut Juan San Martin eta biok orduan Gipuzkoan gobernadore zibila zen Oltra Moltó jaunari bisita
|
egin
eta baimena eskatuta. Manzanas polizia-burua erailtzeak salbuespen egoera ekarri zuen eta horrek eten zuen gure lehen ahalegin hura.
|
|
|
ta, euskara batuaren, aldekoen artean sortzen ziren eztabaida eta gorabeherengatik ikastolen barrutian. Hamarkada horretan
|
egin
ninduten euskaltzain urgazle eta D eta B irakasle titulurako azterketak kudeatzen aritu nintzen beste zenbaitekin. UEUn ere parte hartu nuen itzulpen mintegiarekin eta bertan Telesforo Monzon izan nuen partaide suhar ekarpen interesgarriak eginez.
|
|
|
Juan San Martinek, Euskaltzaindiaren izenean, itzultzaile eskola bat Donostian sortzeko proposamena
|
egin
zidan eta horrek Algortatik Donostiara familiarekin hiriz aldatu eta bertan lan egitera behartu ninduen. Txillardegiren, Villasanteren eta abarren lanei esker, eta Euskaltzaindiak 1968an Arantzazun abiatutako prozesuaren ildotik euskara gero eta batuago zegoen eta hori ezinbesteko baldintza zen itzulpengintzaren irakaskuntza modu eraginkorrean bideratzeko.
|
|
|
Beraz, 1980ko udazkenean ireki zituen ateak Donostiako Arbideko Dorreak izeneko gunean itzultzaile eskolak, gerora Martuteneko Eskola bezala ezagunago izango bazen ere izen hori zuen auzunean kokatu zelako. Goizero eskolak emanez eta asteburuetan ikastaroak eskainiz ia hamar bat urteko ibilbidea
|
egin
zuen eskola hark EIZIE (Euskal Itzultzaile, Zuzentzaile eta Interpreteen Elkartea) eta SENEZaldizkaria jaioarazi zituen, gaurdaino jardun betean ari direnak. Zehar bidez IVAP. HAEEko eskolaren sorrera ere eragin zuen eta pixkanaka. Literatura Unibertsala?
|
|
|
Mintzola Fundazioan ikusten du aurrerabiderako itxaropen brintza. Gainera erakunde horren eta Euskaltzaindiaren artean hitzarmena sinatu izanak itxaropen soila baino zerbait gehiagoren ekarpena
|
egin
dezakeela pentsarazten digu. Horrela EIMAko IABekoen nahiak ere epe laburrean portu onera iritsi ahal izango dira, bai eta egunero lan tresna horretaz baliatu behar duten milaka irakaslerenak ere.
|
|
|
Hamarkada honen erdi aldera ordenagailua gure artean agertzeak, eta haren garapenak, ekarpen kalkulaezina
|
egin
zion euskararen munduari, lana errazteko ez ezik testuaren kalitatea hobetzeko ere bai, zuzentzaile ortografikoari esker. Hori guztia laster etorriko zen, ordenagailuz lagunduriko itzulpengintzaren hasiera baizik izan ez zena.
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa
|
egin
duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: < < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin.
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: < < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera
|
egin
dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuenga... Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
Lehenik nahi nuke eskertu Deustuko Unibertsitateko errektoreordea, Roberto San Salvador jauna,
|
egin
digun harreraren gatik, utzi duelakotz guretzat gela eder hau. Eskerrik beroenak doaz ere goiz honetako mintzalariei:
|
|
|
Arranegi aldera
|
egin
genduan. Eguerdi haretan beste pauso bategaz zapaldu neban auzoa, aitaren familia Atxabal kalekoa zan arren, amaren partekoa gerra ostean Mendexatik kalera etorritakoa baitzan, eta Goikokalean bizi ginan,, txaputxeruen?
|
|
|
Maryri eskutik helduta, salto egiten dabe biek marrazkiaren barrura, udaberri beteko toki batean agertzeko. Ahal balitz, jauzi txiki bat
|
egin
, eta aititaren basetxera inguratu, egun bakar baterako sikiera, abendua izan arren?
|
|
|
Ondarzabalera dei
|
egin
deutset
|
|
|
txirrist
|
egin
barik.
|
|
|
Begi onetik hartu ninduan Eusebiok. Halantxe, iruzkin bat
|
egin
eban Uneka, gaba lehen ipuin liburua kaleratu nebanean, 1986an.
|
|
|
agertzeko ausardiagaitik edo. Urte batzuk geroago, Mertxe emazteak Rodriguez Arias kaleko etxean prestatutako merienda gozatu bitartean
|
egin
eutsozan hainbat hizkuntzako ohar nire lehen poema liburua izango zan paper mordoari.
|
|
|
Modernitateak ernegazio puntua eragiten eutsan. Eta urteak joan ahala, idazkera ere soildu
|
egin
eban, hizkera errazteak herriko irakurleak erakarriko eutsozalakoan edo. Sanantolinetako programetan agertu zan, urtero, 1978tik 1989ra bitartean Eusebioren olerkiren bat, batean masta puntakoari, bestean elizari, hurrengoan Antzoriz lurmurturrari edo Karraspio Txikiri abestuz.
|
|
|
agur
|
egin
beharra.
|
|
|
Liburuak argitaratzeko, eta Euskaltzaindiaren biltzarrak eta bertso txapelketak antolatzeko laguntza eman zuen. Eta gastronomiaz idatzi zuen euskaraz eta zenbait literatur kritika ere
|
egin
zituen; karlista tradizionalista euskaltzalea izan genuen. Era berean, azpijokoan aritu zen Nemesio Etxaniz edo On Manuel Lekuona bezalako jeltzaleen aurka, haien merituak ezkutatzen eta haien jarduera publiko euskaltzalea oztopatzen.
|
|
|
Hasiera batean, 40ko hamarkadaren erdialdera arte gutxienez, gidatzaile edo, dirigista? izan zen, eta gerora aldatuz joan zen, zer
|
egin
behar den esatetik zer ez den egin behar esatera pasatu zen.
|
|
|
Hasiera batean, 40ko hamarkadaren erdialdera arte gutxienez, gidatzaile edo, dirigista? izan zen, eta gerora aldatuz joan zen, zer egin behar den esatetik zer ez den
|
egin
behar esatera pasatu zen.
|
|
|
–Zorionak ere eman bear dizkitzut irabazi duzun sariagatik, ots, Iparragirre' ren omenez
|
egin
eralguntzan irabazitakoa. Nere uste kaxkarrean, zuk bear zenukean, bete betean, aurreneko saria.
|
|
|
Bertsoak maite al zituen A. Arruek? A. Zavalak 2008an Arrueren Idaztiak eta hitzaldiak liburua apailatu zuen, eta hitzaurrea
|
egin
zion. Hori irakurrita, ikusten da A. Arruek usadiozko bertsoa maite zuela, eta bertsolariei laguntzen ziela guardia zibilek jarritako oztopoak eta gainditzen, bazituelako adiskideak.
|
|
|
Ez ote zuen, bada, gastronomiaz euskaraz idatzi? Bai, eta literatur kritika banaka batzuk ere
|
egin
zituen.
|
|
|
Lan gehiena K. Mitxelenak
|
egin
zuen: zinema eta literatur kritika, eta letra eta arte munduko famatuei egindako elkarrizketen bitartez eta, baina A. Arruek ere bere alea ekarri zuen:
|
|
|
Baina gauzak bere neurrian: A. Arruek ez zuen, dakigunez, bere abokatu lanean inoiz erabili euskara, eta ezta inoiz aipatu ere horrelakorik
|
egin
behar zenik, hots, euskara arlo guztietara zabaldu, beste batzuek egin zuten bezala; Euzko Gogoa koek egin bezala. Bere ideologiak eta erregimenean zuen lekuak galarazten zion osoki.
|
|
|
Baina gauzak bere neurrian: A. Arruek ez zuen, dakigunez, bere abokatu lanean inoiz erabili euskara, eta ezta inoiz aipatu ere horrelakorik egin behar zenik, hots, euskara arlo guztietara zabaldu, beste batzuek
|
egin
zuten bezala; Euzko Gogoa koek egin bezala. Bere ideologiak eta erregimenean zuen lekuak galarazten zion osoki.
|
|
|
Baina gauzak bere neurrian: A. Arruek ez zuen, dakigunez, bere abokatu lanean inoiz erabili euskara, eta ezta inoiz aipatu ere horrelakorik egin behar zenik, hots, euskara arlo guztietara zabaldu, beste batzuek egin zuten bezala; Euzko Gogoa koek
|
egin
bezala. Bere ideologiak eta erregimenean zuen lekuak galarazten zion osoki.
|
|
|
Gurean, zentsuraren zoko moko ezkutuak arakatzen eta argitara ateratzen lan gehien
|
egin
duena J.M. Torrealdai dugu. Zer dio Torrealdaik Antonio Arruez:
|
|
|
Madrileko agintariak Donostiakoak baino zorrotzagoak bide ziren, eta lortzen zuten etekinik. Julio Urkixo Mintegiko buruak, liburua aurrera ateratzearren, honako proposamen hau
|
egin
zion Madrilekoari:
|
|
|
Gorago aipatu dugu 1954an
|
egin
zutela euskaltzain. Hasiera batean, N. Etxaniz eta Joseba Rezola jeltzale euskaltzaleek eta ez zuten txarretsi Lojendio eta Arrue karlistak euskaltzain egitea; alderantziz!
|
|
|
–Jakingo dezue agian Arrue' tar Antonio eta Lojendio' tar Joxe Mari, euskalzain
|
egin
dituztela. Orrela esaten dit Amillaitz' ek [Nemesio Etxaniz] ta berak dionez bestaldekoak izan arren euskeltzale benetakoak omen dira.
|
|
|
Ba dakizute gañera Parma au errege nai oietakoa dala eta beste karlista askok, Franco' ren aldeko diranak ez dutela begi onez ikusten. Diotenez euskel izlari ona da baña nik ez det jakin euskeraren alde itzaldi oietzaz gañera ezer
|
egin
duenik.
|
|
|
Neri iruditzen zait bi gizon ok euskelzain
|
egin
ba dituzte, eralguntza oni abertzaletasun usaia kentze arren izango zala eta bide batez euskerarentzat erreztasun eta laguntasun geio arkitzen ote duten. Ala izan dedilla.?
|
|
|
–Ba al dakizu Arrue' k
|
egin
didan azkenengoa. Irrati lanen leiaketa sortu zuten, eta neri eman bear, ba, aurrenengo saria, ta or ibilli dira erabakirik eman nai ezik.
|
|
|
1954an
|
egin
zuten Antonio Arrue euskaltzain, euskararen alde eginak zituen merituengatik baino gehiago egin zitzakeenengatik, besteak beste, euskarazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak lortzen eman zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen ...
|
|
|
1954an egin zuten Antonio Arrue euskaltzain, euskararen alde eginak zituen merituengatik baino gehiago
|
egin
zitzakeenengatik, besteak beste, euskarazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak lortzen eman zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak 1926an sorturiko Meritu Zibilare...
|
|
|
antolatzeko laguntza eman zuen. Eganeraberritzeko ere bai 1954an, eta gastronomiaz idatzi zuen euskaraz eta zenbait literatur kritika ere
|
egin
zituen euskaraz; beraz, karlista tradizionalista euskaltzale gutxietariko bat izan genuen dudarik gabe. Dominaren aurkia da hori, eta alde goresgarri hori aitortu zaio:
|
|
|
Hartara, hainbat kasutan, estereotipoak eta rolak deseraikitzen dira subjektu berriak proposatzeko asmoz. Korronte psikologistek nahiz marxistek, bestalde, ekarpen interesgarriak
|
egin
dituzte literatur pertsonaien inguruan. Batzuek diote literatur pertsonaiek pertsonaren barrualdearen inguruan informazio aski zabala ematen dutela, eta besteek, jendartearen informazioa eskaintzen dutela.
|
|
|
Gurean, adibidez, Lourdes Oñederrak (Urkiza, 2006: 272) aitortzen du seme alabak edukitzeari uko
|
egin
diola bere lanbidean aurrera egin ahal izateko eta askatasuna izateko. Laura Mintegik eta Arantxa Urretabizkaiak behin baino gehiagotan aitortu dute ama berantiarrak direla idaztea lehenetsi dutelako.
|
|
|
Gurean, adibidez, Lourdes Oñederrak (Urkiza, 2006: 272) aitortzen du seme alabak edukitzeari uko egin diola bere lanbidean aurrera
|
egin
ahal izateko eta askatasuna izateko. Laura Mintegik eta Arantxa Urretabizkaiak behin baino gehiagotan aitortu dute ama berantiarrak direla idaztea lehenetsi dutelako.
|
|
|
192) amatasunaren aldeko eta aurkako diren idazleak aztertu ditu 1990etik 2001era Espainian, emakume idazleek idatzitako lanak hartuta parametro gisa. Gema Lasartek (2011) antzeko ikerketa
|
egin
zuen bere doktorego tesian: amatasuna euskal narratiba garaikidean, 1979tik 2009ra aztertuz.
|
|
|
Kontzientzia bat dago batez ere, aldaketarako intentzio garbia. Beraz, eraikuntza sinbolikoez gain, hitz
|
egin
daiteke aldaketa eta bilaketa estrategiez; hitz batean, agentzialitateaz (Esteban, 2004).
|
|
|
Gure idazle garaikideetan, zahartzaroa gai inportantea bilakatzen ari da: batzuek, sasoi horretara iristen ari direlako eta horri buruz gogoeta
|
egin
beharra dutelako; beste batzuek, historiari begiratu bat emateko beharra sentitzen dutelako, historia hurbilari, Espainiako gerrari, eta, hartara, nahitaez adinean oso aurreratutako literatur pertsonaien premian aurkitzen direlako. Koldo Izagirrek, Ramon Saizarbitoriak, Xabier Montoiak, Karmele Jaiok eta Uxue Alberdik, batzuk aipatzearren, euren eleberrietan protagonista adindunak eta gerrarekin lotuak sortu dituzte azken urteetan.
|
|
|
Urretabizkaiak, puntu honetan esan duguna azpimarratuz, ekarpen berri bat
|
egin
dio eduki aldetik euskal literaturari, esan nahi da zahartzaroan ere pentsa daitekeela eta egitasmo bihurtu, gazteen eskuetan edo erakundeen menean utzi gabe. Zahartzaroa antolatzeaz dihardu, eta sendi formula berri bat proposatu digu:
|
|
|
Eta, epilogo gisa, hausnar bat: bizitzak gurekin zer
|
egin
duen galdetzea baino, ez ote den egokiago guk zer egin dugun bizitzarekin pentsatzea. (Galarraga,:
|
|
|
Eta, epilogo gisa, hausnar bat: bizitzak gurekin zer egin duen galdetzea baino, ez ote den egokiago guk zer
|
egin
dugun bizitzarekin pentsatzea. (Galarraga,:
|
|
|
Beraz, irakurketan zehar literatur pertsonaia horren nondik norakoa osatzen joango da irakurlea, eta bukatutakoan ere ez du batere argi izango nor den Handi eta zer gertatu zen hiru nesken artean; izan ere, hiruren arteko triangelu harremanean erpin bat hutsik geratzen da, irakurleak nahierara osatzeko. Triangeluak itxiak badira ere, Urretabizkaiak ireki
|
egin
du, eta halaxe bukatu da eleberria, bukaera ireki batekin, eta, horretarako, literatur pertsonaiaz baliatu da.
|
|
|
Euskal Herrian, XX. mendearen lehen hereneko feminismoa katolikoa, femeninoa eta abertzalea izan zen. Aldaketa garaia izan arren, euskal emakumeek ezin izan zuten bere
|
egin
emakume modernoaren irudia, orduko diskurtso katoliko errepresiozkoaz gain, diskurtso mediko zientifiko misoginoa zutelako kontra (Aresti 2001, apudAlvarez, 2011). Horren haritik, Miren Llonak (2010), amatasuna eta naziogintza ardatz harturik, II. Errepublikan emakumeek egindako lan politikoaz mintzatzeko, Polixene Astrabadua emakume abertzalearen ibilbide politikoa aztertu du.
|
|
|
Koaderno gorria nestreinakoz, amak umeak utzi
|
egin
behar ditu jardun militarrak segurtasun arazoak sortzen dizkiolako. –Zure amak Euskal Herriaren alde egiten du borroka, edo zure ama askatasunaren aldeko gudaria da?.
|
|
|
Zergatik panpoxlanarekin jarraituz, liburu honek izandako harrera kritikoa buruan, Olaziregik dio euskal kritikariek liburuari harrera ona
|
egin
ziotela. Olaziregiren esanetan, Aldekoak 1979ko nobela onentzat jo zuen, eta Txuma Lasagabasterrek gehien laudatu duen nobela da, J. A. Arrietaren Abuztuaren 15eko bazkalondoa rekin batera.
|
|
|
Aztertu ditugun lehen bi eleberrietan amatasun hegemonikoez mintzatu gara, hau da, gizarteak markaturiko normaz, mugaz eta horien aurrean amek
|
egin
beharrekoaz, nahiz eta bietan ere agentzialitateaz mintzo. Baina, aldi berean, amatasunaren alde ezkorrak begi bistan jarri ditugu, Beauvoirrek edota Firestonek aipatu zituzten moduan.
|
|
|
Zergatik panpox en erabiltzen den hizkuntzan umearekiko hurbilpena dago. Berdintasunaren feminismoak, ordea, amek umeak ulertzeko erabilitako hizkera gutxietsi
|
egin
ohi du, betiere amaren nortasuna gutxitzen eta ezabatzen duelakoan. Diferentziaren feminismoak, aldiz, Luisa Muraroren teoriei jarraituz, umeak ulertzeko amek erabiltzen duten hizkuntza beste modu batera ikusi da.
|
|
|
Azken hamarkadetan, euskal literaturan adinean aurrera egindako pertsonaia protagonista sorta bat sortu da, denak ere 80 urte aldera arrimatuxeak, zahartzen ari den jendarte baten ispilua, historia beste modu batera kontatzeko aukera edota gaztetasunari aurrez aurre zahartzaroa jartzeko gogoa bihurturik leitmotiv. Baina, horren haritik, Urretabizkaiaren Hiru Mariaeleberriak ekarpen berri bat
|
egin
dio eduki aldetik euskal literaturari, memoria albo batera utzirik, zahartzaroa egitasmo bilakatu digu, hau da, zahartzaroan ere pentsa daitekeela eta egitasmo bihurtu, gazteen eskuetan edo erakundeen menean utzi gabe. Zahartzaroa antolatzeaz dihardu, eta sendi formula berri bat proposatu digu:
|
|
|
Droga kontrabandoz sartzearen negozioarena behin baino ez du kontatzen kontalariak. Egin ere, behin baino ez zuten
|
egin
:
|
|
|
biak pertsonaia hiritarrak eta nahiak dituztenak izateaz harantz, batere ez, erantsiko nuke. Txillardegik hautsi
|
egin
zuen aurreko eleberrigintzak adierazitako mundu ikuskerarekin, Erkiagak, ostera, jarraipena eman. Jarraipena eman, ordea, aldaeraren bat gehituz:
|
|
|
XX. mendearen lehen erdiko euskal eleberrigintzak aldarrikatua du giro hiritarrak okerrerako bideak erakusten dituela. Alabaina, aldarrikapen horrekin bat
|
egin
izanagatik, alderdi horretatik aurreko eleberrigintzak adierazitako ikuskera bera azaldu izanagatik, osagai berri bat sartzen du: pertsonaia nagusia bera kokatzen du giro hiritarrean, ordu arte bigarren mailako pertsonaiena izana zen giroan.
|
|
|
Irtenbideak huts egitean, azken irtenbidera joko du: bere buruaz beste
|
egin
.
|
|
|
Landa giroan hazi den Loli Menak arau bat urratu du. Jakin ere badaki arau bat urratu duela eta egoerari aurre
|
egin
beharrean dela. Lehen lehenik, ezkontzan dakusa arau urraketak sorrarazitako arazoaren konponketa.
|
|
|
bazter bedi aspaldiko ikuskera bati eutsiz dagoen Erkiaga isolatu baten irudia, erantzukizuna indibiduala gabe, kolektiboa delako. Gizartean atzematen zuen ikuskera islatu baino ez zuen
|
egin
Erkiagak. Giza talde oso zabalaren, zabalenaren ere erantsi ahal izango litzateke?, ikuskera adieraztera, garaiarekin bat egitera, mugatu zen.
|
|
|
Lau mende luze denboran atzera
|
egin
eta, Bernard Etxepareren Linguae Vasconum Primitiaen (1545) maitasun mundutarraz diharduten kopletara jo baino ez dago. Etxeparek taxutzen duen emakumea ohoreak eta famak arduratzen duen bitartean, besterik du arreta-gune gizakumeak.
|
|
|
Araibar ek, ezarian ezarian aldakuntza gogo izpia somatu arren, ez zuan aski kemenik,
|
egin
gogo zuana, bertatik zirt zart egiteko. (111)
|
|
|
Aurrerago, ordea, bizimodu horrek buruhauste handirik ez diola eragiten ere gaineratzen du. Atxagan igarotzen duen uda sasoian, Araibarrek Loli Menaren azken aitorle izan zen apaizarekin topo
|
egin
ostean, elkarrizketa luze bati helduko diote. Araibarrek apaizari esandakoa zuzentzera iritsiko da kontalaria asmo jakin batekin:
|
|
|
Euskararen kasuan, nahiz eta lanen bat
|
egin
den (Alberdi, 2011), oraindik ez dira asko aztertu diskurtso markatzaileak bere horretan. Lan honetan aztertuko diren elementuak diskurtso markatzaileen artean eta, haien barruan, birformulatzaile urruntzaileen artean kokatu diren arren, euskal gramatikak aurkaritzako lokailuen artean kokatzen ditu (EGLU III, 1990; Goenaga, 1980); Larringanek (1996), ISDari jarraituz (Bronckart et al., 1985; Bronckart, 1996), testu antolatzaileenartean aztertzen ditu elementu hauek eta, horien barruan, lokailu gisa, baina zalantza egiten du kontzesibotasunaren eta aurkaritzakotasunaren artean; testuaren ikuspegitik ere, Esnalek (2008, 32) testu markatzaile hitza hobesten du diskurtso markatzaile izendapenaren ordez, testu antolatzaileen azpisail gisa kokatuta eta, gaztelaniaren kasuan Martín Zorraquinok eta Portolések (1999, 4082) egiten duten bezala, lokailuen sailetik bereizita dagoen birformulatzaile urruntzaileen multzoan kokatzen ditu hizpide ditugun elementuak; Garcések (2008, 154) ere gauza bera egiten du; eta Fuentesek (2009) lokailuei eta operatzaileei buruz hitz egiten du, eta kontzesiozkoen artean kokatzen ditu.
|
|
|
Sailkapen horretan egileak hiru azpisail bereizten ditu birformulatzaileen zereginen arabera. Euskararen kasuan, ordea, orain arteko datuekin (EGLU III, Sarasola, Elhuyar, EEH, OEH, Euskaltzaindiaren Hiztegia?) nekez
|
egin
daiteke horrelako sailkapen bat. Garcia Azkoagaren lanean (2013) ikusten den bezala, lan lexikografikoek ematen duten informazioaren arabera, dena delaeta dena den, adibidez, gaztelaniazko bost forma horien baliokidetzat har daitezke.
|
|
|
Sailkapenak sailkapen, funtsean, hizpide ditugun markatzaile hauekin bigarren formulazioa nabarmenduta geratzen da, eta lehenengo formulazioaren garrantzia apalduta edo ezabatuta. Interpretazio egokia diskurtsoaren bigarren formulazioan oinarrituta
|
egin
behar dela adierazten du markatzailearen erabilerak:
|
|
|
Beheko adibidean, nabarmentzen den zatiak, birformulazioak, aurreko formulazioaren justifikaziorako balio du. Egileak jatorrizko testuan egokitzapenak
|
egin
dituela adierazten du, baina egokitzapen hori ez dela edozein modutan egin eta aldaketek ez dutela jatorrizko testuaren funtsezko izaera aldarazten, alegia, aintzat hartu dituela irakurle adituak garrantzizkotzat juzga ditzakeen alderdiak; horrela, hartzaileari aurrea hartu eta lehenengo formulazioak harengan eragin ditzakeen ustezko iritziak birbideratzen ditu.
|
|
|
Beheko adibidean, nabarmentzen den zatiak, birformulazioak, aurreko formulazioaren justifikaziorako balio du. Egileak jatorrizko testuan egokitzapenak egin dituela adierazten du, baina egokitzapen hori ez dela edozein modutan
|
egin
eta aldaketek ez dutela jatorrizko testuaren funtsezko izaera aldarazten, alegia, aintzat hartu dituela irakurle adituak garrantzizkotzat juzga ditzakeen alderdiak; horrela, hartzaileari aurrea hartu eta lehenengo formulazioak harengan eragin ditzakeen ustezko iritziak birbideratzen ditu.
|
|
|
Jorge Luis Borges-ek zioen idazteko trikimailuak ikasten dituztenak ez direla benetako idazleak. Idazteko premia sentitu
|
egin
behar dela... Ba, bai.
|
|
|
Birformulatzaileak ez du guztiz baliogabetzen aurreko enuntziatua, baina oztopo bat jartzen dio handik atera daitekeen ondorioari. Aurreko enuntziatuan esaten dena, idazteko premia sentitu
|
egin
behar da, ez da guztiz ezabatuta geratzen, baina ezta bete betean onartzen, entrenatu ere egin daitekeelako.
|
|
|
Aurreko enuntziatuan esaten dena, idazteko premia sentitu egin behar da? ez da guztiz ezabatuta geratzen, baina ezta bete betean onartzen, entrenatu ere
|
egin
daitekeelako. Bi ideia jartzen ditu aurrez aurre, eta horrenbestez, aurkaritza kutsu nabarmenagoa hartzen du.
|
|
|
Gure arazoa azaldu genien, baina, jakina, haiek ezin zuten ezer
|
egin
; gure aparatuak, behintzat, ez zien interferentziarik egiten berenari. Edonola ere, ez ginen gehiago hartaz arduratu:
|
|
|
Edonola ere, ez ginen gehiago hartaz arduratu: soinuak deserosoak ziren, baina, Maddik negar
|
egin
ezkero, ondo baino hobeto entzuten genuen, eta ohitu ginela esan daiteke. [Itzalak, Iban Zaldua (Erein, 2004) Orr.:
|
|
|
Jarritako adibide horietan egileek ez dute ezabatzen aurretik esan dutena, baina markatzaileak erabilita, arreta bigarren zatian jarri behar dela adierazten dute, hau da, ezin dela interpretazio zuzena
|
egin
lehendabiziko zatian adierazten diren gertakarietatik soilik ondorioak aterata. Aurreko formulazioarekiko ikuspegi berria aurkezten dute eta, alde horretatik, sarritan, izaera polifonikoa (Bakhtine, 1978; Ducrot, 1984) bereganatzen dute markatzaileok.
|
|
|
Esan nahi da, esataria bat izanik ere testu batean ahots asko eta ikuspegi asko ager daitezkeela. Enuntziazioaren ikuspegitik mezuak ekoizle bat izan arren (esataria), bereizi
|
egin
daiteke esatariak esaten duena eta nor den esandakoaren arduraduna (enunziatzailea); bi ikuspegi aurrez aurre: Borgesek esaten zuena vs nik (testuaren egileak) esaten (uste) dudana; ortografia gaurkotu dut/ beharrezko bereizgarriak kontuan hartu ditut (gizatalde baten ikuspegitik beharrezkoak direnak, alegia).
|
|
|
Adibide horien argitara, ez dirudi nahikoa lokailu moduan
|
egin
daitekeen ezaugarritzea eta beharrezkoa da beste dimentsio batzuk ere aintzat hartzea. Gauzak horrela, ikusi egin behar dira zein diren euskaraz dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erediskurtso markatzaileek dituzten zereginak eta diskurtsoan hartzen dituzten balioak.
|
|
|
Adibide horien argitara, ez dirudi nahikoa lokailu moduan egin daitekeen ezaugarritzea eta beharrezkoa da beste dimentsio batzuk ere aintzat hartzea. Gauzak horrela, ikusi
|
egin
behar dira zein diren euskaraz dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erediskurtso markatzaileek dituzten zereginak eta diskurtsoan hartzen dituzten balioak.
|
|
|
Adibideen erauzketa bi bidetatik
|
egin
da. Alde batetik, sarean eskuragarri dauden euskarazko corpusak erabili dira, eta bestetik, EUDIMA proiekturako apropos egokitutako tresna.
|
|
|
Amak Mateori so
|
egin
dio laguntza bila. Mateok sorbaldak altxatu eta baiezkoa egin du.
|
|
|
Amak Mateori so egin dio laguntza bila. Mateok sorbaldak altxatu eta baiezkoa
|
egin
du. Ezezkoa egin zezakeen moduan.
|
|
|
Mateok sorbaldak altxatu eta baiezkoa egin du. Ezezkoa
|
egin
zezakeen moduan. Denadela, berdin du.
|
|
|
Beraz, eskua luzatu zuen tira egiteko, baina oraingoan kotxeak beragana
|
egin
zuen, eta Peterrek hesia saltatu eta bere barkuaren atzean babestu zen, hainbesteko ikara sartu zitzaion. Edozelan ere, ez duzue pentsatu behar koldarra zenik, zeren hurrengo gauean bueltatu egin zen, esku batean ogi azal bat eta bestean makila bat zuela; [Peter Pan, James Matthew Barrie/ Julen Gabiria (Alberdania, 2004) Orr.:
|
|
|
Beraz, eskua luzatu zuen tira egiteko, baina oraingoan kotxeak beragana egin zuen, eta Peterrek hesia saltatu eta bere barkuaren atzean babestu zen, hainbesteko ikara sartu zitzaion. Edozelan ere, ez duzue pentsatu behar koldarra zenik, zeren hurrengo gauean bueltatu
|
egin
zen, esku batean ogi azal bat eta bestean makila bat zuela; [Peter Pan, James Matthew Barrie/ Julen Gabiria (Alberdania, 2004) Orr.: 257]
|
|
|
Erabilera atzendua dela eta, diskurtso markatzaileak sarbidetzen duen enuntziatua esaldi nagusiaren aurretik zein atzetik ager daiteke, eta baita parentesien artean edo komen artean ere, baina desplazamendu horrek enuntziazioaren desplazamendua ere eragin dezake. Kontuan hartu behar dugu, dena dela, Larringanek eskaintzen dituen adibideetan lokailuak ez diren kontzesiozko antolatzaileak agertzen direla; ikusi
|
egin
genuke, beraz, erabilera atzendu hau lokailuen kasuan ere ohikoa den ala ez.
|
|
|
Bestalde, dena dela, dena den, edonola ere, edozelan ere elementuekbi proposizio lotzen dituzten neurrian kontzesiozko lokailuen artean sailkatzen dira, baina sarritan aurkaritza kutsua hartzen dute. Lokailu gisa, oro har, bigarren proposizioak lehenengoaren indarra mugatzen du, baina hari oztopo
|
egin
gabe. Halaber, zenbaitetan, aurreneko formulazioaren edo birformulakizunaren eta birformulazioaren arteko kontrastea edo aldea markatzeko ere balio dute eta horrelakoetan, balio argudiatzailea bereganatzen dutenez, aurkaritza adierazten dute.
|
|
|
nolanahi ere, hala eta guztiz ere, hala ere, izatekotan,? ikusi
|
egin
litzateke zein diren horien ezaugarriak eta balio diskurtsiboak eta bat datozen hemen aztertutako markatzaileekin.
|
|
|
Lan hau ikerketa proiektuak garatzeko laguntza hauei esker
|
egin
da: EJko IT418, US10/ 10 eta MV
|
|
|
Birformulazioa, beraz, diskurtsoan lehenago adierazitakoa bestelako hitzez berradieraztea edo birformulatzea da. Hiztunak bere diskurtsoaren kontzientzia hartzen du eta?
|
egin
duen formulazioa guztiz gogobetegarria iruditu ez zaiolako, edo nahita diskurtsoa hala antolatu nahi duelako eta efektu diskurtsibo jakin bat lortu nahi duelako?, beste hitz batzuen bidez edo ustez argiagoa den formulazio baten bidez saiatzen da adierazten hartzaileari adierazi beharrekoa.
|
|
|
Harizpi bikoitzeko azido desoxirribonukleikoak oso likatasun intrintseko handia du, eta, ondorioz, oso luzeak eta meheak izaten dira molekulak. DNAk masa molar handia du, eta, hala ere, degradatu
|
egin
daiteke (masa molarra gutxitu, alegia), disoluzioak pipeteatzean agertzen diren zizaila gradienteak direla eta. [EHU, Kimika fisikoa, Silbey, Robert J. et al. (EHU, 2006) 21 kapitulua]
|
|
|
Gilbert Arenas.Izan zen, baina ez da. Alegia, jokalari puska izan zen, baina erosotu
|
egin
da, eta kirolarekin zerikusirik ez duten gaiengatik egin da ezagun. [EPD, Berria]
|
|
|
Gilbert Arenas.Izan zen, baina ez da. Alegia, jokalari puska izan zen, baina erosotu egin da, eta kirolarekin zerikusirik ez duten gaiengatik
|
egin
da ezagun. [EPD, Berria]
|
|
|
Ingeniaritzaren ikuspuntutik, zera da muskuluen diseinu akatsik nabarmenena: uzkurtuz ez bada, ezin dutela lanik
|
egin
; bestelaesanda, muskuluek tira egin dezakete, baina bultzarik ez. [ZIO, Giza gorputza lanean, John Lenihan/ Irene Aldasoro (EHU, 2006) Orr.:
|