|
2000
|
|
|
Eskubide zibilak ere, beretik datozkio norbanako herritar horri.
|
Azken
horien esatari eta adierazle, Kode Zibil berria.
|
|
|
izate eta aiurri bateraezintasuna ez da froga zehatz eta legezko baten objektua izan.
|
Azken
batean, halakoan oinarri hartzeak, dibortzioa legeztatzeko, ez dakar besterik ezkontide bakoitzari bere nahieraren arabera ezkontza desegiteko eskubide kaltegarria ematea baino. Ba al dago munduan kontraturik, kontratugile bakar batek bere gogo eta nahierara suntsi dezakeena, beste alderdiaren adostasunik gabe?
|
|
|
Bata dateke, bestea ere izan gabe; andrazko eta adingabekoek egoitza zibila badute, egoitza politikorik gabe.
|
Azken
egoitza mota hori herritartasunaren eskubidetik dator, leku horretan baitauka norberak ere, konstituzio legeek agindutakoa bete eta gero, herritarrari datxezkion eskubide politikoak aurrera eramateko baimena.
|
|
|
Horren hurrengo, lehen esan legez, Frantziar Iraultzak zibilaren arloan agindutako legeak.
|
Azken
azkenean, 1804 urteko Kode Zibilaren aldarrikatzearen ondorioz, XII. urteko ventdse hileko legearen 7 zenbakia:
|
|
|
|
Azken
aldiotan, testamentu egiteko ahalmenaren aurka anitz idatzi ohi da. Gure frantziar lege berrien sisteman ahalmen hori murrizturik zegoen, ia ia ezabatua.
|
|
|
Badira gure ohituren artean, duda izpirik gabe, gure antzinako ezjakintasunaren aztarnak daramatzatenak; badira, berdin berdin, gure arbasoen zuhurtasuna garatzen dutenak.
|
Azken
horiek dira nazio izaera itxuratu eta aldirik onenetarako ere duin direnak. Uko egin diegu horietariko batzuei, bai, baina soil soilean horien izpiritua beste izpiritu baten aurrean desagertu denean.
|
|
|
|
Azken
errege ordenantzak ikertzerakoan, kontuok gorde ditugu beren beregi: gizartearen funtsezko ordena, zintzotasun publikoa, ondareen segurtasuna eta aurrerakuntza orokorraren inguruko guztiak.
|
|
|
|
Azken
aldiotan erdietsi ditugu ezkontzari buruzko ideiak. Lehenengo oharbideak ilunak ziren, erakunde zibil eta erlijiosoen nahasmendua zela eta.
|
|
|
Schlicken ustez, zientziak entitate errealak maneiatzen ditu, batzuk esperientziarenak izanik, eta beste batzuk ez.
|
Azken
hauek sentimen datuetan oinarrituz era daitezkeen eraikin logiko lez uler ditzakegu, baina sekula ez ezagutza zuzena bailiran. Schlicken jarrerak, honetan, bi oztopo ikusi zizkion auzi honi buruzko Russellen ikusmoldeari:
|
|
|
Bere hautaketak oinarri autopsikologikoa aukeratu zuen; haatik, beste abagune asko zeuden, fisikarena esate baterako.
|
Azken
hau aukeratu balu, munduaren —hau da, kontzeptuen— eraikuntza sistema fisikaren elementuekin osaturiko oinarritik hasi zukeen. Carnapen iritziz, posible da bi sistema modu postulatzea, bere oinarria objektu fisikoak edo objektu psikikoak izatearen arabera.
|
|
|
Carnapen hitzetan, ‘fisiko’ izena Neurathen ‘fisikalismoaren’ baliokidea da.
|
Azken
honen aldeko preferentzia Neurathen zio honetaz baliatzen zen: fisikalismoaren terminologia fisikarena baino aberatsagoa da.
|
|
|
5.2
|
Azken
proposamenak
|
|
|
Vienako Zirkuluak defendatzen zuen kontzeptuen eluzidazioa, hots, esaten duguna argitzeko ahalegina, nazien garbiketa etnikoaz erka zitekeela.
|
Azken
finean, dirudienez, enpirismo logikoa, Vienako filosofia berria, neoerromantiko metafisiko ilunen mugimendu legez, gauzak ezin baitzituzten aldatu eta hobetu, etsipenari eginiko dei hutsa izan zen. Boterearen aginduaren azpian zeuden, belaunikatuta, beldurrez beterik boteretsuak haserretu ez zitezen (98 orr.).
|
|
|
Tractatus aren eragina, hala ere, oso sakona izan zen Zirkuluan, Waismann eta Schlickengan batez ere.
|
Azken
honek, neurri batean, filosofo sortzaile izateari uko egin zion Wittgensteinen ideien iruzkintzaile bihurtzeko34 Beste batzuk, aldiz, batik bat Neurath, Hahn eta Frank enpirista erradikalak, aurka jarri ziren —Neurath oso kritiko agertu zen Wittgensteinen mistizismoa eta ‘goreneko’ filosofia zirela eta— eta, bitartean, Carnapek ongi onartu zuen bere egia analitiko eta logikoar...
|
|
|
1924az geroztik, ostegunero, Schlickek, gehitzen ari ziren partaide berriekin batera biltzen zuen ‘Historiaurreko Zirkulua’ Partaide horien artean zeuden Gustav Bergmann —matematikaria—, Kurt Godel —matematikaria—, Viktor Kraft —filosofoa—, Felix Kaufmann —zuzenbidearen filosofoa—, Karl Menger —matematikaria—, Bela von Juhos —filosofoa—, Olga Hahn Neurath —filosofoa, Hans Hahnen alaba eta Otto Neurathen emaztea—, Herbert Feigl eta Friedrich Waismann ikasleak eta, nola ez, Rudolf Carnap.
|
Azken
hau 1926an Jenatik Vienara aldatu zen, hemen irakasle izendatu baitzuten. Esan dugunez, Zirkulua ez zen itxia eta ez zegoen une bakoitzean partaideak zeintzuk ziren guztiz jakiterik, Edgar Zilselekin gertatu lez, inork ez baitzekien serioski parte hartzen zuenentz.
|
|
|
5.2
|
Azken
proposamenak 92
|
|
|
alde batetik, formak —ezagutza kontzeptuala, intelektuala— eta, bestetik, edukiak —esperientziak emandako ezagutza— Enpirismo tradizionalaren aurrean, osagai formalen beharra eta garrantzia onartzen zuten naturaren izaera ezagutzeko unean —Kantengandik urrundu arren—, Vienako Zirkuluarentzat osagai horiek berraztergarriak baitziren.
|
Azken
buruan, Vienako Zirkulua bera osatu baino lehenagoko etapa honetan, bertako partaide batzuentzat formala konbentzioz edo hautazko definizio baten bitartez ezaugarritu zitekeena zen.
|
|
|
Zio honek, Leibnizen bereiztezintasunaren tesiarekin batera baliatuz, erlatibitatearen teoria bereziari Vienako Zirkuluak eginiko kritika bultzatu zuen20 Harrezkero, soilik erlatibitatearen teoria orokorrak egingo zien lekua zio horien ondorio filosofikoei.
|
Azken
teoria einsteindar honek, 1 irudiko lohikeria teorikoen ezabapenerantz hurbilduz doan turrustaren azken urratsa finkatzen du, behagarriak diren emaitzak faboratuz. Hemen, teoriaren osagai objektiboen kopurua koordenatu sistemen kopuruarekiko alderantziz proportzionala da.
|
|
|
Esan zuen gai honi buruzko Freuden liburua oso liburu ona zela hutsegite filosofikoak aurkitzeko, eta gauza bera esan litekeela bere lanei buruz orokorrean, kasu askotan galde daitekeelako esaten duena zein neurritan den" hipotesi" bat eta zein neurritan den gertakari bat irudikatzeko modu on bat —auzi honi buruz esan zuen Freud bera ere maiz ez dagoela ziur— Esan zuen, adibidez, Freudek nahaste bat sortu zuela zeure barrearen zergatia jakitearen eta barrea eragiten dizun arrazoia jakitearen artean, hark esaten duena zientzia dela ematen duelako, baina benetan" irudikapen miragarri" bat besterik ez baita.
|
Azken
puntu hau ere azaldu zuen hauxe esanez: " Guztiak konparazio bikainak dira, adibidez, puzzle baten eta amets baten arteko konparazioa".
|
|
|
Dena den, etika, estetika eta erlijioaren munduan sakontzea falta zaio, nahiz eta hizkuntzaren, psikologiaren eta logikaren filosofian bikaina izan.
|
Azken
atalak Wittgensteinen eta gaurko filosofiaren arteko erlazioa finkatzen du. Liburuan zehar, egileek badakite zer esaten duten.
|
|
|
Orrialdeotan zehar Wittgensteinen eraginak bizirik dirau.
|
Azken
atalean eragina nabaria da. Nahikoa da izenburua irakurtzea:
|
|
|
Otsailean, oso gaixorik, Bevan doktorearen etxean egon zen, ospitalean hil nahi ez zuelako.
|
Azken
hilabeteetan Uber Gewifiheit idazkiaren 300 paragrafoak idatzi zituen. Apirilaren 29an, goizean, hil zen doktorearen etxean.
|
|
|
prozesu hauek guztiak, esanahi aldaketa hauek, gure aurrean ere aurkitzen ditugu gure ahozko hizkuntzan.
|
Azken
azaoan ezkutatutakoari" labore otsoa" deitzen bazaio, azaoari berari bezala, baita azaoa lotzen duen gizonari ere, orduan oso ongi ezagutzen dugun hizkuntz prozesu bat antzematen dugu honetan10.
|
|
2001
|
|
|
Familia gutxi batzuen inguruan eta lur jabetzaren arabera antolaturiko gizarte esklusibo batetik, behe klaseek (nekazari txiki, artisau...) gero eta botere politiko handiagoa duten gizarte berri batera igarotzen gara.
|
Azken
hauek hiriaren gobernuan partaidetza handiagoa lortuko dute. Gisa honetara, K.a. VI. mendea ezaugarritu zuten borroka eta tentsio sozialak (desagertu ez baziren ere) baretu ziren.
|
|
|
Sokratesek Efesoko rapsoda den lonekin egiten du topo.
|
Azken
hau pozez gainezka azaltzen da, Epidauroko rapsoda lehiaketa batean garaile irten baita. Horretaz gain, Panateneak irabazteko asmoa erakusten dio Sokratesi.
|
|
|
naturak etengabe, kopuruz behintzat, izaki berriak sortzen dituenean; hosto eta animalia belaunaldi bati hurrengoa jarraikitzen zaionean; eta garrantzitsuena, oinarrizko elementu fisiko kimikoak (ura, lurra, sua, airea) diruditen bezain elkarren aurkakoak ez direnean.
|
Azken
hau elementuen aldizkako zikloan argi geratzen da: ura lurruntzerakoan aire bihurtzen da; ondoren airea euri bilakatzen da, euri hori lurrera eroriko den ur izango delarik; horren ostean ur hori lur bihurtuko da; eta lur hori, egurra esaterako, erre egingo da su bihurtuz; su hori zerura igotzean atzera aire bihurtuko da...
|
|
|
sentikorraren arbuiatzailea dela esaten bada ere, Platonek mundu sentikorra eder eta hoberena dela, eta mundu hartatik kanpora ezer ez dagoela baieztatzen du erabat7 Aipatu ditugun beste munduak mundu sentikorraren barru barruko osagaiak direla esan nahi du honek, mundu hori antolatu eta zeharkatzen duten zainak eta odola; baina ez (aspertu arte defendatu den moduan) mundu sentikorrarekiko arrotzak.
|
Azken
finean, mundu sentikorraren edertasuna simetria eta proportzio kontua da, eta hauek nozio matematikoak izanik ezinbestean mundu sentikorretik matematikaranzko igortze bat dago. Eta honek mundu matematikoa aztertzera garamatza.
|
|
|
Azkenik, fenomenologia azaltzen du Kantek, eta bertan higikorra aztertzen du hau berez esperientziaren objektu izan daitekeen neurrian.
|
Azken
atal honetan higidura absolutuaren ezintasuna zehazten du bereziki.
|
|
|
2 Kategorien sailkapen hau ez da estatikoki ulertu behar, kategoria bakoitza besteekiko loturarik gabe hermetikoa balitz bezala, era dinamikoan baizik.
|
Azken
finean, kategoria hauek benetan ezagutza konkretuan besterik ez dute ekiten, eta honek kategorien arteko lotura ezberdinak suposatzen ditu. Horregatik, Kantek jadanik esaten duen modura, kategorien talde bakoitzean lehenaren eta bigarrenaren sintesiak hirugarrena osatzen du.
|
|
|
Honek badu oinarria jakintzaren zabalpenean, baina azken interesa praktikoa da.
|
Azken
helburua nahimenaren askatasuna, arimaren hilezkortasuna eta Jainkoaren izatea frogatzea litzateke. Baina hauetaz espekulatiboki aritzea oso zaila izatea ez ezik, apenas du interesik, gero emaitzak inmanenteki ezin baitira erabili.
|
|
2002
|
|
|
Panoptikoari eskaintzeko; hala eta guztiz ere, Jeremy Benthamek luzaz jarraitu zuen proiektuan lan egiten.
|
Azken
buruan eskemak porrot egingo zuen, eta Londresen Panoptiko bat eraiki eta zuzentzeko proposamena ukatu ziotenean Jeremy Benthamek gobernuaren ordaina jaso bazuen ere, honenbeste denbora eta lan eskatu zion proiektu garatu eta idiosinkratikoaren porrotak etsipen handia sortu zion.
|
|
2003
|
|
|
—
|
Azken
hau —esan omen zuen Eriximakok—, Agatonek ederki hitz egingo zuela alegia, igarpenean bezala esan duzula deritzot, ez dut uste ordea estualdian egongo zarenik.
|
|
|
Gero Sirakusara joan zen Dionisio Zaharra tiranoaren gortera haren ilustrazio asmoek erakarrita, baina bere esperantza guztiak zapuztu zituen printze mesfidati eta anker horrek, azkenean Platon bera espartarren enbaxadorearen eskuetara entregatu baitzuen.
|
Azken
horrek ia saldu zuen Platon esklabo bezala, Egina uhartean Zireneko Annizerisek ezagutu eta erreskatatu ez balu.
|
|
|
10
|
Azken
adibidea: Zuzenbide naturaleko araua da eroslea ezin dela baliatu saltzailearen beharrizanaz, prezio barregarria ordaintzeko.
|
|
|
Anthologie de la Pensee juridique, Editions Cujas, 2 argitaraldia, Paris, 2001, 81 orrialdetik 83.erakoak.
|
Azken
horretan ere, laudorio ezin nabarmenagoa: " Descartes, Pascal, Domat:
|
|
|
Erraz epaituko da horien egiazkotasuna, horretarako baitira gure espirituan zer nolako zirrara egin behar dizkiguten, hala Jainkoak erlijioaren bidez argitu dizkigun egiak, nola gure berezko arrazoiak erakusten dizkigunak; esan ere, esan daiteke legeen lehen printzipioek egia izaera badutela, eta beste giza zientzienak baino alderago jartzen eta lerratzen dutela gizakia.
|
Azken
hauenak eta euren ondorioenak, bihotzarenak ez ezik, arrazoimenaren objektuak ere badira eta halako ulermen gaitasuna behar da eurotan sakontzeko. Legeenak, aldiz, eta berezko zaizkien erregelenak, halako egia izaera dute, eta ez dago eurok ezagutzeko gai ez denik.
|
|
|
8 Jainkoak jarri ditu gizakiak xede erkide baten edukitzarekin bat egiteko, eta, horretarako, eratu du euren artean, bi lehen lege horien espirituaren bitartez, halako batuketa, xede hartara eraman behar dituzten baliabideen erabileran.
|
Azken
legea da gizakiaren zoriontasuna, eta hori dago lehenaren erabilera egokiaren mendean, lehen horrek eratu behar duelako euren arteko gizartea.
|
|
|
Eta, laugarrenari helduta, gizakiak jaitsiera izan eta gero, gizaki horri arrazoiaren argia geratu zaio, eta, horren bidez, ekitatearen berezko erregelak jakin ditzake.
|
Azken
horretatik hasi beharra dago, gero besteetara heldu ahal izateko.
|
|
|
Kontrara, lege naturala da, lege eta ohitura onen aurkako hitzarmenak ezin egitea eta lege hau salbuespenezkoa da, hain justu, hitzarmen guztiak onesten dituen erregela orokorraren salbuespena.
|
Azken
finean ere, lege naturala da osoko itzultzetik adingabeak salbuesten dituena, haiek, kalterik izan gabe, eurenganatu dituzten betebeharretan.
|
|
|
Zientzi hezkuntza ez du testuliburuekiko konfiantza ia erabatekoak bakarrik ezaugarritzen.
|
Azken
batean, beste esparruetako ikasleak ere jotzen du halako liburuetara, nahiz eta oso arraroa izan graduazioko bigarren urtearen ondoren, eta ezta esklusiboki horren lehen urteetan ere. Baina zientziatan, testuliburuak dagozkien gaiak aurkeztera mugatzen dira, giza eta gizarte zientzia askotan gertatzen den bezala, arazo esparru berezi bateranzko hurbilketa ezberdinak adibidetu beharrean.
|
|
|
Baldintza horietan, harritu ote gaitzake zientzialariak paradigma aldatzearen aurka egiteak?
|
Azken
buruan, bere bizimodu profesionalaren oinarria defendatzen ari da, ez gehiago ez gutxiago.
|
|
|
Hau da, ez dira enpirikoak.
|
Azken
hauen paradigma natur zientzien edozein teoria tipikoa litzateke.
|
|
2004
|
|
|
Helburuok betetzeko, hain zuzen, ikusiko du berak erabatekoaren, osotasunaren, ideiara jo beharra, ideia hori pentsamenduaren eta ezagutzaren aurrebaldintza bezala eta baita existentziaren aurrebaldintza bezala ere bururatzeko beharra.
|
Azken
batean, erabatekoaren ideia hau, Jainkoaren ideia, bihurtuko baita ideien erreferentzia bermatzeko modua eta kanpoko mundura heltzeko bidea ere.
|
|
|
Onartu behar dugu honek guztiak gogor astintzen duela Descartesen egiari buruzko adiera, berak nahiko lukeena baino gehiago astindu ere.
|
Azken
batean, hemen onartzen da arrazoimenaren bide deduktiboan badagoela gela ilun bat, oztopo bat, ulertu ezinezko jauzi bat, eta ez azaleko arazo batean, sakonekoan baino. Kontuan izan behar dugu perfekzioaren ideiak leku zentrala betetzen duela Descartesen pentsamenduan, ez bakarrik existentzia osotasun perfektu baten modura bururatzen duelako, baizik eta, baita ere, bere kate deduktiboa azkenean zerbait borobila, betea bezala ulertzen duelako, eta era honetara kate horren erpinean ezagutu ezinezko determinazio bat, Jainkoa, aurkituko litzatekeelako.
|
|
|
Medikuntzak orduan ematen zituen azalpenak eta erabiltzen zituen tresnak gutxiesten zituen, eta, izua sentitu ez ezik, eurekiko erdeinu intelektuala ere erakusten zuen.
|
Azken
batean, zientzien lana izan baino gehiago, sineskeriak estalita zegoela zeritzon, eta gehiago uztartzen zuen ezagunak zituen jakintza esoterikoekin zientziarekin baino.
|
|
|
Ez dugu ahaztu behar matematiketan bilatu nahi duela berak eredua, naturaren ulerkuntzarako ez ezik bere filosofiarako ere, eta ez da nahikoa esatea bera erabilgarritasun gutxikoa dela, edo irudiez baliatzen dela, baliogabetzat jo ahal izateko.
|
Azken
batean, argudio hauek kontuan dute gizakiek bere garaian matematikez egiten zuten erabilera, eta balio dute erabilera horren baliagarritasuna (praktikoa nahiz teorikoa) auzitan jartzeko. Baina matematikak munduaren oinarritzat eta giza pentsamenduaren sustraitzat jotzen baditugu, gauza korapilatsuagoa izango da, azken batean bere gairako matematikak ez duelako behar den moduan adierazten oinarri hori.
|
|
|
Dena dela, paradoxikoa badirudi ere, ohartaraz daiteke hemen Descartesengan, zalantzaren maisu harengan, aurki daitekeela gaur egungo sinesmen idortuenen, zalantzaezinen, jatorrietako bat, ez bakarra, eta, beharbada, ez nagusia, baina bai benetan kontuan hartu beharrekoa.
|
Azken
batean, gaur egun segurtasuna eskaintzen duen zientzia fisiko matematikoa, makina bat sinesmen oso eztabaidagarriren jatorria, Descartesekin indartzen den ereduan datza. Husserlek aipaturiko Cartesiar meditazioetan adierazten duen moduan, Descartesentzat berez ulertzen den gauza da zientzia unibertsalak eredu deduktiboa jarraitu behar duela.18 Baina esan al daiteke honekin Descartesek zientziaren nagusitasunaren aldeko fundamentalismoaren zuzia iziotzen duela?
|
|
|
Tentazioa egon daiteke, bada, naturalistatzat jo genitzakeen jarreretara hurbiltzen dela esateko, bai, behintzat, Jainkoa eta natura batzen dituen neurrian.
|
Azken
batean, Jainkoa munduaren hastapen absolutu eta razional bezala kontsideratzen badugu, batzen badugu Jainkoaren ordena eta naturarena, esaten ari gara naturari buruzko azalpen razionala eman daitekeela eta bere legeak naturaren baitan aurkitu ahal izango ditugula. Edonola, ez da hainbesteraino heltzen Descartesen planteamendua.
|
|
|
hala nola, gurdi hegadunaren mitoaz jarduten duenean eta, beharbada modu eredugarriagoan, Menon izeneko elkarrizketan Sokrates eta morroiaren artean antzezten duen elkarrizketan.
|
Azken
honetan saiatzen da erakusten morroi ezjakinaren adimenean badagoela aldez aurretik irarrita Sokratesengan garatuta dagoen ezagupen matematiko bera, eta ezagupen hori azaleratu ahal izango dela oroimen ariketa huts batera joz. Ariketa soil horren bidez morroia jabetuko da berak pentsa ez zezakeen ezagupen matematikoa duela bere buruan eta matematikaren teoremen ezagupena bere esku dagoela.
|
|
|
betiereko egiena, jainkozko egiena, alde batetik, eta mundu materialarena eta egia morroiena, bestetik.
|
Azken
batean, naturaren giza ezagutza sentimenezko ezagutzara murrizten badugu, ziurtasun ezaren menpeko egiten dugu, sentimenezko ezagutzak, berez, ezin duelako egia seguru eta unibertsalik eskaini, eta arazoa gainditzeko jainkozko egiara jo da sentimenezko ezagutzaren ahultasuna gainditzeko. Beti Jainkoa hor!
|
|
|
Lagun batekin kaletik jardunean noala galdegiten hasten banaiz gorputz hau nirea ote den, niri (nire arimari, nire arrazoimenari) dagokidan ala ez, eta bere bidez jasotzen ditudan berriak kanpoko mundu fisikoari dagozkion ala ez, laster izan ahal izango dut erantzun positibo bat, labaindu eta takateko bat hartzen badut, edo, leunago esateko, estropezu egiten badut kaletik datorren eta maitekiro agurtzen nauen lagun batekin.
|
Azken
batean, oinazezko eta plazerezko sentipenak nire gorputz horren baitan sentitzen ditut guztiak; ba al du inork horretaz zalantzarik?
|
|
|
Ederki, baina zerbait gehiago espero genuen hortik, ezta?
|
Azken
batean, bide horrek eraman du ez bakarrik bera ez den guztiaren existentziaz zalantza egitera, baizik eta baita berarentzat hurbilena eta, hasteko, seguruena izan daitekeenaz zalantza egitera ere, bere gorputzaz alegia. Gorputzak ezin du bere existentzia baieztatu, existituko da, beharbada, harri bat edo animalia bat existi daitekeen legetxe, baina ezin da Descartesen izateaz edo ez izateaz baieztapenik egin gorputzetik abiaturik, eta gorputza bera ere, harrien edo animalien modura, ez da autonomoa izango bere buruaren izateaz zerbait esateko.
|
|
|
Tractatus a eta Ikerketa filosofikoak.
|
Azken
hau, gainera, Tractatus arekin batera eman nahi izan zuen argitara, baina azkenean argitaratu gabe geratu zen. Vermischte Bermerkungen izeneko obra idazlan ezberdinen bilduma postumoa da.
|
|
|
Mugak eta baldintzak (biologikoak, sozialak, psikikoak, ekologikoak, kulturalak...) gorabehera, aukeradunak gara gizakiok, ahalbidedunak inondik ere.
|
Azken
batean, ohartuki nahiz ohartzeke," aukeran, hau egingo dut" esanez bezala jokatzen ohi dugu. Aukeraren aukeraz eta hautatzearen hautatzez gizakiak bere burua egiten du.
|
|
2005
|
|
|
Areago oraindik, jendeen zuzenbidearen barruan bereizi egin dut, batetik, egiatan eta alderdi guztietan zuzenbidea dena, eta, bestetik, zinez jatorrizko zuzenbide hark neurri batean sortzen duen kanpo eragina duena.
|
Azken
horri dagokionez, inork ere ez du zilegi indarkeriaz erresistentzia jartzea, eta, era berean, alderdi guztietan ezin da indar publikoarekin defentsarik egin, onuragarritasun arrazoiak daudelako edo eragozpen larriak saihestu behar direlako. Gai askotan ohar hori egitea guztiz beharrezkoa da, eta lan honetan ere horixe jasoko da.
|
|
|
Bata da, inork ez diezaion besteari kalterik egin; eta, bestea, inork ez dezan okupatu besteak okupatua.
|
Azken
hori da abstinentziaren legea; lehena, errugabetasunarena. Lehenengo hartatik dator bizitzaren segurtasuna; azken honetatik, aldiz, jabetzak mugatzea eta sona handiko esamolde hura:
|
|
|
|
Azken
horri dagokio, bete betean, oraingo saio hau. Horra, bada, euskarazko argitalpen horren arrazoia.
|
|
|
Eta honek zuzenean gonbidatzen du belarria ulertzera eta, era berdinean, entzule bakoitzarengan iratzartzen du, baita ere, beronek bertan duen hausnartzeko eta artikulatzeko gaitasuna.
|
Azken
honek hitza itzultzen du, agian aldaketekin, ze mintzaldi berean mintzaldi gehiago aurkitzen ditugu. Banako bakoitzak moldatu egiten du hizkuntza ulertze erosoago baterako eta, itsasertzeko olatuek harribilak hara eta hona ibiltzen dituzten bezala, hizkuntza bera ere behin eta berriz da leundua eta findua erabilera hobeago baterako.
|
|
|
Hizkuntzak hieroglifikoak bezala dira, zeinetan bakoitzak mundua eta bere fantasia inprimatzen duen, eta zein elkarreraginean birsortuz, ugalduz eta hobetuz doazen.
|
Azken
hau posible da, batetik, mundua eta fantasia bere horretan eta aldatu gabe geratzen direlako osoki eta, bestetik, fantasiak —antzekotasunaren printzipioei jarraituz— beti konfigurazio berriak eratzen dituelako. Hizkuntzen aniztasunari esker, berehala eta guretzat, handitu egiten da munduaren aberastasuna eta bertan ezagutzen dugunaren aniztasuna; era berdinean, zabaldu egiten zaigu giza existentziaren hedadura eta, gure aurrean, pentsatzeko eta sentitzeko modu berriak aurkitzen ditugu karaktere jakin eta errealetan.
|
|
|
Hain zuzen nazioen ezberdintasuna era zehatzen eta garbienean euren hizkuntzetan adierazten delako, horrelako deskribapenetan, hizkuntzaren estudioak halabeharrez bilatu behar du ohituren estudioarekiko eta historiaren estudioarekiko lotura.
|
Azken
aldi honetan, onartu beharra dago, egin izan da hainbat ekarpen estimagarri honi buruz, baina estudio linguistiko historiko batua, oraindik, ez da perfekzioaren maila egokira iritsi, eta guk geuk ere ez ditugu artean ikerketa eremu horren atal bakar bat ere errazago aztertzen lagunduko liguketen ideia orokorrak lortu. Hizkuntzen ahaidetasun gradua zehazteko beharrezkoak diren printzipio sendoak falta dira oraindaino.
|
|
|
garai primitiboetan bere ahizpengandik banandua izanaren, ondoren herrixka asko eta ugarien ahotan egon izanaren eta, azkenik, geroz eta gehiago ibar menditsu bakan eta bakar batzuetara estuagotu izanaren arrastoa.
|
Azken
honek argitzen digu, hain zuzen ere, zergatik ez dagoen proportziorik euskararen berezko askotariko forma eta zeinu ugarien eta berau egun hitz egiten duten familiek erabiltzen dituzten forma eta zeinu gutxien artean. Horrela, bada, bi aldetatik da euskal hizkuntza arras interesgarria:
|
|
|
Humboldten arabera" hizkuntza pentsamenduaren organo konfiguratzailea da" eta, zentzu honetan, ez da soilik gizakien arteko komunikazio tresna bat, baizik eta baita ere" bakarrik dagoen gizabanakoaren pentsatzearen ezinbesteko baldintza" 84 Pentsatzea, beste gauza askoren artean, kontzeptuak osatzea eta irudiak ekoiztea da, alegia, subjektuari objektu bezala itzultzen zaizkion adigaiak sortzea, eta hau ez da posible hizkuntzak prozesu mental horretan eskurik hartzen ez badu.
|
Azken
finean, gizakia bere izaeran eta bere humanitatean zehazten du hizkuntzak, hau da," hizkuntzak gizatasunaren naturan bertan hartzen du parte" eta, honengatik," bere ekoizpenak gizatasun horren barne behar bati erantzuten dio" 85 Honek ez du esan nahi, ordea, hizkuntzak pertsonen arteko harremanetan jokatzen duen papera bigarren mailakoa denik; alderantziz, pentsatze eta hitz e...
|
|
|
" Ulertze oro, beti eta aldi berean, ez ulertze bat da; ideien eta sentimenduen bat egite oro, aldi berean, desadostasun bat da" 99 Hizkuntza, azken finean, ez du hitz egiten duenak bakarrik zehazten edo finkatzen baizik eta baita entzuten duenak ere, eta honengatik aitortzen dio Humboldtek hainbesteko garrantzia elkarrizketari, alegia, beti eta bakarrik hizkuntzari esker ematen den elkarrizketari.
|
Azken
hau beharrezkoa da, batetik," pentsamenduen ekoizpen ekintzarako" 100, ze elkarrekin hitz eginez ikasten du batek gogoeta egiten:
|
|
|
Hemen ere oinarrizko desira edota obligazio batez hitz egin dezakegu, ze pertsonak pertsona izateko bere burua etengabe landu behar du eta, honekin batera, behin eta berriz adiskidetu behar du berau inguratzen duen munduarekin.
|
Azken
finean, giza-formazioak ez du bere bidea maila kontzeptualean bukatzen eta, honengatik," aldi berean garaiagoa eta intimoagoa den zerbaiten" beharra du ere, alegia," joera espiritual eta moral guztien ezagutzatik eta sentimendutik sortzen den eta sentsibilitatearen eta karakterearen gainean harmonikoki isurtzen den" zerbaiten beharra117 Guretzat hemen esanguratsuena, gorago a...
|
|
|
" Perspektiba bakoitzak beti aurkitzen du berria den zerbait" eta, honengatik," ezinezkoa da munduan aditzera ematen den gizadiaren espiritua perspektiba kopuru mugatu batekin erabat ezagutzea" 120 Hala ere guk hemen azpimarratu nahi dugun ideia, bestelako aspektuen garrantzia ukatu nahi gabe, hizkuntzak honetan guztian duen funtzioarekin loturikoa da.
|
Azken
finean honek, ikusi bezala," subjektibitatetik objektibitaterako igarotzea ematen deneko puntu nagusia" 121 osatzen du. Hizkuntzarik gabe ezinezkoa da pertsona batek munduaren perspektiba propio bat edukitzea, ezta bertan sakontzea edo berau zabaltzea ere.
|
|
|
Zeregin hau benetan da garrantzitsua baina, egiaz, ez da nahikoa norbaitek bere burua pertsona bezala guztiz osatzeko, alegia, azken honetarako beharrezkoa da gainera batek bere barruko edo berezko ahalmenei bide ematea.
|
Azken
finean, intelektoak ez du gizabanakoaren nortasuna agortzen eta, beraz, garapen kognitiboak ere ezin du garapen pertsonala ordezkatu. Bien arteko elkarlana nahitaezkoa da eta, zentzu honetan, horrelako esaldiak aurkitzen ditugu bere testuetan:
|
|
|
|
Azken
honen lekukotza eskaintzen digu, hain zuzen," hizkuntza guztien entziklopedia sistematiko bat" burutzea helburu bezala duen eta berak proposatzen duen" hizkuntz estudioak" 153 Honen atzean dagoen kontzepzio linguistikoak, beti ere, zera aldarrikatzen du: hizkuntza ez da orokorrean existitzen baizik eta bakarrik hizkuntzen errealitate historikoan.
|
|
|
Honengatik hark, batetik, ezinbestekotzat du" aniztasun linguistikoa, kulturarentzako oztopo kaltegarri bezala, eta hizkuntzen ikaskuntza, hezkuntzarako beharrezko gaitz bezala" 162 ikusten duen hizkuntzaren kontzepzio oro alboratzea. Modu berdinean, bestetik, beharrezkoa iruditzen zaio ere hizkuntza" bitarteko huts" bezala kontsideratzeko joera duten interpretazio guztiak gainditzea, alegia, hizkuntza" berau hitz egiten duen nazioak edo honen idazleek elkar ulertzeko bakarrik erabiltzen duten artekari soil bezala" ulertzen dutenak163
|
Azken
batean, hizkuntzak, gizakiarenganako bere barne loturagatik edo, berezkoa du esanahi antropologikoa eta, bere" izaera nazionala" azaltzerakoan ikusi bezala, komunitate linguistiko ezberdinen hizkuntza historikoetan bakarrik du existentziarik. Honengatik, gogoz eta askotan azpimarratzen du berak" hizkuntza ezberdinak", egiaz," ez direla gauza baten hainbat deitura, baizik eta gauza beraren ikuskera ezberdinak" 164 Hizkuntza batetik besterako aldea ez da bakarrik nominala edo formala, baizik eta baita eduki mailakoa edo kualitatiboa ere:
|
|
|
" Hizkuntzen aniztasunari esker, berehala eta guretzat, handitu egiten da munduaren aberastasuna eta bertan ezagutzen dugunaren aniztasuna" 166 Aniztasun linguistikoaren ikerketa sinkronikoa eta diakronikoa, modu honetan, gizakiaren ezagutzarako eta baita beronen formaziorako ere ezinbestekoa den bitarteko bihurtzen da.
|
Azken
finean, hizkuntzek" eskaintzen digutena giza-natura osoa, garbia eta hutsa da" 167 Honekin lotuta gogoratzekoa da, beste behin, Humboldtek arreta berezia eskaintzen diela garapen literario handirik izan ez duten euskara bezalako hainbat hizkuntzari, ze, bere aburuz, bat bera ere ez da alferrikakoa eta guztiak dira bildu eta ikertu beharrekoak168 Jarrera honetatik abiatuta ulertu behar ... " hizkuntzaren estudio propio bat egitea[...] zein beste guztiengandik banandua eta bere baitan sistematikoki ordenatua den", eta berau bitarteko garrantzitsu bat bezala eraikitzea, gizakia bere kulturaren maila ezberdinetan ezagutu eta formatu ahal izateko eta, honekin batera, baita hizkuntza partikularren jabekuntza erraztu ahal izateko ere.169
|
|
|
|
Azken
honekin lotu beharrekoa da, hain zuzen, gure autoreak bere giza hizkuntzaren estudio entziklopedikorako aurreikusten duen" garrantzi altueneko helburu osagarri bat" 170, alegia, hizkuntz estudioaren erraztearekin zerikusia duen helburua. Aurreko orrialdeetan, baina, aipatu ditugu jada aztergai honekin erlazionatutako aspektu batzuk, espresuki eta batez ere, hizkuntzen ikas irakas prozesuak gizakiaren hezkuntzarako duen zerikusia kontsideratzerakoan.
|
|
|
Bestela ere aintzakotzat hartu beharrekoa da, giza-naturaren unibertsalitateagatik edo, ikaslea gai dela ere hizkuntza ezberdinen artean arau eta analogia komunak antzemateko eta, hain zuzen honengatik, egokiagoa dirudi hauek bakarka baino elkarrekin ikastea178
|
Azken
finean," ikaskuntza linguistikoa errazteari" buruzko kontsiderazio hauek guztiek, abian jarri nahi duen hizkuntz estudioaren helburu praktikoa azaltzeaz gain, lagundu egiten digute ere bere hizkuntzaren jatorrizko eta sakoneko kontzepzioa hobeto ulertzen.
|
|
|
Horrela, bada, eta honen ondorioz, ezinbestekoa ikusten du giza-fenomenoa hizkuntzaren perspektibatik aztertzea eta, aldi berean, hizkuntz fenomenoa gizakiaren ikuspuntutik ikertzea.
|
Azken
batean, hausnarketa hauek garbi azaltzen dute, era batean edo bestean eta neurri batean edo bestean, hizkuntzak gizakiaren bilakaeran eta pertsonaren garapenean paper ordezkaezina jokatzen duela beti.
|
|
|
beraiek gainerako nazio eta hizkuntzen artean betetzen duten lekua zehaztea, hain zuzen, euren jatorriaren arabera eta baita euren balio eta garrantziaren arabera ere, edo, bestela esanda, euskal nazioak eta hizkuntzak gizadiaren historian bete duten paperaren arabera eta horiek hizkuntzaren kontzeptua bera ezagutzeko eta zabaltzeko duten esanahiaren arabera.
|
Azken
atal honek, halabeharrez, neure ideien eta konbentzimenduen ondorioak bilduko ditu ere, baina ziur nago —aitzineko bi atalak burutuko ditudan bezala burututa— beste edozein adituk posible izango duela hirugarren hau eraldatzea edo bere erara besteren bat garatzea.
|
|
|
Egia da, bai, askotan burutu izan direla hizkuntz konparaketak baina, soilik, ikerketa historikoak osatzeko, jatorrizko hizkuntza baten ideia kimerikoa oinarritzeko edo hizkuntza partikular baten edo bestearen jabekuntza errazteko.
|
Azken
urteetako hizkuntz gramatika orokorretan ere aurkitzen ditugu hainbat antzeko ohar, hala nola, hizkuntza honek edo besteak zeregin hau edo bestea konpontzeko duen erari buruz, baina ohar hauek denak beti era isolatu batean eta adibideen bitartez bakarrik azalduta agertzen dira. Alde batera utzi izan den ideia, honela diot nik bederen, hizkuntz erreserbaren masa osoa ahalik eta konpletoen biltzearen eta hizkuntza guztiak pentsagarriak diren analogiaren arau guztien arabera konparatzearen ideia da.
|
|
|
Bere abiapuntua J. G. Herderren idatzi bat da," Abhandlung uber den Ursprung der Sprache" (1770), non besteak beste hizkuntzaren jatorriari buruzko ohizko planteamendu" genetikoak", eta zehazki E. B. Condillac eta J. J. Rousseaurenak, zalantzan jartzen dituen.
|
Azken
bi pentsalari hauek gai honi buruz eskaintzen dituzten azalpenak edo teoriak ez dira berdinak: hizkuntza, lehenengoarentzat, hots naturalen garapen baten emaitza da; bigarrenarentzat, berriz, komunikazio tresna baten inguruko adostasunaren ondorioa.
|
|
|
Karta honetan" hizkuntza" antropologikoki kontsideratzen da: ...a baita mundua ere osatzeko erabiltzen duen bitarteko" bezala eta, gainera," gizakiari munduarekiko bere distantziaz kontziente izaten" laguntzen dion tresna bezala59 Bere hizkuntzarekiko interesa, hala ere, ez da beronen kontsiderazio orokor batetik abiatzen ezta horrelako batera zuzentzen ere; alderantziz, hizkuntzaren dibertsitatearen eta aniztasunaren onarpenean oinarritzen da60
|
Azken
finean hizkuntza, giza-fenomenoarekin gertatzen zen bezalaxe, hizkuntza historiko ezberdinetan bakarrik da erreala eta, beraz, hemendik abiatu da ikerketa linguistiko oro.
|
|
2006
|
|
|
sei seme zeuzkan barrenean, Titanak; sei alaba, Titanideak; hiru Ziklopeak; eta hiru Hekatonkiroak.
|
Azken
horiek, Koto, Briareo eta Giges, indar basatia ziren, oldar fisikoa, garaile izateko ahala74:
|
|
|
Bultzatuko al dugu adiskidantza bi aldeen artean?
|
Azken
hau badugu guztiok gogoko eta atsegin (ei d’ au poj tode pasi filon kai hdu genoito), Priamo subiranoaren hiriak (polij Pria/ jMo anaktojj populuz betea jarraituko du, zalantzarik gabe, eta, bestetik, Menelaok etxera eramango du Helena argostarra (Homero, Iliada, IV, 14).
|
|
|
Ikuspegi horretan judizio moralak egiazkoak edo faltsuak dira.
|
Azken
buruan, judizio morala pertsona batek duen sentimenduaren txostena da, eta txosten hori egiazkoa edo faltsua izango da sentimendua egon izanaren arabera.
|
|
|
Zergatik?
|
Azken
buruan, zeintzuk dira munduan benetan dauden propietateak. Zeintzuk dira guk munduari ezartzen edo eransten dizkiogun propietateak?
|
|
|
Bestetik, morala gizakiaren sentimenduei lotzen zaie.
|
Azken
intuizio hori da liburu honetan luze jorratuko duguna.
|
|
|
[33] Printzipio moralen auzia ez da edozein motatako iritzi espekulatiboen auziaren parekoa.
|
Azken
horiek etengabeko aldaketa eta iraultza pairatzen dituzte. Semeak onartzen duen sistema ez da haren aitarena.
|
|
|
Fanatismo horrek antzerki frantsesaren bi tragedia dotore desitxuratu ditu, Polieukto eta Atalia, hain zuzen ere.
|
Azken
horretan, gurtza mota zehatzen aurka dagoen neurrigabeko fanatismoari izugarrizko ospea egokitzen zaio, eta pertsonaien izaera nagusia fanatismo horren inguruan eratzen da. Ezin hobea den Joadek Josabet aurkitzen du Baaleko apaiza den Mathanekin mintzatzen, eta horrela esaten dio:
|
|
|
Testu honek, hein handi batean, erlatibismoari aurre egin nahi dio, sentimentalismoari uko egin gabe.
|
Azken
buruan, gustuaren arau batera nola irits gaitezkeen erakutsi nahi digu.
|
|
|
7 Humek judizio estetikoari egonkortasuna eta objektibotasuna egokitu nahi dizkio.
|
Azken
buruan, testu honen izena Gustuaren araua da.
|
|
|
Arrazoimenaren (edo adimenaren) eginkizuna usteak edo judizioak sortzea da, hain zuzen ere, egiazkoak edo faltsuak diren usteak edo judizioak.
|
Azken
buruan, arrazoimena egiaz eta faltsutasunaz arduratzen da, horien bila dabil. Eginkizun horretan Humek arrazoimenak dituen bi eginkizun bereizten ditu:
|
|
|
gertakarizko auzien esparruan murgiltzen ari gara.
|
Azken
buruan, ildo horretatik, arrazoimenak kausa/ efektu erlazioak finkatzen ditu. Goiko adibideari helduz, Errenteriatik Donostiara errepide batetik beste errepide batetik baino azkarrago iritsiko naizela uste dezaket esperientzian bakarrik oinarrituz.
|
|
|
Judizio estetikoari buruz antzekoa esan dezakegu.
|
Azken
buruan, objektu baten propietate etiko estetikoetan arakatu nahi dugunean, ez da nahikoa objektua bera razionalki aztertzea. Sentimendu bat premiazkoa da, ikusleak objektu hori ikuskatzean sumatzen duen sentimendua, hain zuzen ere.
|
|
|
Bi ekintza, esaterako, bereiztezinak izan daitezke beren ondorioen ikuspuntutik. Alabaina, lehenengo ekintzaren motiboa norbaiti laguntza ematea baldin bada, eta bigarrenarena, berriz, ahalik eta etekin handiena ateratzea baldin bada, bi ekintza horiek modu desberdinean ebaluatuko ditugu, nahiz eta ekintza horiek ondorio berak ekarri dituzten.17
|
Azken
buruan, giza ekintza zeinu bat da, ekintzailearen ezaugarriak eta izaera adierazten dituen zeinua, eta ekintzailearen ezaugarrietan eta izaeran bilatu behar da ekintzaren motiboa (T 3.2.1.2). Ekintza bera ebaluatu beharrean, ekintzailearen ezaugarriak edo izaera ebaluatuz, judizio morala aldagaitzagoa edo egonkorragoa bihurtzen da, pertsona baten izaera nahiko egonkorra izaten delako.
|
|
|
Gogo egoera horien iturria eta gogo egoera horien arteko erlazioak zientifikoki deskribatzen eta aztertzen ditu Humek giza natura zehazte aldera.
|
Azken
buruan, gogo egoera horiek Humeren filosofiaren kontzeptu teorikoak dira: giza naturaren alderdi guztiak (adimena, grinak eta morala) azaltzeko edo esplikatzeko Humek erabiltzen dituen kontzeptu teorikoak dira.
|
|
|
|
Azken
buruan, razionalistek judizio, motibazio eta ekintza moralaren funtsa razionala dela aldarrikatzen dute.
|
|
|
Printzipio horiek kausalak dira eta, oro har, gizakiaren gogo bizitza arautzen eta azaltzen dute.
|
Azken
buruan, gogo egoerei buruzkoak dira aipatu printzipio horiek.
|
|
|
Prozesu kausal konplexua da, eta kate kausalaren amaieran maitasuna badago ere, aldez aurretik bestelako hautemateak daude; esaterako, maite dugun pertsona horrekin lotuta dauden hautemateak (T 1.1.2.1).
|
Azken
buruan, grinak kausalki gogo egoera konplexuak dira, objektu batengana zuzenduak, eta grina pairatzen duen subjektuaren eta grinaren objektuaren arteko erlazioan sortutako hautemateek kausatuak.
|
|
|
Kontrakoan, berriz, Donald Davidson.
|
Azken
filosofo horrek arrazoien izaera kausala aldarrikatzen du.
|
|
2007
|
|
|
|
Azken
batean, mediku kultuak ekintza publikora jarritako gizonak izan ziren125 —idazten hasten dira modu oso ulerkorrean, hitzaldiak eta diskurtsoak egiten dituzte publikoaren aurrean, hain zuzen sofistek bezala126— Mediku kultuek, bestalde, helburu etikoa jartzen diote medikuntzari:
|
|
|
Aspaldidanik jakin da gaur egun harri, marmol edo brontze huts diren obrak margotuta egon zirela, pintura arrastoak aurkitu baitira estatua eta eraikuntzetan276
|
Azken
aldi honetan, ordea, teknika aurreratuenen laguntzarekin, uste ez zena aurkitu da, izugarrizko aberastasuna gaietan eta kromatismoan: palmondoak, meandroak, grekak, basapiztiak, pertsonaia mitikoak, eszena figuratiboak...; tonu berdeak, urdinak, arrosak, horiak, moreak, gorriak277..
|
|
|
160 metro luze dituen frisoan zehar demokrazia lortu duen herri harroaren prozesioa eta Panatenea jai handia; frontoietako eskultura multzo guztietan Atenasen gorazarrea egiten da: ekialdean, Atenaren jaiotza narratzen da eta, mendebaldean, Atena garailearen eta Poseidon galtzailearen arteko borroka345 Prozesioei lotzen zitzaien herritarrak bertan ikusiko zuen 12,5 metroko Atena Partenos erraldoi bezain txundigarria, dena marmolezkoa, dena urrezkoa346 eta haren ezkutuan, berriro ere, Atenas garailearen gorazarrea347
|
Azken
batean, pertsiarren garaipenaren ostean Atenasek lortu zuen nagusitasuna goratzeko programa artistiko arkitektoniko oso bat zeukan Periklesek gogoan348:
|
|
|
|
Azken
batean" euskal hezkuntza nazionalaz" edota" euskal curriculum propioaz" jarduteak, besteak beste, zera esan nahi du: gure hezkuntzak, nahitaez, euskal komunitate linguistikoa —eta berorren dimentsio sozio-kulturala eta historikoa— hartu behar duela erreferentzia nagusitzat.
|
|
|
Horren lekuko da, adibidez," euskal" izenlagunaren beraren ohiko desitxuratze bat, non berori askotan eta bakarrik —aipamen linguistiko oro bazter utziz— Euskal Autonomia Erkidegoa den errealitate juridiko politikoari eta bertako edozeri —baina kanpoko ezeri— atxikitzen zaion.
|
Azken
batean, euskal" errealitate antropologikoa" ez dago instituzionalki antolatuta, eta horrek, nolabait esateko, euskal hizkuntz komunitatea" errealitate birtual" moduko batean bihurtzeko arriskua areagotzen du. Zailtasunak zailtasun, eta" euskal hezkuntzara" itzuliz, ezinbestekoa da hemen berori" euskal lurralde eleanitzaren" perspektibatik ere aztertzea.
|
|
|
euskal lurraldean bizi diren euskal hiztunek nahitaez behar dute espainola edo frantsesa, baina bertako espainol edo frantses hiztunek arazo handiegirik gabe saihestu dezakete euskara.
|
Azken
horrek, baina, hauxe gogoraraztera garamatza: hezkuntzaren erantzukizuna —gurean bezala orokorrean ere— ez da bakarrik gizabanakoarekiko, baizik eta baita gizataldearekiko ere:
|