|
2003
|
|
|
Baina Iztuetak ez zuen utilitarismoagatik idatzi euskaraz, bokazio euskaltzalez baino. Zeren,
|
zergatik
kezkatu euskaldunentzat idazteaz. Iztuetak argi zekusalako euskaldunak Gipuzkoako biztanleriaren gehiengo handia zirela, Gipuzkoaren oinordeko legitimoak, eta beraz ez zela bidezkoa haiek baztertzea eta beren historia jakinarazi gabe edukitzea.
|
|
|
Hola bada, artikulu honetan euskaraz idatzirik dagoen historiografia hori ikertu dugu: nortzuk idazten duten,
|
zertaz
, beren produkzioaren ezaugarriak, bilakaera,... Eta honek hitzaren bigarren definiziora garamatza, histori (ografi) a lan horiek aztertzeari ere historiografia deritzo eta3 Hortaz euskarazko historia lanak berrikustean balantze historiografiko bat egiten ariko ginateke. Gainera euskarazko historia lan guztiak zerrendatuko bagenitu, lehenetik azkenera, historiografia hitzaren hirugarren definizioa beteko genuke, euskarazko historiografia osoa bilduz4.
|
|
|
Baina ba al du zentzurik euskaraz idatzitako historia lanen inguruan inolako ikerketarik egiteak? Izan ere, halabeharrez hizkuntza berean idatzita dauden lan sakabanatu eta zerikusi gabeak izan litezke, eta kasu horretan,
|
zergatik
kontsideratu multzo eta ikergai?
|
|
|
Gosea zela eta, jateko
|
zer
zegoenean, gehiegi jateko ohitura egon da Euskal Herrian. Foruek honen inguruan gehiegikerien kontrako legeak agertzen dituzte (ezkontzetan, hiletetan, bataioetan,...).
|
|
|
Dokumentu honetan errege mahaiko sukaldarien kontratuan agertzen da,
|
zer
eman behar zieten jaten errege familiako kideei, eta haietako bakoitzari zehaztuta, gainera?, eta zenbat diru jasoko zuten zerbitzu hori egiteko eta egiteagatik. Horrela, zehaztuta agertzen zaizkigu nola haragiak zeukan garrantzi izugarria orduko errege erreginen eta haien familien dietan.
|
|
|
XIX. mendearen hasieran, Lady Nugent ek Sir George Nugent en emazteak (1801.ean Jamaika uhartera goberndore gisa bidalia izan zenarenak) Mendebaldeko uharteetan goi mailakoek
|
zer
edaten eta jaten zuten idatzita laga zuen (Ritchie, 1988: 170).
|
|
|
nafarreria6. tartean Gasteizen izan zen nafarreria epidemiaren ondoren Real Sociedad Bascongada de Amigos de País erakundeko kideek inokulazioa bultzatu eta orokortu zuten gaixotasun honen aurka; txertoen aurrekari hau zen haren aurka egiteko zegoen sistema bakarra. Hala eta guztiz ere, populazio baldintza txarretan bizi zen eta,
|
zer
esanik ez, higienikoetan, eta, horren erakusgarri zen haur hilkortasun tasa handia. XVIII. mendearen bukaeran Gasteizeko hiriko ordenantzetan garbiketa eta higieneari buruzko aipamenak egiten ziren:
|
|
|
[?] Hura ikustean, israeldarrek honela ziotsen elkarri:
|
Zer
da hau? (. Manhu??), ez
|
|
|
baitzekiten
|
zer
zen.
|
|
|
–Zeure herria, ordea, ainegruen ogiaz janaritu zenuen;/ hark nekatu beharrik izan gabe,/ aurrez prestaturiko ogia eman zenion zerutik,/ zapore askotakoa, guztientzat atsegingarria. / Zure elikagai honek zeure seme alabenganako duzun gozotasuna azaltzen zuen,/ jaten zuenaren gurarira egokitzen baitzen,/ eta bakoitzak
|
zer
nahi, hura bihurtzen. / Elurraren edo izotzaren antzeko izan arren,/ urte gabe jasaten zuen sua[?]?;.
|
|
|
Honekin guztionekin, hipotesiak bideratzea da sarritan bide bakarra, ez denez deskribapen zehatzik benetako egoera eta aktibitateez (ez dituzte azaltzen iturri gehienek). Terminologia ezezaguna ere bada, sarri dauden aipamen eskasetan tresna baten izena agertzen baita, baina ez da esaten
|
zertarako
zen.
|
|
|
Horrela erabaki genuen, alde batetik, gasteiztar gozoen ospea betidanik entzuna zelako (nork ez ditu jan amonak ekarritako vasquitos eta neskitas direlakoak?). Horrez gain, bestalde, interesgarria zen gai bat iruditu zitzaigun, gutxi landutako gaia zelako2 Gainera, lan hau aurkeztu genuenean, irakasleak galdetu zigunean gai bitxi hau
|
zergatik
aukeratu genuen, gure kideetako batek erantzun zuen moduan: guri txokolatea asko gustatzen zaigu, eta hori izan zen arrazoi nagusienetakoa gaia aukeratu eta lana egiteko.
|
|
|
Hogeita hamar urte hauetan, beraz, pertsona ugari bildu da Historia Sailaren inguruan eta udako ikastaroek goi mailako kalitatea lortu dute urteen eta ahaleginen poderioz. Bada, ordea, oraindik,
|
zer
hobetu.
|
|
|
–Normala da, karrera akademikoaren indarrak halabeharrez bultzatzen gaituelako, etengabe, lanak gaztelaniaz edo frantsesez argitaratzea (gutxiago ingelesez, kurioski, nazioarteko zientziaren hizkuntza hori baita).
|
Zer
esango dizuet: euskarazko artikuluak eta liburuak, oraindik, irakaskuntza eta ikerkuntza prozesuaren hondakinakdira, hein handi batean.
|
|
2004
|
|
|
(New Deal) eman behar zitzaiela esan zuen. Baina, inoiz ez zuen azaldu tratu hori eta kanpaina
|
zertan
oinarritzen ziren, batzutan Hoover en kontserbadorismoa errepikatzen zuela dirudi. Demokraten programak ez zuen alde gehiegi errepublikarrenarekin, ezberdintasun nagusiena lege lehorra ezeztatzeko asmoa zen.
|
|
|
Atal honetara 10 atala bilduz gero,, historiografia? edo?
|
zer
da historia, moduko izena lukeen atal bakarra osa zitekeen.
|
|
|
gaia, ezagutza historikoaren ezaugarri orokorrekin batera lantzeko aukera egongo zen. Agian ez izen horrek iradokitzen duen kutsu akademikoarekin, baina bai eskematikoki, ezagutza historikoa nola sortu den eta
|
zer
funtzio duen aztertuz, beti ere Euskal Herriko historiografiaren adibideak lagin gisa jarriz13.
|
|
|
euskal nortasuna (adibidez hizkuntzatik abiatuz defini daitekeena) gure identitateetako bat delako.
|
Zer
funtzio ote dute iragan horiek (norberea, adiskideena, kirol taldearena, nazioarena...) ezagutzeak edo urtemuga bidez ospatzeak. Horretaz ikasgelan debatea
|
|
|
ekosistemak, morfologia, hidrografia, klimak, itsasoa, animaliak eta landareak... Ez dut horretaz
|
zer
esanik, ez bada egitarauak zehaztu gabe uzten duela Euskal Herria izenpean zertaz ari den: diot hau ezen hurrengo atal historiko gehienek Hego Euskal Herriko gertakariak aipatzen baitituzte soilik.
|
|
|
ekosistemak, morfologia, hidrografia, klimak, itsasoa, animaliak eta landareak... Ez dut horretaz zer esanik, ez bada egitarauak zehaztu gabe uzten duela Euskal Herria izenpean
|
zertaz
ari den: diot hau ezen hurrengo atal historiko gehienek Hego Euskal Herriko gertakariak aipatzen baitituzte soilik.
|
|
|
izendapena beste batekin ordezkatzen, espainiar historiografian sakon errotuta dagoen konbentzio deritzolako. Ez naiz sartuko espainiar historiografian, baina guk, euskaraz behintzat, ez daukagu gurea ez den tradizio bat
|
zertan
errespetatu, are gutxiago aski eztabaidagarria denean.
|
|
|
ikasgaiaren euskal dimentsioaren afera.
|
Zergatik
ikasi euskal historia. Zeren arabera definitu da euskal subjektu historikoa?
|
|
|
Zergatik ikasi euskal historia?
|
Zeren arabera
definitu da euskal subjektu historikoa. Euskal balioak transmititzeko asmoa al du?
|
|
|
Beraz inon ez dira euskara, Euskal Herria eta euskaldungoa esplizituki agertzen ikasgai honen subjektu historikoa definitzen duten abiapuntu gisa, ezta beren baitako ondare eta balio gisa. Horretan, agian?
|
zer
esango duten, beldurragatik, dekretu hau lotsor ageri da.
|
|
|
Egia da, bai, gauza bera gertatzen dela Estatuak zehazten dituen espainiar historien dekretuetan, non balio unibertsal edo akademikoen inguruko azalpenak diren nagusi, subjektu historikoa
|
zergatik
eta zein irizpideren arabera hautatu den argitu gabe. Halaber normalean ez da zehazten espainiar historiak, espainiar edukidun zeintzuk balio bultzatu nahi dituen.
|
|
|
Eta nire ustez zerbait bai esan litzateke euskal balioen inguruan. Ez zehazki euskal lurraldeen elkartasuna kontsolidatu gura dela (hori, espainiar lurraldeen elkartasuna kontsolidatzea bezala, ez baitzait iruditzen historiaren zeregina denik), baina bai esan litzateke euskal subjektua zergatik hautatu den,
|
zeren arabera
definitzen den, konbentzio bat dela eta abiapuntu horrek jendartearen onespen aski zabala izanik euskal kultura (eta konkretuki euskaratik abiatutako ikuspegia) ondaretzat hartzen dela eta horri lotuta Euskal Herri ideia ere lantzen dela (hizkuntza baten esparru territorial gisa ulertuta; multzo horren elkartasun politikoa sustatu ala ez sustatu moduko auzietan sartu gabe).
|
|
|
Euskal historiaren inguruko gakoak, ene ustez, egoki aurkezten ditu hor. Euskal historia
|
zer
den eta ea historia nazionala gauza bera ote den aipatzen du batetik:
|
|
|
Gainera galdera bat aztertu beharra dago:
|
zerk
bihurtzen duen nazionala izatea diskurtso historiko bat eta zer den historia nazionala. Munduan zehar nazioaren eraikuntzarako bidean tresna bat izan da herri bakoitzaren historia.
|
|
|
Gainera galdera bat aztertu beharra dago: zerk bihurtzen duen nazionala izatea diskurtso historiko bat eta
|
zer
den historia nazionala. Munduan zehar nazioaren eraikuntzarako bidean tresna bat izan da herri bakoitzaren historia.
|
|
|
Ongi adierazten du egungo marko politikoak legitimatzeko helburua saihestuko duela. Aldiz pasarte honetan ez du argitzen
|
zergatik
hautatu duen Euskal Herria bere lurralde erreferentzia gisa. Inplizituki uler daiteke euskaldunen eta euskararen eremua delako aukeratu dituela (gero egitarau proposamenean euskarari egindako erreferentziak ugariek inpresio hau baieztatzen duten).
|
|
|
Eta zentzu horretan euskal subjektu historikoa lehenik zehatzago definitzeko saioa eskertuko nion (nik I.1 atalean proposatu dudan erako zerbaiten bere bertsioa), eta behin hori egindakoan planteatuko nuke Europakoa gehitzea. Bestela euskal subjektuaren definizio inplizituekin jokatzen da, abiapuntu gisa hobeto zehaztea komeni direnak, nahiz gero praktikaren orduan ez izan ezinbestekoa haiek orpoz orpo segitzea (azken finean euskal historian, adibidez 1598an,
|
zer
gertatu zen kontatzeko ez da nahitanahiezkoa justu justu jakitea zeintzuk diren zure subjektuaren muga argiro zedarrituak, ziurrenik Euskal Herritik Parisko gertakarietara jauzi egin baituzu, eta handik Poloniara eta ondoren Nafarroa Beherera, etab. Baina horrek ez du kentzen abiapuntuan behintzat subjektua ondo definituta edukitzeko komenientzia).
|
|
|
Eredu honi gabeziaren bat aipatzekotan, egitarau zabalegia finkatzearena da, kurtso batean nekez landu baitaitezke hainbeste gai. Jakina, ez dago
|
zertan
ulertu egitarau hau kurtso bakarrean ematekoa denik. Agian (berak esplizitatu ez arren) Goihenetxek zenbait ikasturtetan banatzeko helburuaz egin zuen proposamena.
|
|
|
Artikulu honetan euskal curriculuma historia arloan
|
zer
izan daitekeen planteatu eta ondoren horren inguruan egin diren bi proposamen aztertzen dira.
|
|
|
ez dago euskal testu historikoen bildumarik prest helburu didaktikoekin; eskuratuta ere egungo irakurlearentzat euskalkizko testu zaharrak sarritan erdal testuen itzulpen modernoak baino zailagoak dira; etab. Baina landuz gero hezkuntzan erabiltzeko moduko hainbat material baliagarri eskura liteke. Kondaira aldizkarian, Testu Historikoen atalean, halako testuak biltzeko ahaleginetan dihardugu, proiektuak
|
zer
landu asko badu ere oraindik.
|
|
|
|
Zer
gertatzen da, hortaz, historiarekin. Hasteko esan behar da iraganak, berez, ez duela inolako baliorik transmititzen.
|
|
|
Jakina, irizpide akademiko horretan ere balioak egongo dira, ezin baita, objektiboki? erabaki garai bakoitzetik
|
zer
den garrantzitsuena. Batzuk historia politiko militarrari eman diezaiokete garrantzia, beste batzuk ekonomiko sozialari, edo kulturalari, etab. Ez dut hortik sakonduko hezkuntzak historia ikasgaiaren bidez landu nahi dituen balioak ideia oso konkretuei baitaude lotuta (tolerantzia, askatasuna...) eta ez hainbeste iragan aztertzeko ikuspegi historiografiko desberdinei (nahiz egia esan ikuspegi historiografiko bat ala beste hautatzeak izaten duen lotura balio konkretu batzuk ala besteak lehenestearekin).
|
|
|
Are hezkuntza sail eta ministerioen dekretuetan aipatzen diren jarrera ia bakarrak halako balio generikoei dagozkie. Balegoke balio orokor horietaz
|
zer
esanik, baina ez naiz auzi horretan sartuko. Izan ere, polemika handiena eragiten dutenak ez dira balio horiek izaten baizik herrialde konkretuen historiari lotuta ustez transmititzen diren balio nazional (ist) ek.
|
|
|
|
Zer
esan, euskal, historiak transmiti ditzakeen balioez?
|
|
|
|
Zertan
justifikatzen da euskal historia eraikitze hori. Ez ezer bere baitakoa eta berezkoa izatean, baizik egungo jendartean existitzen diren ikuspegi, errealitate linguistiko eta identitate batzuen onarpenean.
|
|
|
Konkretuki, eta euskal subjektu historikoa hemen egin den moduan definituz gero, horren irakaskuntzak euskararekiko, Euskal Herriarekiko eta euskaldunekiko gertutasuna eta estimua sustatuko lituzke. Eta ez dago
|
zertan
ukatu helburu hori, azken finean jendartean, atxikimendu nazional kontrajarrien gainetik (edo azpitik), euskara babestu eta bultzatu beharreko ondare komun gisa aldarrikatzen da. Zentzu horretan euskaldungoa edo Euskal Herria balio gisa onartzea ere euskara ondare gisa hartzeri lotuta legoke, hizkuntza errespetatzearen parte baita mintzaira horretatik deribatzen den unibertso kontzeptuala errespetatzea (bereziki mintzaira horren lurralde esparruari edo hiztunei dagokionean).
|
|
|
Zentzu horretan euskaldungoa edo Euskal Herria balio gisa onartzea ere euskara ondare gisa hartzeri lotuta legoke, hizkuntza errespetatzearen parte baita mintzaira horretatik deribatzen den unibertso kontzeptuala errespetatzea (bereziki mintzaira horren lurralde esparruari edo hiztunei dagokionean). Aldiz honek guztiak ez du inplikazio nazionalik
|
zertan
izan, hizkuntza eta hari lotutako kontzeptu soilak baitira abiapuntu, ez leialtasun politikoak (beti ere euskara ondare komun gisa onartzen deno, ezen leialtasun nazional jakin batek euskara baztertu beharra eskatzen badu argi dago hemen proposatzen dena bateraezina izango dela proiektu nazional baztertzaile horrekin). Bestalde, euskara, Euskal Herria eta euskaldungoa balio gisa sustatzea proposatu arren ez dira historiaren bidez esentzializatuta aurkeztu nahi, baizik historia ikasgaiak haien izaera konbentzional eta aldakorraz ohartzeko balio dezake, izaera konplexu hori ulertzeak absolutismorik gabeko balio gisa estimatzen lagunduko dituelakoan.
|
|
|
Hasteko euskal curriculuma historia arloan
|
zer
izan daitekeen definitzen saiatuko naiz. Historian funtsezkoa izaten da subjektua definitzea.
|
|
|
Eta euskal curriculumak euskal subjektu bati egiten dio erreferentzia.
|
Zer
da euskal hori. Ez noa erantzun erabatekorik bilatzera, ez baitut uste hitz horrek (ez beste ezeinek) esanahi esentzial eta definitiborik duenik.
|
|
|
Aukera horiek bezain zilegia da norbere hizkuntzatik abiatuz definitzea euskal subjektua. Azken finean euskal subjektuaren inguruko definizio propio bat gura bada
|
zer
egokiagorik abiapuntua hizkuntza propioan kokatzea baino. Beraz euskarazko definizio konbentzional bat erabiliko dut, hots, gure hizkuntzaren eta hiztunen usadioan eta egungo erabileran ohiko xamarra den esangura bat.
|
|
|
Aipatzekoa da, garai hartako baztandar gehienak guztiz apolitikoak zirela, politikaz jabetzeko bide bakarrenetakoa egunkaria irakurtzea baitzen. Populazioaren zati bat analfabetoa zen eta irakurtzen zekitenak,
|
zer
irakurtzen ari ziren ez zuten ulertzen. Politikaz zekitenak apaiza, jauntxoak eta irakasleak ziren.
|
|
|
Elbeteko Jose Etxeberria Orbaizetan hil zuten.17 Baztango Epaitegia, Registro Civil de Defunciones Libro de Actas de Defunción, 53 liburukia(), 314 orrialdean. Erregistroan ez da agertzen, ez izenik ez abizenik eta ezta ere
|
zergatik
hil zen. Gainera Iruritako elkarrizketatuek ez zuten deus aipatu.18 Baztango Epaitegia, Registro Civil de Defunciones Libro de Actas de Defunción, 53 liburukia(), 385 orrialdean():
|
|
|
Historian zehar Baztan, Frantziako mugatik hurbil kokatzeak, leku estrategiko eta kontrabando leku bihurtu du. Kontrabandoa baztandarren artean oso sartua egon da eta bertakoek gaueko lana deitzen zioten, duela urte gutxi amaitu zen aratxeen kontrabandoa, orain bertokoek jakin ez arren, droga, emigranteak edo auskalo
|
zer
, pasatuko diren mugetatik.
|
|
|
Historiagileak eszeptikoa izan behar du, eta eszeptiko jarrita,
|
zer
gertatuko litzateke iragana ikuspuntu eurozentristatik baino beste perspektiba batetik interpretatuko balitz. Neokolonialismoaren eta planing aren aro honetan planak beste nonbaitetik etorriko balira?
|
|
|
Urtetan zehar, Mendebaldeko Europak eta Ipar Amerikak batik bat, munduan lehendabiziko postua faktore bat baino gehiagogatik okupatu duten arren, gauzak aldatzen ari dira. Hein handi batean poltsikoak beterik izateak,
|
zeri
heldu izateak mugitzen du mundua, eta zeintzuk dira Amerikako Estatu Batuen zutabeak. AEB k aurrezten duena baino gehigo gastatzen du eta norbaitek hutsune hori finantzatu beharra dauka, bestela,, mundua gelditu?
|
|
|
produktuez gainezka dago.
|
Zer
egin. Ezer gutxi, AEB k ere Txinan enpresak baititu eta ez zaio interesatzen duten harremana etetea.
|
|
|
Jende arruntaz, erresistentzia egiten lagundu izan dutenez, altxatu izan direnez eta jazzaren munduaz (bera zaletu bat da).
|
Zer
idatziko zukeen ez balitz 1917an jaio, komunista ez balitz izan, ezta judutarra ere, edo nazionalitatez britainiarra, eta tangoa jazza baino gustokoagoa izan balu?
|
|
|
Ikuspegi horrekin bat dator Fritz Stern, eta halaxe azaltzen du El mundo alemán de Einstein liburuan.
|
Zergatik
gertatu zen Holokaustoa. Zerk eraman zituen alemaniarrak halako jarrera totalitario eta xenofoboa hartzera?
|
|
|
Zergatik gertatu zen Holokaustoa?
|
Zerk
eraman zituen alemaniarrak halako jarrera totalitario eta xenofoboa hartzera. Halako galderak zituen buruan Stern ek aipatu lana idazteari ekin zionean.
|
|
|
Haber ek, ordea, akatsak edukita ere, gurasoen maitasuna merezi duen semea kontsideratzen zuen Alemania, eta jarrera permisiboegia erakutsi zuen. Hau da, aberriak
|
zer
eskatu, horixe eskaintzen zion, ondo ala gaizki zegoen aztertu barik.
|
|
|
Hau da, hainbeste sufrimendu pairatu ostean, Weizmann ek adierazi bezala juduek euren estatua sortzeko eskubidea zutela azaltzen du Stern ek. Liburuan agertzen diren datuak ikusita, pentsa daiteke Nazio Batuen Erakundeak sionismoari lehenago erantzun izan balio Holokaustoa ez zela
|
zertan
gertatu behar. Alabaina, Bigarren Mundu Gerra amaitu arte itxaron zuten Palestina bitan banatzeko, eta lurralde hain desiratua sortzeko.
|
|
2005
|
|
|
Bukatzeko, Zamanillo
|
zer
nolako ikerketa egiteko gai da euskara gutxi ezagutzeaz gainera, euskara benetan hiru hizkuntza direla eta elkar ulertzeko ez dutela balio esaten duenean. Berari euskara hizkuntza erabat arrotza zaion arren, ikerketa honetarako ez du apurrik ere ikasi, eta den dena 1905eko Azkueren hiztegiarekin konpontzen du (nahiz han ez den berak dioena esaten):
|
|
|
50). Bestalde, Cogul eko iberierazko testuari buruz zera dio, berau idatzi zuenak inork uler ez zezan egin zuela, ordurako iberiera nahikoa galduta zegoelako latinaren presioaren ondorioz, baina abertzaleen artean mantentzen zela50 Gainera
|
zergatik
seta hori Iberia, iberos eta España hitzen etimologia eta bilakaera nolakoa izan den behin eta berriro errepikatzeko?
|
|
|
Hiztegian argi ez dauden arrazoiengatik, morfema bakoitzaren esanahia euskarari esker azaltzen da. Baina Roman del Cerro-k
|
zergatik
uste du parekagarriak direla bertako toponimoak euskararekin. Agian egileak iberiera euskararen bitartez aztertzeko ezaguna den lege unibertsalari jarraitzen dio:
|
|
|
|
Zergatik
zatiketa hau eta ez besteren bat. Zergatik balio horiek eta ez besterik?
|
|
|
Ez dago jakiterik
|
zertan
oinarritu den hizkuntza bietako morfemak parekatzean, kontutan izanik euskarari dagokion zutabean morfemarik ez dela agertzen, baizik kategoria gramatikal ezberdinetako aditz, izen, deklinabide atzizkiak eta abar. Bestalde iberierak euskaraz zergatik jaso duen metamorforsia liburuan azaltzeke geratzen da, adibidez DIRGA k zelan eman duen trika (eusk.), jakinik gainera aitzineuskaran muta cum liquidarik ez zegoela.
|
|
|
Eta bertan azaltzeak, dela bertakoek edo dela kanpoko herriek hona ekarrita, haranaz bestaldeko komunikazioa bazegoela adierazten dute. Are gehiago, Pirinioak sekula izan ez badira Hegoalde eta Iparraldearen arteko muga, aurrehistoriatik XIX. mendeko estatu liberalaren sorrera arte, haranak edo mendixkak
|
zergatik
izango ote dira gaindi ezinezko oztopo topografikoak?
|
|
|
Aldiz, Untermann entzat Sakarbetan antroponimoa da (Untermann, 1987: 306), eta üi
|
zer
den oraindik ez dago jakiterik. Arestian aipatu den moduan, ez da oso logikoa hilarri batean hildakoaren izenaren ordez, esanahi orokorreko esaldia agertzea.
|
|
|
NÉRSETIKANTEGIARÜI, hau da,, el hilo en la diminuta punta del punzón entreabierto?. Gure ustez itzulpen honek ez du logikarik, emakumeak baziren josketa egiten zutenak eta belaunaldiz belaunaldi amak alabari irakasten bazion,
|
zertarako
idatzi orduan. Gainera euskarri ezberdinetan iberieraz idatzitakoak izaera merkatala, juridikoa edo pertsonala eduki dezakete, baina oraingoz artes y oficios delakoaren aztarna idatzirik ez da aurkitu, batetik arlo horretan ahozko hezkuntza izango zelako, eta bestetik pentsatzekoa delako iberiar guztiak alfabetatuta ez zeudela, are gutxiago, emakumeak, hain zuzen ere josten zutenak.
|
|
|
Baina Minoar kulturan garatutako bi idazkerak (Lineal A eta Lineal B) hartzen baditugu, kasu historiko eta erreal honek erakusten du idazkera kontrol administratibo eta ekonomiko eta aldi berean baita sozialerako ere tresna bat izan dela, jauregiko jaunaren inguruak (edo administrazioak) asmatutakoa. Idazkerak ez baitu
|
zertan
demokratikoa eta parte hartzailea izan, idazkeraren balio eta erabilera gizartearen arabera desberdina baita.
|
|
|
Zaragozan jaio zen Jesús Bergua 1923an. Ez dugu jakiterik izan
|
zer
nolako ikasketak burutu zituen, zuzenbidea agian, edota zein lanbidea duen. Batetik izaera juridikodun lan ugari idatzi ditu65 (horietaz ez dugu ezer esateko hemen).
|
|
|
bere itzulpenak esoterikoak88 direla. Testuok ezagutzen dugun mediterraniar arroko beste inongo inskripzioetan agertutakoekin ez dute
|
zer
ikusirik, horietan gai publikoak, legediak edo gai pertsonalagoak (hildakoaren izena, botoak,...) agertzen direlako. Hau da, helburu erabat zehatz eta lurtarrak dituzten inskripzio eta dokumentuak dira, esaterako ohorea erakustea, oroimena gordetzea... eta ez dira bat ere mistiko edo esoterikoak.
|
|
|
Edozein kasutan, gure ustez, antzinako Iberiar Penintsularen egoera ezagutzeak ez du
|
zertan
ondorio politikorik eduki behar egungo euskaldunen egoerari edo eskubideei begira. J. Azurmendik berak zera dio:
|
|
|
–Euskara iberoen hizkuntza izan balitz ere, zientziarentzat datu interesgarri bat da, baina politikoki ez da datua. Zeren absurdua litzateke nazio arazoak eta kontzientziak aldatuz joatea, segun eta ze artxibategitan paper bat ateratzen duten, edo ez dakit
|
zer
aztarnategitan hezur batzuk aurkitzen dituzten. Politika horrela ulertzen duen filosofia, filosofiarik txarrena da? 93
|
|
|
Beraz, gaur gaurkoz akitaniera eta iberiera hizkuntza ezberdin bi zirela argi dago. Dena den akitanierak eta iberierak
|
zer
nolako harremana zuten, edo ez zuten, hori oraindik ez dago esaterik, eta gerora begira ez du ematen jakiteko aukera handirik egongo denik (testu elebidun berriak agertu ezean bederen).
|
|
|
euskararik ez daki, ez du ia ezagutzen, eta euskararen inguruko ikerketen berririk ere ez du, beraz iberierazko testuak euskarara itzultzean Azkueren hiztegia erabili behar du. Kasualitatez agian, baina valentziarra da aurrerago valenciamoaz hitz egitean argituko dugu
|
zer
adierazi nahi dugun.
|
|
|
3 Menendez Pidal en (eta bere emaztearen, Maria Goyri ren) obra eskergatik gure lanarekin
|
zer
ikusia duten bi ideia jaso ditugu hemen27: lehena mediterraniar arroko herri aurreindoeuroparren batasun linguistikoa (ez dirudiena oso logikoa Iberiar Penintsulan soilik herri aurrerromatarrek mosaiko kultural zein linguistikoa osatu baitzuten), eta bigarrena, penintsularen euskoiberismoa (baina ematen dituen frogak ez dira nahikoa):
|
|
|
batetik Mitxelena, De Hoz, eta bestelako hizkuntzalari ospetsuak behin baino gehiagotan aldarrikatu dute baskoiak elebidunak izango zirela, hau da, iberiarra hartu arren aurrekoa ez zutela galduko; eta bestetik, euskara ezin izan daiteke hizkuntza neo iberikoa, bestela bien artean ahaidetasun harreman garbiak egon lukete eta oraindik halakorik ezin izan da frogatu. Gainera euskara iberieraren ondorengo hizkuntza berria balitz,
|
zer
egin daiteke akitanierarekin edota Nafarroako latindar inskripzioetako onomastikak erakutsitako berezitasunekin (adib Lergako inskripzioa, Urchatelli eta Ordunetsi iberierazko jatorria baina euskarazko fonetismoa duten izenekin)?
|
|
|
Fletcher ek substratu mediterraniar batu horretatik euskara eta iberiera etorriko zirela defendatzen du. Orduan
|
zergatik
ez dituzte emaitza asegarriak ematen euskararekin egindako ahaidetasun saiakera guztiek. Oraingoz bien artean, fonetikako elementu komun batzuk eta onomastikako zenbait mailegu baino ezin dira aurkitu.
|
|
|
Hori dela-eta lexiko eta morfologiako elementu batzuk aztertu ostean, ondokoa proposatu zuen: penintsularen hegoaldean euskararekin
|
zer
ikusirik zuen hizkuntza bat hitz egingo zela, baina lurralde honek ele hau galduko zuela iberizazio prozesuaren ondorioz, eta beraz, bata desagertuz zihoan heinean, bestea ezarri zela, berezitasun batekin: bi hizkuntzen arteko kontaktuaren ondorioz, iberierak, euskararen itxuradun mintzaira horren hainbat elementu linguistiko onartuko zituela.
|
|
|
Leherkari guztiek ez dute
|
zertan
bokalik eraman behar, batzutan bakarrik joan daitezke, besteetan edozein bokalekin doaz, gure lana bokal hori zein den zehaztea da34.
|
|
|
Honek guztiak erakusten du hizkuntza honek ez daukala
|
zer
ikusirik ez euskararekin ez eta iberierarekin, hizkuntza indoeuropar baten aurrean gaudela, zeltar familiakoa eta ez dela helenikoa. Beraz iberiera eta greziera ez daude ahaidetuta, eta grezieraren bidez iberierazko hitzei egokitutako esanahiak ezin dira onartu, erabili diren iturriak desegokiak direlako39.
|
|
|
Ez dago jakiterik zertan oinarritu den hizkuntza bietako morfemak parekatzean, kontutan izanik euskarari dagokion zutabean morfemarik ez dela agertzen, baizik kategoria gramatikal ezberdinetako aditz, izen, deklinabide atzizkiak eta abar. Bestalde iberierak euskaraz
|
zergatik
jaso duen metamorforsia liburuan azaltzeke geratzen da, adibidez DIRGA k zelan eman duen trika (eusk.), jakinik gainera aitzineuskaran muta cum liquidarik ez zegoela. Beraz Roman del Cerro-k patxada osoz, azalpenik gabe ia, duela 2.000 urteko hizkuntza konparatzen du egungo euskararekin.
|
|
|
Gure ustez ikertzaileak bere metodoaren gabeziak (sintaxia adibidez detektatzeko ezintasuna) iberierari proiektatzen dizkio. Honek guztiak badu
|
zer
ikusia egileak Euskal Herriko historia ulertzeko duen moduarekin, berak izaera atabikodun herriaren irudia duelako buruan, hau da, determinismo geografikoak garapena ahalbidetu gabeko hizkuntzadun herria imajinatzen baitu:
|
|
|
Dena den metodo honek kritika handiak jaso ditu. Ez dago
|
zertan
pentsatu behar hizkuntzen oinarrizko hiztegia ratio konstanteetan aldatzen denik, eta gainera beste aldagai garrantzitsu batzuk ez ditu aintzat hartzen, hala nola, kulturaren iragazkortasuna, testuinguru historikoa, baldintzapen geografikoak, eta abar. Azken finean metodo hau jada bagenekiena esateko beste modu bat baino ez da.
|
|
|
11 Glotokronologia
|
zer
den egileak honela definitzen du: –Dicho método trata de penetrar la prehistoria de las lenguas, con el fin de obtener una cronología absoluta, esto es, de determinar la época en la cual dos o varias lenguas emparentadas (e incluso, familias de lenguas emparentadas) se han separado de una lengua originaria común(...).
|
|
|
Hizkuntzalaritzaren ikuspegitik egindako kritika honi, beste bi gaineratu ahal dizkiogu: lehena eszena eta testuak ez dute
|
zertan
bat etorri behar, bestela beste borroka irudietan hitz hauek errepikatuta aurkituko lirateke, eta bigarrena, testua txarto ulertuta egon daitekeela, Untermann ek testu berdinaren irakurketa berri bat proposatu zuelako: kutur.oisor, euskararekin itxuraz harremanik ez daukana.
|
|
|
Liburu euskoiberisten atal bibliografikoak gabeziak izaten ditu: liburu oso zaharrak aipatzen dituzte, gaiarekin
|
zer
ikusirik ez duten liburuak ere agertzen dira (adib. bidai liburuak), eta abar. Dena den salbuespen bat badago, euskarazko hiztegiak behintzat ezagutzen dituzte-eta.
|
|
|
Bukatzeko, euskarak ez du
|
zertan
iberierarekin ahaidetasunik eduki behar, erromatarrak heldu aurretik hitz egiten zela frogatzeko. Euskarak berak berezko balioa du, beste edozein hizkuntzak beste, eta berezkoa duen komunitatea, historia eta kultura ere, ahaidetasunarekin edo ahaidetasun ezagunik gabe.
|
|
|
Euskarak berak berezko balioa du, beste edozein hizkuntzak beste, eta berezkoa duen komunitatea, historia eta kultura ere, ahaidetasunarekin edo ahaidetasun ezagunik gabe. Beraz, euskal komunitatearentzat zein besteentzat ere, euskara ahaidetzeak (inoiz lortzen bada) ez luke
|
zertan
aldaketarik ekarri behar ez kulturalki, ez sozialki ezta politikoki ere.
|
|
|
Bigarren, nik zu pertsonatzat bakarrik ez, hartu zaitzaket nire herritar edo herrikidetzat eta orduan proiektu bat egiteko asmoa izan genezake biok:
|
zergatik
ez dugu honela eta honela antolatzen gure komunitatea, beraz ari gara ja moral bat egiten.
|
|
|
–Nik askotan esaten dut: Mutil bat
|
zergatik
egiten zen, orain ez dakit, momentu batean, ETA sortzen denean, mutil bat zergatik egiten da biolento?
|
|
|
Mutil bat zergatik egiten zen, orain ez dakit, momentu batean, ETA sortzen denean? mutil bat
|
zergatik
egiten da biolento. Ez argumentuengatik, egiten da desesperantzarengatik.
|
|
|
Ez argumentuengatik, egiten da desesperantzarengatik.
|
Zerk
desesperarazten du euskal mutil bat: ba, ikusteak gobernuak nola praktikamente burla egiten digun, nik uste dut gauzarik inportanteenetako bat kausa bezala orain hasita psikologikoki, kausa bezala hasita, dago harrokeria eta desprezioa, min gehiena ematen diona herri zapaldu bati da desprezioa eta burla.
|
|
|
–Ez ez, ez da beharrezkorik denok gara berdinak orain?, baina klaro errealista izanda gauza bat ez da ahaztu behar.
|
Zer
gertatzen da, egunkari handien jabeak lehengo familia berak dira, juezen familiak lehengo berak dira, militarrak lehengo familia berak dira, politikoak lehengo familia bera dira. Klaro, orduan kanbiatu dena zer da?
|
|
|
Zer gertatzen da, egunkari handien jabeak lehengo familia berak dira, juezen familiak lehengo berak dira, militarrak lehengo familia berak dira, politikoak lehengo familia bera dira. Klaro, orduan kanbiatu dena
|
zer
da. Paperak.
|
|
|
Nik uste dut benetan biolentziaren apologistak direla beti burla egiten dabiltzan horiek. Ze, nik ez dut uste inor egin denik, ez oso zaila da
|
zergatik
norbaitek biolentziaren erabakia hartzen duen. Baina kasik seguru nago, motiborik inportanteenak horiek direla, burla eta mesprezua eta hauek direla.
|
|
|
Demokrazia bat azkenan da sistema bat baina da kultura bat ere bai, eta beraz joan egiten da ikasten, praktikatzen eta transformatzen baita ere gizarte guztia transformatu ahala. Eta beraz, juez bihurtzen direnean beren arbasoak sekula juez izan ez direnak, ze orain
|
zer
gertatzen da: juez bati galdetzen diozu bere aita izan da juez edo, baina baita ere sistemako gizon bat da.
|
|
|
Eta orduan, ba jende batek, jarri egingo dugu alkate?. Baina
|
zer
gertatzen zen ba nola presio soziala eta Estatuaren presioa, falangista batek bezalaxe funtzionatzen zuen. Orduan, zuri berdin zaizu hori abertzalea baden, gero funtzionatu falangista batek bezala egiten badu.
|
|
|
Pasartea artikulu honetan erabiltzen duen modura, aurrerago seinalaturiko artikulua 1983an kokatua baldin bazegoen eta hau ordea, 1991an kokatua baldin badago, bi artikuluen arteko desberdintasunak nabariak direla. Bigarren honetan, egun bizi dugun egoeratik hurbilen dagoen honetan,. Hemendik aurrera botoen ordez,
|
zer
–Egin duten beste hau ere biolentzia baita!!?, biolentziaren inguruko hausnarketa desberdin bat atzeman daiteke.
|
|
|
Beraz, protagonista honen paper psikologikoa edo perfil psikologikoa munduaz arduratzen den pertsona batena litzateke. Baina,
|
zer
pentsatuko luke, edo zein izango litzateke pertsonai honen erantzuna, jakingo balu iraultza horretan zenbat pertsona hil ziren?. Ez nuke ikerketa lan hau bide periodistiko filosofikoetatik eraman nahi; baina gogoeta eten bat besterik izatea, besterik ez dut nahi.
|
|
|
|
Zer
da Josebaitor, hau herentzia bat da baina pentsatzen ez duguna, berriz, zer da Josebaitor. Ba harrigarria da, baina Josebaitor da:
|
|
|
Zer da Josebaitor, hau herentzia bat da baina pentsatzen ez duguna, berriz,
|
zer
da Josebaitor. Ba harrigarria da, baina Josebaitor da:
|
|
|
ezin duzulako, nahi ez duzulako eta proiektuan zaudelako. Orain hau aplikatu herri bati, herri baten identitateari, eta berdin gizatasunari,
|
zer
da gizakia zer da morala?
|
|
|
ezin duzulako, nahi ez duzulako eta proiektuan zaudelako. Orain hau aplikatu herri bati, herri baten identitateari, eta berdin gizatasunari, zer da gizakia
|
zer
da morala?
|
|
|
|
Zer
da gizakia, ba gizakia zer den galdetu daiteke modu razionalista hutsean eta esentzia bat edo bilatuko genuke; oso arriskutsua da eta ez da jarraitzen bide hori, hain zuzen arriskutsuegia delako esentziak bilatzea. Esentziak ez dira kaptatzen, ez dira atzematen.
|