|
2022
|
|
|
Nihaur ere sarrarazi ninduen geroxeago Emilek sail horretako kronikari gisa, Klaudio Harluxet zendu zenean. Hamar bat
|
urtez
eraman dudan kolaborazioa. Eta diozuet eskola ona dela, gogoeta sakonenak molde argian eta sintetikoan idazten ikasteko!
|
|
|
Panpeia Etxebarne Ximits irabarnetarra zuen Herriak,
|
urte
andana batez, Zuberoako berrien emaile nagusia. Han hemenkako berriak zituen zabaltzen.
|
|
|
Herrian idazteaz gain, liburu batzuk ere ondu zituen Panpeiak, hala nola Robert Laxalt estatubatuarraren" Sweet promised land" (Mon père était berger) zubererara itzuli zuen Aita artzain zen titulupean, bai eta ere Antoine de Saint Exuperyren" Le Petit Prince", Printze ttipia titulupean. Zoritxarrez, aski gazterik zendu zitzaigun Panpeia, 67
|
urtetan
, 2016ko urtarrilean. Allandek artikulu eder batez omendu zuen Herria astekarian:
|
|
|
Nahiz lehenagotik ere ikustez ezagutzen nuen, politikaren alorrean denek dakigun euskal militante suharra baitzen, eta garai batean Ekaitza aldizkariaren publikazio zuzendaria ere. Pastoraletan ere
|
urte
oroz ikusten nuen bere argazki tresna eskuetan. Eta nola ez, Bortükariak elkarteak antolatzen zuen Zuberoan gaindiko mendi ibilaldietan, Allande mendizale suharra izaki.
|
|
|
Erretiroan, proposatu zuen Herria laguntzea," jakinik kazeta guziak mehetik ari direla diruz". Eta zenbait
|
urte
laburrez artoski jo zuen kazetaren itxura hobetzeari, kazetaren ezagutarazteari. " Nork ez du ikusi gure Lahargou bertsularietan, antzerki, kirol edo kristau bestetan, Herria azaoa besoan?" zioen oraino Emilek.
|
|
|
Inkesta horrek helburutzat zaukan jakitea zertan genuen euskara Euskal Herrian –horretarako Siadeco institutuak egin ikerketa batean oinarritu ginen–, Herria astekariaren harpidedunak zein ziren eta ere zer zioten euskal astekari honetaz. Siadecok 16
|
urtetarik
goitikoen datuak bildu zituen.
|
|
|
" Herria kazetaren harpidedunak". 1995ean, 3.188 harpidedun zauzkan orotara Herriak (hamar
|
urte
berantago, 2004an, kopuru hori 2.462ra jaitsia zen). Honela banatuak ziren:
|
|
|
Kopuru apalagoko beste ihardespenetan: plazerez, gure kazeta da, goxoa da, herrikoia, etxekoa, familiakoa, ondoko belaunaldiari zerbait uzteko, maitagarria da, gabe ez nuke nahi, ene adinean ohartzen naiz euskara ez dakidala ontsa, Euskal Herria sartzen zait ene ganbaran (eri batek), herrietako berriak jakiteko, ohiduraz, aita amekin beti irakurri dugulako, 50
|
urte
hauetan irakurtzen dut, ama zena bezala egiteko, aspaldikoa delakoz, ez du politikaren trabarik, pilota aipatzen du, gure inguru hurbileko gauzez arduratzen da, berrien jakiteko, euskaldun berriak ematen ditu, erlijiozko artikuluentzat, denbora pasa, kuriostasunez...
|
|
|
Antzu gelditu zen Paxkalin Aincyk eta nihaurk egin genuen entsegua. Lehen
|
urtetan
, Paxkalin senpertarra eta nihaur denbora erdiz ari ginen lanean Herriarentzat. Eta gure nahia zen har pidedunen sarea, ez bakarrik mantentzea, baina ahalaz emendatzea ere.
|
|
|
Hortarako, erabaki genuen, zuberotar berriketari gehiago ukan nahiz, bilkura bat egin behar genuela Zuberoako herri batean, hango eus kaltzale multzo bat elkarretaratuz. Hori zen 1990eko hamarkadako azken
|
urtetan
edo 2000.eko lehenetan, ez naiz zuzen oroit. Dena den, zuberotar andana bat telefonoz juntaturik eta dozena bat lagun bilkura batentzat ados agerturik, hitzordu bat finkatu genuen larunbat goiz batez, Gotainen uste dut (ez dut nehun aurkitu bilkura entsegu horren arrastorik paperetan, ondorioz zalantzak baditut urteaz eta lekuaz).
|
|
|
Hori zen 1990eko hamarkadako azken urtetan edo 2000.eko lehenetan, ez naiz zuzen oroit. Dena den, zuberotar andana bat telefonoz juntaturik eta dozena bat lagun bilkura batentzat ados agerturik, hitzordu bat finkatu genuen larunbat goiz batez, Gotainen uste dut (ez dut nehun aurkitu bilkura entsegu horren arrastorik paperetan, ondorioz zalantzak baditut
|
urteaz
eta lekuaz). Paxkalin eta biak harat joan ginen, hitzartutako tenoreko, baina nehor ez zizaigun agertu, bat salbu, beranduago, errateko ez zela harritzen gisa horretako urratsa biharamunik gabe egotea.
|
|
|
1995ean, 118 harpidedun bazeuzkan Herriak Zuberoan. Gaur egun, 2022ko
|
urte
hastapenean, 23 baizik ez ditu. Muskildin zazpi, Sohütan bat, Ezpeizen bi, Maulen lau, Urrüstoin bi, Bildozen hiru, Garindainen bi, Barkoxen bat eta Gotainen bat.
|
|
|
Hara gaurko errealitate gordina. Zer beherakada 25
|
urtez
! Argi da Herria astekariak ez duela jakin zuberotarrei hurbiltzen, zuberotarren baitan merezi zukeen interesik pizten.
|
|
|
1992ko aste guziez bada zerbait berri Zuberoatik (ez dira
|
urte
guziak berdinak izanen). Hona zer gertakari aipatu den:
|
|
|
Basabürüko ikastolaren eraikin hau Herri Elkarteak erosi duen Aloze herriko esko la katoliko baten kokalekuan egongo da. Orain dela zenbait
|
urte
ateak itxi di tuen eskola horretako bastiza zaharkitu eta ezegokiak lurrera botako dira eta hauen ordez eraikiko dira alde batetik haurtzaindegi bat eta bestetik, beraz, Basabürüko ikastola.
|
|
|
Eperra ikastola eraiki zelarik, Herri Elkartea ez zen sortua, baina hala izan balitz ere, ez da erabat ziurtatua Zuberoa osoko zinegotzien batzarre batek aho batez ontzat hartuko zuenik euskarazko erakaskuntzako egitura bat sustatzea. Euskararen onurarako giroa nabarmen aldatu da
|
urte
gutxitan, eta hori gertatzeko erabakigarria izan da hautetsiek eta egitura publikoek hartu duten joera baikorra.
|
|
|
Oraingoan, aitzitik, euskararen aurka hitz egitea da gaizki ikusia dena eta po litika zein gizarte arduradunek nabarmendu gogo dute euskarari atxikiak daudela, hitzetan baizik ez bada ere. Giro eroso honi esker da Basabürüko ikastola nola edo hala nahikunde publiko baten ondorioz eraikiko, 25
|
urtez
egoitza finkorik gabe noraezean egon ondoren.
|
|
|
Hara zertan dauden Santa Grazin, edo behin tzat santagraztar batzuk: duela
|
hogeitamar
urte ikastolaren bultzatzaileei aurpegiratzen zitzaizkien aitzakia zitaletan tematuak. Horiek horrela, eta mugak muga, bakoitzak nahi duena pentsatzeko eta egiteko askatasuna duelakotz, Santa Grazik eskubidea dauka ikastolari uko egiteko eta pastoraleko afariaren prestakuntza nahi duenaren esku uzteko.
|
|
|
Egia esatearren, 2004an, Maule erdaldunduan eman zen Antso Handia pas to ral a joan den
|
urtean
Basabürüko herri hauek eskaini digutena baino nabarmen eus kal dunagoa zen. Nahiz eta erdaldun asko egon, hasierahasieratik giroa euskararen al dekoa izan zen.
|
|
|
Alta bada, ez dirudi horretara goazenik hurrengo
|
urteetan
. Pastorala egiteko as morik luketen herri eta herri multzorik ez bide da eskaz.
|
|
|
Gamere Zihiga eta Aloze Ziboze Onizegaine aipatu izan dira, baita Ezpeize Ündüreine, Ainharbe, Ürrüstoi Larrabile eta Sarrikotapea herrien arteko elkarlanerako zerbait ere. Ezpeize Ündüreine eta Sarrikotapea herrietan, esaterako, euskara daki ten bakanak, salbuespenak salbuespen, 60
|
urtetik gorakoak
dira. Pastoralei dagokienez, 18 mendean eman zituzten azkenak.
|
|
|
Asko aipatu da —nire aldetik ere egin dut behin eta berriro— Ipar Euskal He rrian euskararen inguruan azken
|
urteotan
nabaritzen den" giro ona", hau da, hain luzaz eta horren gogorki gutxietsia, baztertua eta borrokatua izan den gure hizkuntzari buruzko oniritzia eta haren onespena, jendartean eta maila ezberdinetako hautetsi edo agintari politikoen aldetik. Giro ona bai, hala nahi bada...
|
|
|
Euskarari errespetu eza agertze horren aurrendaria Sohüta herria izan zen, hango udal zinegotziek, orain dela zenbait
|
urte
, euskararen idatzizko arauez jakinean izan zitekeen inori ere argibideak eskatu gabe, Hoki auzoko etxaldeen izenak ustez euskaraz ezarrarazi baitzituzten. Oraindik ere bide bazterrean age ri dira ohol horiek, gure hizkuntzarekiko ezaxolaren eta begirunerik ezaren seinale.
|
|
|
Oraindik ere bide bazterrean age ri dira ohol horiek, gure hizkuntzarekiko ezaxolaren eta begirunerik ezaren seinale. Makurbide honetan,
|
urte
andana geroago, jarraitzaile izan da Urdatx Santa Grazi herria, han ere etxaldeen baina auzoen izenak ere sasieuskara batean jarrarazi dituztelarik. Egia aitortzearren, Urdatx Santa Grazi ko udalaren euskararekiko ezaxola —etsaigoa ez esatearren— denen jakinean izanda, nolabait harritzekoa zen ere euskararen plazaratzeko erabaki ho ri hartzea!
|
|
|
Ate joka ari zaigun 2014
|
urte
honetan, bi pastoral paratuko eta ikustera emango dira Zuberoan. Alabaina, joan zaigun 2013 honetan ere hala gertatu da, Sohüta herriak oholtzaratu duen René Cassin trajeriaz gain, Mixel Etxekopar irabarnetarrak idatzitako Ederlezi pastorala ere ikusgai egon baita.
|
|
|
Hain zuzen, hau da azken 40
|
urte
hauetan Zuberoako antzerki zaharrak bizi duen arrakasta handiaren ondorio tamalgarrienetarik bat: jende anitzek uste dutela pastoralaz zerbait dakitela, ezer gutxi dakitelarik ordea...
|
|
|
Ba, azkenean bai! Hemezortzi
|
urtez
! Azkenean, Afganistan zokoan gertatzen zenaz jakitun nintzen, baina Mauleko karriketakoaz ez!
|
|
|
Pettarreko lau herrietako biztanleek" Abdelkader" pastorala es kaini behar zuten uztailaren 26an, igandearekin, baina ko ro nabirusaren izurriak 2021
|
urtera
arte gibelarazi du kultur ekital dia. Gara egunkariak pastoralaz, euskarak Xiberoan bizi duen egoeraz eta joan den mendeko Xiberoaz Allande Socarros kaze tari, itzultzaile eta hautetsi abertzale ohiarekin solastatu da.
|
|
|
Gorriak, ez ziren hain gorriak ere, baina antiklerikalak ziren, erlijioak gizartean ezarria zuen menpekotasunaren aurkakoak; zuriak menpekotasun horren aldekoak ziren. Gatazka hori piztu zen, lau
|
urte
aitzin Frantzian onartu egin zutelako Estatua eta Eliza bereizteko legea, eta horrek bazterrak sutan ezarri zituen.
|
|
|
Xiberotik kanpo pastoralak egiten hasi dira. Baiona inguruan, adibidez," Katalina de Erauso"," Gerezien denbora" eta" Andere Serora" izan dira azken
|
urteotan
.
|
|
|
Errealitate horretaz ohartzen gara, edozein herritara joanik, euskara guti entzunen duzu, eta belaunaldi gazteetan oraindik gutiago. Egia da ere, ikastoletan, hezkuntza elebidunean, badela ikasle kopuru bat,
|
urtetik
urtera handitzen dena gainera, baina horrek ez dio galerari aurre egiteko nahikoa ematen.
|
|
|
Errealitate horretaz ohartzen gara, edozein herritara joanik, euskara guti entzunen duzu, eta belaunaldi gazteetan oraindik gutiago. Egia da ere, ikastoletan, hezkuntza elebidunean, badela ikasle kopuru bat, urtetik
|
urtera
handitzen dena gainera, baina horrek ez dio galerari aurre egiteko nahikoa ematen.
|
|
|
Orduan hasi nintzen pentsatzen. 1978an Germán Rodríguez hil zuten Iru ñean, eta, ondoko
|
urtean
, Gladys del Estal Tuteran. Eta, gero, Txomin eta Ramuntxoren hiltzea.
|
|
|
Eta, gero, Txomin eta Ramuntxoren hiltzea.
|
Urte
horietan dut abertzaletasun kontzientziaren hartzea, eta euskaldun kontzientzia ere bai. Zuberoatik kanpo, hala ere!
|
|
|
Hautetsia izana hamabost bat
|
urtez
, eta kazetari, eta itzultzaile, eta euskaltzale, eta militante...
|
|
|
Hautetsi izana zaitugunez,
|
urte
hauetan egitura berriak altxatzen ikusi duzu, Euskal Elkargoa, Euskararen Erakunde Publikoa...
|
|
|
Tresna horiekin saiatu ginen Allande eta biok Euskaldunon Egunkariako ‘Estatuak’ saila aurrera eramaten, 1991ko udatik aurrera. 21
|
urte
bete berritan, bekadun gisa egindako bi hilabeteak ziren nire esperientzia bakarra; hutsaren parekoa, alegia. Allande, ordea, kazetaritzan aritua zen aurretik ere, eta hark emandako patxadak lana asko errazten zuen.
|
|
|
Teletipoen laguntza nik, irratiak eta frantses egunkariak hark, aktualitateari tenperatura hartu eta Egunkariako irakurleei modu ulergarri batean eman nahian. Hasierako
|
urteetan
haren testuek ahal zuten moduan egiten zuten Zuberoaren eta Andoainen arteko bidea: faxez eta eskuz idatzita normalean, baina batzuetan baita telefonoz diktatuta ere, Mendikotako Sü Azian edo Xiberoko Botzan makina ez zebilenean.
|
|
|
|
Urte
mordoa aritu ginen eskuz esku, Estatuak saila Europa bihurtu arte bederen. Harengandik asko ikasi nuen Frantziaz eta klase politikoan hain errotutako frantses jakobinismoaz —" Oh, Iker!
|
|
|
Aita Artzain zen (Panpella Etxebarnekilan batean), Hiztegi Ttipia (Allande Socarros, züberotarretik eüskara batualat), Züberoko egünaria (Allande Socarros), Xiberoko xendak (Allande Socarros), Züberoa Herria (Jean Louis Davantekin batean), Aitzina Pika (Jean Mixel Bedaxagar), Pastoralen Gerla (Marcel Bedaxagarrekin), Bizi sinple bat (Battittu Coyos), Liginaga Astüe 1937an (Allande Etxart). Berriki, 2019
|
urtean
, Maule Lextarre libürüxkan parte hartü züan ere, Asisko Urmenetaren kidegoarekin marrazkietan, eta azkenik, Marcel Bedaxagarrekin, arauz denbora batentako baizik irauntü den Pod Cast emankizünean, zointan zübereraren mintzamena eta ahozkatzea süstatzen beitzüen.
|
|
|
Beraz, goraxago erran bezala, Euskaltzaindiarentako lan andana bat eraman züan. Züberoko lexikoa lantü züan alde batetik, bai eta lau batzordetan erauntsi, hala nola Euskara Batuaren Eskuliburua ren idazteko lanetan
|
urteen artean
, edo Onomastika batzordean. Hortaz gain, euskara batuan azken 30 urteetan izan diren lerratze, okerreria edo düda zonbaiten xüxentze eta argitze lanetan erauntsirik zen, Euskara Eskuz Esku xedearen baitan urteen artean.
|
|
|
Züberoko lexikoa lantü züan alde batetik, bai eta lau batzordetan erauntsi, hala nola Euskara Batuaren Eskuliburua ren idazteko lanetan urteen artean, edo Onomastika batzordean. Hortaz gain, euskara batuan azken 30
|
urteetan
izan diren lerratze, okerreria edo düda zonbaiten xüxentze eta argitze lanetan erauntsirik zen, Euskara Eskuz Esku xedearen baitan urteen artean. Jakin en berriz" Agosti Xaho, laiko eta ezkertiarra, eta eskuindarrek omendua" artikülüa idatzi züan 2003an, eta mendebalde.eus en" Züberoa mitoan ezaguna, errealitatean ezezaguna", 2007an.
|
|
|
Züberoko lexikoa lantü züan alde batetik, bai eta lau batzordetan erauntsi, hala nola Euskara Batuaren Eskuliburua ren idazteko lanetan urteen artean, edo Onomastika batzordean. Hortaz gain, euskara batuan azken 30 urteetan izan diren lerratze, okerreria edo düda zonbaiten xüxentze eta argitze lanetan erauntsirik zen, Euskara Eskuz Esku xedearen baitan
|
urteen artean
. Jakin en berriz" Agosti Xaho, laiko eta ezkertiarra, eta eskuindarrek omendua" artikülüa idatzi züan 2003an, eta mendebalde.eus en" Züberoa mitoan ezaguna, errealitatean ezezaguna", 2007an.
|
|
|
Kazetari eta gogoetalari 118 zailagoa zen Internet oraindik zabaldu aitzineko denboran. Alabaina, egunkari bateko lana da egunero harremanean egotea erredakzioarekin, eta eguneko berri freskoenen berri biltzea, biharamuneko papererako idazteko –hori, Egunka riaren garaiko
|
urteetan
, gero berrien zirkulazioa azeleratu baitzen– Allande So carrosen kazetaritza lana etxetik egindakoa izan da, gehiena. Denborarekin, komunikazio teknologiak hobetzen ikusi zituen, eta horrek hainbat lan sinpli fikatu zituen.
|
|
|
Bereziki Frantziako eta Frantziaren menpeko herrialdeetako berriak idazten zituen, hastapenean" Estatuak" izeneko sailean. Alabaina, Egunkariaren lehen
|
urteetan
," Estatuak" eta" Nazioartea" sailak bereiziak ziren. Euskarazko egunkariak berritasun bat ekarri zuen, hala ere; beste egunkari batzuek" Estatua" saila zutelako, hots, Espainiako berriak ematen zituen saila.
|
|
|
Handik
|
urte
gutxira," Estatuak" saila desagertu zen, eta Frantziako eta Espainiako berriak, munduko beste edozein herrialdetako berriak bezala, nazioarteko sailean sartu zituzten. Aldaketa haren ondotik, Allandek munduko edozein berriri buruz idatzi zuen.
|
|
|
Kazetaritza lanak utzi zituenean, bere gogoetak idazten jarraitu zuen, blogetan bereziki. Gogoeta horietan, ahoan bilorik gabe kritikatzen zuen mugimendu abertzalearen azken
|
urteetako
bidea. Gogoeta horietan eguneratu zuen autonomiaren proposamena (urte batzuk lehenago Iparretarrak erakundeak aurkeztu zuena, zeinarengatik atxilotu zuten).
|
|
|
Gogoeta horietan, ahoan bilorik gabe kritikatzen zuen mugimendu abertzalearen azken urteetako bidea. Gogoeta horietan eguneratu zuen autonomiaren proposamena(
|
urte
batzuk lehenago Iparretarrak erakundeak aurkeztu zuena, zeinarengatik atxilotu zuten). Xeheki esplikatu zuen autonomia hura izan daitekeen autonomia mailarik gorenekoa litzateke.
|
|
|
Militantzia politikoan izan zuen ibilbideari buruz elkarrizketa luze bat egin nion duela zenbait
|
urte
. Kazetariak kazetariari, baina ez kazetaritzaz.
|
|
|
1985eko
|
urtetik landa
aski hurbiletik ezagutu nuen Allande. Enbata zen kaseta abertzale bakarra Iparraldeko gertakariak aztertzen zituena.
|
|
|
" Guk ez diogu gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako" han bide labur bat zentristekin egiten zuela. Gero, argazkigintzaren estakuruz, Hegoaldean partikulazki, 1978
|
urtetik landa
iragan gertakariei hurbiletik interesatu zen. Ondotik, 1980an, Baionan Suprefeturaren kontrako atentatua prestatzen ari zirela, Txomin Olhagarai eta Ramuntxo Arruiz militanteen heriotzek ainitz hunki zuten.
|
|
|
Bigarren aldiz, 1993an, Sarako prentsaitzinekoan, San Inazio lepoan arrastatua izan zen" 20
|
urtez
borrokan, Autonomia lehen urratsa askatasunaren bidean" IKren dokumentua prentsari presentatu ondoan lagun batekin.
|
|
|
2001ean Etxebarreko hautetsi hautatua izan zen, 15
|
urtez
egon dena: " Ni abertzale bat naiz hautetsi, ez naiz hautetsi abertzale bat, ez ninduten abertzale naizelako hautatu, ni naizelako baizik".
|
|
|
Sarako prentsaurreko hortan IKren autonomia aintzin xedea presentatua izan zen, Iparraldean, ondoko Aberri egunean hedatua izan zena. Aitzineko ho goi
|
urtetan
abertzale mugimenduak eraman dituen gogoeta eta aintzinamendu frango biltzen dituen dokumentu bat zen eta bestalde etorkizunari buruz itzulia zen proiektu bat aurkeztua izan zen. Lan horren bultzatzaileetarik izan dela Allande, ez da dudarik.
|
|
|
Allande Socarros euskaltzain urgazlea joan zaigu, hirurogeita lau
|
urteak
zituela. Abenduaren bederatzi arratsaldean, osteguna, ohean hilotz aurkitu du bere lagun batek.
|
|
|
Allande Socarros euskal politikan goizik sartu zen, hogei bat
|
urteetan
, Mixel Labéguerieren inguruko zentristekin. Laster gogortu zen, bereziki hirurogeita hamazortzian Iruñeko San Ferminetan biziriko istilu bortitzen ondotik.
|
|
|
Auzolan eta elkarlan horrek guztiak ez du ezkutuan utzi behar Allandek bere lumaz egin duena, idazle zinez emankorra eta ona izan baita berrogei bat
|
urtez
, bai zubereraz, bai euskara batuan, erakutsiz gainera praktikan euskara batua eta euskalkiak ez direla elkarren etsaiak, alderantziz elkar laguntzen dutela eta osatzen.
|
|
|
Allande Sokarros etaz dütüdan oritzapenek aspaldiko aroetara eramaiten naüe...
|
Urte
eta urte behar izan da lagün honen maskorraren pean zoin nolako süak igiarazten züan denmendren bat bada ere ikusteko. Egiaren erraiteko, ez dakit norbaitek kausitü düanez bere maskorraren elkaraztea edo bederen erreskiñatzea, zütüan bihotzminak eta barne ausnarketak mihi püntalat ekarreraz teko.
|
|
|
Allande Sokarros etaz dütüdan oritzapenek aspaldiko aroetara eramaiten naüe... Urte eta
|
urte
behar izan da lagün honen maskorraren pean zoin nolako süak igiarazten züan denmendren bat bada ere ikusteko. Egiaren erraiteko, ez dakit norbaitek kausitü düanez bere maskorraren elkaraztea edo bederen erreskiñatzea, zütüan bihotzminak eta barne ausnarketak mihi püntalat ekarreraz teko.
|
|
|
Holaxe beraz abertzaletarzüna nola sortü zeion eta bi
|
urte
berantago, 1980an Iparretarrak erakundeko bi lagün hil ziren Baionan, suprefeturaren kontrako egintza bat prestatzen ari zirenean. Txomin Olhagarai eta Ramuntxo Arruiz güdülarien hiltzeak lazgarriko bihotz hunkidüra Iparralde osoan sorrerazi züan eta ondorioz honenbeste militante bultzatü sasiko güdükan sartzea.
|
|
|
Hilabete zonbait berantago, tinta galtzen hasi zelarik, taula hau, herritar gazteek berriz tintatü züen eta berriz lantatü ere. Azkenean,
|
urte
zonbait berantago, taula ofizialak ezarririk izan ziren... Ez da garaipen ttipirik!
|
|
|
Hala ere militante güzi horien begietan, argi, alkartarzüna, anaitarzüna ikus ten ahal zen eta mila bederatzü ehün eta lautanhogeita hiruko agorrilaren zazpi hartan, Landesetan, lagün horietarik baten herexa har eta txakürrek ihiztekatü ondoan... desagertü zen edo xüxenago izateko, balinba desagerrazirik izan zen. Zerbait berriren jakiteko nahian,
|
urteak
igaran ziren eta Allande bilatze lan güzietan zen. Egün arte, Popo Larre borroka lagünaren berri ez da izan eta ezinbeste honek zauri sendaezin baten gisa, beste lagünak bezala Allande mintzen züan.
|
|
|
IGN mapa eskü batean, makila bestean, zaküa bizkarrean eta argazki tresna soinean zoan gure bortükaria. Ororen bürü hola deitzen zen hainbeste
|
urtez
parte hartü züan Bortükariak alkartean. Azken urte horietara arte, kasik aste ürrentze oroz, Xiberoan, edo Nafarroan, edo Biarnon edo Aragoian kurritzen zen, zelüa hunkitzen düen tinien gainti bai ta ere apalago ko mendixken zeharkatzen.
|
|
|
Ororen bürü hola deitzen zen hainbeste urtez parte hartü züan Bortükariak alkartean. Azken
|
urte
horietara arte, kasik aste ürrentze oroz, Xiberoan, edo Nafarroan, edo Biarnon edo Aragoian kurritzen zen, zelüa hunkitzen düen tinien gainti bai ta ere apalago ko mendixken zeharkatzen. Sail hortan ere bere jakitatea alimalekoa zen.
|
|
|
Nahiz eta ontsa bazakien, Frantziako potereak herriaren küdeatze ko üzten dütüan ahalak ahülak direla, iseiatü da beste kideeki Xiberoko garapenaren azkartzea. Aski zale halerik ere lan sail hontaz mügak agertü zeitzon eta düala hogei
|
urteetako
izan diren aldaketetaz bere abürüpena agerrerazi züan:
|
|
|
Duela hogei
|
urteko
eta egungo hautetsiak, frantses egituretan ari direnak, ez dira berdinak. Zuberoako esperientziak eta borrokak euskalduntasunaren al deko giro bat ekarri du, ez du esan nahi behar diren baliabideak ekarri di tuztela.
|
|
|
Lan egiten du, baina askoz gehiago behar da. Ale gia, giroa aldekoa da, baina aldi berean ohartzen gara euskara duela hogei
|
urte
baino kinka larriagoan dagoela. Karrikan gutxiago entzuten da.
|
|
|
Haatik, azken horietarik ixil ixila bere korpitzan egartü düan tortürazalea, hortzetako mina izan da.
|
Urte
eta urtez haginetako minak, gaü eta egünak gastatü deitzo. Ondorioz, güti jaten züan.
|
|
|
Haatik, azken horietarik ixil ixila bere korpitzan egartü düan tortürazalea, hortzetako mina izan da. Urte eta
|
urtez
haginetako minak, gaü eta egünak gastatü deitzo. Ondorioz, güti jaten züan.
|
|
|
Ihork, zeren barneko sendimentüen gordatzea ikasi beitzüan.
|
Urte
eta urte traza hortan igaran ondoan, azkenean, ezin bestean, artatzen ibili zen eta hortz gaixtoak oro elkarazi zütüan bena, bere itxüra, beti bigerren maila batean etxekitzen züan eta beraz hortz ordaririk ez züan ezarre razi. Hola nola AEK Xiberoko Gaü Eskolako üdako ikastaldialat jiten zeigün bizkaitar kokillot lagün batek, ahapeka erraiten zeigün:
|
|
|
Ihork, zeren barneko sendimentüen gordatzea ikasi beitzüan. Urte eta
|
urte
traza hortan igaran ondoan, azkenean, ezin bestean, artatzen ibili zen eta hortz gaixtoak oro elkarazi zütüan bena, bere itxüra, beti bigerren maila batean etxekitzen züan eta beraz hortz ordaririk ez züan ezarre razi. Hola nola AEK Xiberoko Gaü Eskolako üdako ikastaldialat jiten zeigün bizkaitar kokillot lagün batek, ahapeka erraiten zeigün:
|
|
|
Orai hasiak dira hiru emanaldi emaiten. Azken hogei
|
urte
hoietan, Mendikotan, laborantxa eskolan. Bena egin üken düe Berrogainen bi aldiz, Mauleko Agerrian behin.
|
|
|
Argitarzünak oro emaiten zeizgün. Herriaz, aüzoetaz, hanko bizizaleetaz, jente historikoetaz,
|
urtearen
zehar herrian agitü zenaz eta Maskaradetan hartaz mintzatüren zirenaz Kabana Handia edota Buhame Jauna. Aitzinetik, informatüa zen Maskaraden antolakuntzaz, arizaleetaz, nola he rrian norbaitek oihan motoa erosi eta berehala moztü zütüala zühainak!
|
|
|
Aitzinetik, informatüa zen Maskaraden antolakuntzaz, arizaleetaz, nola he rrian norbaitek oihan motoa erosi eta berehala moztü zütüala zühainak! Maskaraden kargüetan zoin ez ziren elkiren eta zoin azken 50
|
urtetan
lehen aldiz elkiren zen. Beti erraiten züan ez zela ez dantzari, ez kantari.
|
|
|
Orai desagertürik edo dena. Bena bizirik izan zen hamabost
|
urte
üngürüan, urte oroz ekitaldia eratzen zen baten üngürüan.
|
|
|
Orai desagertürik edo dena. Bena bizirik izan zen hamabost urte üngürüan,
|
urte
oroz ekitaldia eratzen zen baten üngürüan.
|
|
|
|
Urte
batez, 2007an," Mendebaldeak badu Ekialdea" izenekoa eginik izan zen, Jabier Kaltzakorta eüskaltzainak proposatürik. Harat jin ziren Xiberoko" indar biziak", hala nola Aita Junes Casenave, Jean Louis Davant, Txomin Peillen, Mixel Etxebest, Battittu Coyos, Titika Rekalt, Jean Bordaxar, Philippe Etxegorri Biarnoko eüskaldüna, Dominika Agergarai, Beñat Etxebest, Jakes Etxeberri Llargo... eta, nola ez:
|
|
|
Lan handia egin züan Allandek Sü Azian, talde honen sortzapenetik. Azken
|
urteetan
denetarik egin züan: elki diren zonbat libürüen izkiribüzko puzken biltzale eta eüskararen zaintzale üken dügü, hala nola Ziberoko Egünaria, Pastoralen gerla Marcel Bedaxagarreki batera; gazteer bereziki xüxentürik ziren irratsaio llabürren builtzazalea, Xiberokazt izeneko podcastak, Marcel Bedaxagarreki ba tera; bena baita xiberotar kültüraren builtzatzeko orrien banatzea jenteen artean edo autoetan üzteaz ere.
|
|
|
Hirekin igaran ditiat sei
|
urte
, Xiberoko Herri Alkargoan, Euskara batzordearen barne. Aitzindarigoa hartü hüan (ez zen besterik izaten ahal!...), eta segür gaüzak ontsa eraman sail hortan.
|
|
|
Hasieran, aspaldiko
|
urteetako
pastoralen agerraldietako giroarekin alde ratu ta, ez zen aldaketarik sumatzen. Alta, joan den igandean, Ürrüstoiko errebote plazan antzeztu zen Abdelkader trajeriaren (pastoralaren izen zaharra) ikusle ko purua mila lagunetara mugatua zen, COVID gaitzarengatik hartutako osasun segurantza neurriei jarraitu beharrez.
|
|
|
Izurritea bizienean zegoelarik, 2020ko udaberrian, antolatzaileek
|
urte
batez atzeratzea beste irtenbiderik ez zuten izan. Are gehiago, urte horren amaieran eta aurtengoaren hasieran mustrakei edo trebaldiei ozta ozta be rrekin ziotelarik, horiek berriz eten behar izan zituzten, aktore batzuek gaitza harrapatu ondoren.
|
|
|
Izurritea bizienean zegoelarik, 2020ko udaberrian, antolatzaileek urte batez atzeratzea beste irtenbiderik ez zuten izan. Are gehiago,
|
urte
horren amaieran eta aurtengoaren hasieran mustrakei edo trebaldiei ozta ozta be rrekin ziotelarik, horiek berriz eten behar izan zituzten, aktore batzuek gaitza harrapatu ondoren. Hala eta guztiz ere, saioak berrabiaturik, Battitta Berrogain errej entaren eta Sophie Larrandaburu kantari trebatzailearen aginduetara astean birritan bilduz, uztailaren amaierarako prest izatea lortu dute Abdelkader antzeztu dutenek.
|
|
|
Zeinek gehiago emate horretan le hiatu ziren, ordea, aldi batez gutxienez, Barkoxe, Gamere Zihiga, MauleLex tarre, Muskildi, Sohüta eta Urdiñarbe herrietako ordezkariak. Alabaina, ohituratzat bilakatu da pastoral baten lehen agerraldian antxeren irabaztera utz dadin aurreko
|
urtean
trajeria eman zuen herria, eta bigarren antzeztean hurrengo urtean ildoari jarraituko diona, hots Muskildi herria. Kontua da, baina, aur tengo lau agerraldietatik hirutan antxerak izango direla.
|
|
|
Zeinek gehiago emate horretan le hiatu ziren, ordea, aldi batez gutxienez, Barkoxe, Gamere Zihiga, MauleLex tarre, Muskildi, Sohüta eta Urdiñarbe herrietako ordezkariak. Alabaina, ohituratzat bilakatu da pastoral baten lehen agerraldian antxeren irabaztera utz dadin aurreko urtean trajeria eman zuen herria, eta bigarren antzeztean hurrengo
|
urtean
ildoari jarraituko diona, hots Muskildi herria. Kontua da, baina, aur tengo lau agerraldietatik hirutan antxerak izango direla.
|
|
|
Kasetalarien aitzinean agertze baten bidez, 1980
|
urteaz
gerotik züberotar eüskalkia süstatzeko eta aküilatzeko lanetan ari den Sü Azia alkarteak XiberoKazt izena eman deion podcast delako bat plantan ezarri düala jakinarazi dü. Bena zentako ote podcast bat?
|
|
|
Arrenküra horri bürü egiteko gogoa ükeitean, güdükü gogor batetan sar türik direla üdüri zaie Sü Aziakoer. Halerik ere, argiki erran deiküe, beren ahal ttipiekila, ahozkatzearen lerratze horri nahi liratekeala bühürtü eta zübe ro tar mintzoa entzünarazi, haiek eta beste züberotar eüskaldünek, hots orai 50 nahiz 60
|
urtez
goitiz düenek, ikasi eta mintzatü bai eta mintzatzen jarrai kitzen düen be zala.
|
|
|
Hitzartürik
|
urte
baten berantarekin... bena aurten bai Abdelkader trajeria edo pastorala gozatzeko parada badükegüla üztaila honen 25ean eta 30ean eta agorrilaren 1ean eta 8an, Ürrüstoiko herrian. Covid planetak bazterrak oro erauzi dütü, bai eta Ainharbe, Ezpeize Ündüreine, Sarrikotapea eta ÜrrüstoiLarrabile herriak biltzen dütüan ‘Lauak esküz eskü’ alkarteak plantan ezarri düan pastoral honen emaitea ere, igaran urtean agitzekoak ziren emanaldiak ezeztatzera behartzez.
|
|
|
Hitzartürik urte baten berantarekin... bena aurten bai Abdelkader trajeria edo pastorala gozatzeko parada badükegüla üztaila honen 25ean eta 30ean eta agorrilaren 1ean eta 8an, Ürrüstoiko herrian. Covid planetak bazterrak oro erauzi dütü, bai eta Ainharbe, Ezpeize Ündüreine, Sarrikotapea eta ÜrrüstoiLarrabile herriak biltzen dütüan ‘Lauak esküz eskü’ alkarteak plantan ezarri düan pastoral honen emaitea ere, igaran
|
urtean
agitzekoak ziren emanaldiak ezeztatzera behartzez.
|
|
|
Abdelkader batek düda gabe merexi züan pastoral batetan go raipatürik izatea. Ezi, 1832an emir bezala izentatü züenetik, 1847
|
urte
ürrentzeala artino frantses armadari armekila bühürtü zen, zonbait aldiz bake tratüak honartü balin bazütüan ere. Ordünko Aljeriako gizeli hanitx bere bürüzagitzapean bildürik, behin beno haborotan frantsesak zaflatü zütüan, püntü he tan Frantziako armada mündüko azkarrenetarik zelarik, aldiz.
|
|
|
Lehenago izentatü dütügün Pettarreko lau herriek Jean Louis Davanten obra hau haütatü ondoan, Battitta Berrogain urdiñarbetar sohütarrari galtatü zeioen pastoraleko errejenta izatea eta honek galtegitea honartü. Bigerren al dikoz da lan zail horri plantatüren, harek beitzüan jadanik tauladala moldatü Sohütako herriak 2013
|
urtean
eman züan René Cassin pastorala, hau ere Jean Louis Davantek hontüa. Lehen lehen mustraka igaran 2020ko urtarilaren 11an eginik(!), pastoraleko kargüen emaitea, berriz, ondoko barantailaren 15ean agitü zen.
|
|
|
Lehen lehen mustraka igaran 2020ko urtarilaren 11an eginik(!), pastoraleko kargüen emaitea, berriz, ondoko barantailaren 15ean agitü zen. Hona, arren, orain düala abantxü
|
urte
bat eta erdi emanik, zoin diren trajeria hontako kargü nausiak. Süjeta, hots Abdelkader izanen dena Alain Mercapide date, eta haren lehen emaztea zen Kheira, aldiz, Mathilde Faurie izanen da.
|
|
|
Bata da Battittu Coyos euskaltzainak Añesa Coyos Etchebarne bere ama ze naren gazte denborako oritzapenen züberotarrealat ezartea, hauk frantsesez izkiribatürik izan beitziren. Bestea da, Jose Miguel Barandiaran antropologo famatüak Liginaga Astüe herrian 1937
|
urtean
egin züan egonaldian espainolez izkiribatü zütüan xehetarzün eta oharren Allande Etxart eüskaltzale ezagünak züberotarrealat ezartea. Bi libürü hauk dagün ürrietan agitüko den Sarako Eüskal Idazleen Biltzarrean Sü Aziaren erakusmahainean presentatürik di rateke.
|
|
|
Liginaga Astue, 1937
|
urtean
Jose Miguel de Barandiaran
|
|
|
Gazteizko (Araba) apezikasgian eskolak eginik, apez izentatürik izan zen 1914
|
urtean
. 1922an Aranzadi arkeologia ikerka alkarteko kide gisa jakitate biltze bidajeak egin zütüan Parise, Munich eta Leipzig hirietara, non ere erakusto ki edo müseoak bisitatü zütüan bereziki.
|
|
|
1936an, Franco bürüetarik zen estatü kolpea agitürik, honekila piztü zen Espainiako Gerla Zibilak Ipar Eüskal Herriala ihes egitera behartü züan eta Baionan ediren züan aterbü. Ordüan züan Baionako apezküpüak bikario izentatü eta aski fite Liginaga Astüerat igorri, 48
|
urtetan
. Jadanik antropologian trebatürik beitzen, ikertzeen egiteko plan xehe bat erabilten züan, LiginagaAs tüen baliatü züana.
|
|
|
Eus kaltzaindiak, Zuberoako herrien idazkera" berria" onartzeaz mintzo natzaizue. A, zelako borroka ez dugun eraman, azken
|
urte
hauetan, euskararen eta euskal kultur lanen inguruan gabiltzanok! Eta zertarako borroka hori, bada?
|
|
|
Ziberoko Egünaria (18871914) liburuaren aitzinsolasa dugu.
|
Urtean
behin agertzen ziren almanak horiek zubereraz idatziak ziren lexiko aberats eta orain baino mailegu gu txiekin. Hilabeteetako izenak adibidez:
|
|
|
Pastoralaren irautea zalantzan ematen duena da, Allanderen ustez, zubereraren egoera larria, eguneroko erabilera biziki ahula baita. " Egia da ere, ikastoletan, hezkuntza elebidunean, badela ikasle kopuru bat,
|
urtetik
urtera handitzen dena gainera, baina horrek ez dio galerari aurre egi teko nahikoa ematen." Kezkatzen zuena ere euskaraz irakurtzeko ohitura apala zen. Eta holaxe bukatzen zuen:
|
|
|
Pastoralaren irautea zalantzan ematen duena da, Allanderen ustez, zubereraren egoera larria, eguneroko erabilera biziki ahula baita. " Egia da ere, ikastoletan, hezkuntza elebidunean, badela ikasle kopuru bat, urtetik
|
urtera
handitzen dena gainera, baina horrek ez dio galerari aurre egi teko nahikoa ematen." Kezkatzen zuena ere euskaraz irakurtzeko ohitura apala zen. Eta holaxe bukatzen zuen:
|
|
|
" Txoria bezain alegera jin zaigu, nahiz belaunaldi bat betikotz zauri tu zuen minak bere horretan irauten duen, sendaezin". Hor Allandek kontatzen du nola frantsesa sei
|
urtetan
baizik hasi zen ikasten, nola gero hogei urtetan abertzaletu zen hori azpimarratuz: " Baina, otoi, ez dut borrokaz ikuspegi mor tiferorik.
|