|
2013
|
|
|
psikologismo merke guztietatik oso urrun, hala ere azterketa fina bezain sakona eskaintzen du, oso argigarria puntu askotan. Tamalez, neurea baino ingeles joriagoa behar da ñabardura eta xehetasun guztiak
|
modu
egoki batean dastatzeko eta haztatzeko. Tesi nagusia, dena den, erraz atzematen da eta hitz gutxitan aurkez daiteke:
|
|
|
Joana tolerantziaren aitzindari eta eredu, edo Joana intolerantzia eta fanatismo protestantearen (katolikoa bezain galgarria) eredu. Roelkerren analisi xehea irakurtzen duena problemaren konplexutasunaz ezinbestean kargutuko delakoan nago, ez baita erraza mota horretako gai bati
|
modu
orekatuan bi hitzetan erantzutea. Detaileak, liburuan.
|
|
|
Gorago esan dugun legez, Joanaren ikusmira eta interesa Frantziako gortean zegoen, ez Donapaleun, ezta Pauen ere, nahiz eta Biarnok askoz ere leku handiagoa hartzen duen liburuan. Hori da behintzat Roelkerrek eskaintzen digun irudia, kasu batzuetan apur bat groteskoa suertatzen dena; honela, ez du arazorik biarnesa edo euskara patois gisa aipatzeko (egiten dizkien aipu bakanetan) edo Biarnoko separatismoa
|
modu
aski displizentean tratatzeko (xelebrekeriatzat); edo garaiko testuetan testualki agertzen denean jendea Biarnotik. Frantziara, joaten zela aipatzen denean,. Frantzia?
|
|
|
Juan San Martinek, Euskaltzaindiaren izenean, itzultzaile eskola bat Donostian sortzeko proposamena egin zidan eta horrek Algortatik Donostiara familiarekin hiriz aldatu eta bertan lan egitera behartu ninduen. Txillardegiren, Villasanteren eta abarren lanei esker, eta Euskaltzaindiak 1968an Arantzazun abiatutako prozesuaren ildotik euskara gero eta batuago zegoen eta hori ezinbesteko baldintza zen itzulpengintzaren irakaskuntza
|
modu
eraginkorrean bideratzeko. Beraz, 1980ko udazkenean ireki zituen ateak Donostiako Arbideko Dorreak izeneko gunean itzultzaile eskolak, gerora Martuteneko Eskola bezala ezagunago izango bazen ere izen hori zuen auzunean kokatu zelako.
|
|
|
Parez pare, eta garai bertsuan, EITB eskola sortu zen Iñaki Beobideren gidaritzapean eta bertan euskarazko itzulpenaren eta esatari eta aktoreen euskarazko prestakuntzaren ardura ere izan nuen; horrek aukera aparta eman zidan batzen ari zen euskararen eta ahozkotasunaren arteko loturez ohartzeko, eta eremu horretan zeuden egitekoez jabetzeko. Halaber, Hezkuntzako EIMAn lankide izateak ere
|
modu
berezian ireki zizkidan begiak euskararen kalitateari zegokionez eta ildo hartan eman beharreko urratsen kontzientzia hartzeko ere.
|
|
|
Hamarkada hartan Interneten, posta elektronikoaren eta mugikorraren erabilera nabarmen hedatu zen eta hark eragin erabakigarri eta neurtzen zaila dena izan du
|
modu
askotara euskararen ezagutzen eta erabiltzen.
|
|
|
Atari ertzeko solasari Orixerenganako mirespena lotzen deutsodan
|
moduan
, herriko beste bazter batzuetan beste lotura batzuk jatortaz, eta nago, atzera begiratuta, esangura gehigarria hartu geinkiela toki horreei, ze, esate baterako, non eta Abadeen Moilan aitatu eustan zein zan bere prosazko eredu txalogarriena, Juan Bautista Eguzkitza, Lemoako abadea.
|
|
|
Edozein
|
modutan
ere, badirudi Antonio Arrue ez zela plantillakoa. Plantillan bazeuden beste batzuk, prentsa eta komunikabideen zentsura egiten zutenak.
|
|
|
Beauvoirrek nahitaezko amatasuna kritikatzen zuen, eta estrategia horretan, Zirelliren hitzetan, apaizentzat, filosofoentzat eta zientzia gizonentzat amatasuna ekoizpen biologikoaren hautu bakarra eta zoriontasun paradigma zen bezala, Beauvoirrentzat, gatazka eta diferentzia gunea zen. Amatasuna beste
|
modu
batera interpretatzeko keinu bat egiten ari zen Beauvoir, Zirelliren hitzetan. Edonola ere, esan behar da berdintasunaren feminismoak nahiz feminismo materialistak berdintasunerako bidean aztertu dutela amatasuna.
|
|
|
Biruté Ciplijauskaiték dioen modura (1994), amatasuna bi
|
modutara
ikusia dago literatur lan gehienetan: deuseztatzaile modura, independentziaren eta norberaren garapenaren suntsitzaile modura eta, bestalde, botere mitikoaren jarraipen modura.
|
|
|
Biruté Ciplijauskaiték dioen modura (1994), amatasuna bi modutara ikusia dago literatur lan gehienetan: deuseztatzaile
|
modura
, independentziaren eta norberaren garapenaren suntsitzaile modura eta, bestalde, botere mitikoaren jarraipen modura. Botere horretan, gorputzaren jarduna eta mintzairaren dialektika proposatzen dira.
|
|
|
Biruté Ciplijauskaiték dioen modura (1994), amatasuna bi modutara ikusia dago literatur lan gehienetan: deuseztatzaile modura, independentziaren eta norberaren garapenaren suntsitzaile
|
modura
eta, bestalde, botere mitikoaren jarraipen modura. Botere horretan, gorputzaren jarduna eta mintzairaren dialektika proposatzen dira.
|
|
|
Biruté Ciplijauskaiték dioen modura (1994), amatasuna bi modutara ikusia dago literatur lan gehienetan: deuseztatzaile modura, independentziaren eta norberaren garapenaren suntsitzaile modura eta, bestalde, botere mitikoaren jarraipen
|
modura
. Botere horretan, gorputzaren jarduna eta mintzairaren dialektika proposatzen dira.
|
|
|
Imazek bere doktorego tesian dioenez, horren ondorio nagusiak hauek dira: sendi ereduen ugaritzea, amatasun berrien agerraldia eta ama izateko
|
modu
diferenteak.
|
|
|
Amatasun hegemonikoa, betikoa, normak, rolak, eta estereotipoak nahiz gorputz metaforak oso markatuak dituena. Horretan amatasuna
|
modu
naturalean sortua balitz bezala ulertzen da. Beste modu batera esanda, zerbait pribatua, biologikoa edota, asko jota, zerbait psikologikoa da.
|
|
|
Horretan amatasuna modu naturalean sortua balitz bezala ulertzen da. Beste
|
modu
batera esanda, zerbait pribatua, biologikoa edota, asko jota, zerbait psikologikoa da. Zientziatik oso urrun eta aztertu gabe dagoen zerbait.
|
|
|
Eta hori da, benetan, eleberri honen berrikuntza. Mari Txurik esaten digu zahartzaroa ez dela memoria soilik, zahartzaroa egunero
|
modu
duinean bizi behar den bizilegea dela, egitasmo bat dela. Urretabizkaiaren azken eleberri honetan, nahiz eta gerra garaiko umeak izan, iraganaren gainean baino gehiago, etorkizunaren gainean hausnartzen dute.
|
|
|
Koldo Izagirrek, Ramon Saizarbitoriak, Xabier Montoiak, Karmele Jaiok eta Uxue Alberdik, batzuk aipatzearren, euren eleberrietan protagonista adindunak eta gerrarekin lotuak sortu dituzte azken urteetan. Zahartzen ari den jendarte baten ispilua, historia beste
|
modu
batera kontatzeko aukera edota gaztetasunari aurrez aurre zahartzaroa jartzeko leitmotiv a.
|
|
|
Euskal genero eta nazioari buruzko ikerketa lerroari begiratu ostean, esan daiteke aurretik ikusitako perspektiba globala kasu lokal honetan ere betetzen dela, hau da, euskal emakumeek ere euskal nazioa zenbait
|
modutan
birsortu dutela. –Biologikoki (amatasunaren bidez), kulturalki (hizkuntza eta kulturaren transmisioa eginez) eta sinbolikoki (baserriarekiko lotura bermatuz, etxekoandre lanari esker).
|
|
|
Bere amatasunaren gunerik garrantzitsuenak (haurdunaldia, erditzea, gaixoaldiak...) gertakari politikoekin daude lotuta (amnistiaren aldeko kanpainarekin, itxialdi eta manifestazioekin), pertsonaiak aukeratutako konpromisoarekin.
|
Modu
horretan, trebezia handiz, konpromiso politikoa eta amatasuna uztartzea eragotzi dioten emakume baten aitorpena eskaini digu Urretabizkaiak (Olaziregi, www.basqueliterature.com).
|
|
|
Amodio debekatua, amatasun garatu gabekoa, edota Maria Guztiz Garbiaren irudia, sexu harremanik gabe haurra munduratu zuen Ama Birjinari buruz egindako irudi deseraikitzailea? Dena dela ere, esperoan, esperantzan, haurdunaldiarekin lotzen den izenburupean, ipuinean, amatasunaren irakurketa
|
modu
mistiko edo ezustekoan proposatzera dator Urretabizkaia. Amatasun mistikotik hurbil dagoen irudikapen honek Zergatik panpox en eskaintzen den amatasun aldarritik gehiago du, beste bi eleberrietan ikusi ditugun amatasunek eskaintzen dituzten mugetatik baino.
|
|
|
Izan ere, lehen bi eleberrietan amatasunaren alde negatiboak jartzen dira begi bistan. Lehenak, amatasuna bizitzako etapa
|
modura
aurkeztu digu, eta bigarrenak, emakumearen jardun politikoa eta amatasuna bateraezinak direla sinetsarazten digu.
|
|
|
Maitasuna ere oso
|
modu
diferentean ikusten da hiru eleberrietan. Zergatik panpoxeta Koaderno gorria n abandonua azaltzen da, bietan senarrak abandonatzen du emaztea, baina bi eleberrietan oso modu diferentean ikusi da abandonu hori.
|
|
|
Maitasuna ere oso modu diferentean ikusten da hiru eleberrietan. Zergatik panpoxeta Koaderno gorria n abandonua azaltzen da, bietan senarrak abandonatzen du emaztea, baina bi eleberrietan oso
|
modu
diferentean ikusi da abandonu hori. Hiru eleberrietan maitasuna generoaren kategoria gisa ageri da, eta horrela landu dira amatasunaren eta zainketaren pragmatikak.
|
|
|
Baina Zergatik panpox eko amak abandonua eta zainketa sufrimendu gisa, eginbehar gisa, nahitaezko gisa ikusten du; Adrianne Richek esango zukeen bezala, maitasun gaindosi gisa ikusten du. Aldiz, Koaderno gorria ko amak eta Hiru Mariak nobelako protagonistek oso
|
modu
diferentean plazaratzen dute emakumeontzat genero edota kategoria politikoa den maitasuna.
|
|
|
Berdintasunaren feminismoak, ordea, amek umeak ulertzeko erabilitako hizkera gutxietsi egin ohi du, betiere amaren nortasuna gutxitzen eta ezabatzen duelakoan. Diferentziaren feminismoak, aldiz, Luisa Muraroren teoriei jarraituz, umeak ulertzeko amek erabiltzen duten hizkuntza beste
|
modu
batera ikusi da. Amak, umeen hizkera erabilita, gutxietsi beharrean egokitu egiten direla dio Murarok.
|
|
|
Azken hamarkadetan, euskal literaturan adinean aurrera egindako pertsonaia protagonista sorta bat sortu da, denak ere 80 urte aldera arrimatuxeak, zahartzen ari den jendarte baten ispilua, historia beste
|
modu
batera kontatzeko aukera edota gaztetasunari aurrez aurre zahartzaroa jartzeko gogoa bihurturik leitmotiv. Baina, horren haritik, Urretabizkaiaren Hiru Mariaeleberriak ekarpen berri bat egin dio eduki aldetik euskal literaturari, memoria albo batera utzirik, zahartzaroa egitasmo bilakatu digu, hau da, zahartzaroan ere pentsa daitekeela eta egitasmo bihurtu, gazteen eskuetan edo erakundeen menean utzi gabe.
|
|
|
Koaderno gorrialaneko ama erakunde militarrean subjektu
|
modura
agertzen da, eta, aldi berean, bere amatasuna aldarrikatzen du. Argi dago zaintzaren pragmatikatik aldentzen dela, eta bere sinesmen politikoen aldeko apustua egiten duela amatasunaren pragmatika alde batera utzi gabe.
|
|
|
Eusebio Erkiagak mamitutako sorkaria, ahalik eta
|
modurik
osoenean aztertzea jomuga, bi ikuspegitatik atzemango da. Batak, eleberriak kontaturiko istorioan eta, bereziki, istorio hori eratzeko moduan erreparatuko du; besteak, ordu arte garatutako eleberrigintzaren barrutian kokatuko du.
|
|
|
Eusebio Erkiagak mamitutako sorkaria, ahalik eta modurik osoenean aztertzea jomuga, bi ikuspegitatik atzemango da. Batak, eleberriak kontaturiko istorioan eta, bereziki, istorio hori eratzeko
|
moduan
erreparatuko du; besteak, ordu arte garatutako eleberrigintzaren barrutian kokatuko du.
|
|
|
Erro hauetakoren batek euskal literaturan duen lekukotasunik zaharrenera ere joko da, agerian jartzeko Araibar zaldunak zenbateraino duen euskarri tradizioa. Gisa honetan jokatuz, betiere,
|
modu
zehatzagoan neurtu ahal izango da zer zegoen jadanik esana euskaraz eta jasotako ondare horri zer erantsi zion Erkiagaren Araibar zaldunak.
|
|
|
gizarte maila, diru egoera... Ohiko lan jardueraz emandako argibide labur eta urriekin
|
modu
nabarmenean kontrastatzen du, kontrabandista bihurtu zeneko gauari eskainitako arretak: zehaztasun dezenterekin kontatzen da.
|
|
|
Hainbat eleberrigile (Txomin Agirre, Toma Agirre, Jean Pierre Iratxet...) landa giroa/ giro hiritarra aurkakotasunaz baliatzen da irakatsi nahi duten ikasgaia argiago helarazteko. Hobesten duten balore sistema landa giroko Euskal Herrian gordetzen da
|
modurik
tinko eta bikainenean: hortik at galtzeko arrisku bizia dago.
|
|
|
Maitemindu izana du bizimodu aldaketaren eragile bakarra. Honen aurrean, haurdun dagoen Loli Menak ezkontzan dakusa galerei aurre egiteko
|
modua
. Ezezkoa jasotzean, bere buruaz beste egitea erabakitzen du arazoa konpontzeko.
|
|
|
Mimex, Ani, Nini. Azkenean,
|
modu
batean ala bestean, izen propioa ezkutatuz ala izen propio deigarri batez hornituz eta abizena isilduz, emakumeon identitatea babesten du. Ez du berdin jokatzen Loli Menarekin:
|
|
|
Araibar ez da aurkezten, birjaioz? doan pertsonaia
|
moduan
: bat batean, birjaiotzen?
|
|
|
Komentatzea, gainera, ez da mugatzen kontatzen ari den gertaera zehatzera; izan ere, horrek iradokita edo, gogoeta orokorrak eransten ditu. Txomin Agirreren eleberrietan bezala, bada gorabeheraren bat
|
modu
orokorrean jorratzeko joera eta, jarraian, kontatzen ari den istorioko pertsonaiak testuinguru horretan kokatzekoa:
|
|
|
Istorioaren kontakizunaren haria
|
modu
anitzetan hausten du: maila filosofikoko gogoetak eta ohituren deskripzioak barneratzeko ez ezik, gertaeraren batek iradokitako jazoeraren bat jasotzeko, kantak eta errefrauak sartzeko...
|
|
|
Gertaerak oso
|
modu
zehaztugabean kokatzen dira denboraren ardatzean. Zenbait ospakizunetara (Inauteriak, Gabonak), urte sasoietara (uda) edo, goiz batean?
|
|
|
Gordinkeriaren bat edo beste aurkitzen diotenak hirurogei urte horietan barrena garatutako eleberrigintzak erakutsitako mundu ikuskerarekin bat egiten dutenak dira. Prediku airea sumatzen diotenak, berriz, beste eleberrigintza
|
modu
bat (edo batzuk) gogokoago luketenak.
|
|
|
Literaturan, erabilitako gaia baino gaia erabiltzeko
|
modua
erabakigarriago dela onartuz, gaiak berak ere izan dezake garrantzirik: pedofilia harreman baten kasuan kolpe handiagoa jasango du decorum ak andrezale baten harremanen kasuan baino.
|
|
|
Gakoa, nola ez, testuan zegoen: gaian eta gaia erabiltzeko
|
moduan
.
|
|
|
Hori gutxi ez dela, egiten dituen negozio guztiak ere ez dira garbiak... Eredugarri ez zena eredugarri zena nabarmentzeko bitarteko
|
moduan
bakarrik erabili duen eleberrigintzaren aurrean, autonomia ematen dio zuzena ez den jokabidea adierazteari: Araibar zaldunaren ondoan ez da taxutzen zaldun eredugarria irudikatuko lukeen pertsonaia.
|
|
|
Horretarako behar diren hizkuntza ekoizpen enpirikoak eskuratzeko, euskarazko corpus zabala osatzen duten testuetatik ateratako adibideak baliatzen dira. Erabilerari erreparatuz gero, emaitzek erakusten dute, kontzesiozko eta argudiozko balioez gain, markatzaile hauek balio diskurtsibo anitz bereganatzen dituztela eta, bestalde, lau birformulatzaileek elkarren baliokide
|
moduan
funtziona dezaketela.
|
|
|
Larringanek birformulatzaile parafrastikoak eta ez parafrastikoak bereizten ditu, eta berak zerrendan sartzen ez dituen arren, aitortu egiten du beste hizkuntzatan (Roulet, 1987; Murat & Cartier Bresson, 1987) birformulazioaren barruan sartzen dituztela EGLU IIIn aurkaritzakoen artean sartzen diren horrelako lokailuak: nolanahi ere, edozein
|
modutan
, zernahi gisaz, guztiarekin ere, edozelan ere, eta abar. Larringanen lanari dagokionez (1996, 261), lerro gutxi batzuk besterik ez dizkie eskaintzen birformulatzaile ez parafrastikoei, eta haien artean hauek aipatzen ditu:
|
|
|
Beheko adibidean, nabarmentzen den zatiak, birformulazioak, aurreko formulazioaren justifikaziorako balio du. Egileak jatorrizko testuan egokitzapenak egin dituela adierazten du, baina egokitzapen hori ez dela edozein
|
modutan
egin eta aldaketek ez dutela jatorrizko testuaren funtsezko izaera aldarazten, alegia, aintzat hartu dituela irakurle adituak garrantzizkotzat juzga ditzakeen alderdiak; horrela, hartzaileari aurrea hartu eta lehenengo formulazioak harengan eragin ditzakeen ustezko iritziak birbideratzen ditu.
|
|
|
Adibide horien argitara, ez dirudi nahikoa lokailu
|
moduan
egin daitekeen ezaugarritzea eta beharrezkoa da beste dimentsio batzuk ere aintzat hartzea. Gauzak horrela, ikusi egin behar dira zein diren euskaraz dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erediskurtso markatzaileek dituzten zereginak eta diskurtsoan hartzen dituzten balioak.
|
|
|
Eta gogoan izan Peter Gordonen esperimentuak, zeinetan frogatzen baitzen haurrek mice eater esaten dutela, baina sekula ez rats eater, arratoien eta saguen antzekotasun kontzeptuala gorabehera, eta gurasoen hizketan horrelako hitz elkarturik izan ez arren. Haren emaitzek unibertsal zehatz hori morfologia arauak burmuinean prozesatzen diren
|
moduaren
ondorio dela berresten dute, hots, flexioa eratorpenaren ekoizkinei aplikatuz, baina ez alderantziz. Dena dela, Greenbergenak ez dira adibiderik onenak Babel baino lehenagoko Gramatika Unibertsal neurologikoki baldintzatu baten bila aritzeko.
|
|
|
Predikazioa komentatzeko ere ohikoa da dena dela, dena den, zein edonola ereelementuen erabilera. Horrelakoetan, birformulazioak zehaztapenen bat gehitzen du hartzaileari mezua
|
modu
egokian interpretatzen laguntzeko:
|
|
|
Bestalde, oso pozgarria da ikustea gero eta gehiago direla idazle gizonezkoak aitortzen dutenak beren lanaren ardatz nagusia maitasuna dela, eta berau izan dela gai nagusietarikoa literaturaren historian zehar.Denaden, emakume baten ahoan beste
|
modu
batera entzuten da egitate hori. [Zortzi unibertso, zortzi idazle, Ana Urkiza (Alberdania, 2006) Orr.:
|
|
|
Gizonezkoen maitasunari buruz hitz egitea pozgarria den arren, emakumeen esateko
|
modua
nabarmentzen du egileak. Ez die meriturik kentzen gizonezkoei, baina emakumeen lekua aldarrikatzeko aprobetxatzen du birformulazioa, eta hori da, hain zuzen, nabarmenduta geratzen den zatia.
|
|
|
Planifikazioaren alderdiari dagokionez, testua antolatzeko
|
moduarekin
lotuta dago, hau da, testu antolatzaileeksekuentzia ezberdinak lotzen eta elkarren artean artikulatzen duten moduarekin. Betiere Larringani (1996) jarraituta, bi erabilera bereiziko lirateke diskurtso markatzaile hauentzat:
|
|
|
Planifikazioaren alderdiari dagokionez, testua antolatzeko moduarekin lotuta dago, hau da, testu antolatzaileeksekuentzia ezberdinak lotzen eta elkarren artean artikulatzen duten
|
moduarekin
. Betiere Larringani (1996) jarraituta, bi erabilera bereiziko lirateke diskurtso markatzaile hauentzat:
|
|
|
Euskarazko bibliografian biziki azpimarratu da aspaldi honetan (Esnal, 2002a, 2002b; Euskaltzaindia, 2008; Urrutia, 2008) nola erabil daitezkeen
|
modu
estrategikoan diskurtso markatzaileak komunikazio eraginkorragoa lortzeko (atzera kargaren arazoa konpontzeko, perpausen segmentazioa markatzeko?). Orobat azpimarratu da zer nolako garrantzia duten markatzaileek testuaren, arkitekturan?.
|
|
|
alegiahau dahotserran nahi baita, bestela esandabeste era batera esanda, beste
|
modu
batera esanda, beste hitz batzuetan esanda, beste hitz batzuetan(?)
|
|
|
hala eta guztiz ere, dena dela, dena den, edozein
|
modutan
(ere), nolanahi (ere), edozelan (ere), edozein kasutan (ere) esanak esan(?)
|
|
|
Birformulazioa den atzera itzultze horretan
|
modu
askotara berrinterpretatzen da aurreko enuntziatua: batzuetan, azalpenak ematen dira; beste batzuetan, zehaztu egiten da informazioa; edo laburbildu egiten da esandakoa; zenbaitetan, esataria urrundu egiten da esandakotik; edo zuzendu egiten da adierazitakoa.
|
|
|
Alegia, urruntze txikienetik handienera, honela sailkatuko genituzke birformulatzaileak: a) esplikatiboak (hau da, alegia, hots?); b) zehaztaileak (hobeto esanda, zehazkiago, zehatz mehatz?); c) laburbiltzaileak (laburbilduz, labur esanda?; azken batean, azken finean?); d) urruntzaileak (edozein
|
modutan
ere, nolanahi ere, dena dela, hala ere?); e) zuzentzaileak (hobeto esanda, (edo) hobeto?). Hots, eskala horretan hurrenez hurren urruntze maila handiagoa adierazten da aurreko formulazioari buruz, parafrasitik zuzenketaraino baikoaz birformulazioan.
|
|
|
hots, aurreragoko diskurtso atal batean adierazitakoa azaltzera, argitzera, osatzera edo zehaztera datorren diskurtso atal bati bide egiteko. Birformulatzaile esplikatiboez baliatzen da esataria esan berri duena
|
modu
argiago batez birformulatzeko: haien bidez esatariak ohartarazten edo iragartzen dio hartzaileari, edo are bere buruari?
|
|
|
beste
|
modu
batera esanda?
|
|
|
Adibide sorta honek erakusten duenez (36 adibideek, alegia), erreferentziazko birformulazio esplikatiboetan diskurtso markatzaileek zeregin garrantzitsua dute bai lege teorien eta bai lege testuen erreferentziak berbaldian txertatzeko; eta, aldi berean, berbaldia osatzen duten elementuak
|
modu
egokian bereizi, antolatu eta kohesionatzeko. Alegia, testuinguru horietan birformulazio markatzaile esplikatiboek funtzio metadiskurtsiboa dute (kanpoko erreferentziak berbaldian txertatzea) baina baita funtzio testuala ere (informazioa egituratzea eta kohesioa indartzea).
|
|
|
Definiziozko birformulazioak, bestalde, maiz samar erabiltzen dira zuzenbideko testu akademikoetan kontzeptu juridikoen adiera zehatza emateko (45) (46), kontzeptu juridikoen adiera
|
modu
samurrean emateko (47) (48) eta latinez emandako kontzeptuen esanahia argitzeko (49) (50) berbaldi pasarteetan. Definizioa emateko edota adiera argitzeko, askotariko egitura sintaktikoak erabiltzen dira.
|
|
|
Lauren pisu erlatiboa antzekoa da lege testuetan eta zuzenbideko testu akademikoetan. Hala ere, azterlan honetan egiaztatu dugunez, lege testuetan birformulazio esplikatibo gehienak aposizio
|
moduan
agertzen dira (sintagma soil baten birformulazio gisa eskuarki) eta horien artean ugariak dira birformulakizunaren enuntziatuan tarteki gisa txertaturik ematen direnak. Bada, EUDIMA corpuseko adibidetegian ikusi dugunez, inguramendu horretan lau markatzaileak ageri badaitezke ere (alegia, hau da, hots zein bestela esanda), lege testuen kasuan hots erabiltzeko joera egiaztatzen da.
|
|
|
104? 113): a) unitate aldagaitzak eta ongi finkatuak izatea; b) tarteki gisa agertzea aparteko enuntziatuetan (modifikatzaile, azalpen eta elementu parentetikoak agertu ohi diren posizioan); c) izaera funtzional eta opakoa izatea (esapideen kasuan esanahi ez konposizionala); d) aldaketa prozesu baten emaitza izatea (gramatikalizazioa eta lexikalizazioa); e) diskurtso markatzaileen azpimultzoetako batean
|
modu
koherentean sailkatu ahal izatea (birformulatzaileak, egituratzaileak, emendiozkoak?).
|
|
|
Eusebio Erkiaga poesiaren bidez sartu zen literaturaren arloan, eta asko ere asko idatzi zuen genero horretan. Olerkigile
|
moduan
hasi zan Erkiaga, Yakintza, Euzkerea, Euzkadi eta Eguna aldizkarietan batez ere, gerra aurreko kultur giro bizi bizi hartan, orain hain modan dagoen Euskal Pizkundearen garaian. Ordukoa zuen Lauaxetarekin harremana eta haren eragina etengabea izango da Erkiagaren ibilbide literario osoan.
|
|
|
Poesia, olerkia, neurtitza? gauza bera izendatzeko
|
modu
ezberdinak dira, baina izenbururako berak hori jarri nahi izan zuen, Orixek ere hori darabilela eta haren iritziari jarraituta.
|
|
|
Poesia Erkiagarentzat berba egiteko
|
modua
da, bere espresio bidea. Lekeitioko jaiak direla, ba bertso batzuk egingo ditu; baten batek zoritxarren bat izan duela (gaixotasuna, istripua, heriotza?), ba poema bat dedikatu; baten batek zeozer ona daukala (ezkondu, umea eduki, sari bat hartu?), ba bertso bat agindu.
|
|
|
Endaitz eta Erkiagarre batez ere. Urteak joan ahala eta mendean aurrera egin ahala, bere izenez sinatzen ditu, prosazko lanetan
|
moduan
.
|
|
|
Poesia egiteko
|
moduan
herri literaturatik hasi eta molde berrietara egokitzeko ahaleginerainoko tartean daude, ur bietatik edaten dute eta. Hizkeran, irudi sinbolistak erabiltzeko saioaz gainera, euskaran bertan sartutako berrikuntzak ageri agerian dauzkate batzuek eta besteek.
|
|
|
Pasarte edo olerki zehatzetan beste idazle batzuen traza hartzen zaio, esaterako Eusebio Mª Azkueren ziri bertsoak gogoratzen dituzten umorezko testuak dauzka, eta haren
|
moduan
, antzinako idazle klasikoetara eta mitologia zaharrera jotzen du. Txomin Agirreren nobeletako giroa ageri agerian dago Erkiagaren nobeletan ez ezik olerkietan ere.
|
|
|
–Lekeitioren historia, ohiturak, lekurik ezkutuenak, herriko kontuak eta kantuak, pertsona ospetsuak, gertaera historiko zein barregarriak. Hori dena jasota dauka Eusebio Erkiagak, esan dugun
|
moduan
behatzaile on ona zen eta. Hango berri zehatz ematen du, sarritan miniatura moduan, gauza txikiei aparteko xehetasunez erreparatuta.
|
|
|
Hori dena jasota dauka Eusebio Erkiagak, esan dugun moduan behatzaile on ona zen eta. Hango berri zehatz ematen du, sarritan miniatura
|
moduan
, gauza txikiei aparteko xehetasunez erreparatuta.
|
|
|
Ezaguna da idazlearen musikazaletasuna eta olerkietako batzuk kantatzekoak dira. Baina ez hori bakarrik, olerkien erritmoak, egiturak eta soinuak musika sortzen dute, eta kantuan
|
moduan
eroaten gaituzte testuetako asko eta askotan.
|
|
|
Asko jokatzen du lerroen koskarekin, hasierako ertzak barrurago edo kanporago jarrita, testuari itxura aldetik irudi ezberdina emanez. Batzuetan olerkien forma aldetik jostalaria da, berbak dantzan baleude
|
moduan
eta irudiak eginez jartzen ditu eta. Irudiok, gainera, esanahiarekin lotuta doaz.
|
|
|
Bazekien Aita Lino Akesolok gure idazlearen zehaztasunaren berri, bere hiztegirako lanean ibili zenean. Euskal Herri osoko euskara
|
moduak
, eredu zahar eta berrietako ezaugarriak, denetarik darabil Erkiagak. Bizkaieradun idazlerik eredugarrienetakoa izanda, euskara molde guztiak batzen ahaleginik handienetakoa egindakoa ere bada.
|
|
|
Erabilera estrategikoa liburua aurkezteko antolatu ekitaldiko mahai ingururako prestaturiko gogoeten funtsa. Berbak antolatzeko
|
modua
aztertzean kontuan izan beharreko kontzeptu bikote batzuk aurkezten ditu: aukera eta beharkizuna, sintaxiaren malgutasuna eta eduki semantikoaren zurruntasuna, konbentzioa eta komunikagarritasuna, estilistikaren dinamikotasuna eta eboluziozko izatea.
|
|
|
Ekintza horretan, semantikaren eremura hurbilduko gara gura eta gura ez: hitzen hurrenkera, enfasia, intonazioa (ahozkoan, jakina), etenak (ahozkoan) edo puntuazioa, aditzaren
|
modua
, hiztegi aukerak. Intentzioaren (asmoaren) eta konbentzioaren arteko harreman dinamikoaz dihardugu, ostera ere.
|
|
|
Zer dugu beharkizuna? Unean uneko hizkuntz sistemak (ezaugarri multzo bizi eta aldakorra den aldetik) premiatzen duena; alegia, sistemaz at dagoen guztia debeku duena, berbeta sistema konbentziozko horri ez dagokiolako, ezinbestean
|
modu
jakin batean, eta horretan soilik, adierazi beharrekoa, hiztuna edo idazlearen guraria gorabehera, komunikazio eraginkorra gertatuko bada (jakina, arau horiek ez betetzeak ez du zertan komunikazioa galarazi, komunikazioaren bi alderdiek araua hausten duten elementuak ulertzen badituzte, baina osagai horiek hizkuntza horretakoak ez direlako kontzientzia izango dute).
|
|
|
Psikolinguistikaz gaur egun dakigunaren arabera, komunikatzaileak, ahoz zein idatziz? ez du
|
modurik
segurantziaz jakiteko hartzaileak benetan zer ulertu duen. Beraz, gehienik ere, komunikazio arrakastatsuaren mailez hitz egin beharrean geundeke:
|
|
|
elementu markatua vs. elementu neutroa. Aztergai darabilgun auziari, eleak kateetan eratzeari, dagokionez, noraezekoa da gogoan izatea une eta leku jakin bakoitzean igorlearen eta hartzailearen artean antolatzen den komunikazio egoeran, hitzak josteko
|
modu
batzuk neutroak izango direla, markarik gabeak; beste batzuk, ordea, markatuak izango dira, koloredunak. Elementu mota biak sistemakoak dira bete betean eta ez dute ezelako araurik hausten, baina elementu markatuek dituzten tasun berezien ondorioz adierazpen indar ohiz kanpokoa sortzen dute.
|
|
|
Sintaxia, ordea, malgua dugu, mezu bat emateko hainbat era eskaintzen dizkigulako, ugari eskaini ere. Beste
|
moduz
: igorleak, hiztegiaren aukera zurrunagoak gaindituta, oso tresna ahaltsua du komunikatu nahi duena antolatzeko, berbak hurrenez hurren josteko aukera ia mugagabeak direnez gero (markatuak zein gabeak).
|
|
|
itzultzen dugunean. Premisa
|
moduan
onartzen badugu idatzia ahozkoaren edo pentsamenduaren, itzulpena, dela, igarri igarria da itzulpengintzan ezagun diren teknikak eta estrategiak oso lagungarri gertatuko direla azterlanak sakondu eta estrategi proposamenak egiteko sasoian.
|
|
|
Beste kontzeptu garrantziko bat dugu giza komunikazioaren unibertsalena. Hipotesi
|
moduan
pentsa dezakegu laguntza (SOS) eskatzen duten pertsona guztiek antzeko mekanismo psikolinguistikoek bultzatuta antolatuko dituztela berbak munduan barrena, komunikazio eraginkorra lortu ezean, porrot eginez gero, heriotza letorkiekeelako laguntza deia modu ez komunikatiboan igorriz gero. Beraz, komunikaziorako eragile edo eragingarri ez diren hurrenkerak hizkuntzetatik berez desagertuz joango dira (batez ere ahozkotik, idatzizkoan komunikazioa lortzea beti ez delako lege nagusia, bestelako helburu batzuk ere izaten direlako, esate baterako, estetikoak).
|
|
|
Beste kontzeptu garrantziko bat dugu giza komunikazioaren unibertsalena. Hipotesi moduan pentsa dezakegu laguntza (SOS) eskatzen duten pertsona guztiek antzeko mekanismo psikolinguistikoek bultzatuta antolatuko dituztela berbak munduan barrena, komunikazio eraginkorra lortu ezean, porrot eginez gero, heriotza letorkiekeelako laguntza deia
|
modu
ez komunikatiboan igorriz gero. Beraz, komunikaziorako eragile edo eragingarri ez diren hurrenkerak hizkuntzetatik berez desagertuz joango dira (batez ere ahozkotik, idatzizkoan komunikazioa lortzea beti ez delako lege nagusia, bestelako helburu batzuk ere izaten direlako, esate baterako, estetikoak).
|
|
|
Alegia, egilearen garrantzia gorago jartzen duen idatzia dugu, eta hartan idazlearen aukerak eta apetak (estiloa) dira nagusi, hitz ordena horren zerbitzuan dago-eta. Beste testuetan, komunikatiboetan, egilea baino garrantzitsuagoa da hartzailea, eta helburu lehena
|
modurik
eraginkorrenean komunikatzea; beraz, berba eraketa horren mendean izango da, eta idazle, itzultzaileak, askeago joka dezake, bera ez delako gunea, hartzailea, bestea baizik.
|
|
|
Berbalduna (eta eleketarien erkidegoa) ere bizirik dago, eta etengabe galtzen ditu eta sortzen hizkuntz osagaiak. Beraz, zilegi bekigu korolario
|
moduan
aldarrikatzea hizkuntza aldakorra bada, berbak antolatzeko moduak ere aldatuz joango direla sasoia joan sasoia etorri, eta une jakin batean arau edo beharkizun dena aukera bihur daitekeela eta, alderantziz, aukera dena arau edo beharkizun.
|
|
|
Berbalduna (eta eleketarien erkidegoa) ere bizirik dago, eta etengabe galtzen ditu eta sortzen hizkuntz osagaiak. Beraz, zilegi bekigu korolario moduan aldarrikatzea hizkuntza aldakorra bada, berbak antolatzeko
|
moduak
ere aldatuz joango direla sasoia joan sasoia etorri, eta une jakin batean arau edo beharkizun dena aukera bihur daitekeela eta, alderantziz, aukera dena arau edo beharkizun.
|
|
|
Eusebio Erkiaga lekeitiarra ezagutu genuenentzat eta haren esku erakutsiak jorratu ditugunentzat, poza areagotu egiten da, egun gure artean dagoen Labayru Ikastegiaren eskutik baitugu,
|
modu
erraz batean, haren testugintzan, olerkiz zein hitz lauz, murgiltzea.
|
|
|
Sinatu gabeko hitzaurredun aleetan lehena 1 zenbakidun alea da, eta azkena, ostera, 84 zenbakia. Nolanahi den, zenbaitetan, hitzaurrea sinatu gabea izan arren, itzultzailearena dela ondoriozta daiteke,
|
modu
esplizituan agertzen baita adierazita zenbait esamoldetan; ikus ditzagun adibide bi:
|
|
|
Nolabait, kokatu egiten da testua. Hala ere, hitzaurreen luzerarekin gertatu bezalaxe, askotarikoa da gaien sakontasuna, eta gaiak jorratzeko
|
moduak
oso irregularrak dira.
|
|
|
–Saizarbitoriak gurean leiv motiv
|
moduan
bere obretan erakusten duenez, itxarote hutsetik zerbaiten zain egotera dagoen aldea da kontua?.
|
|
|
bildumako hitzaurreak askotarikoak dira luzera, izenburuak, antolamendua, edukia, antolamendua, bibliografia... kontuan hartuta, eta itzultzaileek irizpide bateraturik gabe jokatzen dute. Nork bere irizpideei jarraitzen die, baina ez beti
|
modu
berean, orain batera eta beste behin bestera jokatu izan duenik bada eta. Oro har, funtzio entziklopedikoa dute LU bildumako hitzaurreek (egileaz eta obraz ari dira nabarmenki), eta itzultzaileek idatzitakoak izan arren, oso modu orokorrean dihardute itzulpenaz (hala egiten duten apurretan).
|
|
|
Nork bere irizpideei jarraitzen die, baina ez beti modu berean, orain batera eta beste behin bestera jokatu izan duenik bada eta. Oro har, funtzio entziklopedikoa dute LU bildumako hitzaurreek (egileaz eta obraz ari dira nabarmenki), eta itzultzaileek idatzitakoak izan arren, oso
|
modu
orokorrean dihardute itzulpenaz (hala egiten duten apurretan). Azken horren harira, esan genezake itzultzaileak bestelako bideetara jotzen duela hari dagozkion auziez gogoetatzeko:
|
|
|
Formalki hendekasilabikoz eta heptasilabikoz osatua dago poema, eta errima
|
modu
jarraian eta musikalean mantentzen da. Alta, garrantzitsua da ohartzea errima libreki egiten dela (A B C C B-A D-A...):
|
|
|
494). Beraz, Thalassa poeman dagoen heptasilabikoen jarraikortasuna aztertuz, esan dezakegu osagai sintaktiko batek (heptasilabikoek eragiten duten erritmoak) balio semantikoa hartzen duela
|
modu
ikonikoan, elementu sintaktikoek erreferentea (trena) adierazten baitute modu konnotatiboan.
|
|
|
494). Beraz, Thalassa poeman dagoen heptasilabikoen jarraikortasuna aztertuz, esan dezakegu osagai sintaktiko batek (heptasilabikoek eragiten duten erritmoak) balio semantikoa hartzen duela modu ikonikoan, elementu sintaktikoek erreferentea (trena) adierazten baitute
|
modu
konnotatiboan.
|
|
|
Viñas Piquerren Literaturaren kritikaren historian
|
modu
argian aurki genezake adierazia iluntasun sinboliko hau zertan den: Viñas Piquerrek dio sinboloak zehaztugabetasun semantikora irekitzen direla; horretan dautza, batetik, sinbolismo modernistaren iluntasuna eta, bestetik, bere iradokizun ahalmen berritzailea.
|
|
|
Itur ondoan eta Illunabarra poemez ari gara, biak ala biak 1916koak?. Beharbada ezin esan daiteke poemak
|
modu
nabarmenean modernistak direnik, baina bai badituztela ñabardura berritzaile batzuk ildo horretarantz jotzen dutenak. Itur ondoanpoeman, zehazki, zenbait irudi duten indar iradokitzaileagatik nabarmentzen dira, eta ez hainbeste duten zentzu alegoriko konkretuagatik.
|
|
|
Baina Arrutik ahapaldiaren bigarren atalean kontrastea bilatzen du berehala. Kea, alde batetik, desegin zaion bizitzaren irudia da, baina bestetik, zerura joateko
|
modua
ere bada. Modu horretan saihesten du Arrutik poema etsipen edo auhen kantu bihurtzea.
|
|
|
Kea, alde batetik, desegin zaion bizitzaren irudia da, baina bestetik, zerura joateko modua ere bada.
|
Modu
horretan saihesten du Arrutik poema etsipen edo auhen kantu bihurtzea.
|