|
2000
|
|
|
Denboraren tratamenduari dagokionez, gehienetan lineala da, gehienbat ipuinetan, ipuinak hasieratik amaierara denbora lerro jarraituan
|
doaz
. Bakanak dira amaieratik hasten direnak," Sonbreilu baten historia" bezalakoak.
|
|
|
Aingeru Epaltzak transgresioa burutu duen marinelaren patu fatal bera aurkitzen du mito Arthurikoaren markuan idatziriko" Ginebra erregina erbestean" ipuinean ere: " menturen haroa iragan da" eta" erbestera
|
joan
dira heroiak, eta debaldekoa da haien itzulera etsipenaren eta esperantzaren aitzakia bilakatzea".
|
|
|
Kondenatua dago portu hoberik ez aurkitzera, Coleridgeren marinel zaharrak bezain patu gogorra du gainean, ez jakinean, inoiz eginiko oker baten erruz kondenatua izan denaren gisan. 1987ko Joseba Sarrionandiak idatzi zuen Marinel zaharrak betirako kondenatu bat besterik ez dela badakien bezala, eta" Tren luze bat" ean" Trena beti infernurantz
|
doa
" la badakien bezala. Coleridge ez ezik, Kafkaren narrazioen absurdua eta ulertu ezinaren oihartzuna sumatzen da, zein oker egin duen ez dakien kondenatu horren patu gogorrean, azken batean giza patuaren ezinbestearen eta ulertezinaren sinboloa baita.
|
|
|
Sarrionandiaren obretako giroari deserrotzearen erbestea eta nostalgiaren lanbroa darie, surrealismoaren, ironiaren eta paradoxa absurduaren herdoila itsatsi zaie bere hitzei. Lehenengo liburuetatik hona zeregin literarioaren izaera eta funtzioari buruzko etengabeko itaunean, ziurtasuna, zabaltasuna eta irizpide propioa mamitzen
|
joan
da berarengan. 1995eko Nuyi illa...
|
|
|
Arnaut Oihenartek Atsotitz edo errefrauak bilduman jasoriko Han izanik hona naiz esaera ilunaren azalpena euskal idazle hark azaltzen zuen modura, bi txoriren arteko elkarrizketa egoeran kokaturik ulertu behar da: " Txori batek, bere habia epelean dagoela, heldu berria den beste txori bati emandako erantzuna da, heldu berriak Orhi aldean eguzkiak bero jotzen duela eta hara
|
joateko
gonbitea luzatzen dio; kabi epelean dagoen txoriak, aldiz, iruzurra sumatzen du eta ezetz erantzuten dio" han izanik hona naiz" esanez. Alegia, Orhi aldean izana dela eta han berorik ez zuela ikusirik, bere habiara itzulia dela.
|
|
|
1987an argitaratu zuen Sarrionandiak Marinel zaharrak izenekoa eta aurreneko obraren, hots Izuen Gordelekuetan Barrenaren errebisioa izateaz gain, kartzela garaiko eta ihesi
|
joan
ondorengo zenbait poemez osaturiko obra da. Kritikoek diotenez, liburu honetan Sarrionandiarengan literatura eta militantziaren arteko harremana gogortzeko joera nabarmentzen da, eta jarrera zorrotzagoak hartu dituela erakusten omen du, batez ere" Literatura eta iraultza" (22 or.) izeneko poeman.
|
|
|
Hiru zati ditu eta kronologikoki atzekoz aurrera bilduriko hiru aro ezberdinetako poema sortek osatzen dute Marinel zaharrak: ihesi
|
joan
ondorengoak aurrena Tren luze eta bustiak izenburuaz (1985), kartzelakoak Gartzelako poemak (1980) eta, azkenik, Izuen gordelekuetan barrenatik hautaturikoak (1978). Hitzaurrearen arabera, esan daiteke egileak ordurarte poema adierazgarrienen bilduma egitea zuela asmotzat eta" kartzelako kobla eta sonetoak" nahiz Izkiritaturik aurkitu ditudan ene poemak liburuko zenbait poema apokrifo besterik ez zituela bereizi corpus honetatik.
|
|
|
" Sarrionandiak sinbolismo diferente bat landu du, optimismo handirik ez duen sinbologia. bidaiatzea da, baina tren hori infernurantz
|
doa
".
|
|
|
" Ene ustez gauza ezberdinak dira arazo honetan politika, etika eta idazkera" zioelarik. 1987an argitaraturiko Marinel zaharrak honetan, aldiz," badirudi planteamendu horiek denak hankaz gora
|
joan
zaizkiola," Literatura eta iraultza" izeneko poeman gure artean hainbat eztabaida sortu duen beste binomio fantastiko bat, torturaren errealitate ankerraren kontra txirtxilatu dira esparru sakratuak, Pessoa, Eliot, Chesterton eta beste kutun guztiak."
|
|
|
Marinel Zaharrak liburutik berreskuraturiko poemak bestela multzokatzen ditu Hnuy illa.. Poemak honetan, poemen sorreraren ordena kronologikoa hautsiz eta hasieran nahiz bukaeran kokatuz gartzelako eta ihesi
|
joan
osteko poemak. Tartean doaz, berriak diren" Marinel korapiloak"," Merkatu beltza" eta" Monogamo inperfektoa" atalak.
|
|
|
Poemak honetan, poemen sorreraren ordena kronologikoa hautsiz eta hasieran nahiz bukaeran kokatuz gartzelako eta ihesi joan osteko poemak. Tartean
|
doaz
, berriak diren" Marinel korapiloak"," Merkatu beltza" eta" Monogamo inperfektoa" atalak.
|
|
|
Poesiaren zertarakoa eta zereginari buruzko ikuspuntua aldatuz
|
joan
da Sarrionandiaren liburuetan zehar. 1983ko Eguberrietako amarauna poeman bertan zertarakoa are gordinagoa zen:
|
|
|
3 Ez dute asmo abangoardistarik, komunikazioa da gehien axola zaiena, baina aldi berean, estetikari guztizko lehentasuna ematen diote, euskal literaturak eman dituen idazlerik estetikazaleenetako batzuen, Oihenarte, Lauaxeta eta Lizardi, Mirande eta Mikel Lasaren obren eragina euren obretan nabari daitekeelarik. Euskal literaturaz kanpoko eraginen artean, aipagarria da honen guztizko barietatea azpimarratzea, Japoniako haikuen orientalismotik T.S. Eliot edo Ezra Pound bezalako idazleetaraino
|
doalarik
.
|
|
|
Iñaki Aldekoaren iritziz, liburuak egiten dituen ebokazio literario guztien artean bi dira sinbolo nagusiak: bidaiatu bai baina bere jomugara iritsiz gero fatua beteko zaion Ulisesen bidaia, eta bestetik, Kavafis poetaren ziutatearen zama," beste leku eta beste hirien bila dabilen bidaiari nekatuak pentsatzen du" Ez duk aurkituko beste itsaso eta beste lurrik/ Ziutatea hirekin
|
joango
duk beti./ Betiko kaleetara itzuliko haiz/ Suburbio berdinetan helduko zaik edadea/ ze, ziutatea berbera baita beti/ etzak besterik bilatu/ etzegok/ Ezta hiretzako bide edo barkurik ere." d) Bidaia literarioa
|
|
|
1980an preso sartu zuten eta hogeita zortzi urteko kondena ezarri zioten ETAko partaidea izateagatik. Kartzelako urte horietan liburuak idazten eta argitaratzen jarraitu zuen, harik eta, 1985ean Martuteneko kartzelan zegoelarik, ihesi
|
joan
zen arte, euskal abeslari ezagun baten kantaldiaren okasioaz baliaturik, eta baffle handietako batean gordeta. Ihesi joanez geroztiko hamabost urte inguru hauetan erregulartasunez iritsi dira argitaletxeetara eta bere izkribuak.
|
|
|
Kartzelako urte horietan liburuak idazten eta argitaratzen jarraitu zuen, harik eta, 1985ean Martuteneko kartzelan zegoelarik, ihesi joan zen arte, euskal abeslari ezagun baten kantaldiaren okasioaz baliaturik, eta baffle handietako batean gordeta. Ihesi
|
joanez
geroztiko hamabost urte inguru hauetan erregulartasunez iritsi dira argitaletxeetara eta bere izkribuak.
|
|
|
Zazpi etapa dituen bidaia da Sarrionandiak liburuan zehar egiten duen ibilaldi hori. Sorterritik deserrira doan bidaia da, eta, Europako zazpi lurralde eta hiri zahar mitikotan barrena
|
doalarik
, horietako bakoitzean literatura arloko sortzaile zenbaiti omenaldi egiten die: Parisen nobela beltzari, Grezian Kavafis i, Lisboan Fernando Pessoari, Irlandan Yeats eta Dylan Thomas-i eta Pragan Franz Kafkari.
|
|
|
Izuen zentzuaren giltzetako bat Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak liburuan itzultzen duen poema batean dioenak argitu liezaguke" Zein bizimodu hautatu?"" Enparantzan burruka/ eta arazo zailak daude, etxe barruan ardurak/ Baratzean lan amaiezinak, itsasoetan izuak". (Prosodipo Pelakoaren epigrama baten itzulpena, 33 or.). Hortaz, literatura klasikoan ezaguna den itsasoari buruzko" topos" horietako bat du bereganatua, ziurrenik, itsasoko izuetatik gordetzeko lekuetan barrena
|
doa
bidaiaria. b) 80ko hamarkadako poesia berriaren manifestua
|
|
|
Bizitzari buruzko gogoetak eskaintzen dituenez, heriotzari nola aurre egin ere azaltzen ari da. Izan ere, askotan aipatu izan den bezala, bizitzea hiltzen
|
joatea
baino ez denez, heriotzerantz doan bidaia horretan, antza denez, bizitzea dugu heriotzari aurre egiteko bide bakarra. Ondorioz, heriotz horrek gure bizitzan duen pisua adierazteko etengabeak dira leit-motiv hau gogora ekarriko diguten elementuak:
|
|
|
Dena den, heriotzera denboraren iragaiteak garamatzanez honi buruzko erreferentziak ere ugariak dira. Honela, belaunaldi ezberdinen
|
joan
etorriak denboraren sinbologia izango lirateke. Aitzitik, denborak aurrera egin arren, belaunaldi berrien bizitzak funtsean aurrekoen ildotik jarraitzen duela adierazi nahi duela dirudi.
|
|
|
" Zer gara? Berez gurekin datorrena ala, bizitzan zehar egiten
|
goazena
–" (Fernandez, Jose Jabier: Egunkaria) Aurretik aipaturikoa aintzat hartuz, bizitza jostearen prozesu bera eskatzen duen ekintza dela esan genezake.
|
|
|
Bestalde, arestian aipatu bezala, istorioaren garapena erabat loturik
|
doa
naturarekin, zehazki urtaroen iragaitearekin:
|
|
|
Hortaz, eleberri honetan zirkulartasuna ageri da, bizitzeko gogoa pizten duten ilusioen
|
joan
etorri etengabea sinbolizatzen duena. Urtaroen erabilera honek Txillardegiren Leturiaren egunkari ezkutua (1957) dakarkigu gogora.
|
|
|
Gorago aipatu dugun bezala, atalak urtaroen arabera banatu ditu. Istorioaren garapena urtaroekin hertsiki loturik
|
doanez
, maitasun istorio honetan ez dugu ezustekorik aurkituko. Urtaroen garapenak baldintzatuko ditu gertaerak.
|
|
|
Urtaroen garapenak baldintzatuko ditu gertaerak. Izan ere, narrazioak aurrera egin ahala, maitaleen maitasuna udarara gerturatuz gero piztuz
|
doala
antzemango dugu: udarako argitasuna maitaleen alaitasunarekin bat dator.
|
|
|
Emakume gazte honek ere, aspaldiko bere maitaleak bezala, Axun du izena. Honela, bi emakume hauek senideak direla ohartuko da, eta Axun iraganeko maitearen lekua betetzen
|
joango
da. Istorioa aurrera joan ahala, gertatu behar dena berehala igarri egiten da, izan ere, Udazkena eleberrian bezala, ez dago ezustekorik.
|
|
|
Honela, bi emakume hauek senideak direla ohartuko da, eta Axun iraganeko maitearen lekua betetzen joango da. Istorioa aurrera
|
joan
ahala, gertatu behar dena berehala igarri egiten da, izan ere, Udazkena eleberrian bezala, ez dago ezustekorik. Hala ere, eleberri honetan inguruneak pertsonaiengan Mintegiren eleberrian baino eragin handiagoa izango du; zenbait ikutu sozialek zipriztintzen baitute erlatua.
|
|
|
Denboraren jarraikortasunari begiratuz gero, jarraikortasunaren iraulketa nabaria da, batik bat atzera jauziak soma daitezkeelarik. Bestalde, erritmoa bizkortuz
|
doa
eleberriaren bukaera aldera, tentsioa areagotuz.
|
|
|
Jokin Muñoz:
|
Joan
zaretenean (1997)
|
|
|
Era berean, liburuan zehar sentimenduak xalo eta natural jalgitzen dira, giza esperientziaren aldeak ahalik eta aberatsenen isladatuz. Eleberri osoan, barnekoitasun aipatua, kanpotik eta azpitik doan hari datualaren ondoan
|
doa
, nobela inoiz ere tragiko, ikaragarri, barroko edo uholdetsu azaltzen ez delarik. (Egan 50)
|
|
|
" Orri batzuetan idazkeraren joera errepikakor eta gogoetatsuak asperrera jotzen du, baina makur hori oso errealista edo akzioz oso betea ez den edozein narraziori gerta dakioke." (Egan 50) Haatik, errepikapen hauek, askotan jazo dena irudikatzen laguntzen digute, eta errepikatzen den egoera hori ez du beti efektu bera sortarazten: izan ere, testuaren leku ezberdinetan egoteak sentsazio ezberdinak dakartza, batetik bestera dugun informazioa aldatuz
|
baitoa
: narrazioaren munduari buruzko gure ezagutza ezberdina baita.
|
|
|
Liburu honen aurkezpenean egileak berak aipatu bezala, izenburua Thomas Bernhard-en Bai lanaren haritik
|
doa
: " Bernharden lanean ageri den protagonistak" bai" esateko azken aukera du.
|
|
|
Sosegurik ezak Andresengandik Luisengana, lehendabizi, eta bizitzaren muturreraino, geroago, eramango du protagonista. Oroitzapena, Debatik Donostiarako bidean
|
zihoan
autobusean izaniko sentimendu hura (zoriona?), birjintasuna galdutako memento haiek, Andresekiko hoztasuna, Luisekiko gero eta gertutasun handiagoak... Hori guztia bakardadea sentitzeraino.
|
|
|
Eta Vienan gaudenez, mende hasieran Habsburgotarren dekadentzia bizi izan zuen hirian, ulergarria da L. Wittgenstein aipatzea. Bera izan zen adierazpide artistiko desberdinetan hedatuz
|
zihoazen
aire berritzaileak hizkuntzaren filosofiaren eremura eraman zituena. (Egunkaria III)
|
|
|
Baina, Urduñan gertaera tamalgarri batean parte hartu du, eta herritik kanporatuko dute. Kanpoan merkataritzan ibili ondoren, Bilbora
|
doa
bizitzera. Eleberria han hemenka egileari jazoriko hainbat abentura eta azpijokoren kontaketan oinarritzen da.
|
|
|
Juan Luis Zabalak ere" batzuetan Kafkarengandik gertu, bestetan Borgesen bidetik"
|
doala
aipatzen du. (Egunkaria XI) Bestalde, bi ezaugarri hauek azpimarratu zituen:
|
|
|
Liburuan zehar pertsonaia ezberdin asko aurkezten bazaizkigu ere, batzuetan ipuin bateko pertsonaiak beste ipuin batean sartzen ditu: " liburuko pertsonaiak errepikatzen
|
joaten
direla, batzuk azaltzen, besteak gordetzen, batzuk ipuin batean protagonistak, eta beste batean bigarren mailakoak" (Egunkaria VI). Izan ere," hainbat eta hainbat pertsonaiaren bilakaeraren berri ematen digu bere azken liburuko ipuin ezberdinetan" (Jakin 101).
|
|
|
Idazle baten mailu eta ingude hitza izaki, hitz horren zerbitzutara, sentimenduen eta estadu animikoen esanetara baino, jarri behar luke bide horri ekin nahi liokeen idazleak. Zerbitzu hori korrekzioa eta dotorezia bera baino harantzago
|
doa
Unzuetari ukatu ezin zaizkionak hitza bilakatzeraino atmosferaren habe eta sostengu bakar. (Lertxundi, Anjel:
|
|
|
Laura kanpoan da (1999) deituriko bigarren ipuin bilduma honetan bi ipuin argitaratu ditu. Ipuin hauek aurreko bildumaren jarraipentzat har daitezke, ildo beretik
|
baitoaz
: eguneroko bizimoduko egoera arruntak dira aurkezten zaizkigunak.
|
|
|
Laura kanpoan da ipuina da luzeena: honetan, bere emaztea, Laura, asteburuan kurtsilo bat egitera
|
joan
dela-eta bakarrik geratzen den senar baten istorioa kontatzen zaigu. Senarra, Markos, bakarrik geratzean, rock musika talde bat duen bere anaiarekin Vigora kontzertu bat entzutera joatea erabakitzen du.
|
|
|
honetan, bere emaztea, Laura, asteburuan kurtsilo bat egitera joan dela-eta bakarrik geratzen den senar baten istorioa kontatzen zaigu. Senarra, Markos, bakarrik geratzean, rock musika talde bat duen bere anaiarekin Vigora kontzertu bat entzutera
|
joatea
erabakitzen du. Lauraren irteerak eta giro aldaketak kolokan jarriko dute pertsonaiaren mundu osoa.
|
|
|
tristura, nostaljia,... Juaristiren ustez," guztietan bada halako aire misteriotsu bat, batzuetan errealitatetik at
|
doana
; besteetan errealitatearen eremuan pausatzen dena" (Juaristi, Felipe: El Diario Vasco VI)
|
|
|
Antton Lukuren liburuan hamabi ipuin ditugu, guztien artean unibertso bat osatzen dutenak. Horixe agertu baitu Lukuk, unibertso bat, esan nahi baita, giza geografia bat, ipuinez ipuin eta irakurketan aurrera egin ahala gure baitan birsortzen
|
goazena
. Garazi inguruak dira Lukuren geografia, eta hor bizi direnak nahiz horra etortzen direnak haren giza osagarria.
|
|
|
Beraz, bere bigarren liburuaren argitarapena zela-eta, adierazpen honen bidez defendatu zuen eginiko aukera: " Ez dut uste arintasuna eta azpiliteratura batera
|
doazenik
." (Habe 219)
|
|
|
hots, errealitatea eta desioa nahastera iristen direnak. Baina, desiratzen dutena egitera
|
doazela
patuak ezustekoren bat ekarriko du beti. Azkenean, ezer ez baita dirudiena izango:
|
|
|
Halako atmosfera falta nabaritzen zaie ipuinei, oso azkar kontatuta dago dena, pertsonaiak behar gisa ezagutzeko betarik eman gabe. Lerro gutxitan garatzen du haiei buruzko nondik norakoa, kontaerak eskatuko lukeen erritmoa ez du errespetatzen, arrapaladan bezala
|
joaten
zaigu istorioa, detailetan finkatu gabe, elkarrizketetan gozatu gabe, eta, batzutan bukaerako bide okerra hartuz. Oso presaka idatzitakoak dirudite gehienetan, eta horregatik ipuin batzuk absurdoak egiten zaizkigu, kontatzeko moduagatik gehiago, kontatzen denagatik baino.
|
|
|
Bestalde, inoiz bereganatzen ez diren ilusio xumeen bilaketaren aipamena ere etengabea da; kasu gehientsuetan, bilaketa antzua. Barne bilaketa horretan, pixkanaka pertsonaien irudi ezkutuak azaleratuz
|
joango
dira. Honela, gauzen bi aldeen berri ematea lortzen du, argazkiek osaturiko hezurdurari haragia gehituz:
|
|
|
Bestalde, zorigaiztoko patuak biltzen ditu pertsonaiak. Oro har, ezinbestean noraezean
|
doazen
pertsonaien amaiera tristeak kontatzen zaizkigu. Izan ere, giza esistentziaren zentzugabekeria irudikatzen duten pertsonaia galduak dira.
|
|
|
Haatik, hasieran bereizturik aurkezten zaizkigun bi istorio hauek, narrazioak aurrera egin ahala, espazioan eta denboran gerturatuz
|
joango
dira. Eta hurbilketa hau azaleko nahiz sakoneko alderdietan suma daiteke.
|
|
|
Estiloari dagokionez, nabarmentzekoa da Egañaren maisutza euskal perpausari halako malgutasun luzea ematen. Egañaren perpausa, luzea, garatua, andana egituratu baten tipologiakoa da...(...) Egañak, bestalde, ahozkotasunaren ildotik hurbil
|
doazen
ipuinak txertatzen ditu noizbehin. (Egan 51)
|
|
|
Izan ere, I. Mundu Gerrako lubakietako egoera irudikatzen zaigu. Honela, Frantziaren armadara gerratean parte hartzera
|
joan
behar izan zuten euskaldunetariko bat dugu eleberri honen protagonista: Jean Etxegoien.
|
|
|
Izan ere, eleberri hau bi zatitan egituratua dago. Lehen zatian plano bakarra aurkezten zaigun arren, bigarren zatitik aurrera aurreikusgarria zirudien narrazioa korapilotuz
|
joango
da. " Honela, partitzeko orduan liburu osoaren haria zena ez da azkenean kristal zati hautsi bat baino, ispilua eratzen duten kristal zati guztien arteko bat." (Egunkaria) Egileak berak dioskun bezala," Hasieran, beharbada, errealagoa, sinesgarriagoa da kontakizuna, baina apurka apurka gero eta gauza eta pertsonaia bitxiagoak hasten dira agertzen." (Egunkaria XII) Ondorioz, bigarren zatian aurrera egin ahala, eleberrian hiru plano ezberdin azaltzen zaizkigula ikusi ahal izango dugu.
|
|
|
pintadak, manifestaldiak, rock jaialdia,... Baina, hilketa honen atzean uste baino azpijoko gehiago ezkutatzen dira, eta eleberriak aurrera egin ahala misterioaren korapiloa askatzen
|
joango
da. Gaur egungo Euskal Herrian kokaturiko intrigazko istorioa da.
|
|
|
Era honetara, narratzaile estradiegetikoak fokalizazioaren bidez, hainbat pertsonaietara gerturatzeko aukera du, intriga indartuz. Izan ere, tarteka marteka pertsonaia ezberdinen iritziak erantsiz istorioaren sarea osatuz
|
goaz
.
|
|
|
Halaber, askotan une berean gertaturiko ekintza bat birritan kontatzen digu, baina, ikuspegi ezberdin batez (beste pertsonaia ezberdin baten ikuspegiaren arabera). Ondorioz, irakurleak antolatu behar ditu denborari dagokionez nahasturik
|
doazen
pasarte hauek. Bestalde, askotan kontatzen ez denak ere garrantzi berezia bereganatzen du:
|
|
|
Hasieran, gaindosi baten eraginez hil zela zirudien. Baina, gertakariak aurrera egin ahala, hilketaren susmoa piztuz
|
doa
. Honela, bere anaiaren bizimodua nolakoa zen ezagutzeko aukera izango du.
|
|
|
Bestalde, ondorengo ipuin bilduma batzuetan ikusi ahal izango dugun bezala, ipuin laburrerako joera hedatuz
|
doa
. Ipuin labur13 honek bat edo bi orrialde izaten ditu, eta bere luzera dela-eta, ezau13 Zehaztasun gehiagorako ikus Lucanor aldizkariko 15 zenbakia. garri jakin batzuk ditu.
|
|
|
Mota guztietako emakumeak irudikatzen dizkigu: gazteak, zaharrak, irtirinak, tristeak, alaiak, samurrak, kaskarinak,..." Bera bezalako emakumeak agertzen dira
|
joan
etorrian, maitasunaz, adinaren etengabeko kalteaz edo bizitzeko beste hainbat ezbehar txikiz kezkaturik." (Egunkaria) Begoña Muruagak Dorothy Parker en La soledad de las parejas liburuarekin alderatu zuen. Bere aburuz, batez ere, bi dira topa daitezkeen antzekotasunak:
|
|
|
Kioskero ero batek ETAn sartu nahi duela eta Herriko tabernara
|
doa
kontaktuaren berri izateko. Bertan, tabernariak gezurra esaten dio eta nahi gabe Patxi oso egoera arriskutsuan sartuko du.
|
|
|
Patxi, bestalde, zubererazko katixima baten inguruko tesia egiten ari den gazte bat da. Beraz, jolas modura hasi dena nahastuz
|
joango
da. Joko honen amaierak ezustea dakar.
|
|
|
Idazketa konpultsiboa lortu du honetan. Grafikoki puntu gutxi eta koma asko ditu, pertsonaiaren oroimen erritmoaren arabera
|
doa
ipuina aurrera, atsedenik gabe, pertsonaiak oroimena arnasarekin batera bota nahiko balu bezala. Besteetan bezala, doinu hitsa da oraingoan ere, munduan esperantzarik ez dagoela adierazten digu pertsonaiak hasieratik bertatik.
|
|
|
Rob deituriko mutil batek Greta bere aspaldiko maitaleari hitz egiten dio, bere bizitzaren berri emanez. Bakarrizketa honetan zehar, Roben bizitzaren inguruko gertaera batzuk argituz
|
joango
dira, etengabeko ezusteek aurrera jarraitzeko piztuz.
|
|
|
Urtuella eta Udarbe. " hurbil, Bizkaian daudelako biak; urrun, etengabeko aldakuntzek bien arteko zubi iragangaitza eraikiz
|
joango
delako." (Egan 48) Honela, herri bakoitzaren egoera zerbaiten adierazle litzateke: " Udarbe dugu tradizioa eta euskaltasuna adierazten dituen nekazal herria.
|
|
|
Elaberriaren egiturak Joan Mari Irigoienen Babilonia eta Consummatum est nobela zoragarriekin gogorarazten du, honakoan ere kronologikoki lotutako bi istorio (garai berean agitzen baitira) izango baititu abiapuntu liburuak: batetik, Udarben hasten dena (Jaxinto gazteak On Ernestoren jauntxokeriari aurre egitea erabakitzen duenean), eta, bestetik, Urtuellan hasiera ematen zaiona (Jaxinto, Juxto anaiaren eraginagatik eta On Ernestorengandik ihes egitearren Urtuellara lan bila
|
joaten
denean). Jaxinto eta Juxto anaia udarbetarrak izango dira irakurleari bi herrien elkar topatzea ahalbideratuko diotenak. (Egan 48)
|
|
|
Honela, Fidel, protagonista izateaz gain hiru istorioak elkartuko dituen pertsonaia ere izango da. Fidel Ameriketan bizi den euskalduna da, gaztetan hara
|
joandakoa
. Euskal Herrira itzultzea erabakitzen duenean, berriz, gerrarako bidea ere pizten ari da eta orduan hasten da eleberria. (Egunkaria)
|
|
|
Liburu honetan, seminarista baten gogoetak dira mami nagusia. Migel seminaristak hiru eguneko baimena izan du etxekoak ikustera
|
joateko
. Beraz, hiru egun horietan zehar dituen sentipen, oroitzapen, gogoeta,... kontatzen zaizkigu.
|
|
|
maila metadiegetikora. Honela, istorio ezberdin hauek tartekatuz
|
doaz
eleberrian barrena, baina ez dira atal ezberdinen bidez bereizten.
|
|
|
Beraz, ezbairik gabe, hiru egun horiek erabakiorrak izango dira zalantzak agertzeko. Bestalde, Leticia Grandesek adierazi bezala," seminarista kezkatzen duenaz jabetzen
|
goazen
neurrian, besteak kezkatzen dituzten arazoez ere ohartzen goaz." (Egan 49)
|
|
|
Beraz, ezbairik gabe, hiru egun horiek erabakiorrak izango dira zalantzak agertzeko. Bestalde, Leticia Grandesek adierazi bezala," seminarista kezkatzen duenaz jabetzen goazen neurrian, besteak kezkatzen dituzten arazoez ere ohartzen
|
goaz
." (Egan 49)
|
|
|
Ezaugarri bakar honekin honelako bereizketa garrantzitsua egitea zilegi ez dela pentsa badaiteke ere, ezin da ukatu narrazio baten luzerak istorioa garatzeko baliabideak zeharo baldintzatzen dituela. Honela, denbora igaro ahala, ipuingintza eta eleberrigintza bi genero bereiztutzat hartu izan dira, bakoitzaren ezaugarriak zehaztuz
|
joan
direlarik. Ipuingintzan, esaterako, bi orrialde edo orrialde bakarreko ipuin laburrak ugarituz joan dira, bere ezaugarri bereziak bereganatuz.
|
|
|
Honela, denbora igaro ahala, ipuingintza eta eleberrigintza bi genero bereiztutzat hartu izan dira, bakoitzaren ezaugarriak zehaztuz joan direlarik. Ipuingintzan, esaterako, bi orrialde edo orrialde bakarreko ipuin laburrak ugarituz
|
joan
dira, bere ezaugarri bereziak bereganatuz.
|
|
|
esan bezala, sarri han hemenka bere gogoetak tartekatzen baititu. Izan ere, narratzailearen ahotsaren bidez kontaketan txertaturiko gai ezberdinei buruzko gogoetak, azalpenak eta komentarioak istoriotik harago
|
doaz
, irakurlearengana hain zuzen ere. Hau da, iruzkinotan aurresuposaturik dago irakurleon parte hartzea.
|
|
|
istorioa saltoka kontatzen zaigu, eta denboran zehar eginiko jauzi horiek elkarrekin jostea irakurlearen lana izango da. Hartara, garai ezberdinetan gertaturiko bi plano tartekaturik
|
doazenez
, analepsiak ugariak dira: kanpo zein barne analepsiak.
|
|
|
Nire irakurketak eta nire asmoak mundu onirikotik errealistago batera
|
joan
dira orain dela hiru edo lau urte Carver irakurtzen hasi nintzenetik. (Argia 1739)
|
|
|
Kutxazainean jolasean ari direla, polizia dator eta ihes egin dute. Honela, neskaren lagun baten etxera
|
joan
beharrean egongo dira, eta bertan jantzi baten lapurretaren berri izango dute. Beraz, neska hura ezagutzearekin batera, lapurreta bitxi batean korapilaturik aurkituko du bere burua.
|
|
|
Igantzi deituriko gazte baten bizipenak kontatzen zaizkigu: Arantzazun igarotako haurtzaroa, Donostiara lan bila
|
doanean
, ETA erakundeko kideekin dituen lehenengo hartu emanak,... Zalantza askoren ondoren, erakundean sartzea erabakitzen du eta mugan ikurrina batzuk eramateagatik atxilotuko dute.
|
|
|
Baina, zenbaitetan lehenengo pertsonako narratzailea orojakilea bihurtzen da, pertsonaia honen kanpoko hainbat sentimendu eta gertaeren berri eskaintzen zaigularik: esate baterako, ama kartzelara bisitan
|
doanean
, Bardeak Igantzi hizpide dutenean,... Hortaz, biografia baten aurrean gaudela dirudien arren, batzuetan, uste hau hankamotz uzten duten hainbat pasarte topatzen ditugu.
|
|
|
Bi eleberri hauetan oso gai ezberdinak jorratzen dituen arren, badira bietan errepikatzen diren hainbat ezaugarri: batetik, bietan pertsonaia nagusien sentimenduei garrantzia berezia eskaintzen zaie; bestetik, bietan estilo irakurterraza eta zuzenaren bidez adierazten dizkigu gertakizunak; azkenik, bi eleberrietan gai politikoa aipatu egiten da, bigarren mailako pertsonaiei loturik
|
joan
ohi dena.
|
|
|
Funtsean, belaunaldi ezberdinen arteko istorioa da eleberrian geureganatzen duguna: Argentinara
|
joandako
bi euskaldunen arteko maitasuna kontatzen digu. Hauek Ameriketan ezagutu ondoren, Euskal Herrira itzuli eta bertan bere seme alabekin bizitakoen berri ematen digu.
|
|
|
Beste iruzkingile honek ere estilo aldaketari erreferentzia egiten dio: " estiloarekin hautsi du."" Estilo soilagora
|
joan
omen da." (Iban, Amagoia: Egunkaria)
|
|
|
batik bat, zinemaren eta musikaren eragina. Hortaz, literatur lanen inguruko erreferentziez gain, zinema eta musikaren inguruko aipuak ugalduz
|
doaz
. Bestalde, metaliteratura egiteko joera nabaria da, honela, idazle askok bere liburuan bertan liburuari berari buruzko gogoetak eskainiz.
|
|
|
Bestalde, ipuingintzak indar berezia hartuz
|
doa
. Izan ere, gero eta gehiago dira argitaratzen diren ipuin bildumak.
|
|
|
1997
|
Joan
zaretenean, narrazioa, Alberdania.
|
|
|
Ereinkaria eta Hitzak eta ideiak. Bestalde, pixkanaka liburuen erreseinen kopurua ugarituz
|
doala
azpimarratzekoa da. Hauetan, liburuaren berri emateaz gain, iruzkingileak bere iritzia eskaini ohi du, iruzkingile batetik bestera aldaketak nabarmenak diren arren.
|
|
2001
|
|
|
Heriotzaren tratamendu hunkigarriak, nobela honetan ikusi izan diren mezu ideologiko politikoez gain, gertakizun dramatiko honen ikuspegi berria eskaintzen digu. Etengabeki aurrera
|
doazkion
segundoak poliki poliki gure begien aurrean pasatzen ikusten ditugu eta heriotzaren alderdi fisiologikoa gureganatuz, gertakizun honen lekuko harritu bihurtzen gara. Eta harridura hori ezinezkoa litzateke baldin eta nobela honek bertan aurkezten diren gertakizunen interpretazio biribila eskainiko baligu.
|
|
|
Galtzen haiz. Laster ipurdia bistan
|
joango
dituk entzuten duk atzean"
|
|
|
(16.or.)" Arkupetik
|
doazenetatik
bat bi edo hiru metro aurreratzen da iheslearen planutik,(...)"
|
|
|
(37.or.)" Hire, haren inguruan proiektatu bide zen semizirkuloa azkenean osatu egin da. Ezker eskuin, puntetan, edo hegaletan, korrika
|
doazenak
pivotaren posizioara aurreratuz ez dute inolako interesik gehiago abantzatuz zirkuloa osatzeko".
|
|
|
Saizarbitoriaren nobelak, aldiz, lehenago Frantzian nobelagintza berriak zedarritutako bideari jarraituz, partehartze handia eskatzen dio irakurleari. Kontua ez da istorio bat plano desberdinetan kontatzea, helburua harago
|
doa
eta kontaketa bera da irakurgai. Hori horrela izanik, 100 metro ren kasuan, lehenago esan dugun bezala, istorio baten bila abiatzen zen irakurleak errazago zuen militante baten ihesaz jabetzea, autoreak eskaintzen zizkion klabeekin gertakariaren dramatikotasuna bizitzea baino.
|
|
|
Zenbakien arabera, euskaraz nobela bat irakur dezaketenen kopurua 750.000 hiztunetara hurbiltzen den honetan, euskal mundura hurbiltzen
|
doazen
irakurtalde potentzialak ugarituz doaz. 1993an euskaltegietan 52.000ren bat ikasle bagenituen, euskal herriprentsak 300.000 irakurle zituela jakin genuen, edo 1991n eguneroko prentsak 44.000 irakurle zituela, edo eta 94 ikasturte honetarako OHOko ikasleen %62a eredu euskaldunetan matrikulatua dagoela.
|
|
|
Zenbakien arabera, euskaraz nobela bat irakur dezaketenen kopurua 750.000 hiztunetara hurbiltzen den honetan, euskal mundura hurbiltzen doazen irakurtalde potentzialak ugarituz
|
doaz
. 1993an euskaltegietan 52.000ren bat ikasle bagenituen, euskal herriprentsak 300.000 irakurle zituela jakin genuen, edo 1991n eguneroko prentsak 44.000 irakurle zituela, edo eta 94 ikasturte honetarako OHOko ikasleen %62a eredu euskaldunetan matrikulatua dagoela.
|
|
|
100 metrok, ezer baino lehen, plazerezko irakurketa agortezinak eragin ditu gugan. Alabaina, J.L. Borgesen Pierre Ménard en antzera, urteen buruan nobela bera modu berean ezin dela irakurri ohartuz
|
joan
gara: batetik, nobela honek barneratzen duen eskaintza literarioa oso aberatsa delako; bestetik, irakurketa bakoitzean elkarrizketa sortzailean murgiltzen garelako, irakurleon ardura testuaren gune desberdinetara bideratzen duen elkarrizketa, hain zuzen.
|
|
|
Saizarbitoriaren nobelagintzaren kasuan, XX. mendeko artearen funtsa den formaren gaineko hausnarketatik etorri da. XIX. mendeko nobelagintza errealistak munduarekin erlazio gatazkatsurik ez daukan izakia iradokitzen badigu, XX. mende hasierako nobelak krisian dagoen gizartearen adierazbide berria izan nahiko du, eta horretarako, Filosofian eta Artean hedatuz
|
joan
zen adierazbidearen gaineko gogoeta egingo du bere. Egoera berriari, kontamolde berriak egokituko zaizkio, eta M. Butor ek Répertoire (1964) liburuan baieztatu zuen moduan, XX. mendeko nobela esperimentazio gune bihurtu zen, kontamolde berriez errealitate berriak iradoki nahi zituen gunea, preseski.
|
|
|
Zail da liburu bera behin eta berriro irakurtzera bultzatzen gaituzten arrazoiak azaltzea. Poetak esan zuen moduan, denborak aurrera egin ahala, haragia tristetuz
|
doakigu
eta irakurri beharreko liburuak murriztuz. Eta hala izango da, niri dagokidanez behintzat, betiko egile eta obra kuttunen txokoa nekezegi handitu baitzait azkenaldian.
|
|
|
Hori onartuz, Egunero hasten delako irakurtzera animatzen den edonor segituan ohartuko da nobela honetan ukitzen diren gaien gaurkotasunaz. ...begirada batean antzemango dituen erreferentzia literario nahiz soziohistorikoek (dela Sartre eta De Beauvoirrek 1945ean sortutako Les Temps Modernes aldizkariari egindakoa; dela J. Prévert, A. Huxley, Sartre edo Heideggerri egiten zaizkien aipuak) 60ko hamarkadan puri purian zeuden arazo eta eztabaidetara eramango badute ere, laster bere begirada gaur egun ere gertukoak ditugun gaietara lerratuz
|
joango
zaio. Izan ere, nobelan aipatzen diren arazoak (arrazakeria, matxismoa, birjintasunaren inguruko usteak,...) edo abortoaren inguruko auzia, tamalez, oso gaurkoak ditugu.
|
|
|
Honetaz gain, istorio hau osatzen duten sekuentzietako bigarren pertsonaia Mutua da, klabe beckettiarrean betiko mututu ziren Molloy edo Malone izan daitezkeelarik. ...ia hau bizikletaz ibiltzen da (Molloy bezala) eta noizean behin," hitz egin" egiten du, bere mututasunaren ironia narratzaileak agertuz. a) Estazioari dagokionez, ez dago esplizitazio zehatzik nongo estazioa den jakiteko, nahiz eta dakigunez, bertan, oiloz betetako otarrak daramatzaten emakume" musu gorri bibotedunek" eta" koipez beterik bizikleta sorbaldan dutelarik"
|
doazen
gizonek trena hartzen duten. Halaber, deigarria gertatzen da estazioko" komun turkoetatik" ateratzen den usaiaren errepikapena.
|
|
|
Ihes egin nahi hori hasieratik frakaso bihurtzen da. Protagonistak, nobela aurrera
|
joan
ahala, bukaera hurbiltzen zaiola sentitzen du eta azken kapituluan Amarekin eduki nahi duen elkarrizketa ahalegin antzua bihurtzen da. Amaren diskurtsoan harrapaturik dagoen bezala (131.or.), bere diskurtsoaren erreferente bakarra Ama bilakatzen da.
|
|
|
Jon Juaristi aurrerago
|
joan
zen bere" Antologia simulakro delarik" artikuluan (El Diario Vasco. Zabalik,, 2):
|
|
|
Talde honetako zenbait kidek, aktiboki" konprometituta" egon zirenak (Abel Osa, Jon Igartua eta Iñaki Abaitua bera mezulari kontuetan), urteak aurrera
|
joan
ahala, ikuspuntu desberdinez ikusiko dituzte garai haiek:
|
|
|
Zabalegiren heriotzaren kontaketa aurrera
|
joan
ahala, bere suizidiora iritsi artean, degradazio prozesu nabarmena jasango duen Iñaki Abaitua protagonistak heriotzaren inguruko bibliografia izugarria erabiliko du. Batetik, soziologiaren ildotik suizidioaz eta heriotzaz hitz egiten dutenak.
|