|
2013
|
|
|
Iruzkindu nahi dugun liburua duela berrogei urte baino gehiago argitaratua zen, Estatu Batuetan, eta 1979an frantsesera itzuli bazen ere, badut errezeloa gaur egun ez dela oso ezaguna gure artean. Neuk ere ez nuen haren arrastorik harik eta, berriki, John Elliott historialari ingelesak gomendatua
|
ikusi
nuen arte. Euskal Herrian bertan gutxienez lau biblioteka publikotan aurkitu daitekeen arren (Azkue Biblioteka, Deustuko Unibertsitatekoa, Nafarroako Unibertsitatekoa eta Baionako Udal Liburutegia), ez da, dena dela, eskuratzeko erraza.
|
|
|
Ildo horretako aipuak ugariak eta sakabanatuak badira ere, bereziki interesgarria suertatzen da IV. kapitulua irakurtzea: hor
|
ikusiko
dugu, adibidez, Nafarroa Milanekin trukatzeko proposamena, edo Espainiako erresuma Garonaraino zabaltzekoa. Izan ere, ez da esajerazioa esatea Nafarroak inoiz ez duela izan horrelako garrantzirik Europako agenda politikoan.
|
|
|
politikaren eta erlijioaren arteko harremana, Joanaren bizitzak ilustratua. Erran komuna da protestantismoaren historian bi olatu handi
|
ikustea
, lehena, luteranismoa, XVI. mendearen lehen erdian, eta bigarrena, kalbinismoa, mende beraren bigarren erdian. Hasieran aipatu dugun John Elliott historialari handiaren arabera, kalbinismoaren sorrera eta hedapena garai horretako gertakari nagusietakoa da:
|
|
|
Ildo horretan, X. kapitulua(. Queen and administrator?) iruditzen zaigu liburuko interesgarria, bereziki gai horri dagokionez, hots, Joanaren jarrera tolerantzia erlijiosoaren auziaren aurrean. Zeren bietatik
|
ikusi
izan omen da historiografian: Joana tolerantziaren aitzindari eta eredu, edo Joana intolerantzia eta fanatismo protestantearen (katolikoa bezain galgarria) eredu.
|
|
|
bezala; ez da gezurrezko deitura, jakina, baina askoz ere arruntagoa da, de Navarre? bezala aipatua
|
ikustea
nonahi...
|
|
|
Bai, euskaldunok aukera gutxi izango dugu liburu honetan ohorezko aipamenik edo justifikazio historizistarik
|
ikusteko
. Leizarragaren Testamentu Berriabera, behin bakarrik aipatzen da, eta Joanaren hizkuntz politika eredugarria (biarnesa Biarnoko legezko hizkuntza bakartzat hartzea, adibidez) bidenabar aipatzen da, inolako garrantzirik eman gabe.
|
|
|
gaur egun. Frantzia? hain garbiki mugatuta
|
ikusten
dugun garai honetan ez bezala, XVI. mendean bazirela lurralde batzuk hego mendebaldean (Nafarroa, Biarno, Albret....) frantsestasunik batere gabe egon zirenak XVII. mendea ondo sartu arte (edo gehiago agian). Eta lurralde horien jabeak, ahal zuenean, buruz buru negoziatzen zuela Frantziako eta Espainiako erregeekin, bera ere errege/ erregina baitzen finean.
|
|
|
2011ko abenduaren 22ko zutabeari, Andu Lertxundik" Harriduraz" izenburua ezarri zion eta bertan, besteak beste, Elixabete Perezen hitzak aipatzen zituen, esanez, Koldo Mitxelenak gaur zer tresna ditugun
|
ikusiko
balu, harrituta geldituko litzatekeela. Eta gero oriotar zarauztartuak honela zioen:
|
|
|
EITBren Eskolan, testu idatziak ez ezik ahoskatuak lantzea ezinbestekoa zenez, ahoskera, azentua, intonazioa eta abarren aurrean erabakiak hartzera beharturik aurkitu ginen eta hasieran idazteko nagusiki aldarrikatzen zen euskara batua besterik gabe hartzerik ez zegoela
|
ikusi
genuen eta laster ekin genion esatarien eta film bikoizketarien eguneroko lana bideratzeko arauak bilatu eta ezartzeari Txillardegi eta beste zenbaiten ekarpenak eta, askotan, geure sena beste gidaririk gabe. Gerora Eimako IABen Ahoskera testua lantzean ikusi dudanez eta, berriki Mintzolan Julia Marinek emandako hitzaldian entzun dudanez, gaia zabalik dago eta oraindik lukeen arreta eta lantzea ez dituela jaso aitor nezake.
|
|
|
EITBren Eskolan, testu idatziak ez ezik ahoskatuak lantzea ezinbestekoa zenez, ahoskera, azentua, intonazioa eta abarren aurrean erabakiak hartzera beharturik aurkitu ginen eta hasieran idazteko nagusiki aldarrikatzen zen euskara batua besterik gabe hartzerik ez zegoela ikusi genuen eta laster ekin genion esatarien eta film bikoizketarien eguneroko lana bideratzeko arauak bilatu eta ezartzeari Txillardegi eta beste zenbaiten ekarpenak eta, askotan, geure sena beste gidaririk gabe. Gerora Eimako IABen Ahoskera testua lantzean
|
ikusi
dudanez eta, berriki Mintzolan Julia Marinek emandako hitzaldian entzun dudanez, gaia zabalik dago eta oraindik lukeen arreta eta lantzea ez dituela jaso aitor nezake.
|
|
|
Julia Marinen iritziz, arian arian aurkezten zaizkion premiei erantzutearen zeregina duen talde suntsikor bat baino zerbait gehiagoren beharra sumatzen da sail honetan. Mintzola Fundazioan
|
ikusten
du aurrerabiderako itxaropen brintza. Gainera erakunde horren eta Euskaltzaindiaren artean hitzarmena sinatu izanak itxaropen soila baino zerbait gehiagoren ekarpena egin dezakeela pentsarazten digu.
|
|
|
Halaber, eta EIZIEren lanari esker itzulpen memoriak eta ordenagailuz lagunduriko itzulpena burutzeko tresnak(
|
ikus
EIZIEren webgunean Itzulpen memoriak eta Tresnak) nabarmen garatu dira hamarkada honetan eta horiek itzulpena egitea erraztu ez ezik hizkuntza kalitatea ere ageriki hobetu dute: Xuxenortografia zuzentzaileak, Euskalbareta zenbait Corpusen ekarpenez ari naiz, nabarmen haziz doan euskarazkoez aipatzearren.
|
|
|
Bai Euskarari Ziurtagiria etaEuskararen Behatokia, eta hurrengo urteetan euskararen baitan kontzientzia berpiztuz eta nabarmen eraginez. Hizkuntzaren oinarrizko eraikuntza landu ahala, gero eta garbiago
|
ikusi
da testu egokiak prestatzeko eman beharreko pausoak zein diren, batez ere inguruko erdaren eraginpean ari den gure idazkuntzan, eta ildo horretatik etorri dira P. Esnalena bezalako ekarpenak. Testu antolatzaileak.
|
|
|
< < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera
|
ikusten
dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
Agurtzen ditut ere gela honetan bildu diren guziak Eusebio Erkiagaren ohoratzeko, pozik
|
ikusten
dudalarik Deustuko Unibertsitateko ikasle andana bat haien artean.
|
|
|
Akaso horrexegatik marraztuko eban hain zehatz eta idiliko Aititaren basetxea. Olerki horrek badauko Elizanbururen?
|
Ikusten
duzu goizean?, kantuaren oihartzunik, baina xehetasunez hornituagoa da.
|
|
|
Etxetik
|
dakust
orain basoan eurena daben tokia,
|
|
|
Hiri Berrian
|
ikus
dezagula elkar!
|
|
|
Hona heldu barri ni, eta. ZER? aldizkariak, urrillekoak, ipuin sariketea barriro be eratu dauala
|
dakust
. Asti laburra, arean, hilla honen amairako bialdu behar eta.
|
|
|
Jakina,. Euskerazaleak? ez dabe h rik
|
ikusi
gura. Beraz, h rik barik idatzi.
|
|
|
Zer
|
ikusiko
gagoz
|
|
|
Ordutik atzera samar kaleratu zan nire lehen poema liburuxka, idatzi baino urte pilotxoa geroago: Oi, hondarrezko emakaitz! Argitaratuta
|
ikusi
ezin arren, zuzena iruditu jatan berari eskaintzea, estimazioaren erakusgarri. Geroago, pertsonaiatzat hartu neban Urtebete itsasargiagazte nobelako kapitulu batean, gerra zibilaren giroko eztabaida politiko baten aitzakian.
|
|
|
Nere uste kaxkarrean, zuk bear zenukean, bete betean, aurreneko saria.
|
Ikusi
dut Bordarik aurkeztu zuen erri poema ere. Ez dago gaizki, bainan errikoiaren errikoiez, inspirazino laburreko arkitu dut.
|
|
|
Orrela beartu nai ditute gure poeta euskaldunak garaiko ezer ere ez idaztera. Argi
|
ikusi
da ori Iparragirre' ren batzaldian. Amaika lan baizik ez ditute aurkeztu euskeraz.
|
|
|
Olerkari sentitzen diranen inspirazinoa popularkeri orrekin ito dutelako.
|
Ikusiko
zenuen egak libre utzitzekotan [sic] zenbat aurkeztuko ziren. Garaia dugu onuzkero txorakeri oiek al [bo] batera uzteko.
|
|
|
Zer dala ta bertsularien ariora egiñak? Batzaldia antolatu zuten iaunek euskera goi maillatara iñola ere
|
ikusi
nai ez dutelako. Aiek euskera gaur arkitzen dan eror zuloan geruago ta sakonago ikusi nai dute; usteltzen, iltzen.
|
|
|
Batzaldia antolatu zuten iaunek euskera goi maillatara iñola ere ikusi nai ez dutelako. Aiek euskera gaur arkitzen dan eror zuloan geruago ta sakonago
|
ikusi
nai dute; usteltzen, iltzen. Ez nago ni erri bertsularien aurka, aitzitik aien alde nago.
|
|
|
A. Zavalak 2008an Arrueren Idaztiak eta hitzaldiak liburua apailatu zuen, eta hitzaurrea egin zion. Hori irakurrita,
|
ikusten
da A. Arruek usadiozko bertsoa maite zuela, eta bertsolariei laguntzen ziela guardia zibilek jarritako oztopoak eta gainditzen, bazituelako adiskideak. Bertsogintza modernoa ez zuen aukerarik izan asko ezagutzeko 1976an hil baitzen, baina ez dakit oso gustuko izango ote zuen, jakina, eskubide guztia zuen gustuko ez izateko?.
|
|
|
Uste dut Parma' tar Pantzeska Xabier' en idazkari izandu zala. Ba dakizute gañera Parma au errege nai oietakoa dala eta beste karlista askok, Franco' ren aldeko diranak ez dutela begi onez
|
ikusten
. Diotenez euskel izlari ona da baña nik ez det jakin euskeraren alde itzaldi oietzaz gañera ezer egin duenik.
|
|
|
16) esandakoak, ama baten bikaintasunaren eta sortzaile eskasa izatearen artean dagoen kausazko loturaz. Virginia Woolfek (2005), berriz, oso lan zaila
|
ikusten
zuen seme alabak edukitzea eta aldi berean idaztea. Gurean, adibidez, Lourdes Oñederrak (Urkiza, 2006:
|
|
|
Batetik, amatasuna erakunde gisa, eta, bestetik, amatasuna gozamen, ezagutza eta emakumeen botere gisa. Richek dio amatasunak, erakunde gisa
|
ikusita
, instintua inteligentziarekin nahasten duela, norberaren garapena eskuzabaltasunarekin eta besteekiko atentzioa norberarekikoarekin. Horregatik dio Richek amatasunaren erakundeari erasotzen dioten hainbat jardun, hala nola abortua, lesbianismoa edota harreman heterosexualetik kanpoko amatasuna, arriskutsuak direla.
|
|
|
Urretabizkaiaren gerraostea, eleberri honetan, bizitzan marra bat da, non hiru lagunek elkar
|
ikusteari
uzten dioten: lehena, lehen ahotsa eta protagonista nagusia (Mari Txuri), Euskal Herrian geratuko da; bigarrena, (Mari Gorri) erbestera joan beharrean izango da; eta hirugarrena, (Mari Handi) gerra irabazitakoekin, handiekin galduko da.
|
|
|
Euskal genero eta nazioari buruzko ikerketa lerroari begiratu ostean, esan daiteke aurretik
|
ikusitako
perspektiba globala kasu lokal honetan ere betetzen dela, hau da, euskal emakumeek ere euskal nazioa zenbait modutan birsortu dutela. –Biologikoki (amatasunaren bidez), kulturalki (hizkuntza eta kulturaren transmisioa eginez) eta sinbolikoki (baserriarekiko lotura bermatuz, etxekoandre lanari esker).
|
|
|
Laburbilduz, Retolazak dio Koaderno gorria Zergatik panpox n, testuaz kanpoko narratarioa edo hartzailea irudikatzen denean,, narrazio publiko argia? dugula, etaen, aldiz, geroago
|
ikusiko
dugun moduan, argi eta garbi eleberri barruko narratarioari edo hartzaileari zuzentzen zaiola kontalaria. Hortaz, espazio pribatutik publikorako jauzia nabarmena da bi eleberri horien artean (Retolaza, 2007:
|
|
|
barne kontaketa. Olaziregik (1999) liburu horretan amodio debekatuak
|
ikusten
ditu. Gabonetako lau egunez Coro mojak Jesus Haurra jaiotzan ikusita sentitzen duen maitasun kontaezina azaltzen da ipuin horretan.
|
|
|
Olaziregik (1999) liburu horretan amodio debekatuak ikusten ditu. Gabonetako lau egunez Coro mojak Jesus Haurra jaiotzan
|
ikusita
sentitzen duen maitasun kontaezina azaltzen da ipuin horretan. Amodio debekatua, amatasun garatu gabekoa, edota Maria Guztiz Garbiaren irudia, sexu harremanik gabe haurra munduratu zuen Ama Birjinari buruz egindako irudi deseraikitzailea?
|
|
|
Dena dela ere, esperoan, esperantzan, haurdunaldiarekin lotzen den izenburupean, ipuinean, amatasunaren irakurketa modu mistiko edo ezustekoan proposatzera dator Urretabizkaia. Amatasun mistikotik hurbil dagoen irudikapen honek Zergatik panpox en eskaintzen den amatasun aldarritik gehiago du, beste bi eleberrietan
|
ikusi
ditugun amatasunek eskaintzen dituzten mugetatik baino. Izan ere, lehen bi eleberrietan amatasunaren alde negatiboak jartzen dira begi bistan.
|
|
|
229). Dolores Julianok (2004) eta Marina Subiratsek (2007) azpimarratu dute elkarbizitza, sendi tradizionaletik urrunduz, beste eredu pluralagoak hartzen ari dela, eta hor
|
ikusten
dituzte emakumeen sareak edota konstelazioak. Kontua da aztertu ditugun hiru eleberriotan Urretabizkaiak ez duela familia tradizionala irudikatzen, egitura horretatik urrundu egiten dela.
|
|
|
Maitasuna ere oso modu diferentean
|
ikusten
da hiru eleberrietan. Zergatik panpoxeta Koaderno gorria n abandonua azaltzen da, bietan senarrak abandonatzen du emaztea, baina bi eleberrietan oso modu diferentean ikusi da abandonu hori.
|
|
|
Maitasuna ere oso modu diferentean ikusten da hiru eleberrietan. Zergatik panpoxeta Koaderno gorria n abandonua azaltzen da, bietan senarrak abandonatzen du emaztea, baina bi eleberrietan oso modu diferentean
|
ikusi
da abandonu hori. Hiru eleberrietan maitasuna generoaren kategoria gisa ageri da, eta horrela landu dira amatasunaren eta zainketaren pragmatikak.
|
|
|
Hiru eleberrietan maitasuna generoaren kategoria gisa ageri da, eta horrela landu dira amatasunaren eta zainketaren pragmatikak. Baina Zergatik panpox eko amak abandonua eta zainketa sufrimendu gisa, eginbehar gisa, nahitaezko gisa
|
ikusten
du; Adrianne Richek esango zukeen bezala, maitasun gaindosi gisa ikusten du. Aldiz, Koaderno gorria ko amak eta Hiru Mariak nobelako protagonistek oso modu diferentean plazaratzen dute emakumeontzat genero edota kategoria politikoa den maitasuna.
|
|
|
Hiru eleberrietan maitasuna generoaren kategoria gisa ageri da, eta horrela landu dira amatasunaren eta zainketaren pragmatikak. Baina Zergatik panpox eko amak abandonua eta zainketa sufrimendu gisa, eginbehar gisa, nahitaezko gisa ikusten du; Adrianne Richek esango zukeen bezala, maitasun gaindosi gisa
|
ikusten
du. Aldiz, Koaderno gorria ko amak eta Hiru Mariak nobelako protagonistek oso modu diferentean plazaratzen dute emakumeontzat genero edota kategoria politikoa den maitasuna.
|
|
|
Berdintasunaren feminismoak, ordea, amek umeak ulertzeko erabilitako hizkera gutxietsi egin ohi du, betiere amaren nortasuna gutxitzen eta ezabatzen duelakoan. Diferentziaren feminismoak, aldiz, Luisa Muraroren teoriei jarraituz, umeak ulertzeko amek erabiltzen duten hizkuntza beste modu batera
|
ikusi
da. Amak, umeen hizkera erabilita, gutxietsi beharrean egokitu egiten direla dio Murarok.
|
|
|
Herri koxkor bateko baserritar hori limurtuko du Araibar zaldunak eta haurdun suertatuko da. Orduan, haurra sabelean daraman horrek irtenbide bat baino ez du
|
ikusiko
: Araibar zaldunarekin ezkondu.
|
|
|
Jakin ere badaki arau bat urratu duela eta egoerari aurre egin beharrean dela. Lehen lehenik, ezkontzan
|
dakusa
arau urraketak sorrarazitako arazoaren konponketa. Helburua erdiesterik izan ez duenean, heriotza zigorra ezarri bere buruari, eta trenbidera bere burua botata gauzatuko du.
|
|
|
Esan bezala, bere garaiko talde soziologiko zabalenaren ikuspegia islatu zuen, nahiz eta mendetako antzinatasuna izan. Euskal literaturaren tradiziori begiratu bat ematea aski da
|
ikusteko
6 eta 9 aginduen urraketaren gaiak izan duela tarterik. Tradizio horretan agerikoa da gizakumeek eta emakumeek jarrera desberdina erakutsi dutela aginduok urratzeko orduan.
|
|
|
Biak bat datoz batean, ez horregatik, bestean. Bat datoz arrazoi erlijiosoan, arima galtzeko arriskua
|
dakusa
gizonezkoak?; elkarrengandik urrutiratzen dira bestean: ohorea eta fama galtzeko arriskuak badarama emakumea gizonezkoak haragizko maitasunaz gozatzeko egindako gonbitak errefusatzera, saio horietan probetxurik atera ez izana?, heki ezin medra naite??
|
|
|
6 eta 9 aginduen urraketak ez dakar ondorio berdinik Manu Araibar eta Loli Menarentzat: Loli Menak bere izen ona galduta
|
ikusten
du. Izen onak inoiz ez du kezkatuko Manu Araibar.
|
|
|
Maitemindu izana du bizimodu aldaketaren eragile bakarra. Honen aurrean, haurdun dagoen Loli Menak ezkontzan
|
dakusa
galerei aurre egiteko modua. Ezezkoa jasotzean, bere buruaz beste egitea erabakitzen du arazoa konpontzeko.
|
|
|
Zureganako maite lera xamurra sentitzen asi nintzala aitortu nizunean, ez nizun gezurrik esan. Ondorengo asteetan, lendabiziko nire aizekai edo begitandua noski zitekeana, mardultzen, gizentzen eta kozkontzen (sic)
|
ikusi
dut, nire erraietako poz aundiaz. (...).
|
|
|
Ikuskera bera dario Erkiagari: gizakia ez
|
dakusa
eginaz doan izaki legez.
|
|
|
–Ain zuzen,
|
ikusi
al duzu oraintsu Le défroqué film izugarri hori?, 125.
|
|
|
Terminologia eta sailkapenetan dagoen anabasak ez du gehiegi laguntzen,
|
ikusi
bestela Fraserrek (1999) dioena eta ematen duen definizioa: –Whether they are called discourse markers, discourse connectives, discourse operators, or cue phrases (I shall use the term, discourse marker?), the expressions under discussion share one common property:
|
|
|
(Larringan 1996, 187).
|
Ikusten
den moduan, egileak zalantzak agertzen ditu elementu hauek kontzesiozko, aurkaritzazko edo birformulaziozko antolatzaileen artean kokatzeko orduan.
|
|
|
Euskararen kasuan, ordea, orain arteko datuekin (EGLU III, Sarasola, Elhuyar, EEH, OEH, Euskaltzaindiaren Hiztegia?) nekez egin daiteke horrelako sailkapen bat. Garcia Azkoagaren lanean (2013)
|
ikusten
den bezala, lan lexikografikoek ematen duten informazioaren arabera, dena delaeta dena den, adibidez, gaztelaniazko bost forma horien baliokidetzat har daitezke.
|
|
|
Adibide horien argitara, ez dirudi nahikoa lokailu moduan egin daitekeen ezaugarritzea eta beharrezkoa da beste dimentsio batzuk ere aintzat hartzea. Gauzak horrela,
|
ikusi
egin behar dira zein diren euskaraz dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erediskurtso markatzaileek dituzten zereginak eta diskurtsoan hartzen dituzten balioak.
|
|
|
Lan honetan, birformulazioa diskurtso fenomenotzat hartzen denez, eta bere erabilerak enuntziazio ikuspuntuaren aldaketa dakarrela (Roulet, 1987, 111) onartzen denez, ahal den neurrian, Larringanek erabiltzen dituen urratsei jarraiki egingo dugu azterketa, batez ere balio diskurtsiboan indarra jarrita, eta erakutsiko dugu aztergai ditugun birformulatzaile urruntzaileok ezaugarri eta zeregin nagusi batzuk baldin badituzte ere, diskurtsoaren ikuspegitik balio anitz har ditzaketela. Horretaz gain, Garcések (2008) aipatzen dituen zeregin ezberdinak ere kontuan hartuko dira, bereziki, aztertzen ari garen elementuen kasuan berak aipatzen dituen erabilerak gauzatzen diren ala ez
|
ikusteko
. Aztertzen ari garen birformulatzaile urruntzaileak sail jakin batean kokatu behar diren ikusten lagunduko digu horrek.
|
|
|
Horretaz gain, Garcések (2008) aipatzen dituen zeregin ezberdinak ere kontuan hartuko dira, bereziki, aztertzen ari garen elementuen kasuan berak aipatzen dituen erabilerak gauzatzen diren ala ez ikusteko. Aztertzen ari garen birformulatzaile urruntzaileak sail jakin batean kokatu behar diren
|
ikusten
lagunduko digu horrek.
|
|
|
Testua mintza jardueraren emaitza den neurrian, bertan agertzen diren hizkuntza formetan geratzen dira islatuta hiztunaren intentzioak eta nahi dituen interpretazioak bideratzeko aukeratzen dituen estrategiak. Maila honi dagokionez,
|
ikusi
dugu gorago zein forma hartzen dituzten elementu horiek Larringanek (1996) aztertutako corpusean, eta dena delaagertzen dela zerrendan. Zerrenda hori, ordea, mugatua da, aztertutako testuetan agertzen diren elementu aukeratuak besterik ez dituelako jasotzen, horregatik dena dela:
|
|
|
konklusio balioa, gaitzeste kutsua edo muturreko posizioak markatzea, tematizazioari lagundu, predikazioa komentatu, ustezko iritziei aurre hartu, ahots ezberdinak testura ekarri?
|
Ikus
dezagun, adibidez, edonola ereelementua konklusio balioarekin agertzen den testu zati bat:
|
|
|
Bestalde, oso pozgarria da
|
ikustea
gero eta gehiago direla idazle gizonezkoak aitortzen dutenak beren lanaren ardatz nagusia maitasuna dela, eta berau izan dela gai nagusietarikoa literaturaren historian zehar.Denaden, emakume baten ahoan beste modu batera entzuten da egitate hori. [Zortzi unibertso, zortzi idazle, Ana Urkiza (Alberdania, 2006) Orr.:
|
|
|
Dena den, kontzeptuak «zama ideologikoa» duela erantsi du: euskaraz hitz egiten den lurralde esparruaz mintzatzeko ez ezik, «juridikoki eta administratiboki Euskal Herria sortzeko borondatea»
|
ikusten
du epaiak kontzeptuaren erabileran. [' Euskal Herria' terminoa ezeztatu dute, Nafarroa barneratzen badu, MAITE ASENSIO,]
|
|
|
Aurrekoa bereziki da erabilgarria oinarri kasu beretik abiatuta hainbat perturbazio analizatzen direnean(
|
ikusi
7 kapitulua). Eskarmentuak erakusten du, dena den, itxuraz emaitzatik hurbil dauden baina arbitrarioak diren balioak erabiltzeak emaitza okerragoak ematen dituela profil lauak baino.
|
|
|
Lan honetara adibide gutxi batzuk besterik ez dira ekarri, baina asko eta era guztietakoak dira corpusak eskaintzen dituenak.
|
Ikusteko
geratzen da zer gertatzen den gainontzeko birformulatzaile urruntzaileekin(?) eta beti diren ordezkagarriak edo balio jakin batzuekin soilik.
|
|
|
Jakin badakigu hizkuntzaren erabileran jokoan jartzen diren estrategiak oso konplexuak direla, eta hiztunak estrategia eta intentzionalitate ezberdinak erabil ditzakeela esaten duenari eman nahi dion zentzuaren arabera eta hartzailearengan eragin nahi duen efektuaren arabera, eta horrela
|
ikusten
da ekarri diren adibideotan ere.
|
|
|
Adibideen argitara, lau birformulatzaileok elkarren baliokidetzat har daitezke, eta oro har, denek beregana ditzakete hemen
|
ikusitako
balio diskurtsiboak. Edozelan erebirformulatzailearen kasuan, ez dira aurkitu nahiko adibide balio guztiak erakusteko; arrazoia izan daiteke aldaera dialektala dela eta, behar bada, haren erabilera ahozko mintza jarduerari lotuago agertzen dela gehienetan.
|
|
|
Hemen dena dela, dena den, edonola ere, edozelan eremarkatzaileak
|
ikusi
ditugu, baina aztertzeke geratu dira birformulatzaile urruntzaile horiekin batera hiztegietan eta gramatiketan sailkatzen diren beste batzuk: nolanahi ere, hala eta guztiz ere, hala ere, izatekotan,?
|
|
|
nolanahi ere, hala eta guztiz ere, hala ere, izatekotan,?
|
ikusi
egin litzateke zein diren horien ezaugarriak eta balio diskurtsiboak eta bat datozen hemen aztertutako markatzaileekin.
|
|
|
bihurtzen da biformulazioaren helburu: horixe gertatzen da, esate baterako, hobeto esanda, hobeki esanda eta antzerako birformulatzaile zuzentzaileak edota labur esanda moduko birformulatzaileak erabiltzen direnean(
|
ikus
Garcés, 2008: 78).
|
|
|
Hots, eskala horretan hurrenez hurren urruntze maila handiagoa adierazten da aurreko formulazioari buruz, parafrasitik zuzenketaraino baikoaz birformulazioan. Geroago
|
ikusiko
dugunez, birformulatzaile esplikatiboen erabilera gehienak, baina ez guztiak, bete betean sartzen dira birformulazio parafrastikoaren barruan.
|
|
|
Bada, birformulazio prozesuetan bi erlazio mota bereizi izan dira(
|
ikus
, besteak beste, Gülich eta Kotschi, 1983, 1987, 1995; Bach, 2001; Garcés, 2008: 71):
|
|
|
Kasu honetan, gainera, birusak gizakien artean kutsatzeko ahalmena ere bazuela berehala
|
ikusi
zuten adituek, eta horrek kezkatu zituen, batez ere; izan ere, gaitza ohiko gripea hedatu ohi den gisan hedatuko zela ohartarazi zuten, oso bizkor, alegia. [EPD prentsa, Berria]
|
|
|
Aurreko adibideetan
|
ikus
daitekeenez, birformulatzaile esplikatiboen bidez lotzen edo kateatzen diren diskurtso atalak enuntziatu osoak (4) nahiz enuntziatu zatiak (5) izan daitezke, eta askotariko kategoria lexiko eta sintaktikokoak (perpausak, izen sintagmak, aditz sintagmak, izenak, aditzak?).
|
|
|
Ondorengo laburpen taulan
|
ikus
daitekeenez (ikus 3 taula), birformulatzaile esplikatiboek funtzio metadiskurtsiboak betetzen dituzte batik bat: hiztunak bere jarduera diskurtsiboaren kontzientzia dauka eta diskurtsoaren interpretazio zuzena egin dadin kontrolatu eta gidatu nahi du diskurtsoa; aurreko diskurtso atalaren formulazio argiago edo egokiago bat lortzeko erabiltzen dituen, bide seinale?
|
|
|
Ondorengo laburpen taulan ikus daitekeenez(
|
ikus
3 taula), birformulatzaile esplikatiboek funtzio metadiskurtsiboak betetzen dituzte batik bat: hiztunak bere jarduera diskurtsiboaren kontzientzia dauka eta diskurtsoaren interpretazio zuzena egin dadin kontrolatu eta gidatu nahi du diskurtsoa; aurreko diskurtso atalaren formulazio argiago edo egokiago bat lortzeko erabiltzen dituen, bide seinale?
|
|
|
Ondoko taulan
|
ikus
daitekeenez (ikusi 4 taula), EUDIMA corpuseko datu estatistikoen arabera, hiru hauek dira erabilera maiztasun handieneko birformulatzaile esplikatiboak: hau da, alegia eta hots, hurrenez hurren.
|
|
|
Ondoko taulan ikus daitekeenez(
|
ikusi
4 taula), EUDIMA corpuseko datu estatistikoen arabera, hiru hauek dira erabilera maiztasun handieneko birformulatzaile esplikatiboak: hau da, alegia eta hots, hurrenez hurren.
|
|
|
Ildo beretik, eta alorrez alorreko datu xeheak grafiko batean irudikatuz gero, 1.1 irudian
|
ikusten
den banaketa agertzen da.
|
|
|
|
Ikusten
denez, birformulatzaile esplikatiboek agerpen maiztasun desberdinak dituzte alorrez alor. Lege testuetan maiztasun erlatibo txikia dute (testu orokorretan dutenaren antzekoa).
|
|
|
Erregresioaren datuak (R2= 0,9103) berresten du banaketa hori irmoa dela, eta, ondorioz, birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasunak zerikusia izan dezakeela jakintza arloarekin, eta, zuzenbideko testuen kasuan behintzat, baita testu generoarekin ere. Izan ere, zuzenbideko testuen banaketa xeheari erreparatuz gero(
|
ikusi
1.2 irudia), argi geratzen da birformulatzaile esplikatiboek agerpen maiztasun nabarmen desberdinak dituztela lege testuetan eta testu akademikoetan; eta erregresio indizearen balio jasoak (R2= 0,9404), bestalde, agerian uzten du, Zientzia Juridikoen alorrean behintzat, testu generoaren araberako banaketa ere estatistikoki esangarritzat jo daitekeela.
|
|
|
Izan ere, maiztasun datuak Osagai Nagusien Faktore Analisia izeneko probaren bahetik pasatuz gero, agerian geratzen da korrelazio esangarria dagoela hots eta alegia birformulatzaileen agerpen maiztasunen artean batetik, eta hau da eta beste hitz batzuetan antolatzaileen artean, bestetik. Hori horrela, zuzenbidearen alorreko testuetan 1.3 irudian
|
ikusten
diren joerak bereizten dira:
|
|
|
|
Ikusten
denez, alde hori nabarmenagoa da lege testuen kasuan. Izan ere, lege testuetan birformulazio esplikatibo gehienak aposatuak dira; testu akademikoetan, aldiz, birformulazio esplikatibo gehienak azalpenezkoak dira edota, partzialak izanik ere, geroratuak azaltzen dira.
|
|
|
Azalpenezko birformulazio sekuentzia horiek bideratzeko, lan honetan aztertutako lau markatzaileak erabiltzen dira (hau da, alegia, hots eta bestela esanda). Hala ere, 5 taulan
|
ikus
daitekeenez, hau da markatzaileak besteek baino joera nabarmenagoa du azalpenezko birformulazio aposatu gabeak bideratzeko. Izan ere, lagin guztietan hau da markatzaileak agertzen ditu daturik jasoenak.
|
|
|
Izan ere, lagin guztietan hau da markatzaileak agertzen ditu daturik jasoenak. Joera horren indarra argiago
|
ikusten
da 6 taulan. Bertan ikus daiteke zenbat kasutan erabiltzen den partikula bakoitza birformulazio esplikatibo ez aposatuak markatzeko eta zein den, horrenbestez, bakoitzaren erabilera erlatiboa laginez lagin.
|
|
|
Joera horren indarra argiago ikusten da 6 taulan. Bertan
|
ikus
daiteke zenbat kasutan erabiltzen den partikula bakoitza birformulazio esplikatibo ez aposatuak markatzeko eta zein den, horrenbestez, bakoitzaren erabilera erlatiboa laginez lagin.
|
|
|
|
Ikusten
denez, lagin guztietan hau da markatzailea da, alde handiz, gehien erabiltzen dena azalpenezko birformulazio aposatu gabeei diskurtsoan bide egiteko. Hala ere, hau da markatzailea ez da zeregin horretarako erabiltzen den bakarra eta, lehen esan denez, beste funtzio batzuk ere betetzen ditu hau da birformulatzaileak.
|
|
|
Aurreko atalean
|
ikusi
denez, birformulatzaile esplikatiboek maiztasun txikiak dituzte lege testuetan zuzenbideko testu akademikoen aldean eta baita beste jakintza alor gehienetako testuen aldean ere. Haatik, agerpen maiztasun horiek testu orokorretan atzematen direnen paretsuak dira.
|
|
|
Aurreko atalean
|
ikusi
denez, birformulatzaile esplikatiboek maiztasun nabarmen handiagoak dituzte zuzenbideko testu akademikoetan lege testuetan baino. Izan ere, 3.2 ataleko 1.1 irudian ikus daitekeenez, zuzenbideko testu akademikoetan birformulatzaileen agerpen maiztasuna oso handia da.
|
|
|
Aurreko atalean ikusi denez, birformulatzaile esplikatiboek maiztasun nabarmen handiagoak dituzte zuzenbideko testu akademikoetan lege testuetan baino. Izan ere, 3.2 ataleko 1.1 irudian
|
ikus
daitekeenez, zuzenbideko testu akademikoetan birformulatzaileen agerpen maiztasuna oso handia da. Alegia, Zientziaren eta Teknologiaren alorreko corpus jakin batzuk kenduta, zuzenbideko testu akademikoak dira balio birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasun handienak dituztenak, betiere, EUDIMA corpusean bildutako testuei gagozkiela.
|
|
|
Zuzenbideko testu akademikoetan markatzaile hauek dituzten eginkizunei bagagozkie, bestalde, datu estatistikoek erakusten dutenez(
|
ikusi
5 taula), birformulazio esplikatiboen% 65 inguru azalpenezkoak dira eta birformulakizunaren ondoren txertatzen dira berbaldian, aposatu gabeko enuntziatu baten bitartez, eskuarki, puntu batez edota puntu eta komaren bidez bereizirik. Lege testuetan, berriz, askoz bakanagoak dira mota horretako kasuak(% 11,35 inguru).
|
|
|
Eremu diskurtsiboaren eta testu generoaren araberako joera bereizgarri horiek oso agerikoak dira, hain zuzen ere, arlo juridikoko testuetan. Izan ere, azterlanaren hasieran aurkeztu diren datuen arabera(
|
ikusi
3.2 atala), alor honetako lege testuek euskarazko testu orokorren antzeko ezaugarriak dituzte (birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasun erlatibo ertain txikia eta orekatua, eta nagusiki, erabilera metadiskurtsiboa); zuzenbideko testu akademikoek, berriz, Giza eta Gizarte Zientzien eta Zientzia eta Teknologiaren alorretako testuen antzeko ezaugarriak dituzte (birformulatzaile esplikatiboen... Alegia, lege testuetan birformulazio partzialak dira ugarienak eta testu akademikoetan, berriz, erabateko birformulazioek dute pisurik handiena.
|
|
|
Hala ere, azterlan honetan egiaztatu dugunez, lege testuetan birformulazio esplikatibo gehienak aposizio moduan agertzen dira (sintagma soil baten birformulazio gisa eskuarki) eta horien artean ugariak dira birformulakizunaren enuntziatuan tarteki gisa txertaturik ematen direnak. Bada, EUDIMA corpuseko adibidetegian
|
ikusi
dugunez, inguramendu horretan lau markatzaileak ageri badaitezke ere (alegia, hau da, hots zein bestela esanda), lege testuen kasuan hots erabiltzeko joera egiaztatzen da. Testu akademikoetan, berriz, nabarmen ugariagoak dira azalpenezko birformulazio esplikatibo aposatu gabeak, eta, corpuseko datuen arabera, inguramendu horretan maizago erabiltzen da hau da beste hiru markatzaileak baino.
|
|
|
|
Ikus
, besteak beste: Vázquez Veiga, 2011; Martín Zorraquino y Portolés, 1999:
|
|
|
Birformulakizunaren eta atal birformulatzailearen artean dagoen erlazioaren arabera, errazagoa, zailagoa edo are ezinezkoa izan daiteke birformulatzailea ezabatzea(
|
ikus
Garcés, 2009: 24).
|
|
|
Birformulatzaileak sailkatzean, beste irizpide orokorrago bat oinarri hartuta,, parafrastiko/ ez parafrastiko? bereizkuntza (gutxi gorabehera,, baliokidetza diskurtsiboa/ baliokidetzarik eza?) proposatu dute autore batzuek(
|
ikus
infra 2.4): irizpide horren arabera, parafrastikotzat hartuko genituzke, zalantza handirik gabe, esplikatiboak (esplikatibo batzuk, behinik behin); eta beste muturrean, ez parafrastikotzat hartuko genituzke zuzentzaileak.
|
|
|
Datu hauek kalkulatzeko EUDIMA corpusetik erauzitako adibide zerrendak murriztu dira corpus tresnak horretarako eskaintzen duen murrizketa baliabidearen laguntzaz(
|
Ikusi
http://www.ehu.es/ehg/ eudima/ corpusa/), baina, zerrendak eskuz egiaztatu dira. Bestalde, aposatu gabeko adibideen ehunekoa eragiketa hau eginez kalkulatu da:
|
|
|
ama pertsonaia apartekoa da poetarentzat, haren maitasuna ez da inoiz agortzen, eta seme edo alabarentzat inoiz ez dago sobran. Amatasuna gizakiaren baloreen artean gorengo mailan jarrita
|
ikusiko
dugu. Emakumearen irudia sarritan horri lotuta ageri da.
|
|
|
Emakumearen irudia sarritan horri lotuta ageri da. , emaztea, emakumea orokorrean, maite du, baina neurri handi batean andre hori ama bihurtuta
|
ikusten
du. Eta behin ama denean, orduan doinua sublimea egiten da, samurtasun eta goraipamenez josita.
|
|
|
–Beste ezaugarri formal batzuetan ere
|
ikusiko
dugu herri literaturaren eragina, errepikapenetan, adibidez.
|
|
|
Erkiagaren kasuan hiztegiak beretzat iturri izan barik, bera da hiztegigileentzat iturri agorrezina.
|
Ikusi
baino ez dago Retanaren Diccionario de Autoridades del Euskera delakoan zenbat eta zenbat adibide diren Erkiagarenak. Ordura arte beste inon jasota ez zegoena hor aurkituko dugu, eta adibidea sarri sarri Erkiagaren idatzietatik aterata.
|