|
2007
|
|
|
Koralen ugalketa beti ilargi beteko gauetan gertatzen dela atzemana zuten zientzialariek. Baina ez zegoen argi zerk lotzen zituen ilargia eta itsas animalia
|
horien
ugalketa. Ikerketen bidez, proteina
|
|
|
Koralen ugalketa beti ilargi beteko gauetan gertatzen dela atzemana zuten zientzialariek. Baina ez zegoen argi zerk lotzen zituen ilargia eta itsas animalia
|
horien
ugalketa. Ikerketen bidez, proteina fotosentikor bat aurkitu dute koraletan.
|
|
|
Erritmo
|
horiek
ulertzeko, koralen zelulak aztertu eta kriptokromo proteinak sortzen dituzten geneak aurkitu dituzte zientzialariek. Mota horretako proteinek argiarekin erreakzionatzen dute.
|
|
|
Irrati uhinak ez diren bestelako uhin luzeretan puntu bakar gisa behatzen da gune hori. Interferometriaren laguntzaz egindako behaketen arabera, berriz, objektu
|
horiek
nukleo bat eta partikula multzo bat dute beren egituran. Hegazkin batek uzten duen lorratzaren antzeko egitura dutela esan daiteke.
|
|
|
Badira etengabe izarrak sortu eta sortu ari diren zenbait galaxia. Galaxia
|
horiei
hizkera arruntean supernoben faktoria edo fabrika deritze (masa handiko izarrek eztanda egiten dute beren bizi zikloaren amaieran, supernoba gisa). Gaur egun, mota horretako galaxiak ikertzen dihardut.
|
|
|
Jakin badakigu galaxietan zulo beltz hipotetiko bat duen nukleo zentral bat existitzen dela. Horren harira, supernoben faktoria
|
horiek
ikertzen dihardugu. Horietan gertatzen den energia igorpena zerk eragiten duen ezagutu nahi dugu.
|
|
|
Horren harira, supernoben faktoria horiek ikertzen dihardugu.
|
Horietan
gertatzen den energia igorpena zerk eragiten duen ezagutu nahi dugu. Alegia, zulo beltzak igortzen duen erradiazioaren ondorioa den edota etengabeko izarren sorkuntzak sortzen duen zerbait den jakin nahi dugu.
|
|
|
Autoa ez zen gidaririk gabekoa, pertsona batek azeleratzen eta balaztatzen baitzuen. Baina, bi gauza
|
horiek
kenduta, beste guztia PANS izeneko nabigazio plataformak (Portable Avanced Navigation Suport) egiten zuen; ordenagailuz, GPSz eta beste hainbat sistemaz osatutako multzo batek. Geroztik, gidaririk gabeko auto robotikoen mundua asko aurreratu da, baina ez hainbeste software mailan.
|
|
|
Geroztik, gidaririk gabeko auto robotikoen mundua asko aurreratu da, baina ez hainbeste software mailan. PANS sistemak integratua zuen softwarearen antzekoak erabiltzen dituzte gaurko auto robotikoek; programa
|
horiei esker
, ordenagailuek garun baten funtzionamendua simulatzen dute.
|
|
|
Banaka, neuronak ez dira oso ahaltsuak; seinale elektriko txikiak jaso, pixka bat aldatu, eta bidali egiten dituzte. Baina, taldeka, neuronak oso ahaltsuak dira, unitate txiki eta sinple
|
horiek
sare handi eta sofistikatu batean daudelako antolatuta.
|
|
|
Adimen artifizialaren definizio gehienetan, argudiatu, arrazoitu, interpretatu, ikasi eta horrelako aditzak azaltzen dira. Kontua da nola egin ditzakeen ordenagailu batek gauza
|
horiek
. Jakina, garunak egiten ditu, milioika neuronaren eta konexioren bitartez.
|
|
|
Input bat eman behar zaio, datuak sartu. Datu
|
horiek
ez dira zuzenean neurona guztietara iristen; gutxi batzuek hartzen dituzte, tratatzen dituzte eta transmititzen dizkiete konektatuta dituzten neuronei. Seinale elektriko baten modura transmititzen dira datuak neuronaz neurona, irteerako neuronetara iritsi arte.
|
|
|
Seinale elektriko baten modura transmititzen dira datuak neuronaz neurona, irteerako neuronetara iritsi arte. Azken neurona
|
horiek
output bat ematen dute.
|
|
|
Ezinezkoa dirudi, adibidez, inprimatutako letrak (karaktereak) bereizten dituen neurona sare bat diseinatzea. Baina ohikoak dira sare
|
horiek
: OCR sofware deritze.
|
|
|
Oso litekeena da sareak ezin ikasi izatea, martxan jarritakoan ez geratzea edo zentzurik gabeko emaitzak ematea. Kasu
|
horietan
, sarea doitu egiten dute: neuronak gehitu edo kendu, sarea bera berregituratu edo neurona bakoitzak egiten duen eraldaketa aldatu.
|
|
|
Neurona bakoitzak pisu bat eman behar dio jasotzen duen seinale bakoitzari (pisu hori, ingelesezko weight, irteerako seinalean izango duen eraginaren neurketa bat da). Hain zuzen ere, ikaste prozesuaren gakoetako bat pisu
|
horiek
doitzea da. Funtzio matematikoak dira neurona sareak arrakasta izan dezan informatikariek landu behar duten faktore nagusietako bat.
|
|
|
Input asko zituzten, baina output bakarra. Izan ere, output hori 0 edo 1 zenbakia zen, inputeko balioen eta balio
|
horien
pisuaren arabera. Gerora ikusi zuten pertzeptroiek ikasteko oso ahalmen mugatua zutela.
|
|
|
Kasu bitxi bat: ardien elikatze faseei ordenagailuz jarraitzeko, animalia
|
horien
soinuak aztertzen dituen neurona sare bat egin zuten Australiako ikertzaile batzuek.
|
|
|
Ikatza berdetzeko planetan, zentral mota horren aldeko apustua egiten dute, batez ere. Zentral
|
horietan
ikatza zuzenean erre ordez, gasifikatu egiten da lehenik. Horretarako, ikatza oxigenoarekin eta ur lurrunarekin tratatzen da, presiopean.
|
|
|
IGCC zentraletan, aldiz, zentrala bera da oso garestia. Baina,
|
horietan
, aitzitik, errentagarriagoa litzateke CO 2 a biltzea. Dena den, merkeena CO 2 a isurtzen jarraitzea izango da beti.
|
|
|
Ia herrialde guztietan dago ikatza, nahiz eta erreserba handienak AEBn, Errusian eta Txinan egon. Berriz ere petrolioarekin eta gasarekin konparatuz,
|
horien
ia% 70 Ekialde Ertainean dago.
|
|
|
Datu
|
horiek
kontuan izanik, ez da harritzekoa hainbat herrialde ikatzean interesaturik egotea. Izan ere, dagoen erregai fosilik ugariena da, merkea da, eta, gainera, nork bere etxean dauka.
|
|
|
Esaterako, ohikoa da nitrogenoa eta sufrea izatea. Ondorioz, ikatza erretzean nitrogeno eta sufre oxidoak (NO x eta SO x) ere isurtzen dira; eta
|
horiek
euri azidoa eragin dezakete. Beste ezpurutasun batzuk metal astunak tartean materia partikulatu gisa askatzen dira, eta smoga sor dezakete.
|
|
|
Eta bide horretatik doaz, hain zuzen ere, AEBren eta EBren planak ere. Helburua da teknologia
|
horiek
ahalik eta gehien eta azkarren garatzea, ikatza berdeagoa bihur dadin.
|
|
|
Aldaketa
|
horiek
noiz gertatu behar duten zorrotz kontrolatzen dute fruituen industrian dabiltzanek. Saltokietan banatu aurretik, biltegietan gordeta edukitzen dituzte fruituak denbora tarte jakin batez.
|
|
|
Ondutakoan eta erosleek nahiko dituzten ezaugarriak lortutakoan eramaten dituzte fruituak saltokietara. Esan beharra dago, dena den, fruitu mota bakoitzak berezko ezaugarriak dituela, eta bakoitza bildu, garraiatu eta zaintzeko ezaugarri
|
horiek
hartu behar dituztela kontuan; alegia, mota bakoitza tenperatura eta oxigenoaren kontzentrazio kondizio jakin batzuetan gorde behar da, denbora jakin bat eduki daiteke biltegiratuta eta abar. Izan ere, fruitu batzuentzat egokiak diren kondizioak kaltegarriak izan daitezke beste batzuentzat.
|
|
|
Mamia pixkanaka sortzen da, eta fruitua gero eta gehiago handitzen da, guztiz garatu arte: fruituaren zelula guztiek behin betiko tamaina hartzen dute, bakoitzaren funtzioak behar bezala definitzen dira, eta funtzio
|
horiek
betetzeko behar dituzten elementu biokimikoak ekoizten dira. Une horretan fruitu hori prest dago banako berri bat sortzeko.
|
|
|
Ekuazio matematiko konplexuagoekin, gorputz atalen hazkunde dinamikak eta atal
|
horiek
elkarren artean erlazionatzeko moduak definitzen dituzte. Gorputz atalen hazkunde dinamikak aurreikusteko termino esponentzialak dituzten erregresio ez linealen zenbait ekuazio matematiko konplexuren premia dago.
|
|
|
Gorputz atalen hazkunde dinamikak aurreikusteko termino esponentzialak dituzten erregresio ez linealen zenbait ekuazio matematiko konplexuren premia dago. Ekuazio
|
horietako
batzuk bareen hazkunde dinamika azaltzeko asmatutakoak eta egokitutakoak dira. Izan ere, ekuazio horietako terminoek esangura biologikoa dute izan.
|
|
|
Ekuazio horietako batzuk bareen hazkunde dinamika azaltzeko asmatutakoak eta egokitutakoak dira. Izan ere, ekuazio
|
horietako
terminoek esangura biologikoa dute izan.
|
|
|
Gorputz atal guztien funtzionamendu koordinatua azaltzeko, berriz, modelo dinamikoak definitzen dituzte. Modelo dinamiko
|
horietan
gorputz atalen hazkunde dinamikak, janaritik eratorritako baliabideen menpekoak ez ezik, gorputz atalen elkarren arteko lotura eta harremanen menpekoak ere badira.
|
|
|
EHUko ikertzaile taldeak urteak daramatza bareen hazkuntzaren konplexutasuna ikertzen. Animalia baketsu
|
horiek
bere horretan ikusita, inork gutxik imajina dezake hazkuntza hain konplexua dutela.
|
|
|
Protagonistak eszenatoki batetik bestera joan behar du, agertzen zaizkion oztopoak gaindituta. Oztopo
|
horietaz
gain, hizkuntzari, matematikari eta inguruaren ezaguerari buruzko galderak agertuko zaizkio, eta ondo erantzun ditu, jokoan aurrera egiteko.
|
|
|
500 metro luze eta 230 metro zabal da, eta sabaia 125 metroko garaieran du. Neurri
|
horiekin
, Europan ezagutzen den lur azpiko gela handiena da, eta munduko hirugarrena. Adituek diotenez, Euskal Herriko lur azpiko egitura monumental handiena da Pozalaguakoarekin batera.
|
|
|
Ezaugarri
|
horiek
kontuan izanda, argi dago ez dela lan erraza izan argazkiak ateratzea. Materiala haraino jaitsi behar izan dute, eta espazio handi hori behar bezala argiztatu.
|
|
|
Hain zuzen, sei base pare 12,8 aldiz errepikatuta izatea da muga; telomeroak hori baino gutxiago baditu, akatsak gertatzen dira zelulak banatzean. Akats
|
horien
ondorioz, zelulak hil egiten dira, edo minbizia sor dezaketen mutazioak agertzen dira.
|
|
|
Nigeria, India, Pakistan eta Afganistan dira oraindik poliomelitis kasuak dituzten herrialde bakarrak, eta,
|
horietan
birusa desagerraraztea lortuz gero, baztangaren ondoren txertaketa bidez desagerrarazten den bigarren gaixotasuna izango litzateke.
|
|
|
Mikel Igaralderen eta José Sobradoren Mesas circulares moviles (Mahai biribil mugikorrak) proposamena, eta Iñaki Estebanen eta Joseba Garrazaren Modular Lighting (Argiztapen modularra) proposamena. Bi lan
|
horiek
argiztapen malguaren kontzeptuan oinarritzen dira: pertsonaren motibazioaren araberako atmosfera sortzen dute.
|
|
|
Izarren jaiotzaren teoria zabalduenak dio galaxien baitan sortzen direla,
|
horien
eboluzioarekin lotura estuan. Galaxietatik kanpo aurkitu izan dira izarrak, baina ez dute teoria zalantzan jarri,
|
|
|
Izarren jaiotzaren teoria zabalduenak dio galaxien baitan sortzen direla,
|
horien
eboluzioarekin lotura estuan. Galaxietatik kanpo aurkitu izan dira izarrak, baina ez dute teoria zalantzan jarri, jatorrizko galaxiatik kanporatuak izan zirela pentsatu izan baita, gertaera bereziren baten eraginez.
|
|
|
ESO 137 galaxiaren isatsari begira jarri dituzte bi tresnak, eta biekin ateratako argazkiak konbinatuta izar gaztez osatutako 29 eskualde aurkitu dituzte. Dirudienez, izar
|
horiek
han bertan jaioak dira, gazteegiak baitira galaxiaren baitan sortuak izateko.
|
|
|
Nanopartikulen gaia arlo interesgarria da oso. Gainera, azken urteotan, zenbait teknika garatu dira, eta horiek guztiek aukera eman digute gu geuk, zientzialariok, nanometroaren eskalan lan egiteko, baita partikula
|
horiek
manipulatzeko ere, metodo fisikoen nahiz kimikoen bidez.
|
|
|
Medikuntzaren arloan, berriz, nanopartikula magnetikoek bide berriak irekitzen dituzte minbiziaren aurkako tratamenduetan. Partikula
|
horiek
giza gorputzean sar daitezke, eta, haien ezaugarri magnetikoei esker, behar bezala behatu eta soilik zelula kantzerigenoetara bideratu daitezke, zelula osasuntsuetan inolako kalterik eragin gabe.
|
|
|
hipertermia eragiteko erabil daitezke. Hipertermia partikula magnetikoak tumorean metatzean oinarritzen da; frekuentzia altuko kanpoko eremu magnetiko bat aplikatuz, partikula
|
horiek
berotuko lirateke, eta, horren ondorioz, partikula horiek dauden ehuna berotu egingo litzateke, eta zelula kantzerizelula kantzerigenoen heriotza termikoa gertatuko litzateke.
|
|
|
hipertermia eragiteko erabil daitezke. Hipertermia partikula magnetikoak tumorean metatzean oinarritzen da; frekuentzia altuko kanpoko eremu magnetiko bat aplikatuz, partikula horiek berotuko lirateke, eta, horren ondorioz, partikula
|
horiek
dauden ehuna berotu egingo litzateke, eta zelula kantzerizelula kantzerigenoen heriotza termikoa gertatuko litzateke.
|
|
|
Ordenagailua piztean behatzen diren laukitxo
|
horiek
egiten dute memoria gogorraren eta ram memoriaren arteko konexioa. Berez, denbora galtzea besterik ez da.
|
|
|
Laburbilduz, erdieroale magnetikoen helburua litzateke ordenagailuak sistema bakar bat izatea, bi memoria izan ordez, eta sortu ahala informazio guztia gordetzea. Hori da, hain justu, hamaika ikertzailek,
|
horien artean
guk geuk, lortu nahi duguna eskala nanometrikoaren ikuspuntutik.
|
|
|
Ikerketa
|
horietan
, urre nanopartikulek ezaugarri magnetikoak dituztela aurkitu duzue...
|
|
|
Hirurehun artikulu baino gehiago argitaratu ditu, eta
|
horietako
askok aldizkari entzutetsuenetan izan dute beren lekua. Bost mila erreferentzia baino gehiago izan ditu.
|
|
|
Uretan disolbatuta sulfuro metalikoak ateratzen dira, eta, ozeanoaren ur hotzarekin kontaktuan jartzean, hauspeatu egiten dira berehala. Horrela, pirita (FeS 2), kalkopirita (CuFeS 2), blenda (ZnS) eta galena (PbS) pixka bat, eta kaltzio sulfato (CaSO 4) zuria duten egitura
|
horiek
sortzen dira. Beste gatz mineral batzuk (burdin, manganeso eta kobalto hidroxidoak) tximiniaren gainean 200 metrora geratzen dira flotatzen, eta, pixkanaka, inguruko basaltozko arroken gainean metatu, eta azal beltz bat sortzen dute.
|
|
|
Kasu honetan, mioblastoen edo muskulu zelulen zelula ama helduak erabili dituzte. Lan horren berrikuntza nagusia da zelula ama
|
horiek
kateter bidez txertatzen dituztela, eta ez, mota horretako orain arteko entseguetan bezala, ebakuntza irekia eginda. Teknika berritzaile hori dagoeneko probatu dute animaliekin egindako zenbait esperimentutan.
|
|
|
Lehendabizi, zelula amak mioblastoak erauzi behar dira gaixoaren hankako muskulu ehunetik, biopsia bidez. Lan horretan, anestesia lokala erabiltzen dute. Ikertzaileek muskulu ehun horretako laginetik zelula ama helduak bakartzen dituzte, eta zelula
|
horiek
berariazko hazkuntza medioan hazten edo ugaltzen uzten dituzte hilabete inguru, transplantea egin ahal izateko behar adina zelula izan arte.
|
|
|
Zelulen hazkuntza hori Nafarroako Unibertsitate Klinikako GMP (Good Manufacturing Practice) laborategian egiten dute. Bestelako hazkuntza ikerketetan ez bezala, zelula
|
horien
hazkuntzan gaixoaren beraren seruma erabiltzen dute, eta, horrenbestez, aurkako erreakzioak gertatzeko arriskua murrizten da (oro har, animalia jatorriko seruma erabiltzen dute bestelako ikerketetan). Hala, Juan José Gavira Nafarroako Unibertsitate Klinikako kardiologoaren esanean, infekzio, alergia nahiz erreakzio immunologiko posibleak saihesten dira, ez baitituzte proteina arrotzak txertatzen.
|
|
|
Gutxi gorabehera hilabete pasatu ostean, hazitako zelula
|
horiek
gaixoaren bihotzean txertatzen dituzte kateterismo bidez; alegia, injekzio kateter berezi batez. Zelulak infartua jasan duten muskulu kardiakoan eta haren inguruan txertatzen dituzte.
|
|
|
Zelulak infartua jasan duten muskulu kardiakoan eta haren inguruan txertatzen dituzte. Dena den, aurrez, zelula ama heldu
|
horien
lagin bat aztertzen dute mikrobiologia laborategian, infekziorik ba ote duten edo ez ikusteko, eta osasuntsu daudela ziurtatzeko.
|
|
|
Ez genuke sekula bukatuko. Izan ere, zenbakiak hamartar kopuru amaigabea du, eta hamartar
|
horiek
ez dute periodikotasunik, hau da, ez dira errepikatzen. Horregatik, zenbaki bidez adierazi ordez, ikur baten bidez adierazten da. zenbakia bezala, beste batzuk ere adierazten dira letra bidez. Denetan famatuena zenbakia da.
|
|
|
Fisiologiakoa edo Medikuntzakoa, Fisikakoa eta Kimikakoa,
|
horiek
dira zientzia arloko Nobel klasikoak. Aurten, genetikoki eraldatutako sagu ereduak sortzeko metodologia, magnetorresistentzia erraldoia, eta gainazalen kimika izan dira sarietako gaiak.
|
|
|
Hiru ikertzaileek funtsezko aurkikuntzak egin dituzte genetikoki eraldatutako sagu ereduak sortzeko teknika garatzeko. Sagu
|
horiek
generen bat inaktibatuta izaten dute normalean (knockout saguak), eta aldaketa genetiko hori ondorengoei transmititzeko gai dira. Biomedikuntzan izugarrizko garrantzia dute, tresna oso baliagarria baitira oinarrizko ikerketan zein terapia berrien ikerketan.
|
|
|
Materialak finak izateari esker lortu dute ordenagailu eramangarriak, musika erreproduzitzaileak eta abarrak gero eta txikiagoak izatea. Sistema
|
horietan
, informazioa oso trinko paketatuta dago disko gogorretan. Informazioa noranzko desberdinetan magnetizatuta dauden gune mikroskopiko gisa gordeta dago.
|
|
|
Gailu
|
horien
irakurgailuek diskoak aztertu eta haietan gordeta dauden magnetismo aldaketak erregistratzen dituzte. Zenbat eta trinkoagoa izan disko gogorra, orduan eta txikiagoak eta ahulagoak izango dira gune magnetikoak.
|
|
|
Zenbat eta trinkoagoa izan disko gogorra, orduan eta txikiagoak eta ahulagoak izango dira gune magnetikoak. Gune
|
horiek
irakurtzeko diren irakurgailuek, beraz, oso sentikorrak izan dute. Magnetorresistentzia erraldoi deritzon efektuan oinarrituta dagoen buru irakurgailu bat gai da aldaketa magnetiko txiki horiek detektatzeko eta erresistentzia elektrikoaren aldaketa bihurtzeko.
|
|
|
Gune horiek irakurtzeko diren irakurgailuek, beraz, oso sentikorrak izan dute. Magnetorresistentzia erraldoi deritzon efektuan oinarrituta dagoen buru irakurgailu bat gai da aldaketa magnetiko txiki
|
horiek
detektatzeko eta erresistentzia elektrikoaren aldaketa bihurtzeko.
|
|
|
Zenbat eta finagoak izan irakurgailuaren geruzak, orduan eta gehiago trinkotu ahal izango da disko gogorren informazioa, geruzak gai izango baitira magnetizazio aldaketa txiki
|
horien arabera
aldatzeko beren magnetizazioa.
|
|
|
Hark erabilitako metodologiak molekulen modelizazio teorikoa, teknika espektroskopiko aurreratuak eta laborategiko prozedura asko konbinatzen zituen gainazalean gertatzen zena agerian uzteko. Teknika
|
horien bitartez
, solidoen beste prozesu asko ikertu ahal izan dira, adibidez, erdieroaleen industrian (elektronikaren industria), erregaien erreketaren optimizazioan (automobilgintzan) eta abar luze batean.
|
|
|
Litekeena da izenez oso ezagunak ez izatea, baina IKTek berebiziko protagonismoa dute egungo bizimoduan, eta gehienok egunero erabiltzen ditugu. Gauza asko biltzen dituzte hiru hizki
|
horiek
. Azken finean, informazioa jasotzeko eta emateko komunikatzeko eta informazio hori hainbat modutan erabili ahal izateko teknologia guztiak dira IKTak:
|
|
|
Kamelido
|
horiek
harresiz inguratutako ukuiluetan sartzen zituzten, eta, han, hainbat landare erraz ugalduko ziren naturalki. Abeltzainak arreta jarriko zien han hazten ziren landare jangarriei, eta haien hazkuntza bultzatzeko ahaleginak egingo zituen.
|
|
|
Patata gutxiago saldu arren, kontsumitzaileak geroz eta zorrotzagoak dira. Horregatik, patataren kalitatea asko hobetu da, eta, urtero, patata barietate berriak ateratzen dira merkatura,
|
horietako
bakoitza bere ezaugarri bereziekin. Hala, gaur egun, egosteko patatak daude, frijitzekoak, bereziki zorroko patata frijituak egiteko industriara zuzendutakoak, lehortuta maluta eran kontserbatzeko egokitutakoak...
|
|
|
Patata landarearen ehunka espezie daude, eta
|
horietako
batzuei etekin handia ateratzen diete komertzialki. J.L. Gomez
|
|
|
germoplasma banku handi bat dute, hau da, hainbat barietate komertzialen eta ikerketan lortutako klonen material genetikoa. Horri esker, barietate berriak erregistratu dituzte, eta
|
horietako
hiruk arrakasta komertziala izan dute. Zorba eta Nagore izenekoak industriarako hazten dituzte Alemanian, eta Gorbea izenekoa freskoan kontsumitzeko saltzen da.
|
|
|
Klima aldaketaren adierazle da hori. Testuinguru honetan, WCRPren klima aldakortasunari eta iragargarritasunari buruzko proiektua lagungarria da muturreko egoera klimatikoak hobeto iragartzeko, eta
|
horien
eredu hobeak egiteko egun, hilabete eta urteen denbora eskaletan.
|
|
|
Ozeanoak behatzea,
|
horiek
ulertzeko
|
|
|
In situ sare
|
horien artean
, Argo buien sarea da azkarren hazten ari dena. Ozeanoa neurtzeko tresna robotizatu eta automatikoak dira Argo buiak, eta ozeanoan 2 km-ko sakoneran ezartzen dira.
|
|
|
tenperatura, lasterrak eta, askotan, presio barometrikoa. Itsas gainazalaren tenperaturari buruz sateliteek egindako kalkuluak egiaztatzeko datu errealak ematen dituzte buia
|
horiek
, eta ozeanoaren gainazaleko lasterren lekuko onenak dira haizeak eta ozeanoetako zurrunbiloek gidatzen dituzte haiek ere. Halaber, eguraldiaren iragarpenak hobetzen dituzte, gainazalaren presioaren berri emanez.
|
|
|
Denbora errealean ematen dituzte datuak. Datu
|
horiek
hauen bidez lortzen dira, batez ere: Argo balizak (urdin ilunak), noizbehinkako itsasontziak (gris argiak, urdin argiak eta horiak), buia finkoak eta jitoan dauden buiak (gorriak).
|
|
|
Askatutako kobre hari baten bidez ematen ditu datuak giza ilea baino meheagoa da haria. Sistema globalaren funtsezko zati dira behaketa
|
horiek
, eta JCOMMren behaketa ontzietako taldeen bidez koordinatzen dira. Kapitainak eta ontziaren konpainiak doan ematen dituzte zerbitzuak; borondatez ematen dute beren denbora eta espazioa ontzian.
|
|
|
Erregaia, mantentze lanak eta 3 laguneko taldea (bitarteko ofizial, ingeniari eta marinelen taldea) ordaintzeko, egunean 20.000 dolar behar dira. Ontzi boluntario
|
horiek
, halaber, jitoan dauden gainazaleko buiak eta Argo buiak hedatzeko eragilerik garrantzitsuenetako bat dira, behaketa sareko hutsuneak betez joaten baitira, agertu ahala.
|
|
|
Klima zaintzeko, iragartzeko eta ikertzeko diseinatu zen GOOSen osagai globala, baina eguraldiaren eta itsas egoeraren iragarpena hobetzen ere laguntzen du. Ozeanoei buruzko datuak (gaur egun 70 herrialde inguruk ematen dituzte) era koordinatuan kudeatzen eta hedatzen ditu, eta,
|
horietan
oinarrituta, ozeano eta klima ereduak sortzen dituzte, baita beste zenbait produktu ere. Esaterako, IOCek funtzio garrantzitsua du arrisku naturalen mundu osoko alertak koordinatzen, batez ere tsunamiei dagokienez.
|
|
|
Ozeanografia ikertzaileen etengabeko lanari esker eraiki ziren ozeanoa behatzeko sareak. Nolanahi ere, sarea izateak berak arazoak sortzen ditu; adibidez, azal azpiko lasterrak neurtzeko tresnek hamar urte baino gehiago daramatzate Atlantikoko zirkulazio termohalinoa kontrolatzen; baina
|
horietako
batzuk ez dituzte berrituko, ikerketa agentzia nazionalek nahiago baitute zerbait berria sortu. Zaintza hori amaitu ostean, ez da beste ezer egongo hutsune hori betetzeko.
|
|
|
Datuak kudeatzeko trebakuntza ikastaroa, IOCren Nazioarteko Ozeanografia Datuak eta Informazioa Partekatzeko Bulegoan (IODE) (Oostende, Belgika). Ozeanoa behatzeko sistemetan parte hartzeko gaitasun handiagoa ematen diete herrialdeei ikastaro
|
horietan
, eta sistema horietatik onurak nola atera irakasten diete. (Argazkia:
|
|
|
Datuak kudeatzeko trebakuntza ikastaroa, IOCren Nazioarteko Ozeanografia Datuak eta Informazioa Partekatzeko Bulegoan (IODE) (Oostende, Belgika). Ozeanoa behatzeko sistemetan parte hartzeko gaitasun handiagoa ematen diete herrialdeei ikastaro horietan, eta sistema
|
horietatik
onurak nola atera irakasten diete. (Argazkia:
|
|
|
Ipar Atlantiko polarrean sortutako sakoneko ur hotz, gazi eta dentso
|
horiek
, jatorritik hegoalderantz doazen fluxu sakonek garraiatzen dituzte, eta, ehunka urteren poderioz, beste zenbait ozeanoetara hedatu ondoren, haizeak eta mareek gainazalera ekartzen dituzte berriro ere. Han, eguzkiak berotu eta euriak gezatu egiten dituzte.
|
|
|
1 Harry Bryden ek eta haren lankideek argitaratu zituzten aurkikuntza
|
horiek
, Nature aldizkariaren 2005eko abenduaren 1eko alean.
|
|
|
Oro har, ur beroen kontzentrazio baten gainetik igotzen da airea Pazifikoko mendebaldean (goiko irudia), eta ekialdeko azaleko haizeak erakartzen ditu. Haize
|
horiek
bero mantentzen dute kontzentrazioa, ur beroa pilatuz. El Niñoren agerraldi batean (beheko irudia), zerbaitek ahuldu egin ditu azaleko haizeak, eta horrek aukera ematen dio ur beroari ekialderantz joateko.
|
|
|
Hain zuzen ere, galdera
|
horiei
erantzun nahian ari da Munduko Klima Ikertzeko Programa (WCRP). Programa hori UNESCOren Gobernuen arteko Ozeanografia Batzordeak (IOC), Munduko Meteorologia Erakundeak (WMO) eta Zientziarako Nazioarteko Kontseiluak (ICSU) babesten dute.
|
|
|
Aparteko bero hori ozeanoek xurgatzen dute batez ere. Bestalde, azal azpiko ozeanoak ez dute gainazalekoek bezainbat zarata eguraldiak eta urtaroek eragiten diote gainazalari, eta, beraz, lehen
|
horietan
daude klimaren epe luzeko aldaketaren seinale argienak.
|
|
|
Eta ikusi dute handienek hodi trakeal handiagoak dituztela proportzioan txikiek baino oxigenoa gorputz atal guztietara garraiatzeko erabiltzen dituzten egiturak dira hodi trakealak. Ikertzaile
|
horien arabera
, hanketako hodi trakealek mugatzen dute, batez ere, kakalardoen tamaina; eta, egin dituzten kalkuluen arabera, kakalardoak izan dezakeen tamaina handiena Titanus giganteus ek duena da, hain zuzen ere.
|
|
|
Hortaz, nola bizi izan ziren
|
horiek
baino kakalardo handiagoak. Bada, azalpena airearen oxigenoan dago:
|
|
|
Azido laktikoa jarduera fisikoarekin lotzen dugu, jarduera fisikoa egitera ohituta ez daudenekin, hain zuzen. Norbaitek muskuluak ohi baino gehiago lantzen baditu, ehun
|
horietan
azido laktikoa
|
|
|
Azido laktikoa jarduera fisikoarekin lotzen dugu, jarduera fisikoa egitera ohituta ez daudenekin, hain zuzen. Norbaitek muskuluak ohi baino gehiago lantzen baditu, ehun
|
horietan
azido laktikoa metatzen zaio. Oro har, azido laktikoak kutsu negatiboa du.
|
|
|
Eta denborarekin eredu bakoitzean zer gertatzen zen ikusi dute (birtualki, hamar milioi urte igaroarazi dituzte eredu bakoitzean). Bada, simulazio
|
horien arabera
, Kuiper-en gerrikoko objektu batek Lurra jotzeko arriskua% 30 handiagoa da Jupiter egonda, gabe baino.
|
|
|
Simulazioak datu argigarriak eman ditu, Jupiterren ezkutu izaera zalantzan jartzeko adinakoak. Hala ere, kontuan izan behar da, eta adituek hala nabarmendu dute, eredu
|
horiek
ez dituztela eguzki sistemako objektu guztiak aintzat hartzen, eta, beraz, emaitza ez dela hitzez hitz hartu behar.
|
|
|
Eskari horri erantzuteko moldatuta daude hegaztien birikak; ez dago haiek bezalako birikak dituen beste animaliarik. Hainbat aire zakutako sistema bat dute, eta,
|
horiei esker
, arnasketa oso eraginkorra izatea lortzen dute.
|
|
|
Bizitza erritmo azkar horretan, oso garrantzitsua da arina izatea ere, hegoek animalia airean mantentzeko ahalik eta energia gutxien behar izan dezaten. Azken batean, hegaztia zenbat eta astunagoa izan, orduan eta hego eta muskulu handiagoak ditu goratu ahal izateko, eta
|
horiek
mugitzeko energia gehiago. Pisua arintzeko, hegaztiek hezurretara jo dute:
|
|
|
Eguzkiak berotzen duenean, lurzoruaren inguruan dagoen airea ere berotu egiten da, eta, aire beroak hotzak baino gutxiago pisatzen duenez (dentsitate txikiagoa duelako), gora egiten du. Korronte termikoak dira
|
horiek
.
|
|
|
Bestelako goranzko korronteak ere badaude; adibidez, haizeak mendi, labar edota eraikin baten kontra jotzen duenean, horren gainetik pasatzeko joera du, eta gora egiten du. Hegazti planeatzaileak gai dira goranzko korronte
|
horiek
hegoen azpian hartu, eta batere ahaleginik egin gabe, gora egiteko.
|
|
|
Hegazti batzuek, hegoak etengabe astindu beharrean, etenaldiak egiten dituzte tarteka. Etenaldi
|
horietan
hegoak geldirik izaten dituzte, abiadura galdu arte. Noiznahi ikus ditzakegu usoak, txolarreak, txantxangorriak... era horretan hegan egiten.
|
|
|
Korronte termikoen menpe bizi ez diren hegaztiek arrano arrantzalea dugu
|
horietako
bat ez dute planeatzaileek bezainbeste arazo ur masa handiak zeharkatzeko. Erraztasun bera dute itsasoaren edo lurraren gainetik hegan egiteko.
|
|
|
Hegaztiek probetxua ateratzen diete aerodinamikaren ezaugarri
|
horiei
. Hegoak zabalik dituztela, mugitu gabe, hego bat hartu eta zeharka ebakiko bagenu, tanta luzanga etzan baten irudia lortuko genuke.
|
|
|
Jakina, elikagaiek eta oxigenoak azkar iritsi behar dute hegoak mugitzen dituzten muskuluetaraino. Beraz,
|
horiek
garraiatzen dituen odolak abiadura azkarra izatea beharrezkoa da. Hegaztien bihotzak oso azkar ematen ditu taupadak, eta, eraginkortasuna handiagoa izan dadin, bihotza oso handia izan ohi da (proportzioan, gizakiarena baino 6 aldiz handiagoa).
|
|
|
Izan ere, hidrogenoa xurga dezakete, eta hidrogeno hori oso baliagarria izan daiteke, gero, energia iturri garbi gisa erabiltzeko. EHUtik koordinatutako nazioarteko ikertzaile talde bat lore
|
horiek
ikertzen aritu da.
|