|
2005
|
|
|
Prosodiaz gozatuta ekoizten ditugun hizketa hotsen bidezko esaldiak alde askotatik azter badaitezke ere,
|
horien
izaera eta funtzionamendua estudiatzen duen eremuaz gain (eta ikerketa iturri ezinago oparoa da gurean), badira alorrak apenas lur hartu dutenak gure artean. Esate baterako, elkarrekin aritzeko, kontuak elkarri esateko erabiltzen dugun kode digitala eta bidaide den analogikoa (maiz askotan gure keinuek, keinadek, imintzioek, oharkabean (edo ohartuki) egindako esku, begi edo gorputz mugimenduek onartzen, gaitzesten, gezurtatzen, xamurtzen edo gaiztotzen baitute ahoz esandakoa).
|
|
|
Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'. Ez da lan honen helburuetan sartzen alderdi horien guztien deskribapena egitea; hala ere, uste dut, errealitatearen murrizte bortitza egin nahi ez badugu, eta prozesu
|
horien
muinera heldu, nahitaezko dela aipatu berri ditudan alderdi horiek aintzat hartzea.
|
|
|
Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'. Ez da lan honen helburuetan sartzen alderdi horien guztien deskribapena egitea; hala ere, uste dut, errealitatearen murrizte bortitza egin nahi ez badugu, eta prozesu horien muinera heldu, nahitaezko dela aipatu berri ditudan alderdi
|
horiek
aintzat hartzea.
|
|
|
Aldaketa datza delako gizon
|
horietan
. lurretako kantuan aipatzen ditu euskararen goresleak, gizon handiak, guziz ohoragarriak. Baliatzen dituen hitz ondoekin handi, ohoragarri sarrera hau laudoriozko sarrera da.
|
|
|
Hobeki ezagutarazteko zein diren kalitate
|
horiek
eta zer balio handia daukaten, neurtitzen azken hitzetan agertzen dira indar berezi bat har dezaten: ederrena superlatiboan lehenik, aditza nahasi ez dena gero eta azkenik hizkuntzaren iraupena, zahartasuna munduko lehena azken neurtitzaren azken hemistikioak daukalarik bertzeek ez duten balioa.
|
|
|
Hirur gezur
|
horiek
egiak balire!
|
|
|
Framazonen eta juduen kontra jokatzen da garrazki Michel Elissamburu, pentsatzen baitu, frantses eskuindarrek bezala,
|
horiek
direla Frantziak ukan dituen errepubliken sustatzaileak() erlisionea suntsitu nahiz, apezak soldado igorriz eta hezkuntza bereganatuz.
|
|
|
Nola ez da sartuko Dibarrart, hain elizatiar izanez, XIX. mendearen azken laurdeneko eztabaidetan, segituz Adema Zalduby edo Michel Elissamburu. Badaki ilun peko jende
|
horiek
lanean ari direla Elizaren kontra eta kutsadura berri hori sartzen ari dela, emeki emeki, Euskal Herrian. Bainan ausarkeria horien kontra badira harresiak.
|
|
|
Badaki ilun peko jende horiek lanean ari direla Elizaren kontra eta kutsadura berri hori sartzen ari dela, emeki emeki, Euskal Herrian. Bainan ausarkeria
|
horien kontra
badira harresiak. Ez da euskaldun fededuna aldatuko, jende zuhurra egonen da fermu bere sinestean.
|
|
|
dantzak, bertsolariak, irrintzinak, pilota partidak erra botean eta pleka, xixteraz edo esku huska, pastorala Aymunen lau semik eta maskarada.
|
Horiek
goretsiko ditu 1894ko kantuan.
|
|
|
|
Horiek
dira euskaldunen aberastasuna, horietan datza, hizkuntza lehenik, euskaldunen egiazko nortasuna. Laudatzen ditu haien kalitateak superlatiboaz baliatuz:
|
|
|
Horiek dira euskaldunen aberastasuna,
|
horietan
datza, hizkuntza lehenik, euskaldunen egiazko nortasuna. Laudatzen ditu haien kalitateak superlatiboaz baliatuz:
|
|
|
Ez daiteke ulert bertso hau ez baldin bada kontutan hartzen zer ziren besta
|
horiek
, 1892koa nola 1894koa, abuztuan garela eta Donibane Lohizunera etorriak direla estranjerrak, hala deitzen baitziren orduan. Haiek ere gomitatuak dira.
|
|
|
Bi neurtitz
|
horiek
aurkitzen dira bertze kantu batean aldaketa xume batekin ongi pilotan ikhas pilota ren ordez eta arrakasta handia ukan du eta dauka oraino. Kantu horretan aipatzen dira kantu xaharrak kontserbatu behar direnak, sorterri ederra ezin ahantzia eta aldaketa batekin Donibaneko itsaso bazterra.
|
|
|
Euskal Herrian Batzar Nagusien bidez erakundetze desberdinak sortuz joango ziren eta lurralde izen nagusiak ageri zaizkigu.
|
Horietatik
bi izango ziren nagusie nak: Nafarroa, alde batetik, Bizkaia, bestetik.
|
|
|
Gizarte zientzien esparrua aldendu eta arlo bakoitzean ikerlari berriak nabar mendu ziren. Pertsona
|
horien bidez
, euskal historiografía aberastuz eta berriz tuz joan zen. Geografía general del País Vasco Navarro, entziklopedia gisa asmatua, garaian garaiko jakituria historiografikoaren eredua dugu.
|
|
|
Bakoitza bere aldetik ari da eta historia, iragana gaurko hizkerara azaltzeko unean, gaur egun, erlatibismo kulturalean murgildu gara. Ez dago egia handirik, egiak baizik eta egia
|
horiek
bakoitza bere testuinguru sozial eta espazialean argitzen saiatu behar da. Beraz, guztia ulergarria eta jus tifikagarria bihurtzen da testuinguruan, zapalketa arbuiagarriena ere. Dena dela, historia lantzerakoan, datuak ukatu ezinekoak ditugu, erudi zioak hortxe jarraitzen du eta beharbada tokian tokiko eta talderik taldeko teoriak lantzen dira.
|
|
|
Zientzia produkziorik probisionalena eta eztabaidagarriena gertatzen zaigu, beraz, ziurtasun laburrekoa dugu. Kultura artistikoak, aldiz, literarioak eta abar,
|
horiek
bai dutela bere indibidualtasuna eta iraunkortasuna aldaezina delako arte ederreko lan zehatza.Giro honetan bizi gara eta historiaren esparruan lerroak aipatu lirateke, historia ekonomikoan, historia sozialean, historia politikoan edo kul turgintzazkoa edo historia ekologikoan. Bestalde, mikroanalisiaren garrantzia eta premia garatzen doa.
|
|
|
' Diaf!, losia darabilgunean hiztunak hizkera geografikoen arrean batetik bester edo bat bamo gehiagotara bere mintzoan egiten duen iragatea adierazi nahi dugu; aldiz, diglosia dio gunean, bi ereduren arteko konkurrentziaz dihardugu; eredu
|
horietarik
bat, gainera, nagusi dabilena da. Gure kasuan euskara batua eta norberaren herriko hizkera lirateke bi ereduok.
|
|
|
besteetara egitenden jauzianoiztsu gertatzen den.Hein batezeuskararen berreskuratzearekinlotubehardaprozesuarenhasiera, bainanagusiki«literatura euskara» izenarekin jaiozeneuskarabatuarensorrera jotzendainflexio puntu nagusitzat.1968abainoleheneuskaraetxeanikasizutenek etaidatziz landuezzutenek,
|
horiek
,, herrieuskaraegitendute, batzuek hobeki, besteek makurrago, erdararatuago, mugatuago. 1968.arenondoren ikasiedo idatzizlandudutenek, horiek zakukonplexuagoa eratzen dute, etaportzentaianetaprestijioan berebiziko garrantziadute.
|
|
|
besteetara egitenden jauzianoiztsu gertatzen den.Hein batezeuskararen berreskuratzearekinlotubehardaprozesuarenhasiera, bainanagusiki«literatura euskara» izenarekin jaiozeneuskarabatuarensorrera jotzendainflexio puntu nagusitzat.1968abainoleheneuskaraetxeanikasizutenek etaidatziz landuezzutenek, horiek,, herrieuskaraegitendute, batzuek hobeki, besteek makurrago, erdararatuago, mugatuago. 1968.arenondoren ikasiedo idatzizlandudutenek,
|
horiek
zakukonplexuagoa eratzen dute, etaportzentaianetaprestijioan berebiziko garrantziadute.
|
|
|
Arestian aipatu ditugun lasterbide
|
horiek
ezagutzeko etaulertzekodialektologianohikoadenmailazmailakoprozesuaren irudiabaliadezakegu. Hizkera batekezditu bereezaugarri guztiakgaltzen, etagaltzendituenak ez ditudenakbateragaltzen.Ingurunerik ingurune, garairikgarai, gunerikgune, egiturarik egitura etahiztunik hiztun galtzen ditu, besteak beste.V. M. Schirmunski k lehenikbigarreniketaordezkaturikakoezaugarri dialek talen arteko bereizketa aspaldixko egin zuen:
|
|
|
Herrikoeuskarari dagozkion aldaera batzuen erabileraren iraupenaren edogaleraren eta bestealdaera batzuen interferentzienzurrunbilohorretan kokatu beharkodugubilakabidea.Ingurunebatzuetan herri euskarakoaldaerok txandakatzeradatozen aldaera berri
|
horiek
ezdute zertan beti euskara estandarrekoakizan, berdin berdinizandaitezke aldameneko hizkera hedatuagoedotaerabiliagobatzuetakoak; horregatik, sortzen direnhizkuntza errealitateberriak, diruditenbainokonplexuagoakdira.
|
|
|
...n, langaguztien gainetik eta petik azkarki hedatzen dira Euskal Herriko azkenzokoraino.EITB ko euskaraarduradunakdioenlegez«ondorioz, gauregunmolde horretakohiztunezdirenekereimitatuegitendituztehalakoereduak, horixeeredudire lakoan» (Etxebarria 1996: 551). Baliodu berriz eregogoraekartzea elehoriekin euskarak irabazi, ezdueladeusirabazten.EuskalHerria arrailduraz josirikuzteko baizikezdiraele
|
horiek
, hangoetahemengoeuskaldunguztiok ulenzen ditugunei itzalaegitekosoilik; zoko batídagozkio etakazetaritzaren baitakobiderkaketareneraginalagun, hedadurahandiago koeleeuskarazkoakordezkatzendituzte; euskaraksosofizialairabaztekobalioezduenere muetako euskalduneredubatuaren gorrotatzailesezesionistaanitzisoberaerraztendieegi tekoa, gainera, kazetariezagunetabikainhorien jardunzabarhorrek. Anitzdiralehenere gaihonetaz etairitzi hauhedatuaz idatziduten euskalariak; adibide on batK.Zuazorena dugu (1993: 59). Ezbaitalekurikegokiena, hemenezduguazkenhonetan horrenbesteen tzuten den< < soberaníalinguístikoa»delakoazdeusesanen.
|
|
|
1988), ez da gertatu
|
horietako
bat ere nagusitzea. XX. mendearen lehen erdialdean ortografia bateratua lortzeko saio ugari egin ziren eta mendearen erdiaren inguruan berpiztu egin zen estandarra nolakoa izango zen behin betiko erabakitzeko beharraren kezka.
|
|
|
Bestetik, euskara ordura arte landu gabeko esparruetan erabiltzen zuten euskaldunak bereziki konprometiturik zeuden euskara estandarra finkatzeko eta hedatzeko beharrarekin eta berehala erabiltzen zituzten Euskaltzaindia hobetsiz zihoan aldaerak, hala nola, aditzaren (1973, 1977, 1979), eta erakusleen eta deklinabide atzizkien (1978) morfologia, ortografiari buruzko erabakiak (1978) e.a. Hala ere, bide berriak urratu beharrak, Euskaltzaindiak aztertu edota erabaki gabeko puntu asko denok antzera konpontzeko kezka eta egon ezina sortzen zuen, eta edonolako argia ematen zuen edozein lan, batasun eragile bihurtzen zen; bereziki aipatzekoak dira Txillardegiren (1978) gramatika eta Kintanaren hiztegi (1980) ospetsuak, hizkuntza orokorraren itxuratze horretan eragin nabarmena izan zutenak?. Hiztun asko lan
|
horietan
proposa tutako eredua estandarra zela ulertzeraino heldu ziren5?
|
|
|
5 Izan ere, Euskaltzaindiak lan
|
horietan
proposaturiko ereduetatik urrun dauden erabakiak hartu dituenean, arauak aldatzen ari zela ulertu dute hainbat hiztunek.
|
|
|
b) zein dira erabilera tekniko zientifikoek erabilera orokorrarekiko dituzten alde komunak eta ezberdintasunak? e) zein dira berezi tasun
|
horiei
egotz dakizkiekeen hizkuntz berezitasunak?
|
|
|
Aztertzen ari garenarekin lotuta dagoen sintomarik aipagarriena da ukipenean dauden hizkuntzen erabilera esparruka banatzea: hizkuntza menderatua famili harremanak, erlijoa eta nekazarien mundua bezalako betiko esparruetarako uzten da eta hizkuntza menderatzailea era biltzen da modernitatearekin' zerikusia duten teknologia eta zientzia bezalako esparruetarako, hiztunak hizkuntza txikia esparru
|
horietarako
erabiltezina dela sinistera heltzen diren arte.
|
|
|
Euskal testu tekniko zientifikoek ez dute oraindik lortu lauzpabost mendeko atzerapena gainditzea, baina hau ez da harritzekoa. Zalantzarik ez dago, ordea, testu
|
horiek
nabariki hobetuz doazela euskara batuaren bestelako erabilerekin batera.
|
|
|
Hizkuntzaren fonologian, morfologian edo sintaxian gertatzen den edo zein aldaketak egon eza sortzen du hizkuntzalariengan eta oro har hiztun kontzientziadunengan. Edonola, ezaguna da edozein hizkuntza osasuntsutan ohikoak direla aldaketak eta aldaketa
|
horiek
askotan ez direla interferentziak edo indar ahulgarriek eragindakoak. Bestetik, badira hizkuntzen arteko uki penaren ondorio zuzenak diren aldaketak, transmisioa ziurtaturik duten eta irauteko inolako arazorik ez duten hizkuntzetan ere.
|
|
|
Azkenik, badira heriotza prozesu baten urratsak diren aldaketa (ahulgarria) k, batzuk hizkuntzaren barnekoak eta beste batzuk interferentziak eragindakoak. Edonola, Elorduik (1995) azpimarratu duenez, ikertzaile zenbaitek ohartarazi gaituzte zail samarra gertatzen dela askotan aipaturiko hiru mota
|
horietako
aldaketak bereiztea. Edozein aldaketa ez dugu a priori ahulgarritzat hartu behar; izan ere, aldaketa batzuek funtzio jakin bat dukete euskara garai berrietara egokitzeko saioetan eta ahulgarriak baino indargarriak dirateke orduan.
|
|
|
Euskara tekniko zientifikoan erabilitako hizkuntz baliabideen inguruan etengabeko eztabaida dago eta hori oso urrun dago inolako hizkuntz irizpiderik ez izatetik. Barruko eztabaidetatik at, zientzialariak oro har irekita daude hizkuntzalarien oharrak entzuteko eta beren testuak
|
horien arabera
egokitzeko. Areago, argibideen eske dabiltza hainbat kontutan.
|
|
|
era honetako testu bakan batzuk baino ez daudelarik, zaila gerta dakiguke batzuetan mota bateko hitz, esapide edo egiturarik ez egotea hiztunentzat onartezina izatearen edota esku artean ditugun testuen tipologiaren ondorio ote den. Filologiak aldaketez ohartzen laguntzen digu, baina aldaketa
|
horien artean
bereizi beharrekoak dira hizkuntzaren esparru berrietara egokitzeko beharrak azaltzen dituenak eta egokitze horretan lagundu beharrean oztopo gertatzen direnak. Aldaketa berezkoa du hizkuntzak eta aldaketek ez dute ezinbestean ahulgarriak izan behar.
|
|
|
Sistema horrek ezinezkoak diren esaldiak ere aurresateko gai izan behar du. Orain arte egon ez den hizkuntzaren erabilera batean ezinbestean egon behar dute orain arte sortu ez diren esaldiek eta hiztunon gaur eguneko hizkuntz ahalmena ezagutzea lagungarria izan daiteke esaldi
|
horiek
sortzeko edo epaitzeko orduan. Edonola, arreta bereziaz jokatu behar dugu esparru honetan ere, hizkuntzalarion tentazioa baita askotan gure anali sitik ateratzen ditugun ondorioak hiztunen intuizioaren gainean ezartzea:
|
|
|
Testuaren gramatikari buruzko lanen ekarpena ere funtsezkoa da euskara tekniko zientifikorako, testu moten deskribapena eskaini eta
|
horietako
bakoitzean osagaiak elkarren artean uztartzeko eta koherentzia emateko era
|
|
|
egungo euskal testu asko, gramatikaltasunaren eta estandarizazioaren aldetik zuzenak izanik ere, traketsak direla. Arazoak neurri handian testu
|
horien
eraikuntzatik bertatik datoz, baina hizkuntzalarien lanak ezegokitasun hori saltzetik harantzago joan behar du: ongi eraturiko testuen eta gaizki eratutakoen artean dauden ezberdintasunak objektibatzen dituzten azterketak behar dira, ezegokitasunak zuzenduko baditugu.
|
|
|
Ez da, ordea, gauza bera gertatzen hizkuntz aldaera horren egungo erabilera definitzen duten parametro soziolinguistikoekin... Eskolatik kanpora ia erabiltzailerik ez duen jakintza hizkera ez da hasteko egoera normalean dagoen jakintza hizkera[...] Ez da normala teknolekto hori maizenik erabiltzen dutenak, irakasleak eta liburu prestatzaileak, beren gaztaroko eskolaketaz eta formazioz gai
|
horiek
ia beti erdaraz ikasiak izatea...».
|
|
|
Ikus Zabala (1996b). 18 Mitxelenak (1968) euskara batuan dezakellezake bezalako adizkien arteko bereizketa mantentzearen alde mintzatu zen Arantzazuko txostenean, baina oro har esan genezake eus kara komunean nahasirik erabiltzen direla. Euskara tekniko zientifikoan funtsezkoa da batzuetan adizki
|
horien
bereizketa.Ikus Odriozola (1996).
|
|
|
Bestetik, izenburuak, zerrendak, irudien oinak eta terminoak beraiek izen sintagma konplexuak izan ohi dira. Izen sintagma
|
horiek
eratzeko hizkuntza komunaren gramatikan oinarritzen gara, jakina, baina ohikoak baino luzeagoak izateak horien egitura kontzienteki lantzea eskatzen digu20?
|
|
|
Bestetik, izenburuak, zerrendak, irudien oinak eta terminoak beraiek izen sintagma konplexuak izan ohi dira. Izen sintagma horiek eratzeko hizkuntza komunaren gramatikan oinarritzen gara, jakina, baina ohikoak baino luzeagoak izateak
|
horien
egitura kontzienteki lantzea eskatzen digu20?
|
|
|
1) hizkuntza komunaren edozein erabileratan aurki ditzakegun hitzak; 2) hiztun gehienek ezagutzen dituzten baina testu tekniko zientifikoetan maizago agertzen diren hitzak, hiztegi orokor, entziklopedikoetan edo Hiztegi Batua bezalako hiztegi normatiboetan ere aurki daitezkeenak; 3) jakintza esparru bakoitzari dagozkion termino berezituak, esparru berezitu bakoitzaren adituek bakarrik ulertzen dituztenak eta hiztegi terminologiko berezituetan soilik aurki daitezkeenak. Hiru hitz mota
|
horietatik
lehendabiziko biak soilik gainezarriko dira erabilera komunaren hiztegirekin. Hirugarren atalekoak hizkuntza osoaren zati bat dira, baina ez dira hizkuntza komunarenak.
|
|
|
Hirugarren atalekoak hizkuntza osoaren zati bat dira, baina ez dira hizkuntza komunarenak. Edonola ere, hiru hiztegi eremu
|
horiek
ez dira finkoak hizkuntzen historian, termino berezituak behin eta berriro iragaten baitira hizkuntza komunera batez ere hedabideek eragiten duten bulgarizazio prozesuaren bidez. Duela gutxi erabat berezituak ziren berotegi efektu, ozono geruza, immunoeskasia edo klonazio bezalako terminoak hiztun gehienek ezagutzen dituzte egun. Bestetik, terminologiak askotan hartzen ditu hiztegi komuneko hitza... gurdien zati bat eta iruteko erabiltzen den tresna bakarrik adierazteko balio zuen lehen, eta egun Geometria, Fisika eta Kristalografia bezalako jakintza esparruetan erabiltzen diren termino ugaritan aurkitzen dugu:
|
|
|
Mikrofago eta makrofago hitzak, aldiz, termino berezituak dira eta mailegatzeak ez du eragin handirik euskara osoari begira. Esparru berezitu
|
horietako
zientzialariek, aldiz, argi eta garbi nahiago dituzte termino horiek, euskaraz asma litezkeen txikijale edo antzeko zerbait baino adigai berezitu horietarako nazioartean erabiltzen diren terminoen ordain zuzenak baitira. Hortaz, ekonomia eta hizkuntzaren gaineko eraginkortasun txikia kontuan hartu beharrekoak dira maila honetan.
|
|
|
Mikrofago eta makrofago hitzak, aldiz, termino berezituak dira eta mailegatzeak ez du eragin handirik euskara osoari begira. Esparru berezitu horietako zientzialariek, aldiz, argi eta garbi nahiago dituzte termino
|
horiek
, euskaraz asma litezkeen txikijale edo antzeko zerbait baino adigai berezitu horietarako nazioartean erabiltzen diren terminoen ordain zuzenak baitira. Hortaz, ekonomia eta hizkuntzaren gaineko eraginkortasun txikia kontuan hartu beharrekoak dira maila honetan.
|
|
|
Mikrofago eta makrofago hitzak, aldiz, termino berezituak dira eta mailegatzeak ez du eragin handirik euskara osoari begira. Esparru berezitu horietako zientzialariek, aldiz, argi eta garbi nahiago dituzte termino horiek, euskaraz asma litezkeen txikijale edo antzeko zerbait baino adigai berezitu
|
horietarako
nazioartean erabiltzen diren terminoen ordain zuzenak baitira. Hortaz, ekonomia eta hizkuntzaren gaineko eraginkortasun txikia kontuan hartu beharrekoak dira maila honetan.
|
|
|
Urruntze hori sakonkiago aztertu litzateke, ordea: alderdi batzuetan eredu berdintsuak behar dituzte euskararen erabilera
|
horiek
, baina beste alderdi batzuetan estilo desberdinak izan dituzte. ' 30 Ikus Elordui (1995). 500EVSKARA BATUA ETA EUSKARA TEKNIKO ZIENTIFIKOAgara hizkuntza menderatuak menderatzailearekin berdintzera jotzen duenean, eta hizkuntz bereizteaz, aldiz, hizkuntza menderatuak menderatzailearen eredutik urruntzera jotzen duenean.
|
|
|
Hortaz, euskara gaurkotzearen lehendabiziko ondorioetako bat izan da euskara' izena+ erref. adjektiboa' moduko segidez betetzea. Euskaltzaindiak (1992) euskal hitz elkartuen osaera eta idazkeraz aritu denean azpimarratu du erreferentziazko adjektiboak daramatzaten erdal segi da gehienen ordain egokiak euskaraz izen elkartuak direla eta gehienetan ez dela beharrezkoa adjektibo
|
horiek
mailegatzea: «... aukera paregabea eskaintzen du, orobat, erdal izen+ adjektibo erreferentzial egiturak ordezkatzeko:
|
|
|
eta erdara izenek ematen dituzten erdal eta euskal
|
horien
bukaerarekin edo
|
|
|
Izan ere, tar daramaten adjektiboak euskarak dituen erreferentziazko adjektibo bakarrak dira, izenarekiko beste lako harremanak daudenean izen elkartuak erabili ohi baititugu. Horrelako adjektiboak izenaren ezker zein eskuinean joan daitezke (bilbotar mutila 1 mutil bilbotarra) eta laguntzen duten izenarekiko antzeko harremana duten erreferentziazko adjektibo mailegatuek ere, bi kokagune
|
horiek
onartzen
|
|
|
aintzat hartzen badugu, buruak diren aurrizki
|
horien ondoan
bukaeran lotzen
|
|
|
Hizkera tekniko zientifikoaren barruan bereizi ditugun hiru hiztegi multzoren artean, lehenengo biak Hiztegi Batuaren eremuan daude zalantzarik gabe baina zientzia eta teknikaren esparru desberdinetako terminología berezituaren arloan ere erabilera komunean bezala jokatzea eskatzen al digu Hiztegi Batuak? Euskaltzaindiak Hiztegi Batuan kare-harri idatzi behar dela esan digunean edota:: bolkan hitza baztertu duenean hitz
|
horien
erabilera komunaz aritu da. Behinik behin kontuan hartzekoa da kare-harri hitza hizkuntza komunean baino askoz ere maizago erabiliko dela Geologian eta hiru osagaiko termino ugari ere ematen dituela.
|
|
|
Funtsean gazteleraren azentueraren araua da (Harris 1991) nagusitzen dena silaba bikoetan, dela izenki mugagabeetan, dela aditz partizipioetan. Partizipioen arau
|
horiek
eragina daukate aditz jokatuetan (beharbada euskara idatziaren menpekotasunak eraginda) eredu nagusi bi sortzen direla. Silaba bikoetan gertatzen den desberdintasun nabarmen hori kuantifikatuz gero, ondoko taula eta grafika osa ditzakegu:
|
|
|
Ikusten izan dugun moduan, desberdintasun kuantitatibo
|
horiek
islatu baino ez dituzte egiten sakonean dauden desberdintasun kualitatiboak. Ahoz egiten den eta familiaren bidez transmititzen den euskara batuaren ereduak ikertzea gauza garrantzitsua bada ere, hori gainako garrantzitsua izango litzateke honi buruzko erabakiren bat edo beste hartzea Txillardegik (1984, 1986, 1987 eta 1992) hainbestetan aldarrikatu duen moduan; bestela, euskararen irakaskuntzan, komunikabideetan, ahots teknologietan eta abarretan, orain arte legez, noraezean eta erdararen menean segitzeko arriskuan egongo gara.
|
|
|
Mauletarrei ongi etorria egin ondoan, gerlan besoa galdurik itzulia den Georges Lacombe lotzen zaio bere solasari: Parise gain
|
horietan
mintzo omen dira, departamendu edo eskualde bakoitzari botere apur bat uzteaz, bere bizi pide bereziaren araberako erabakiak har ditzan. Horri darraikola, Biltzarraren burulehen ohiak galdatzen du ez ate laitekeen eskatzen, eta men turaz ardiesten ahal, gure Euskal Herriarentzat ere, bere kide berezi baterat baztertzeko urratsa.
|
|
|
Solas
|
hoik
guziak onartu dira eta (Decrept) burulehenak erran du, jaun suprefetaren xede bereko laitekela. Hortan, dio Landerretxe iskribariak, buru ratutzat utzi dira egitekoak eta hitzartu da, guzien nahitik, iragan urteko bilt zar buruzagi berak atxikitzen direla datorren urteko.
|
|
|
Azaroaren 21eko artikulu batean Piarres Lafittek aditzera uzten du aitzi neko udaldian Vichy rat igorri letrak aspaldian engoitik ahantziak direla, han nonbait errautsak janik. Marexalak eta Darlanek bestalde ez dituzte omen lan guziak tiletez tilet segitzen ahal, peko batzuei behar dizkie asko gider utzi eta beraz behar lukete peko
|
horiei
begia atxiki, Bretainiatik egiten zaien bezala, aski usu Vichy-raino itzuli bat eginez, alegia beilari.
|
|
|
Bai badira erdaraz eskolatu ikasle euskaldunetan ikasle harrigarriak, baina
|
horiek
ere beren odol mintzairean hobeki ikasiko zuten, jakitate mamitsuagoa bilduko eta, gainera, sekula ez dute hatxemanen frantsesarekin galdu denbora.
|
|
|
Azken mende erdi honetan anitz gauza aldatu dira Iparraldeko herri ta hirietan, eskoletan eta katiximetan, bainan iduritu zaigu Eskualduna xaharra ren azken zenbakietan, alemanen denboran agertu pasarte
|
horietarik
zenbai tek merezi zutela berrirakurketa baten egitea, menturaz gaur beste itxura bat hartu duten baina beti hor dirauten arazo batzuen argitzeko. Post Scriptum:
|
|
|
euskararen inguruan idatzitako ia mila izenburu katalogatzen dira eta emaitza baliotsu honek sorrarazten du mirespena eta euskaldunon aldetik esker ona aitortu beharra. Nire aldetik sentimendu
|
horiek
publikoki azaltzeko prestatu dut ikerketa hau, ezagutzen ez den gaiaren berritasunagatik nire adiskideari proposatu nionean interesgarria iruditu zitzaiona.
|
|
|
Bestalde, 1832ko urriaren 4an, Florentzian ezkondu zen Maria Anna Cecchirekin; emaztearekin gaizki konpontzeaz gain, 1848an Italiatik Frantziara joan zenean, eta 1850ean Ingalaterrara, urruntze honek bien arteko banaketa gertarazi zuen betiko. Dena den, Cecchi andreak ez zituen Bonaparte familiarekiko harremanak eten; Ajaccion
|
horiek
zeukaten etxean bizi izan zen 1891ko martxoaren 16an hil arte. Tarbesen jaiotako Clémence Richard Grandmontagne euskaldunarekin ezkondu zen bigarrenez Louis Lucien Bonaparte, lehen emaztea hil ondoren.
|
|
|
Egindako sailkapen
|
horiek
Bizkaiko Foru Diputazioaren Bibliotekan daude paperean eta mikrofilmetan. Aipamen bibliografikoak eta mikrofilmen kodeak ematen dira Euskaltzaindiak 1989an argitaratu zuen Katalogoan, hots, L. L. Bonaparte.
|
|
|
Gureikerketako 53hizkeron arteko harremanak zertan gauzatzen diren zehaztekodatuenanalisirakoteknikakerabiltzeaerabaki dugu, hauenhelbu ruetan(...) décrire, classeretclarifierlesdonnéesClusteranalysis (Fénelon1981, 33) izanik, gurehelburuetarako berariazeginakbezalahardaitezkeelako. Teknikaeta prozedura multzoa da ikertzaile dialektologoak eskuartean duena;
|
horien
arteanprozedurabataukeratudaedoGoranzkosailkapen automatikoaedotadendrogramaterminoez ezagutzendenestatistika pro zedura, hainzuzen ere.Etaprozedurahonetan diren aukeren artean Ward metodoa (distantzia euklidea) deitua, guredatueiondoenegokitzen zaielako.
|
|
|
(3) eko bigarren kokaguneko perpausetan, ordea, Euskaltzaindiak garbi finkatu dituen emendiozko harreman zehatz bat, ondo rioa eta kausa antzeman daitezke hurrenez hurren. Hala ere, iradoki bezala, esangura harreman garbirik ez duten{ 1) ko adierazpideen perpausek, esan gura harreman nabaria duten (3) ko
|
horiek
bezainbesteko harremana izango dute elkarrekin, testu mailako harreman bat alegia. Lan honetan, edonola, ohiko esangura harremanak dituzten perpausez soilik arituko gara.
|
|
|
lehenengo perpausaren bukaeran goranzko ala beheranzko doinua, eta bi perpausen arteko isilune laburragoa ala luzeagoa. Bistan da ezaugarri multzo bi
|
horiek
hurrenez hurren koma eta puntuaren bidez islatu ohi direla eta, berez, euskal hizkuntzalaritza aplikatuko zenbait lanetan ere horrelaxe azaldu da (Garzia 1998: 37, 142).
|
|
|
37, 142). Aurrerantzean goranzko doinua eta isilune laburra direlako
|
horiei
koma ezaugarri esango diegu, edo besterik gabe, koma. Beheranzko doinua eta isilune luzea, bestalde, puntu ezaugarriak izango dira gure lan honetan, edo osterantzean, puntua.
|
|
|
Hala ere, idatzizko (14) hauek bi hausnarketa mota egitera garamatza te. Alde batetik, adibidez, ahozko informabideetan, koma
|
horiei
legozkiokeen goranzko doinuak entzun daitezke; horrelakoetan, nolabaiteko ezegokitasun (arin) a ikusi litzateke hiztunaren hizkuntz ahalmenean. Beste alde batetik, idatzizko testuari dagokionez, gerta liteke hiztunak ondo ahoskatuko lukeena idatziz okerreko puntuazioa erabili izana soil soilik; horrela balitz ere, testu mota jakin batekiko ezegokitasuna dagoela onar liteke (bestelako testu mota batzuetan egokia izango bailitzateke koma).
|
|
|
b31) Aldebatetik, lanhonetanaztertukoditugunakdaude: Euskaltzaindiak (1990) lokailuizenaren peanazterturikoak (gainera, osteran tzean, aldiz, beraz, izan ere...). Lanhonetan, lokailu terminoa
|
horietarako
bakarrikerabilikodugu.
|
|
|
Hala ere, Euskaltzaindiak lokai lu deituriko testu antolatzaileak baizik ez ditugu erabiliko gure lanean. Horrelakoetan, testu mailako funtzio
|
horiekin
hatera, besarkadura txikiko edo besarkadura handiko perpaus mailako funtzioak ikusiko ditugu. Edonola, azpimarratu beharrekoa da lokailuek eta oro har testu antolatzaileek esku hartzen duten esparru hauetan oraindik ere sintaxi harremanik gabeko per paus alboratuak ditugula.
|
|
|
Lan honetan aldarrikatu dugunari jarraituz, idazle hau guk geuk arruntzat jo ditugun beheranzko doinua eta isi lune luzeaz ari dela pentsatu behar dugu. Edonola, gure ikuspegiarekin bat eginez ezaugarri
|
horiek
puntuazioak ondo islatu lituzkeela dio eta bere adibideetan ere, puntua ageri da.
|
|
|
' Neure eskerrik beroenak Blanca Urgelli aurreko zirriborro batí egindako zuzenketenga tik, Henrike Knorri probetan egindakoengatik eta, orobat, beharbada gaia politikoki dese goki gerta zitekeela adierazi didaten adiskideei_ Lan hau MCyT ko Fundamentos para unos Monumenta Linguae Vasconum ikerketa proiektuaren harnean kokatzen da. Geroztikoak dira bibliografian aipatu ditudan 2000 ondorengo saioak, hau bezala erroa, berreraiketa eta
|
horien
ondorio den etimologiazko azterketez_
|
|
|
Unos y otros, sin embargo, pueden coincidir alguna vez y también sucede que la configuración fónica del préstamo, poco carac terística, no alcance a dar luz acerca de la fecha de su introducción. Egitura esanguratsurik ez duten
|
horietan
esanahi aldaeretara, geografikoetara, eta bestetara jo behar.
|
|
|
rako moderna zaharren argitzen. Merezi bide luke, bada, etimo logía irizpideak alderdi honetatik8 zehaztea ikertzailearen usaimenaz gainetik, nolanahi ere, emaitzak eta
|
horien
segurtasuna areagotuko bailirateke zalantza rik gabe.
|
|
|
baten adibide bakarrarekin eta DFrec ditxosozkoan bi gehiago direlako oha rrarekin. Alabaina, eta honetara gero bihurtuko gara, a duten forma
|
horiek
berankorrak dira erromantzez (cf. Corominas Pascual s.u. amenazar) eta ez da zer suposa e dunetarik euskaraz bertan sortuak direnik, eta bai kanpotik
|
|
|
Ez dut uste, m z n(* mezana) izan bai taiteke tarteko seguruenik metatesi honetan.Menaza > >: ·mezana > >: ·zemana > zemai proposamena epaitzeko gogora bedi zemai ren lurraldean eta orobat gertatzen da beaza eta mehatxa mehatxu renetan ez dela menaza ren (beste) aldaerarik 1haren sinonimo eta eratorri modernoago den amenaza renak baizik; izan ere, nola horrelakorik espero huraxe baita menaza ri dagokion bilakabidea delako lurralde horretan. Abagadaune ren (nahiz atzizki ezaguna edeki ondoko abagada ren) for mak bere mailegu izaera salatzen badu, Mitxelenak esan bezala, bide da erabakitzea zertan den haren jatortasun eza. Etorki zehatza anekdota hutsa bada ere, honela jokatzea emankorragoa gertatuko da etorkizunean mailegu haboro eta
|
horien
bilakabideaz gehiago ezagutu baitugu euskal morfe men egitura baldintzak eta baldintza horien aldaketaz irizpideak landuaz.ltxura batean hiru silabako hitza luze begitandu zitzaion Mitxelenari eta morfema tamainari buruzko uste horren arabera (cf. Mitxelena 1963:
|
|
|
Ez dut uste, m z n(* mezana) izan bai taiteke tarteko seguruenik metatesi honetan.Menaza > >: ·mezana > >: ·zemana > zemai proposamena epaitzeko gogora bedi zemai ren lurraldean eta orobat gertatzen da beaza eta mehatxa mehatxu renetan ez dela menaza ren (beste) aldaerarik 1haren sinonimo eta eratorri modernoago den amenaza renak baizik; izan ere, nola horrelakorik espero huraxe baita menaza ri dagokion bilakabidea delako lurralde horretan. Abagadaune ren (nahiz atzizki ezaguna edeki ondoko abagada ren) for mak bere mailegu izaera salatzen badu, Mitxelenak esan bezala, bide da erabakitzea zertan den haren jatortasun eza. Etorki zehatza anekdota hutsa bada ere, honela jokatzea emankorragoa gertatuko da etorkizunean mailegu haboro eta horien bilakabideaz gehiago ezagutu baitugu euskal morfe men egitura baldintzak eta baldintza
|
horien
aldaketaz irizpideak landuaz.ltxura batean hiru silabako hitza luze begitandu zitzaion Mitxelenari eta morfema tamainari buruzko uste horren arabera (cf. Mitxelena 1963:
|
|
|
baldin etaLakarra 1995 en erakutsi zen legea, morfema barneko >: ·>: ·TVTV ezintasuna, 17 Hobeto esan, metatesi bikoitza, kalitatearena ere (fortis < > lenis) hor baita Mitxelenak ikusi bezala; ez dakit hau (d. laño< llano ere) bcste inon aztertu den, baina baluke intere sik morfema egitura mailako erregelei dagokienez.' 7h Orobat goiko! eiho eta bentana rekin: nekez aurkituko ditugu lexo edo* bendana berenaldaerekin batean.346ZEMAI ABAGADAUNEalegia, onartzen badugu eta kontrako arrazoi gutxi dela dirudi are ezi nezkoago genuke TVTVTV. Bestalde, noizbait erro guztiak aitzineuskaraz monosilaboak izan zirela onartuz, arrazoi haboro genuke abagada mailegu tzat (edota berankortzat, bederen) jotzeko, areago morfema
|
horiek
oro Ceskatzen zutela pentsatzen bada.17OEH ren Etim." ohar horretan zalantza markarekin egindako propasa mena (abagada < abaga+ ada) ez zait aitzinamendua iruditzen ikusiaren eta ikuskizunaren aurrean. Izan ere, abaga horrek izartxoa eraman behar bide du (ik.
|
|
|
Hiriart Urrutik hiru kazetalan mota nagusi eta
|
horiek
agertoki zuten hiru sail ekarri ditu euskal kazetaritzara. Ezagunena iritzi artikulu nagusia da, lehen mintzaldi edo lehen solasaldi izendatu ohi zuena (fr. article de tete).
|
|
|
Halaber formak (argudiaketa, kontaera, elkarrizketa, deskripzioa). Forma
|
horiei
bi estilo nagusi dagozkie, lehen mintzaldiko diskurtso erretori koan erabiltzen dituenak, elkar osatuz, eta aldizkatuz: alde batetik, hizlari esti loa (batzuetan erran eta esaldi biribiletako sententzia estiloarekin c:; lkartuta), usu haren lagungarri erabiliz dialogismoa edo hizketa eta eztabaida teknika; bestetik, kontalari estiloa.
|
|
|
Egiturei dagokienez, epai tankerakoa da tipikoetarik bat (egitate edo printzipioak aipa, gero
|
horiek
aplika eta azkenik epaia eman). Mintzaldian puntu bakar bat garatu nahi zuen; hala ere, frankotan, sarreran luzatzen zen edo solasaren haria galtzen.
|
|
|
3.2 Ezin onetsiz bere burua euskaldun eta euskaldun irakurleentzat egina zen kazeta batek, berri igortzaile euskaldunik guti zela edo frantsesez igor tzen zituztela-eta, euskal herrietako berriak frantsesez ematea eta urruneko albisteak, aldiz, euskaraz, Hiriart Urrutik erabaki zuen euskaldunei beren arteko berri eta gorabeherak euskaraz eman behar zitzaizkiela (E 237, 1891, Mintza gaiten eskuaraz, Eskualduna sinatua). Ariaren bortxaz, berriketari sare bat osatu eta Eskual Herria izeneko saila eraiki zuen, Lapurdi, Baxenabarre eta Zuberoa azpisailetan banatua, eta
|
horietako
bakoitzean herriz herrika. Sail hau hark sortua da eta geroztik tradizio handikoa euskal kazetaritzaren historian, egun ere Herria kazetan baitirau.
|
|
|
Herriz herrikako berri
|
horiek
orotarikoak ziren: tribunaletako auzi, ohointza, hiltze, istripu etab. Testu informatibo narratiboak dira.
|
|
|
Herrietako berri batzuetan sartzen du ere beste kazeta genero ohargarri bat, egun gure artean gutiago ageri dena: hil ospetsuen berri, apaizkide, euskaltzale, jaun handi... adiskide edo etsai,
|
horien
laudorio edo gaitzespen eginez. Klasikoen genus epidicticum delakoaren mota bat da, erkideen edo irakurleriaren arteko balioak goraipatuz loturak sendotzeko hitzaldi erretoriko zinez baliagarria.
|
|
|
Leku eskasez, adibide guti baizik ezin ezar.
|
Horietako
batzuetan letra beltzez azpimarratuko ditugu figurak, hobeki ulertzeko asmoz.
|
|
|
Zer mila sorgin ote da?. !... frantsesez erra neo dautzuet, zeren ez baitire Miarritzeko jakintsunen burutikako egia(?) handi
|
hoik
eskuara motz eta zotz, korotz huntan kokatzen ahal. Emazkitzue lunetak.
|
|
|
Zertako? Zeren eta zer nahi egin omen baitugu, baitute baituzue hoz
|
hoitan
elizatiar hoz emaile guziek. Zer nahi, zer nahi...
|
|
|
Sinonimia oso aberatsa du, adjektiboena barne; etsaien kontra ko kalifikatibo bortitz, laidogarri, hitz itsusi eta itsusgarrietan nekez duke parerik. Urde eta holakoak haizu zaizkio etsai gorrotagarrienen kontra dire larik.Humbert delako jaun ohoin ministro ohiak(...) (E 780); deputatu abere (E 784,); itxura leguneko alimale zikin
|
hoieri
(EO 10,1906, EH: Imitorioak). Norbeitek egun hautan erraiten zaukun, Combes hortaz eta horrekila koez mintzatzean, arduregi ez ote ditugunez ahoan urde eta urdekeria eta holako hitz itsusi batzu.
|
|
|
Ez dute nahi jaun garbi
|
horiek
ohointzarik... bertzek egitea. (E 860,
|
|
|
55).
|
Horietako
anitzek irakurle arekin elkar aditzea eta bat egitea bilatzen dute. Eta, hain zuzen, irakurlearekin bat egiteko hizkuntz baliabide ugari ustiatzen ditu Hiriart Urrutik, adibidez datibo etikoa, kontaeran ere badarabilena.
|
|
2019
|
|
|
1941ean izendatutako J. Irigoyenek euskaltzain izateari utzi zion, beraz, eta J. M. Seminario komisario politikoa ados omen zegoen F. Krutwigen asmo guztiekin. JCVren aktetara joez gero, ordea, ez dago erabaki garrantzitsu
|
horien
inolako aipamenik. 1949 urteari dagokionez, soilik R.
|
|
|
Bauer, K. Renner edota M. Adler-ek langileriaren egoeraz ez ezik, herrien arteko bizikidetzaz ere gogoeta teorikoa landu zuten. Sozialdemokrata
|
horien
ustez, inperioko proletariotza batik bat gutxiengo nazionalek osatzen zuten, eta burges kapitalistak aleman hiztunak eta hungariarrak ziren. Klase borroka horiek saihesteko, inperioa komunitate nazionaletan bereiztea proposatu zuten, ogasun hezkuntzak kudeatzeko autonomia kulturalarekin.
|
|
|
Sozialdemokrata horien ustez, inperioko proletariotza batik bat gutxiengo nazionalek osatzen zuten, eta burges kapitalistak aleman hiztunak eta hungariarrak ziren. Klase borroka
|
horiek
saihesteko, inperioa komunitate nazionaletan bereiztea proposatu zuten, ogasun hezkuntzak kudeatzeko autonomia kulturalarekin. Maila indibidualean, herritar bakoitzak bere komunitate nazionala aukeratzeko libertatea izango zuen.
|
|
|
Dena dela, gerraondoan berriz ekin zioten 1936an bukatu samar omen zegoena aztertzeari, letraz letra eta hitzez hitz. Azterketa filologiko sakonagoa litzateke ondo kokatzeko Euskaltzaindiaren artxiboan dauden askotariko material lexikografikoak, baina hiru corpus nagusi bereiz daitezke.
|
Horietako
bik gerra zibil artekoak dirudite, batak" a-z" arteko hitzak hartzen ditu eta besteak" ch z" artekoak. Letrarik falta ez duen lehen corpusak 930 orri inguru ditu eta bigarrenak 765 orri.
|
|
|
Urte latzak dira
|
horiek
Euskaltzaindiarentzat. Kosta ahala kosta, Azkue euskaltzainburu eta euskal kulturaren erraldoia zutik dago.
|
|
|
Akademiarik ez zuten aipatu, baina azken galdera Dictionnaire basque français delakoa amaitzeaz izan zen. Uste izatekoa da Donostian, besteak beste, J. Urquijorekin biltzeko aukera izan zukeela edo gutxienez berri
|
horiek
Akademian oihartzuna izan zuketela (cf. La Voz de España;;;)
|
|
|
J. Urquijo hil ondoren, hasieran I. M. Echaide saiatu zen RSVAPen agerkarian linguistika arloko zentsore lana egiten, haren maila erdietsi gabe (Echaide 1952; 1953). Gainera, idazlan
|
horiek
nazioarteko akademikoen harreman sareari nolabait eusteko balio izan zuten: R.
|
|
|
M. Azkue zenaren laguntzarik gabe eta I. M. Echaidek Bizkaian zuen eragin ezarekin, berak hartu behar baitzuen erantzukizun guztia BPD eta JCVko agintarien aurrean. Seguru asko gorabehera
|
horiekin
lotuta, Euskaltzaindiaren egoitza hondatua konpontzeko ardura eman zitzaion idazkariari azaroko batzarrean, akta zirriborroaren arabera.901
|
|
|
J. M. Ruiz Salas, J. B. Merino, J. Irigoyen, H. Bilbao, A. Bilbao, F. Ygartua, N. Zorrilla, C. Lasterra, B. Bureba eta E. Calle. Idazkariak aktako zerrendan bi aldiz aipatu zuen Antonio Bilbao, eta uste dut Hilario Bilbaorekin nahastu zuela
|
horietako
batean.
|
|
|
– Proiektu
|
horien
arduradun izateko Euskaltzaindiak ordezkari bat izendatzea.926
|
|
|
F. Krutwigen ideiak ezagutu arren, gazte intelektual abertzale
|
horien
irizpide linguistikoek artean Euzko Gogoaren bide garbizalea jarraitzen zuten. Gerra Hotzaren testuinguruan EAJ PNV noraezean ageri zenez, 1953ko udaberrian J. M. Benito del Valle ikaslearen Bilboko etxean bildutakoek (J.
|