|
2000
|
|
|
Hizkuntza Politikako Zuzendaritza utzi dute kargudunek. Susmopean
|
zeuzkaten
, desautorizaturik. Goi agintarien konfiantza guztia duen jauna izendatu dute hizkuntza gauzetan arduradun, Pedro Pejenaute.
|
|
|
Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate hartako errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde egin zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros zezakeen euskal gramatika bat. Espainiako Unibertsitatearen ordezkari goren haren hitzek —eta haren hitzak errepikatu besterik ez dut egiten—" Baina dialekto horrek ba al
|
dauka
gramatikarik ala?" aho zabalik utzi zuten georgiar irakaslea, eta aitorpen hau egin zidan: " Orduan ezin hobeki ulertu nuen euskaldunok zergatik borroka egiten zenuten".
|
|
|
Halere, aurrera egin baino lehenago, uste dut zenbait gogoeta egin behar dugula Unamunoren jarreraz, gauzak, xehekiago begiratuz gero, beti korapilatsuagoak izaten dira eta. Hortaz, edozein giza hizkuntzak bere baitan garatzeko eta goi kulturako mintzaira bilakatzeko ahalmenak
|
dauzkala
onetsirik ere, gogoan izan behar dugu, aldi berean, hori ez dela berez lortzen.
|
|
|
Guztiok dakigu gaurko kultura hizkuntza nagusiak, hots, txinera, ingelesa, espainiera, alemana, frantsesa, errusiera, arabiera, hindi edo japoniera, Erdi Aroan, batez ere, abeltzainen, nekazarien eta eskulangileen berbetak izan zirela, eta mendeetan zehar, monasterioetan, gorteetan, kantzelaritzetan eta eskola unibertsitateetan izandako lantze literario, administratibo eta zientifikoari esker heldu direla gaur aitortzen diegun zientzi eta kultur tresna egoki izateko maila horretara. Kasu hauetan guztiotan baina, mende asko iragan dira hizkuntza horiek beren literatur batasuna eta estandarizazioa eskuratu eta orain zientzi arloan
|
daukaten
terminologia zehatza lortu arte.
|
|
|
Euskararen kasuan, gainerako gehientsuetan bezalaxe, pragmatismoak erdibideko irizpide eklektikoa atera du garaile: alde batetik, lexiko internazional greko latindarra onartzea, berau gure hizkuntzaren morfologia eta ortografiara egokituz, eta, aldi berean, nazioarteko irizpide argirik ez dagoenean, euskarak hitz elkartu eta eratorri berriak eratzeko
|
dauzkan
baliabideak garatzea, euskal erroko zientzi eta kultur hitz ugari sortzeko10.
|
|
|
Hau guztiau, ordea, gure artean, batez ere 1968 urtetik aurrera hasi zen mamitzen. Beraz, giro hori erabat urrun zegoen Unamunok, bizi zenean, inguruan zuen gizarte egoeratik, eta horregatik oso ondo
|
eduki
behar dugu hori kontuan bilbotarrak euskara alde batera uzteko izan zuen jarrera epaitzeko orduan.
|
|
|
Batzuek, Kirikiñok, Lizardik, Mitxelena biak, Txillardegik edo Martin Ugaldek bereziki aipatu dute Unamuno, haren aurka egiteko edo harekin literatur elkarrizketan aritzeko. Beste batzuek, mugimenduaren frogarik onena ibiltzea bera izaten dela jakinik, Unamunoren hitzek sakonean
|
zeukaten
egia ezaguturik, lanean jardun dute kartsuki, behialako larreko hizkuntza hura gaurko aro berriko kultur mintzaira bilaka dadin, herenegun aitzin hil zitzaigun pentsalari eta euskaltzainak, Federiko Krutwigek praktikan egin zuen bezala.
|
|
|
6 Sabino Aranak, pragmatikoagoa izanik, argi ulertu zuen euskararen gainbeheraren arrazoiak ez
|
zeuzkala
hizkuntzak bere baitan, inguruko egoera bereziak baizik, hots, ofizialtasunik ezetik zetozkiola. Horregatik, bere planteamendu politikoetan ez zuen ahantzi hizkuntza baliabide politikoz hornitzea, horrela suspertu eta aurrera egin zezan:
|
|
|
" harribitxiz beterik zaude, baina pinpirina zara eta ez dakizu horiek behar bezala eramaten: izan ere, dirua sobera
|
daukazu
baina kultura falta duzu", eta hori guztiori lege zaharreko gizarte probintzial hartan plazaratu zuen, emakumeari zor zitzaion errespetua ezin eztabaida zitekeen deduzko puntutzat zeukatenen artean. Jakina, espero izatekoa zenez, mintzaldi hark purga batek baino eragin lazgarriagoak ekarri zituen eta berehala askok bilbotar alditsu haren jarrera kritikatu zuten haserrez, horien artean, gorago aipatu dugun Sabino Aranak berak1.
|
|
|
" harribitxiz beterik zaude, baina pinpirina zara eta ez dakizu horiek behar bezala eramaten: izan ere, dirua sobera daukazu baina kultura falta duzu", eta hori guztiori lege zaharreko gizarte probintzial hartan plazaratu zuen, emakumeari zor zitzaion errespetua ezin eztabaida zitekeen deduzko puntutzat
|
zeukatenen artean
. Jakina, espero izatekoa zenez, mintzaldi hark purga batek baino eragin lazgarriagoak ekarri zituen eta berehala askok bilbotar alditsu haren jarrera kritikatu zuten haserrez, horien artean, gorago aipatu dugun Sabino Aranak berak1.
|
|
|
Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. Garai hartan euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez
|
zeukalako
, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
horda, gizarte militarra eta gizarte in dustria la. Antzeko sailkapena erabili zuen, halaber, Lewis H. Morgan soziologoaren eskemari jarraikiz, Friedrich Engelsek, historiaz
|
zeukan
kontzeptzio marxista oinarritzeko, hor, hain ezagunak diren etapak jarriz, hau da, gizarte basati esklabista, gizarte barbaro feudala eta zibilizatu burgesa, berau, ezinbestean, gizarte komunistara heldu beharrekoa izanik5.
|
|
|
Gaur egun, August Schleicher en hirutariko sailkapen hark bere balioa galdu ez duen arren, harez gainera, badakigu hizkuntza guztiek, gutxi edo asko, beste taldekoen ezaugarri batzuk ere
|
edukitzen
dituztela. Hau da, funtsean tipo horietako batekoak izan arren, bestetarikoen bereizgarri batzuk ere aurki daitezkeela haietan.
|
|
|
Izan ere, orain dakigunez, txinera, gaur hizkuntza silababakarren eredua, aurreko garaietan malgukaria izan zen, eta beraz, ustezko igobide itzulezin hura oinarririk gabeko aurriritzi hutsa besterik ez zen. Beste muturrera joanik, autore batzuek diotenez, gaurko ingelesak, jatorriz malgukaria izanda, gero eta joera handiagoa
|
dauka
silababakartasunera.
|
|
|
Era berean, hirugarren munduko herri indigenen hizkuntzek, hango bizimodua apala eta gutxi garatua izaten delako, gramatika eta lexiko aldetik oso sinple izan behar zutelako uste okerra ere guztiz bazterturik dago gaur egun, Afrikako, Asiako, Amerikako, eta Ozeaniako herri jatorren mintzaira gehienek
|
daukaten
aberastasun eta garapen maila harrigarrien argitan. Hortaz, ezerk ez digu esaten mota honetako edo hartako hizkuntza bat gainerakoak baino hobea denik; aitzitik, guztiak tresna ezin egokiagoak izan daitezke giza komunikaziorako.
|
|
|
Mailua lanabesa baita, poesia tresna da, ez helburu. Honenbestez, Arestik trenkatu egiten ditu" artea arte alde" leloaren hari ugariak, zertarako bat
|
daukalako
da poesia baliabide. Gabriel Aresti idazle fundazionala egiten duten osagarrietako bat dugu hauxe.
|
|
|
" Ene bihotza!" esaten diogu maite dugunari, baina" inoren begikoa" izatea ez da maitatua izatea? Lope de Vegak bildu zuen kopla hartan," zure begi ederrok/ ene laztana/ katiburik
|
naukate
/ librea nintzana" irakurtzen ahal dugu. Ez al da honen aldaera bat Laboak kantatzen duen Manex Pagolaren letra hura?
|
|
|
Poetak ez du galdu, haatik, hitzaren alderdi guztiak ustiatzeko talentua, baina orain joko haiek zama semantiko handiagoa dute, eta esan liteke adieraren arabera antolatzen direla. Lehen
|
zeukan
espazioaren eta soinuaren ardura berberaz, orain Artze abiatua da formaren liberaziotik barnearen liberaziora.
|
|
|
Begiak ez ezik belarriak, mihiak, sudurrak, eskuak har dezaketen oro egiten du bere eta barne Patziku Perurenak. Koloreak, hotsak, dastak, usainak, ukituak... hau da, naturaren ñabardura guztiak izendatzeko ahalmena
|
daukan
poeta dugu Perurena. Halako jakinduriaz non esan bailiteke gure ruralismo guztiak deskubritu ezin izan zuen Naturaren kantore handi bat dugula bere obra.
|
|
|
Ez ordea jarrera ideologiko edo aldeaurreko hautu baten ondorioz; ez dugu haren lanetan deus aurkituko elaborazio hutsez egina, dena ematen zaigu lehenagoko hausnartze zuhur baten ostean —hitzaren adiera jatorrean," auzmartze" baten ostean, berak esanen lukeen gisan—, Perurena zentzumenen poeta delako lehenik: berezko dohain garesti horixe
|
dauka
. Bere obra ugarian paisaia ageri zaigu protagonista nagusi, eta ondorioz poetaren bakardadea nabarmentzen da.
|
|
|
Apaingarria, ederra bada ere, askotan ez baita adierazkorra, aitzitik, kutsatzailea da. Estrofatik bertso librera egin zuenean, Juan Mari Lekuonak mantendu egin zuen aldizkako errima bat, eragin handia
|
zeukana
hala erritmoan nola tonuan, sententzia biribiltzeko; baina geroago poema multzoen errematerako kopletan eta zirkunstantziazko bertsoetan baino ez zuen erabili(" Liburuen karroxa"). Puntua estrofa klasikoetara ekarrita herri poesiaren baliabideak eta haren zama ironikoa erabiltzeko duen trebetasuna nabarmendu zen; bestetik, bertso librea puntuaz osoro biluzita bere poemak kontzeptualki guztiz zehatzak bilakatu ziren, eta hau salbuespena da lirikan.
|
|
|
Aldera ezazue heriotzaren ikuspegi hau Lizardiren" Biotzean min dut" harekin... Hemen dagoen negarra ez da poetarena, poetak malkoaren edertasun mindua atzeman nahi duelako, ez besterik, eta hori zaila da zinez hainbeste malko dituen arte batean, eta euskal poesian" anpuluak" ere
|
badauzkagu
, perla komiko horiek, niri behintzat modernista latinoamerikarren hiztegi anpulutsua —barka— gogorarazten didatenak.
|
|
|
Ibaiko erdokatan itoek besoaz seinalatzen dizkidate Harrotutako hiri sarrerak zubi altxagarriak Ez
|
daukat
armarik sehaskan ezkutatzeko
|
|
|
Min eman nahi dizut poema bateko trintxera estalgarritik Ezpaldutako arbolen etorbideak
|
dauzkat
, zeru bat
|
|
|
Horregatik gainditzen du kultismoa, horregatik ez da apaingarri hutsa ageri duen dotorezia. Bere aipu ugariak ez dira sortzaile handiek
|
daukaten
elementu arrotzen asimilatzeko ahalmena besterik, Parthenon beldurgarria Altubeko lainoak biltzen du, Sarajevoko muinoek inguratzen dute bere Gasteiz, Ponpeian amaitzen du Zapateria kaletik barrena... Hori, besteak beste, zeharbidez eta berak duen manera finean, gure historiaren zekena kritikatzeko modua da.
|
|
|
Lizardiren diagnostikoa zuzena zen hagitz; esan liteke gerora ere Zaitegik ez zuela bere poesigintza behar adina landuko, gogoz ekin zion arren. Ia beti isurtzen zaio prosaismoren bat, eta gaia lantzeko erak askotan
|
dauka
artifizialtasunetik. Zaila da sorterriaren nostalgiaz topikoetan ez erortzea, eta esanen genuke horretan oinarritzen dela, hain zuzen, erbesteratuaren gaitza:
|
|
|
Poema horretan neke handirik gabe atzematen ditugu Lizardiren eraginak poesiaren pertsonifikazioan eta aditz trinkoen erabileran, berbarako, baina batez ere poetak begiak lauso, malkotan
|
edukitzeak
, dakarkigu Lizardi akordura. Bai, sentimentalkeria hori ere Lizardiri zor dio gure poesiak, eta poeta berez malkontzi hutsa delako usteak baluke arrazoirik Salbatore Mitxelenaren formula eder hura irakurrita," zeinen ederra den olerkaritza/ biotzak min duenean!".
|
|
|
Berebiziko pena
|
badaukat
barruan: Ezin gintezke bizi elkarren ondoan.
|
|
|
Eskerrik asko, poeta lagunok. Zuen malkoari esker
|
daukagu
gure maluren eta pozen berri; gure begian ikusten jakin izan duzuen zuen malkoari esker gure samin pertsonalak gozatu dizkiguzue; negar egiteko beldur ez zaretelako ikasi dugu kantatzen gure saudade kolektiboa, gure fado nazionala: " Nesta vida desvairada, ser felizecoisa pouca." j
|
|
|
Lizardik malko poetiko asko isuri zituen, eta onartu dugu noski denak ez zirela" ari dut negarra" esan beharrerainoko faltsuak izan. Maitearen heriotza, esaterako, gai" poetikoa" izanagatik, semearenean ez bezala esperientzia errealean oinarririk ez
|
zeukana
, oso trataera desberdinez aurkezten digu" Mattasunaren illetea" n edo" Etxeko kea" n; amonarena lantzen duenean berriz, alde handia dago" Amona" izeneko hartatik" Biotzean min dut" ezagunera:
|
|
|
Amonatxo bat bakarra
|
daukat
iñoiz ez lukena il bihar...
|
|
|
Amonatxo bat bakarra
|
daukat
...
|
|
|
Arteak nolabaiteko balio instrumentala zuen neurrian izan du balioa historian zehar hainbat garaitan. Esate baterako, guk aurrehistoriako artelantzat
|
dauzkagun
leize zuloetako marrazkien kasuan, biharamuneko ehizan zortea edo abilezia lagun izan zitezen balio zuen animalien figurak paretean marrazteak. Baina artearen balio instrumental hori atzean gelditu eta artelana berezko balioa hartuz joan bada ere —gaur egungo ia balio absolutua iritsi arte—, artearen instrumentalizazioak gero eta indar gehiago hartu du, indar ideologiko handiagoa, zehazki esateko.
|
|
|
Diskisizio hauek guztiak edonon izan daitezke baliagarriak, baina gurean, Euskal Herrian, gaurkotasun berezia dute, edota gaurkotasun hori ez dute inoiz galdu, eta aurreiritziz betetako panorama baten aurrean gaude. Batetik, artearen inguruko eztabaida eta debate guztiak ideologia politikoak oso baldintzatuta
|
dauzka
; eta, bestetik, eta beharbada era kezkagarriagoan, nolabaiteko pentsamendu bakarra eta" politikoki" zuzena gailendu zaio debate horri, eta beraz, gaur egungo arteari dagokion edozein debatetan oso zaila da pentsamendu bakar horretatik ihes egitea. Batez ere arte garaikideari dagokionean.
|
|
|
espirala omen da Irigoienen obsesioetako bat liburu honetan. Ez dakigu askoz gehiago Elkarlanean etxeak argitara emango duen liburu honi buruz, jende asko zain
|
daukala
beste.
|
|
|
Eta, gero, Gasteizko alkateak hiriko kioskoei eman dien agindua
|
daukagu
: ezin dela titipuntarik erakutsi aldizkari azaletan!
|
|
|
Lortzen badute ere, zertara konektatuko dira eskola umeak? Kableak jartzea kontu bat da, baina ze
|
eduki
klase prestatzen ari gara eskolako umeek Interneten ezer euskaraz aurki dezaten. Ezertxo ere ez, nire ustez.
|
|
|
Beste ekimen batzuek itxura hobea
|
daukate
, hala nola euskara teknologia berrien esparruan sustatzeko Gipuzkoako Foru Aldundiak egindako dirulaguntza publiko batzuen deialdiak. Ikusiko dugu zer irtengo den hortik:
|
|
|
Kazetaritzan aritzeko modu berri honen erronka nagusia hartzailearekin sortzen den komunikazio elkarreragilean datza. Zibernautak gehien interesatzen zaizkion informazioak irakurtzen ditu, berriketa guneetan edo eztabaida foroetan sartzen da, irakurleen lehentasunak ikertzeko erabiltzen diren bozketetan parte hartzen du, denda birtualetan nahi dituen produktuak aukera ditzake eta, horrez gain, posta elektronikoaren bitartez erredakziora helaraz ditzake bere iritziak nahiz iradokizunak, baliabide honek
|
daukan
berehalakotasunaz baliatuz. Egunkari hauek guztiek on line prozesua garatzen duten heinean, bertan sortzen den feedback aberasgarriak gero eta komunikazio maila handiagoa lortzen du.
|
|
|
Zenbaki hauek zibernauten kopuruak azken urteotan izan duen gorakada adierazten digute. Kontuan
|
eduki
behar da 1996 urteko lehen hiruhilekoan Estatuko populazioaren% 1,4 soilik zegoela konektatuta. Honek esan nahi du tarte honetan sarearen erabiltzaileen kopurua 5 aldiz biderkatu dela.
|
|
|
Prentsa erosleei dagokienez hauek dira lehen lekuetan dauden Erkidegoak: Nafarroa, Euskal Autonomia Erkidegoa, Balearrak eta Kantabria; eta zibernauten kopurua kontuan
|
edukitzen
badugu, berriz, hauexek: Katalunia, Madril, Errioxa eta Murtzia.
|
|
|
Egunkari honen helburua Estatuko prentsa digitalaren irakurleentzat erreferentzia bat — El Pas edo El Mundo izan daitezkeen moduan— izatea da. Jakina, paperezko ediziorik ez
|
badauka
, bere diru sarrera bakarra Interneten jartzen den publizitatearen bitartez heltzen da. Aditu batzuek honetaz plazaratu duten galdera zera da:
|
|
|
Estatu espainiarrari dagokionez, edizio digitalen errentagarritasuna ere kolokan dago. El Pais Digital en arduraduna den Marilo Ruiz de Elviraren aburuz, Estatuan oraindik ez da masa kritikora heldu edizio elektronikoak negozio bihurtzeko (honetaz, kontuan
|
eduki
behar da OJDren datuen arabera El Pas en Interneteko edizioa dela Estatuan bisita gehien jasotzen duena):
|
|
|
Bigarren eskakizun multzoaren arabera, beste aldetik, gutxiengo kulturalek, kanpotik datozen eraginetatik babestu ahal izateko zenbait neurri hartu behar dituzte (esate baterako, gutxiengo kulturalak hezkuntza sistema bere hizkuntzan ezin duenean garatu). Babes mota biek helburu bera
|
daukatela
dio Kymlickak, komunitate nazionalen egonkortasuna eta izaera defendatzea, hain zuzen ere. Baina, liberalismoaren ikuspuntutik, lehenengo eskakizunak, barne murrizketak ezartzera bideratutakoak, alegia, onartezinak dira, dagoeneko ezaguna egiten zaigun argudio liberalean oinarrituta:
|
|
|
2 Dworkinen ustez, adibidez, liberalismoaren bereizgarri den berdintasunaren printzipioak zentzu bi
|
dauzka
. Lehenengo zentzuaren arabera, gobernuak bere bizilagunak" berdinak balira bezala" (as equals) tratatu behar ditu, hots, autoritateen aldetik errespetu bera merezi duten gizakiak dira.
|
|
|
Lehenengoak inmigrazioaren emaitzak dira, gizarte polietnikoak sortuz; talde nazionalak, beste alde batetik, estatu baten barnean elkarren ondoan edota elkarrekin nahastuta bizi diren kultura ezberdinetatik jaiotzen dira. Kontuan izanik hurbilen
|
daukagun
errealitatea, gure arreta talde nazionaletan kontzentratuko da idazki honetan.
|
|
|
Liberalismo garaikidearen korronte nagusiaren arabera (Rawls edota Dworkin bezalako filosofo politiko eta moralek ordezkatzen duten korrontea, alegia), gizabanakoek beraien bizimodu onaren ikuspegiaz erabakitzeko askatasuna izan behar dute, kanpotik ezarritako inolako inposaketarik egon behar ez duelarik. Pentsalari hauen ustez, orduan, gizaki baten bizimoduak garapen egokia
|
dauka
baldin eta bere baitatik sorturiko baloreen arabera gidatua bada, inoiz ez kanpotik ezarritakoen arabera. Beste hitzetan esanda, zilegi den bizimodu onaren ikuskera bakarra nork bere buruari ezarritakoa da, eginkizun horretan gizabanakoaren autonomia eta indibidualtasuna irizpide bakarrak direlarik.
|
|
|
Gure gizarteetan, eguneroko esperientzian bizimodu onen aniztasuna islatzen dituzten honako adibide hauek aipa ditzakegu: kontenplaziozko bizitzan murgilduta dagoen filosofoak bizimodu onaren ikuskera bat
|
dauka
, baina baita ere zerbeza kaxa bat eskura duelarik asteko hainbat egunetan telebista aurrean amaigabeko orduak ematen dituen futbolzale amorratuak; bizimodu on batek irudimen sexual ezberdinen adierazpenak, homosexual izaerakoak barne, errespetatu lituzkeela sostengatzen dute batzuek, beste batzuek, aldiz, bizimodu on bakarra sexuak espezie ugaltzea helburu duena dela sinesten duten bitartean; per...
|
|
|
Gizakiaren nortasuna, hala nola honi estuki itsatsia dagoen izaera soziala, natura egoera metaforiko, imajinario batetik (Hobbes, Locke) zein" jatorrizko egoera" batetik (Rawls) ex nihi lo sortzen da. Ikuspegi" atomista" (Taylor, 1997) honen arabera, isolaturik aurkitzen den, hots, aurresoziala den eta lotura komunitariorik ez duen gizabanakoak, giza harremanetan sartu aurretik, nortasun finko eta erabat osatua
|
dauka
. Nor den, zer bizimodu jarraitu nahi duen, bere balio eta nahiak zeintzuk diren, bere bizitzan desiragarri eta arbuiagarri diren helburuak —galdera horien guztien erantzuna aldez aurretik ezagutzen du, gainerako gizartekideekin nortasun osatze horretaz" negoziatu" behar ez duelarik3 Liberalismoaren kritiko hauentzat, aldiz, ni a praktika sozial eta kultural jakin batzuetan" uztarturik" dago; bizitza onaren norabide jakin bat hartzerakoan, gizakiok kokatzen gareneko ingurune soziokulturala ezinbestekoa egiten zaigun datua da, ingurune horrek eskaintzen baitigu, azken finean, bizimodu onen zabalera eta horizontea, hala nola haietariko bakoitza perspektiban jartzeko irizpideak.
|
|
|
Liberalek, beraien defentsan, beraiek ez dutela tesi soziala inolaz ere ukatzen esaten dute. Beraiek ere gizakiek txertaturik daudeneko komunitate eta egitura kulturalarekiko lotura estua
|
daukatela
aitortzen dute, ezinezkoa baita zentzudunak eta esanguratsuak diren aukerak ulertzea, neurri handi batean, ingurune soziokulturala aintzat hartu gabe. Liberalak eta bere kritikoak bat badatoz tesi sozialarekin, zertan datza orduan haien arteko desadostasuna?
|
|
|
Xede hori abiapuntutzat hartuta, estatuak esku hartu luke gizabanako guztien autodeterminazioa praktikan bermatzeko, eta ez soilik dagoeneko merkatu soziokulturalaren aldetik babesturik dagoen talde kulturaletako kideena. Autore hauen ustez, esparru politiko beraren barruan eta elkarren ondoan edota elkarrekin nahastuta bizi diren talde kulturaletako kideek (beste hitzetan esanda, multinazionalak diren estatuetako edota multikulturalak diren gizarteetako kideek) eskubidea
|
daukate
beraien kulturek botere publikoaren babesa izan dezaten6.
|
|
|
Hori baino lehen, 1936 urtera arte, kanpo jarduerak zentzu nazionalista zurruna izan zuen. Izan ere, jarduera hori doktrina oso konkretua
|
zeukan
mugimendu politiko baten jarduera espezifikoa izan zen. Hori horrela izanik, jardueraren irizpideak edozein mugimendu politikoren sustraian dagozkeen printzipio, xede, itunak etab. izan ziren.
|
|
|
Adibide batzuk besterik ez dira. Nahiko
|
eduki
panfletarioa eta aldikoa izaten zuten aldizkariok. Normalean, klandestinoki eramaten eta zabaltzen ziren Hegoaldean.
|
|
|
Gerra ondoren Euskal Herriaren giroa nahiko ahula zen; jendea ihes eginda eta beldurrik zegoen; hemen geratu zirenak ez
|
zeukaten
larregi egiteko betarik. Orduan bururatu zitzaidan euskal aldizkari soil bat beharrezko genuela.
|
|
|
Zerrenda ia Francoren heriotza bera arte luza daiteke, gerra ondorengo atzerria hirurogeiko hamarkadan sortutako mugimendu berrien olatuekin nahastuz, batik bat ETAren sortzearekin. Orokorrean, aldizkari hauek, planteamendu kulturalak gehienetan bigarren plano batean utzita,
|
eduki
eta helburu politiko oso zehatzak zituzten. Horien helburu nagusia Hegoaldean argitaratu ez zitekeena ateratzea zen, eta horrek komunikabide berrien kalitatea gutxitzea suposatu zuen normalean.
|
|
|
Jakina denez, horien artean militarrek begi onez ikusten ez zituzten intelektual eta artista asko zeuden, besteak beste, Pio Baroja, Rafael Picavea, Isidoro de Fagoaga edo Jose Miguel de Barandiaranen mailako pertsonalitateak. Horrelako kolektiboen garrantzia azaltzeko, esan daiteke, ihes egiten zutenen artean hainbeste kazetari zeudenez, 1939 urtean Donibane Lohizuneko Argizabal baitan ospe handia lortuko zuen" kazetarien errepublika" deritzona sortu zela, hau da, hedabideekin lotura zuzena
|
zeukaten
zenbait pertsonek antolatutakoa.
|
|
|
Asmo honi erabat lotuta, Pio XII eta, orokorrean, apezteriaren manifestazioak tamaina handitan jasoko ziren beti Eusko Deya ren orrialdeetan. Ardura honen sustraia Euskal Gobernuan nagusi zen ideologian bila dezakegu, baina baita Europan garrantzi handia
|
zeukaten
kolektibo katolikoak euskaldunen kausara erakartzeko asmoan ere. Kolektibo horiei ematen zitzaien lehentasuna erakusteko," Liga Internacional de los Vascos" delakoaren Frantziako bi komite nagusien lehendakaritzak zeintzuen eskuetan zeuden aipa dezakegu:
|
|
|
/ irikaren helburua espresio perfeta lortzea da, horregatik ezagutzen ditugu beti testu bera idazten eta berridazten bizi osoa ematen duten poetak: tornuan
|
daukaten
pieza behin eta berriz leuntzen ari diren aprendizak dira, lima eskuan1 Baiki, mekanikak, geometriak ere, horixe baitu helburu: espresio perfeta.
|
|
|
Nemesio Etxanizen literaturak euskaltzaleen esker ona eta literaturzaleen begiramenezko isiltasuna jaso izan du urteetan. Bigarren mailako poeta zatekeen, eta berak ere onartua
|
zeukala
dirudi: bertsolari senak, punturako erraztasunaz, bete lanera darama zenbaitetan.
|
|
|
Gogoan
|
daukat
aur nintzaneko
|
|
|
Gu etnografiko bat kantatu behar izatetik ni intimo bat kantatzera eginiko ibilaldi mingarrian, Orixek euskal literatura modernoa abiatzen du, edo hobe esan, euskal literaturaren modernotasuna: lurralderik ez
|
daukan
kulturan hizkuntza da babesleku bakarra, eta norberarenak dira kantagai (bere arnasa entzuten du). Barka ezazue berbakondo zatar hauek esatea:
|
|
|
IBSren oinarrietako bat Internet bidezko komunikazioa da, nola ez. Webgune txukun bat
|
daukate
, eta bertan testu digital interesgarriak ari dira pilatzen, hala nola Joxe Azurmendiren Demokratak eta Biolentoak lana, ingelesera itzulita. IBSko bazkide kolaboratzaileen arteko harremana ere posta elektronikoz bideratzen da oraingoz.
|
|
|
Mikel Irizar (Hitzaro saioa aurkezten du ETBn), eta Joxe Aranzabal, bere garaian Arrasate Press asmatu zuen gizona. Herri komunikabideen ibilbideak etorkizuna
|
daukala
esatera etorri ziren biak. Orain arte, Arrasate inguru horretan asmatu dute, inon baino ondoen, esparru horretan lanean.
|
|
|
Irizarrek eta Aranzabalek eskualde mailan errotutako telebista euskaldunen eredua defenditu zuten sinposioan. Zabalera handiko kableak, uhinak edo zuntzak iristen direnean denon etxeetara, ehun TB kateren artean euskarazko eskaintza duin bat
|
edukitzeko
aukera horixe izango dela. Hortaz, herri telebistetan inbertitzeko garaia dela azpimarratzen dute Goienakoek.
|
|
|
Beharbada ez du izango ondare baliotsu nagusiena baina bai aginte nagusia, biblioteken Herri sare nagusia artikulatzeko eta arautzeko. Horra koska, ahaztu gabe, internet sarean, izugarrizko lana eta ondarea lortzeko bidea izango lukeela, etorkizunean, ondarea ez baita izango Leizarragaren lehen edizioa
|
edukitzea
, informazio eta jakintza gune garrantzitsuak landurik edukitzea baizik.
|
|
|
Beharbada ez du izango ondare baliotsu nagusiena baina bai aginte nagusia, biblioteken Herri sare nagusia artikulatzeko eta arautzeko. Horra koska, ahaztu gabe, internet sarean, izugarrizko lana eta ondarea lortzeko bidea izango lukeela, etorkizunean, ondarea ez baita izango Leizarragaren lehen edizioa edukitzea, informazio eta jakintza gune garrantzitsuak landurik
|
edukitzea
baizik.
|
|
|
Hasian hasi, ingurukoa oinarri: non jarri eta zertarako erabili (herri, auzo, unibertsitate, ikerketa zentroak...), zer
|
eduki
eta nola erabili (liburuak, ikus entzunezkoak, aldizkariak, egunkariak eta bestelako euskarriak) eta norentzat jardun (jende xehea, espezialistak, jendarteko zabala...).
|
|
|
Biblioteka ez da biltegia, bibliotekariak bihurtu dira garrantzitsuak eta zerbitzu legez, laguntzeko daude, informazioa eta bibliotekako jakituria zabaltzeko. Beraz bezeroak erakartzeko toki alai eta interesgarriak bihurtu dira, eta bertan zer hartu zer ikasi, geure kezka eta premiak asetzeko adina
|
eduki
luke. Norberaren bibliotekaren luzapena dugu, baina laguntzailea, bibliotekaria, bitarteko.
|
|
|
Sistema hori oso ondo moldatzen da gure liburutegiek dituzten beharrizanetara, hainbat bertsiotan dauden erregistro ezberdinak elkartrukatzeko aukera eskaintzen baitu. Era berean, ezin da ahaztuAb sys sistema oso hedatuta dagoela, bai Espainian, bai atzerrian ere eta, beraz, estatuko zein nazioarteko liburutegiekin elkarlanean aritzeko aukera ezin hobea
|
daukagula
.
|
|
|
Liburutegia informatizatua egonez gero, dokumentuen zirkulazioa, erreserbak eta erreklamazioak aise egiteko modua ahalbidetzea erraza da, erabiltzaileak liburutegiko karneta
|
badauka
hau guztia arinago egingo delarik. Liburutegiarekin kanpotik komunikatu bagaitezke, formularioak bete eta prestamoko mostradoretik pasa gabe, posta elektronikoz jaso genitzake erreserbak, atzerapenak, infrakzioak eta abar.
|
|
|
Bestalde, azken urteotan, behin eta berriz entzuten da liburuak bizitza laburra
|
daukala
gizarte berri honetan eta telekomunikazio sareen artean itoko dela. Oraingoz historia zein den badakigu, profeta guztiek huts egin dute, eta inprimatua da oinarrizko medioa ezagutza erregistratu, bildu, antolatu, kontserbatu, erabili eta zabaltzeko.
|
|
|
Dokumentu elektronikoak baditu berezitasunak paperezkoarekin konparatuz gero. Erabiltzaileak ezin du dokumentua zuzenean kontsultatu, interfaze elektroniko baten beharra
|
dauka
, hau da, makina baten beharra dauka dokumentua irakurri ahal izateko. Lehen aipaturiko elementuak (edukia, estruktura eta kontestua) modu ezberdinean eskuratzen dira.
|
|
|
Dokumentu elektronikoak baditu berezitasunak paperezkoarekin konparatuz gero. Erabiltzaileak ezin du dokumentua zuzenean kontsultatu, interfaze elektroniko baten beharra dauka, hau da, makina baten beharra
|
dauka
dokumentua irakurri ahal izateko. Lehen aipaturiko elementuak (edukia, estruktura eta kontestua) modu ezberdinean eskuratzen dira.
|
|
|
Era berean, dokumentu elektronikoek bi berezitasun dituzte: alde batetik orijinal eta kopia bereiztezinak ahalbidetzen duen erreprodukzio aukera, eta bestetik jatorrizko dokumentua aldatzeko posibilitatea, hasierako
|
eduki
edo kontestuaren inongo arrastorik utzi gabe.
|
|
|
Arazo nagusia hala ere, soporte fisikoaren iraupena baino, irakurtzearen posibilitatean dago. Dokumentu informatikoak, beti aldatzen ari den ingurune teknologikoarekiko erabateko menpekotasuna
|
dauka
. Zahartze tekno' Biblioteka logikoa, hondatze fisikoa bera baino azkarrago doa.
|
|
|
CSICek egindako lan honetan, autonomia erkidegoen arabera antolatuta, Estatu espainoleko web orrien bilduma dago. Bertan unibertsitate liburutegi guztietarako sarrera
|
daukagu
. http://sunsite.Berkeley.edu/Libweb: munduko liburutegi guztien web orrien bilduma egitea helburua daukan gune honek, bereziki Estatu Batuetako bibliotekak eskuragarri jartzen ditu. http://dspace.dial.pipex.com/town/ square/ ac940/ eurolib.html:
|
|
|
Bertan unibertsitate liburutegi guztietarako sarrera daukagu. http://sunsite.Berkeley.edu/Libweb: munduko liburutegi guztien web orrien bilduma egitea helburua
|
daukan
gune honek, bereziki Estatu Batuetako bibliotekak eskuragarri jartzen ditu. http://dspace.dial.pipex.com/town/ square/ ac940/ eurolib.html: Europako liburutegi publikoen bilduma aurki dezakegu hemen, estatuka antolatuta.
|
|
|
Egia da baita ere, behar hori
|
daukanak
, nola erabili ikasiko duela, ikasteko medioak badaudelako; baina egia da ere Estatu espainiarrean, irakurtzen ez dakiten edo juxtu oinarrizko testuak irakurtzeko gai diren biztanleen kopurua oraindik ere handia dela. Bestalde, gero eta gehiago dira etxean ordenagailua dutenak.
|
|
|
Aldaketa hauek guztiek ez dute esan nahi teknika eta teoria batzuk alde batera utzi behar ditugunik, errekonbertsio baten beharra
|
daukagula
baizik, eta horretan ari gara lanean gainera.
|
|
|
Eskurapena azkartzeko interesgarria eta baliozkoa da Internet. Desideratak (erabiltzaileen eskaerak eta iradokizunak) eskuratzeko, liburutegiak web orria
|
edukiz gero
, noski medio egokia da. Honen bidez erabiltzaileak liburu berriak eska ditzake, liburutegira posta elektronikoa erabiliz hurbildu.
|
|
|
Argi
|
eduki
behar dugu Internet erreferentziazko informazioaren iturri indartsu bat dela, galdera ezberdinei erantzuteko ahalmena duela eta erabiltzailea bideratzeko aukera izugarriak eskaintzen dituela, nahiz eta txanpon honen bestaldean kalitate eskaseko informazio asko ere sortu.
|
|
|
Garai batean ideiak eta gertaerak idazteko soporte berri eta iraultzailea papiroa izan bazen ere, gaur egun teknologia berriak ditugu egunero eskuartean. Ordenagailu baten aurrean eserita, Alexandriako liburutegiak zituen 700.000 liburukiak kopuruz txiki geratu dira, etxetik lasai eta edozein orduan kontsultagarri
|
daukagun
informazio bolumena zein den ikusirik.
|
|
|
Martxo apirilean, lizarrako gustavo de maeztu museoan emakumea omendu nahi izan dute. Ez da museo handi bat; ez
|
dauka
fondo handirik; ez du propaganda zabalik egiteko aukerarik izaten, baina bertan lanean dihardutenen ilusioak oztopo ugari gainditzen ditu, eta oraingo honetan bezala, beste museo haundiek eskaintzen dituzten erakusketen mailakoa prestatu dute Lizarran. Emakumea.
|
|
|
YAKIN’larien billera. 13 zk. (1960), 69 Flandes eta bere hizkuntza. 14 zk. (1961), 39 Loramendi: " Olerki ta idatzi guztiak". 15 zk. (1961), 26 Gazteriak salatzen du. 16 zk. (1964), 3 Asi gaitezen komunismuarekin alkar izketan. 16 zk. (1964), 43 Neskatxak ez dute euskeraz itzegin nai... eta
|
arrazoia
daukate. 16 zk. (1964), 62" H" letrari buruz galdezka. 20 zk. (1965), 25 Jainkoaren billa (leturia ta txillardegi). 20 zk. (1965), 38 10 urte. 21 zk. (1966), 1 Pentsamentuaren bakardadea. 21 zk. (1966), 25 Langilleen kasta galdua. 22 zk. (1966), 22 Gaurko alemaniar lirikaz, euskal poesiaz. 25 zk. (1967), 24 Gaurko marxismoa erlijioaren aurrean.
|
|
|
MENDIZABAL, Mikel; KAZABON, Antton Ahozkotasuna eta hizkuntza. 75 zk. (1993), 117 Zeruratu al izateko elizaren
|
daukagun
bearra. 1 zk. (1956), 16 Objeto ta kizun. 2 zk. (1956), 155 Euskerazko" Aita Gurea" dala ta... 2 zk. (1956), 158 Euskal gramatika llabur. 2 zk. (1956), 168 Euskalerriko antzin kultur ondarrak (Joxemigel Barandiaran Jaunaren konferentzi bat). 3 zk. (1957), 89 Jakintitzak. 3 zk. (1957), 171" Argi bide txikia". 3 zk. (1957), 176 Euskarazko Aita gurea dala ta, geiago. 4 zk. (1957), 72 Arantzazun Iakinlarien billera. 4 zk. (1957), 85 Eliza, Jainko indar gure aultasunean. 5 zk. (1957), 33 Lourdes’ko Mari Biltzarra. 5 zk. (1957), 68 Lekuona zaharrari erantzuna. 5 zk. (1957), 89 Nini...
|
|
|
Kristaudiaren pekatua (Nota laburrak). 30 zk. (1968), 44 Zeruratu al izateko elizaren
|
daukagun
bearra. 1 zk. (1956), 16 Eliza, Jainko indar gure aultasunean. 5 zk. (1957), 33 Eliza, Jainko indar gure aultasunean (Jarraipena). 6 zk. (1958), 27 Eleizaren agerrera dotriña. 7 zk. (1958), 6
|
|
|
AZURMENDI, Joxe Neskatxak ez dute euskeraz itzegin nai... eta
|
arrazoia
daukate. 16 zk. (1964), 62
|
|
2001
|
|
|
Alonsok Euskal karma n nahiago du neurriak gainez jo eta hautsi, harrikada gordin bota. Tabernak Txokolatezko dinamita n azken milimetroraino neurturiko errelatuak jaso ditu, borobildu arte esku artean leuntzen
|
eduki
dituenak. Zerikustekorik ez.
|
|
|
Ez baita gutxi joan den mendean erdietsirikoa: lehenengo eta behin, eta lorpen bat baino ez aipatzeko, eskuartean darabilgun literatura hizkuntza hau, Axularrek gura zuen moduan, hizkuntza trebe etabito re bihurtu duguna, plazeritu rri bezainbeste zehaztasun adierazle, eta oro ren gainetik euskaldunoi aspaldikopa rtez ez
|
geneukan
zindo eta sendotasuna ostera ere eskuraja rri diguna.
|
|
|
1 Eta Idazleen Elkartearen ikuspegitik hiru gertakari aipatu gura nituzke, datozen urteotan segurutik eragina
|
edukiko
dutenak: a) Elkartearen plan estrategikoa. b) Lehendakariordearen izendapena. c) Eusko Jaurlaritzarekin izenpeturiko egiunea.
|
|
|
Elkartea ren plan estrategikoaren bururapena EuskoJaurlaritzaren Politika Linguistikorako Sailburuordetzatikjaso genuen diruaz ordaindu genuen eta LKS izena
|
daukan
aholkularitzarekin egin genuen. Berari esker orain badakigu zeintzuk diren zehatz mehatz egin nahi ditugunak bezala, hala egin behar ditugunak ere.
|
|
|
Plan honek dakarren lanaren handia zaila da neurtzen, baina diogun duela hamar urteko Elkartearen aurrekontua 6 bider handitu dela orain arte, eta aurton eskuartean darabiltzagun perspektibekin, aurrekontu hori hamar bider handiago bihur daitekeela duela 10 urte
|
geneukan
hura baino. Adibide bi baino ez jartzeko, eskola programa(" Idazleak ikastetxean") eta solasaldiekin(" Idazleekin solasean") bakarrik gure aurrekontua izugarri handitu da, batetik eta bestetik joan den urtean guztira 430 bat ekitaldi egin baitziren Euskal Herri osoan zehar.
|
|
|
Iaz, lehenengoz ere, lehendakariorde figura sortu genuen eta horrexegatik lehendakariorde bat izendatu. Lehendakariak ordezko bat prest
|
edukitzea
beti segurtatugura genuen era horretara. Gainera, niri neroni, elkartearen lehendakari beste lau urterako izendatua izan nintzena, aukera ematen zitzaidan dimititzeko eta lehendakariordeari nik oraindik daukadan ardura emateko.
|
|
|
Lehendakariak ordezko bat prest edukitzea beti segurtatugura genuen era horretara. Gainera, niri neroni, elkartearen lehendakari beste lau urterako izendatua izan nintzena, aukera ematen zitzaidan dimititzeko eta lehendakariordeari nik oraindik
|
daukadan
ardura emateko. Izan ere, horrela eginen dut, sinetsita bainago alde batetik inor ez dela ordeztezina, eta bestetik halaber halako karguak jende desberdinez hornitzea guztiz osasuntsu eta beharre zkoa dela.
|
|
|
gizarteratze aroa ni neu, elkartearen zuzendaritzan batzordekide gisa, bigarrena ren amaieran sartu nintzen, Joxerra Garzia zelarik Lehendakaria. Hurrengo urteotan, gizarteratze aro delako horretan, lehendakari moduan aritu naiz, horretarako makulu nagusi bi
|
edukita
, alde batetik Euskaldunon Egun karia ren laguntza ordeztezina, eta bestetik Maite Gonzalez Esnal eta Begoña Andonegiren lan eskerga, elkartearen idazkaria eta bulegaria hurrenez hurren. Azken urtean haiekin batera Nagore Atela ere aritu da langile.
|
|
|
Eta garrantzitsuago oraindik, nork esan zukeen orain dela 10 urte Eusko Alderdi Jeltzaleak egin dituenak egitera helduko zela? Noiz konturatuko gara inongo eraginik
|
eduki
gura bada demokrazia beharrezkoa dela. Eta noiz helduko gara kontzientzia argira joera guztietako abertzaleekin batera bakar bakarrik lortuko dela etorkizuneko Euskal Herriarentzat orain baino askatasun gehiago. Are gehiago, Euskal Herri osoko demokratak gure aldera erakarrita lortuko dela bakarrik benetako autoerabakikuntza prozesu sendo bat?
|
|
|
Euskadi Literatura sarien epaimahaia dela eta Koldo Izagirrek ekaitza jo du. Estiloz mingots eta
|
edukiz
samin, itua erratu du nabarmen, Gasteizen ez eta Donostian baitago. Gainera, motoristak ez du gidabaimenik.
|
|
|
Esperientzia pilotuak definizioz eredu bat dira, besteak beste, planteatutako ideiak eta metodologiak egokiak direnentz aztertzeko eta frogatzeko. Abian jarritako prozesuak kate baten lehenengo begiak direla susmoa
|
daukat
eta plan pilotuak burutu ondoren egokitasunari eta emaitzei buruz gogoeta egin barik herrestan etorriko direla ondorengoak. Bigarrenik, plazan dagoen nahasmendua aipatuko nuke.
|
|
|
Euskal Herrira erdaldun etorkinak heltzean gure herriak ez
|
zeuzkan
ofizial bere hizkuntza eta kultura, ez eta heldu berriei horiek irakasteko baliabide administratiborik ere. Beraz, integrazioa, ohiko zentzuan bederen, ez zen gertatu.
|
|
|
Jokabide hori berez lauzpabost txotxoloren keria litzateke, eragin praktikorik gabea, baldin eta beren inguruan bozgorailu sistema bikaina eratu ez balute, non eta Euskaldunon Egunkaria n. Ondorioz, euskara batuak frantses eta espainol hizkuntzekin zeraman sokatira desorekatua berez aski latza ez balitz bezala, orain, etxe barruan, bere barruko euskalkien kontra ere borrokatu beharra
|
dauka
.
|