|
2013
|
|
|
Gobernua gero eta burokratikoagoa egin zen, eta orobat gertatu zen prozedura juridikoarekin. Formulen prozedura bertan behera utzi zen; prozedura horretan, akzioak
|
bi
fase zituen: bata, magistratuak zuzentzen zuena, eta, bestea, aditu ez zen baten esku zegoena.
|
|
|
Horrekin batera, gobernu zentralak gero eta kontrol gutxiago ezartzen zuen probintzien gainean.
|
Bi
gertaera horiek eragin zuten zuzenbide erromatarra orduko alderdi guztietan bera ez izatea. Lehen, zuzenbide erromatarra eraberekoa zen, herritar guztiei aplikatzeko modukoa, herritarrok non bizi ziren kontuan hartu gabe.
|
|
|
Erregela horietatik bat zen, hain zuzen ere, saltzaileari erantzukizuna eratxikitzen ziona, saldutako gauzaren ebikzio kasuetarako. Egia esan, erantzukizun hori bermaturik geratu behar zen, baina erantzukizun horren zehaztapen zehatza tokiko ohiturari lotuta geratu ahal zen, adibidez, saltzaileak, berme bat barik,
|
bi
berme eman behar zituenean. Halakoetan esan zitekeen, alderdiek kontrakoa adierazi ezik, alderdiok kontratua egiten zutela ohitura hori kontuan hartuta.
|
|
|
426 urtean, Aipamenen Legeari esker. Lege hori Ekialdeko enperadore zen Teodosio II.aren izenean, eta Mendebaldeko enperadore zen Valentiniano III.aren izenean aldarrikatu zen(
|
biak
ere Teodosio I.aren ilobak ziren). Legeak izen handiko juristen estatutua aitortu zien bost jurista hauei:
|
|
|
Inperioaren xedapenak bikoiztu egin ziren, eta beharrezko egin ziren antolaketa eta sistematizazioa. III. mendearen bukaeran, bilduma pribatu bi prestatu ziren Inperioaren konstituzioak (batez ere, erreskriptoak) batzeko;
|
bi
horiei Codex Gregorianus eta Codex Hermogenianus deitu zitzaien. V. mendean, Inperioko agintariek atzeman zuten beharrezkoa zela bilduma ofiziala egitea.
|
|
|
Erroma arpilatu eta
|
bi
urte geroago, bisigodoek Galiako hego mendebaldera jo zuten, Loira haranaren hegoaldera, hain zuzen, eta euren hiriburua Tolosan ezarri zuten. Antzeko baldintzetan onartu zen burgundioak Galiaren ekialdean kokatzea.
|
|
|
494 urtean, aita santu Gelasio I.ak, Ekialdeko enperadore Anastasiori gutuna idatzi zionean, bere teoria azaldu zion. Teoria horren arabera,
|
bi
agintari desberdinek gobernatzen dute mundua, sacerdotium eta imperium deiturikoek, alegia. Batak, aita santuak, espirituaren arazoak gobernatzen ditu, eta besteak, enperadoreak, aldi baterako arazoak gobernatzen ditu.
|
|
|
Batak, aita santuak, espirituaren arazoak gobernatzen ditu, eta besteak, enperadoreak, aldi baterako arazoak gobernatzen ditu. Dena den,
|
bi
biek Kristo dute buru. Beste gotzain batzuen kontra, aita santuarentzat erreklamatu zuen Elizaren inguruko gaietan azken erabakia hartzeko eskubidea.
|
|
|
Batak, aita santuak, espirituaren arazoak gobernatzen ditu, eta besteak, enperadoreak, aldi baterako arazoak gobernatzen ditu. Dena den, bi
|
biek
Kristo dute buru. Beste gotzain batzuen kontra, aita santuarentzat erreklamatu zuen Elizaren inguruko gaietan azken erabakia hartzeko eskubidea.
|
|
|
Teodorikoren ediktua, edukiaren aldetik zuzenbide erromatarra bazen ere, erromatarrei eta godoei aplikatu zitzaien. Ediktuaren iturriak zehaztuta ez badaude ere, iturri horietatik batzuk izan ziren, zalantzarik gabe, Teodosioren Kodea (Inperioaren legeria jasotzen zuena) eta horren
|
bi
aurrekariak (Codex Gregorianus eta Codex Hermogenianus deiturikoak); Teodosioren osteko nobelak (novellae constitutiones); Pauloren sententziak (ziur asko, denboraldi klasikoaren ostean, maisuaren iritzi labur batzuk hautatu eta horiekin osatutako bilduma); eta, era berean, Gaioren Erakundeak.
|
|
|
Horrek egoera ahulean jarri zuen erreinu burgundioa, iparraldean frankoak, mendebaldean bisigodoak eta ekialdean ostrogodoak zituelako. Burgundioen erregeak, Gundobadok,
|
bi
lege aldarrikatu zituen. Horietatik lehenak izen desberdinak hartu zituen:
|
|
|
Konstituzio horiez gain, bertara bilduta daude, halaber, Pauloren epaiei buruzko laburpenak eta Epitome Gai izenekoa oso osorik (zehatz esateko, Gaioren Erakundeak deiturikoaren bertsio galiarra). Era berean, Teodosioren aurreko
|
bi
kodexen laburpenak daude bilduta lan horretara; alabaina, kodex horiek bilduma pribatuak izan ziren, ez, ordea, ofizialak, eta, ondorenez, ez zuten lex deiturikoen tratamendua izan, baizik eta Ius deiturikoarena. Bukatzeko, bada bertan Papinianoren zati bat; bistan denez, zati hori tartekatu zen, jurista horren ospea aintzakotzat hartuta.
|
|
|
Horixe da, berebat, jakituria iturri nagusia, VI. mendetik XI. mendea arte Inperioa ordeztu zuten erreinuen zuzenbide erromatarra ezagutzeko. Hori berori egon zen indarrean Espainiako bisigodoen erreinuan, VII. mendea arte, mende horretan
|
bi
herrien arteko bat egitea gertatu baitzen. Zuzenbideak, ordu arte, izaera pertsonala izan zuen, baina, harrezkero, lurralde izaera eskuratu zuen, eta, ondorenez, aplikagarri bihurtu zen erreinuko biztanle guztientzat.
|
|
|
2.Aro Modernoan berriztatzen dira, Erdi Aroko erromatar zuzenbidearen berreskuraketaren ondorioz,
|
bi
sistema juridiko horien arteko lotura, batik bat, euskal juristen heziketa prozesuan. Izan ere, Euskal Herriko legelariak, bertako unibertsitaterik ezean, kanpora doaz zuzenbide ikastera eta euren ikasketatik datoz zuzenbide erromatarraren jantziekin ondo apainduak, zuzenbide hori dela zuzenbide erkidea, ius commune?
|
|
|
3.Ibilbide hori areagotzen da aldi horretan, euskal legelariak baitira zuzenbide zibilean ez ezik, zuzenbide kanonikoan ere adituak (iuris utriusque),
|
bi
zuzenbide horiek direla euren jarduera eta egineren ardatzak. Hurbiletik ikusten dute juristek orduko hartan errenazimendu garaiko teologia morala.
|
|
|
Zalantzak sortzen zirenean ohiturazko erregela kasu zehatz batean aplikatzeko, erabakigarria zen pontifizeen elkargoak egindako interpretazioa; aristokrata talde horren ardura zen erlijio kultu ofizialak iraunaraztea. Herritarren artean,
|
bi
gizarte talde bereiz zitezkeen: patrizioena eta plebeioena.
|
|
|
Jatorrian,
|
bi
kontsul ziren magistratu, eta urtean urtean hautatzen ziren halakoak. Bi kontsul horiek erregearen ordez jarri ziren estatuaren burutzan, eta eurek bereganatu zuten gobernu jarduera guztien gaineko erantzukizuna.
|
|
|
Jatorrian, bi kontsul ziren magistratu, eta urtean urtean hautatzen ziren halakoak.
|
Bi
kontsul horiek erregearen ordez jarri ziren estatuaren burutzan, eta eurek bereganatu zuten gobernu jarduera guztien gaineko erantzukizuna. Justizia administrazioa haien eginkizunetatik bat besterik ez zen; baina prozedurak berrikuntzarako eremu txikia ahalbidetzen zuen.
|
|
|
Egiatan, ez zeukan horretarako heziketa berezirik, baina, ustez behintzat, berak gainbegiratu behar zuen akzio juridiko bakoitzaren alde formala. Pretoreak akzioaren
|
bi
aldeak finkatzen zituen: lehendabizikoan, arazoa zuzenbidearen ikuspuntutik kalifikatu behar zen; eta, bigarrenean, arazoa bera eragingarritasunez konpondu behar zen.
|
|
|
1984 urtean brontzezko taula batzuetan aurkitutako inskripzioa. Taula horiek Irniren udal legearen
|
bi
herenak jasotzen zituzten Espainian. Irniren Legea K. o.
|
|
|
Kristau Aroko lehenengo
|
bi
mendeetan, Erromako zuzenbidearen garapenak gailurra jo zuen. Horrek esan nahi du teknikaren ikusmiratik formarik sofistikatuenak eta finenak ezarri zirela.
|
|
|
Bukatzeko, juristek askatasun osoa zuten, kontrako iritziak adierazteko. Eztabaida juridikoa kasu zehatzen ingurukoa zenez gero, ezinbestean gatazkak sortzen ziren, besterik ez bada, gatazkotan
|
bi
alderdi gutxienez agertzen zirelako, bakoitzak arrazoia izateko uste osoarekin. Horrek ez du esan nahi, ordea, juristek legearen espiritua bortxatzen zutenik, eurei zein bezerok kontsulta egin eta bezero horri mesede egiteko.
|
|
|
Guregana iritsi diren iturrietan, arrasto gutxi daude, juristen arteko desadostasunei buruz (zehatzago esateko, iturrietan desagertu egin ohi dira gutxiengoaren ikuspuntuak). Nolanahi den ere, jakin badakigu
|
bi
eskola edo sekta zeudela, eta bi horiek barruratzen zituztela K. o. I. mendetik K. o.
|
|
|
Guregana iritsi diren iturrietan, arrasto gutxi daude, juristen arteko desadostasunei buruz (zehatzago esateko, iturrietan desagertu egin ohi dira gutxiengoaren ikuspuntuak). Nolanahi den ere, jakin badakigu bi eskola edo sekta zeudela, eta
|
bi
horiek barruratzen zituztela K. o. I. mendetik K. o.
|
|
|
Batzuei prokuleiar eta besteei sabindar deitu zitzaien.
|
Bi
eskola horien arteko oinarrizko desberdinak aztertzeko orduan, doktrinak eztabaida garrantzitsua izan du. Dena den, badirudi argi dagoela desberdintasunak, substantiboak barik, metodologikoak zirela gehienbat.
|
|
|
Esate baterako, Muciusek bereizi egin zituen lapurretak eta jabetzari egindako kalteak. Sabinok, berriz,
|
biak
batera jorratu zituen; eta, horrela, ez zilegiaren (delituaren) kategorian sartu zituen bi biak, halakoetan biktimak akzio zibila baitzuen, ez zilegia nork egin eta egile horri zehapena jar zekion. Sabinok, ordez, ez zuen baterako kategoriarik ezarri kontratuen kasuan.
|
|
|
Esate baterako, Muciusek bereizi egin zituen lapurretak eta jabetzari egindako kalteak. Sabinok, berriz, biak batera jorratu zituen; eta, horrela, ez zilegiaren (delituaren) kategorian sartu zituen
|
bi
biak, halakoetan biktimak akzio zibila baitzuen, ez zilegia nork egin eta egile horri zehapena jar zekion. Sabinok, ordez, ez zuen baterako kategoriarik ezarri kontratuen kasuan.
|
|
|
Esate baterako, Muciusek bereizi egin zituen lapurretak eta jabetzari egindako kalteak. Sabinok, berriz, biak batera jorratu zituen; eta, horrela, ez zilegiaren (delituaren) kategorian sartu zituen bi
|
biak
, halakoetan biktimak akzio zibila baitzuen, ez zilegia nork egin eta egile horri zehapena jar zekion. Sabinok, ordez, ez zuen baterako kategoriarik ezarri kontratuen kasuan.
|
|
|
Sabinok, ordez, ez zuen baterako kategoriarik ezarri kontratuen kasuan. Aitzitik,
|
bi
alderdiek, betebehar loteslea eratzeko, hainbat modu zituzten, eta modu horiek euren artean nahiko desberdinak ziren; bada, Sabinok modu horiek guztiak aztertu zituen.
|
|
|
Norbaitek, forma egokiz, diru kopuru bat ordainduko ziola hitz ematen bazion beste bati, orduan betebeharpeko bihurtzen zen horri begira; norbaitek beste batengandik zerbait jasotzen bazuen, indarreko zorren bat ziurtatzeko, orduan haren betebeharra zen fidantza itzultzea, behin zorra ordaindu eta gero. Zenbait kasutan, pretoreak ulertzen zuen alderdiek elkarrekiko betebeharrak zituztela,
|
bien artean
egindako hitzarmenaren ondorioz. Horren adibiderik argiena, beharbada, ondasunak saltzeko hitzarmena zen.
|
|
|
Horren adibiderik argiena, beharbada, ondasunak saltzeko hitzarmena zen. Behin alderdiek baldintzarik gabe salmenta hitzartu eta gero, hau da, saltzaileak saldutako gauza ematea eta erosleak prezioa ordaintzea onartu eta gero,
|
biek
elkarrekiko betebeharrak bereganatzen zituzten.
|
|
|
Dioklezianok, sortzez dalmaziarra zenak, Erromara lehenengo bisita egin zuen, enperadore moduan orduko hogei urte zeramatzanean. Inperioan
|
bi
zati bereizi zituen, ekialdekoa eta mendebaldekoa, eta Augustus bat jarri zuen zati bakoitzaren buru. Berarentzat hartu zuen ekialdeko zatia, eta hiriburutik gidatu zuen gobernua; hiriburu hori Nikomedia zen, Asia txikiko ipar mendebaldean.
|
|
|
Mendebaldeko Inperioaren gobernua, berriz, Milanen ezarri zen. Teorian bederen, eta
|
bi
zatien arteko harremanak noizean behin etsaitasunekoak baziren ere, Inperioa oraindik batasun moduan ulertzen zen, eta bi enperadoreek batera gobernatzen zuten batasun hori. Bi enperadoreak borrokan aritu ziren, tribu germaniarren aurka, horien erasoei aurre egiteko eta Inperioaren mugei eusteko, Rhin eta Danubio ibaiek osatutako lerro horretan zehar.
|
|
|
Mendebaldeko Inperioaren gobernua, berriz, Milanen ezarri zen. Teorian bederen, eta bi zatien arteko harremanak noizean behin etsaitasunekoak baziren ere, Inperioa oraindik batasun moduan ulertzen zen, eta
|
bi
enperadoreek batera gobernatzen zuten batasun hori. Bi enperadoreak borrokan aritu ziren, tribu germaniarren aurka, horien erasoei aurre egiteko eta Inperioaren mugei eusteko, Rhin eta Danubio ibaiek osatutako lerro horretan zehar.
|
|
|
Teorian bederen, eta bi zatien arteko harremanak noizean behin etsaitasunekoak baziren ere, Inperioa oraindik batasun moduan ulertzen zen, eta bi enperadoreek batera gobernatzen zuten batasun hori.
|
Bi
enperadoreak borrokan aritu ziren, tribu germaniarren aurka, horien erasoei aurre egiteko eta Inperioaren mugei eusteko, Rhin eta Danubio ibaiek osatutako lerro horretan zehar. Germaniarrek, haatik, mendebalderantz jo behar zuten, beste tribu batzuen presioa zutelako, bereziki, huno beldurgarrien presioa.
|
|
|
Teodosio 395 urtean hiltzeaz geroztik, Inperioaren zatiketa formala gertatu zen,
|
bi
aldeak bereiziz. Zatiketa horren uztarria izan zen, izan ere, baliabideak ekitatez banatzea.
|
|
|
Alderdietatik bat edo
|
biak
herritarrak ez zirenean, ez zen egoki gertatzen zuzenbide zibila haien arteko gatazketan aplikatzea. Hasieran, herritar ez zirenen kopurua, nolabait, txikia zen, eta, horregatik, erromatarrek fikzio hau erabili zuten:
|
|
|
Hori dela eta, halakoak ere zuzenbidearen eremuan barneratu behar izan ziren beren beregi. K. a. 242 urtean, bigarren pretorea ezarri zen; bigarren pretore horrek, zehatz mehatz, arazoak aztertu behar zituen, alderdietatik bat edo
|
biak
pelegrinak zirenean. Harrezkero, pretoreak elkar bereizi ziren:
|
|
|
Erromatarrek, arazoa konpontzeko, pragmatismoaren bidea aukeratu zuten. Horri helduta, erromatarrek aitortu zuten, zuzenbide erromatarra eraikitzeko,
|
bi
erakunde mota desberdin ezarri zirela. Alde batetik, erakunde juridiko zehatz batzuk bereziki erromatarrak ziren, eta, beraz, herritarrentzat erreserbatuta egon behar ziren; halakoak ziren, esate baterako, jabetza eskualdatzeko zeremonia tradizionalak.
|
|
|
Inperioaren xedapenak bikoiztu egin ziren, eta beharrezko egin ziren antolaketa eta sistematizazioa. III. mendearen bukaeran, bilduma pribatu
|
bi
prestatu ziren Inperioaren konstituzioak (batez ere, erreskriptoak) batzeko; bi horiei Codex Gregorianus eta Codex Hermogenianus deitu zitzaien. V. mendean, Inperioko agintariek atzeman zuten beharrezkoa zela bilduma ofiziala egitea.
|
|
|
Italia, Afrika, Espainia eta Britainia mendebaldeko zatian geratu ziren, eta Trazia, Asia txikia, Ekialdea eta Egipto, ekialdeko zatian. Illyriumeko prefektura zentralean,
|
bi
zati bereizi ziren: Panonia (Danubioren hegoaldeari eta ekialdeari zegokiena, egungo Austria eta Hungaria barruratzen zituena), mendebalari esleitu zitzaion, eta Dazia (egun Errumania) eta Mazedonia ekialdeari esleitu zitzaizkion.
|
|
|
Erromatar zibilizazioaren ezaugarri nagusien artean, zuzenbidea eta hizkuntza nabarmen gailendu ziren. Izan ere,
|
bi
biok, ius zuzenbidea eta latin hizkuntza, harreman hertsietan izan ziren Erromatar Inperioaren barne eta inguruko herrien zuzenbide eta hizkuntzekin.
|
|
|
Erromatar zibilizazioaren ezaugarri nagusien artean, zuzenbidea eta hizkuntza nabarmen gailendu ziren. Izan ere, bi
|
biok
, ius zuzenbidea eta latin hizkuntza, harreman hertsietan izan ziren Erromatar Inperioaren barne eta inguruko herrien zuzenbide eta hizkuntzekin.
|
|
|
Glosagileek ziotenez, pertsona bakoitza zein erkidegoko herritar izan eta erkidego horretako zuzenbidea zegokion pertsona horri. Arazoa sortzen zen, berriz, hiri desberdinetako
|
bi
merkatarik egiten zutenean kontratua.
|
|
|
Zuzenbide zibilaren eta kanonikoaren arteko gatazkak konpontzeko, adiskidetze bideak erabili behar ziren. Testamentuen esparruan
|
bi
zuzenbide horiek elkarren kontra jotzen zuten, hurrengo kasuan, berbarako: testamentugileak zin eginda baieztatzen zuenean testamentua, geroko testamentu batean horren edukia ez zuela aldatuko adierazita.
|
|
|
Geroko juristek, Orleanseko maisuek batik bat, ahalak eta leherrak egin zituzten ikusmolde
|
bi
horiek bateratzeko, bigarren testamentuaren baliozkotasuna onartuz, baldintzapean izan arren. Arazoaren gakoa honexetan zetzan:
|
|
|
Vallak frogatu zuen «Konstantinoren Dohaintza» izenekoa agiri faltsua zela; Erdi Aroan zuzenbide zibilaren eta kanonikoaren interpretatzaile gehienek kautotzat hartutako agiri horren ariora, ulertzen zen enperadoreak aldi baterako boterea eman ziola aita santuari. Faltsukeria frogatzeko, Vallak
|
bi
oinarri erabili zituen: batetik, Dohaintza izenekoan erabilitako hizkuntza; eta, bestetik, anakronismo bat, alegia, Konstantinok Erromako gotzainari Konstantinopoliseko patriarkaren gaineko jurisdikzioa eman ziola ulertzea, garai hartan ez baitzegoen halakorik.
|
|
|
Humanismo juridikoaren lehenengo epealdi horren juristarik ospetsuena Italiako Andrea Alciato izan zen (Alciatus). Zäsi baino hogeita hamar urte gazteagoa izan arren, hiru liburu txiki argitaratu zituen, eta, horri esker, Zäsik eta
|
biek
urte berean erdietsi zuten ospea, 1518an. Liburu horietatik, Paradoxa izenekoak lortu zuen entzute handiagoa (jasotako iritzien kontrako erantzunak bildu zituen bertara).
|
|
|
Honako ataza jarri zion bere buruari: ikasketa juridikoak eta humanistak bateratzea, erakunde politiko erromatarren berreraikitzetik hasita, baina ikuspegi historikoa eta juridikoa,
|
bi
biak, jorratuz.
|
|
|
Honako ataza jarri zion bere buruari: ikasketa juridikoak eta humanistak bateratzea, erakunde politiko erromatarren berreraikitzetik hasita, baina ikuspegi historikoa eta juridikoa, bi
|
biak
, jorratuz.
|
|
|
lehenengo hamaseiak zuzenbide substantiboaren ingurukoak eta azken hamabiak prozesu zibilari buruzkoak. Zuzenbide pribatuaren mamia osatzen duten eskubideak
|
bi
kategoriatan sailka daitezke: batetik, benaz eta berez geurea dena, eta, bestetik, zor zaiguna.
|
|
|
Alberico Gentilik, protestante italiarrak, zuzenbidea ikasi zuen Perugian, tradizio bartolistari estu estuan lotuta. Erlijio kontuak zirela medio, Italiatik irten eta Ingalaterrara heldu zen 1580an;
|
bi
urte beranduago De iuris interpretibus dialogi sex argitaratu zuen, eta bertan, amorruz defendatu zuen Bartoloren metodoa, Frantziako eskola humanistaren kontra. Horren azalpenaren oinarriak gogoeta praktikoak izan ziren.
|
|
|
VI. mendean, zuzenbide erromatarra erromatarren arteko arazoak konpontzeko erabiltzen zen oraindik, alegia, galiar erromatarren artekoak konpontzeko. Halakoak ziren konkistatzaile germaniarren mendekoak; hasieran, galiar erromatarrek euren nortasun pertsonalari ekin zioten, baina herri
|
biak
batu zirenean, emeki emeki printzipio pertsonalistak amore eman zuen lurraldetasun printzipioaren aurrean, eta horren arabera, gune jakin bateko biztanle guztiak zuzenbide berdinaren mende egon behar ziren.
|
|
|
VIII. mendeko juristek erregela hori interpretatu zuten, zin egilekideen frogari zegokionez; horretara, zin egilerik gehien aurkezten zuen alderdiaren lekukotza gailentzen zen beti. Alderdi
|
biek
zin egileen kopuru berbera aurkeztuz gero, Lex Papianusaren testuren bat aipa zezakeen alderdiak irabaziko zuen kasua. Papianus izan zen Lex romana burgundionumari Erdi Aroan eman zitzaion lehenengo izena.
|
|
|
800 urteko eguberri egunean, Carlomagno Alcuinoren ikuspegia gauzatzen saiatu zen; horretarako, aita santu Leon III.ak enperadore izendatu ostean, Carlomagnok inperio berria berreraiki zuen, erresuma desberdinekin. Enperadoreak eta aita santuak,
|
bi
biek ustiatu zuten Erromaren eta horren inperio unibertsalaren oroitzapen mistikoa. Erromako giza taldeak
|
|
|
800 urteko eguberri egunean, Carlomagno Alcuinoren ikuspegia gauzatzen saiatu zen; horretarako, aita santu Leon III.ak enperadore izendatu ostean, Carlomagnok inperio berria berreraiki zuen, erresuma desberdinekin. Enperadoreak eta aita santuak, bi
|
biek
ustiatu zuten Erromaren eta horren inperio unibertsalaren oroitzapen mistikoa. Erromako giza taldeak
|
|
|
Gelasioren printzipioak aldarrikatu zuen
|
bi
agintari bereiztea, aita santua eta enperadorea; X eta XI. mendeetan, alabaina, oreka horrek zorigaitz esanguratsua jasan zuen, aita santu eta enperadoreen arteko borroken ondorioz. Aita santuen argudioen ildotik, euren misio jainkotiarraren ondorioz eliza inperioaren gainetik zegoen; hori zela bide, inperioko zuzenbidea baliozkoa zen elizaren zuzenbidearekin bat zetorrenean bakarrik.
|
|
|
Justinianok bazter utzi zuen Gelasioren printzipioa. Ildo horretatik, Justinianoren aburuz enperadoreak
|
bi
aginte biltzen zituen: imperium kontzeptuak adierazitako aldi baterako aginte gorena eta sacerdotiumaren aginte espiritual gorena.
|
|
|
bide erakusleak aita santua eta enperadorea izan arren, bere batasunari eutsi behar zion erakunde kristau antzo ikusi zen. Orduz geroztik, alabaina,
|
bi
arauketa zituen Europa sortuko zen, bakoitza bere antolamendu juridikoarekin.
|
|
|
Paviako eskolako juristak aitzindariak izan ziren testuari glosa egiteko metodoa erabiltzeko orduan, hau da, ikertzen ari ziren lan zehatzaren gaineko azalpenak ematen. Autu materialen ildotik,
|
bi
talde sortu ziren, antiqui eta moderni deitutakoak. Lehenengoek testu lonbardiarren interpretazio tradizionala aintzatetsi zuten; bigarrenek, ordea, erraz erabili zuten zuzenbide erromatarra, hutsuneak betetzeko zein Lonbardiako zuzenbidea interpretatzeko balio zuen zuzenbide orokor gisa.
|
|
|
Irnerioren ostean Lau Doktoreen belaunaldia etorri zen, eta horien artean, goren mailako
|
bi
aipa daitezke: Bulgaro eta Martino Gosia.
|
|
|
Martinok jarrera irekiagoa izan zuen.
|
Bi
horiek ez ziren ados jartzen testuen zein interpretazio motak emango zituen emaitza zehatz eta zentzuzkoagoak erabakitzeko orduan. Bulgarok zioenez, Justinianoren zuzenbidea berez zen ekitatezkoa; horrenbestez, testu orotan, interpretatzailearen zeregina izan behar zen arau zehatzaren ratio legisa edo helburua bilatzea.
|
|
|
Zuzenbide kanonikoaren hutsuneak zuzenbide zibilaren bitartez betetzearen kontua bigarren toki batean geratu zen, beste
|
bi
gai garrantzitsuagoen atzetik: batetik, aita santuaren ahalmen legegilea, enperadorearen parekoa, eta, bestetik, elizaren auzitegietako prozeduren izaera.
|
|
|
Lehenengo bildumen amaieran lege jokarau orokorrak jasotzen zituen titulua agertzen zen, Justinianoren Digestora bildutako azken tituluaren antzera. Alabaina, Justinianok berrehun eta
|
bi
adibide aurkitu zituen bitartean, Liber extra delakoan bi bakarrik jaso ziren. XIII. mendean jokarau eta brokardoek erdietsitako entzutea hain handia izan zen, Liber sextusaren azken titulura laurogeita zortzi bildu zirela.
|
|
|
Lehenengo bildumen amaieran lege jokarau orokorrak jasotzen zituen titulua agertzen zen, Justinianoren Digestora bildutako azken tituluaren antzera. Alabaina, Justinianok berrehun eta bi adibide aurkitu zituen bitartean, Liber extra delakoan
|
bi
bakarrik jaso ziren. XIII. mendean jokarau eta brokardoek erdietsitako entzutea hain handia izan zen, Liber sextusaren azken titulura laurogeita zortzi bildu zirela.
|
|
|
Utrumque ius edo «zuzenbide biak» esamoldea erabili zen, sistema
|
biak
ikasi zituztenei emandako kualifikazio moduan. Halaber, bi sistemen arteko harremanak aipatzeko ere erabili zen adierazmolde hori, denborak aurrera egin ahala gero eta estuago bihurtzen ari ziren harremanak aipatzeko, hain zuzen.
|
|
|
Utrumque ius edo «zuzenbide biak» esamoldea erabili zen, sistema biak ikasi zituztenei emandako kualifikazio moduan. Halaber,
|
bi
sistemen arteko harremanak aipatzeko ere erabili zen adierazmolde hori, denborak aurrera egin ahala gero eta estuago bihurtzen ari ziren harremanak aipatzeko, hain zuzen. XIII. mendea aldera, sistema biak maila berean zeuden.
|
|
|
Halaber, bi sistemen arteko harremanak aipatzeko ere erabili zen adierazmolde hori, denborak aurrera egin ahala gero eta estuago bihurtzen ari ziren harremanak aipatzeko, hain zuzen. XIII. mendea aldera, sistema
|
biak
maila berean zeuden. Zuzenbide zibileko juristak, ordea, esparru horiek bereizten ahalegindu ziren.
|
|
|
Glosagileak desberdintasunei lepoa ematen saiatu ziren, baina XIV. mendean iruzkingileek ere batera aztertu zituzten
|
bi
zuzenbide horiek. Kanonista asko laikoak izan ziren, eta zuzenbide bietan (in utroque iure) kualifikazioa lortzea nahiko arrunt bihurtu zen.
|
|
|
Glosagileak desberdintasunei lepoa ematen saiatu ziren, baina XIV. mendean iruzkingileek ere batera aztertu zituzten bi zuzenbide horiek. Kanonista asko laikoak izan ziren, eta zuzenbide
|
bietan
(in utroque iure) kualifikazioa lortzea nahiko arrunt bihurtu zen. «Zuzenbide biak» esaldia erabili ohi zen aldez edo moldez sistema bakar moduan ikusten zena aipatzeko, alegia, Europa osorako Ius commune gisa ikusten zena.
|
|
|
|
Bien
bitartean, zuzenbide erromatar berriak bere ibilbideari ekin zion. Mendearen amaieran, gero kardinal bihurtuko zen Pedro Cardonakoak zuzenbide zibila ikasita erdietsi zuen bere jakituria, eta horretan, lehenengo katalan ezaguna izan zen; aldi berean, Kodean jasotako bi konstituzio greziar latinera itzultzeko gai ere izan zen (C.3, 10,1 eta 2).
|
|
|
Bien bitartean, zuzenbide erromatar berriak bere ibilbideari ekin zion. Mendearen amaieran, gero kardinal bihurtuko zen Pedro Cardonakoak zuzenbide zibila ikasita erdietsi zuen bere jakituria, eta horretan, lehenengo katalan ezaguna izan zen; aldi berean, Kodean jasotako
|
bi
konstituzio greziar latinera itzultzeko gai ere izan zen (C.3, 10,1 eta 2). 1160 urtean, Erakundeen apparatus deitutakoa egin zen Reimsen; beharbada, Alberikok idatzi zuen hori, Bolognako glosagileen ordezkari hain garrantzitsu ez zen batek.
|
|
|
Unibertsitate berriak sortu ahala, ezari ezarian onartu zen ikuspegi akademiko batetik helduta zuzenbidea ez zela tokiko ohiturazko arauen azterketa bakarrik; kontrara, zuzenbideak zuzenbide zibila eta kanonikoa bibiak barneratu behar zituen. Eratze juridiko
|
bi
horiek bakarrik zuten unibertsitateko jakintzagai batek erdietsi beharreko izaera. Egin eginean ere, Europako unibertsitateetan ez zen irakatsi lurralde bakoitzeko zuzenbidea, XVII. mendea arte.
|
|
|
Hala ere, zioen Bulgarok, akzioaren muina hiru pertsonen arteko prozedurak osatzen du: batetik, demandatzailea daukagu, eskaera adierazten duena; bestetik, demandatua, haren aurka eginez; eta, azkenik, epailea, aurreko
|
bien artean
. Bulgarok azpimarratu bezala, akzio zibilean, frogaren zama eskuarki demandatzaileari dagokio, eta frogarik izan ezean, autua zinaren bidez konpon daiteke.
|
|
|
Mendearen amaieran, kanonisten agintea indartu zen, aita santuen dekretalak gero eta maizago aldarrikatzearen ondorioz; berebat, horiek prozeduraren inguruan eginiko lanen eta zuzenbide zibilaren arteko mendekotasuna ere urrituz joan zen, ezari ezarian. Lan horiek baliozkoak izatea
|
bi
sistemetako juristentzat, horixe zen helburua. Azkenean gauzatu zen prozedurari prozedura erromatar kanoniko deitu zitzaion.
|
|
|
Bulgarok erantzun zion jabetza pribatuari zegokionez, ezetz; Martinok, ordea, baietz esan zion, izatez munduaren jabe zela (Federicok bere zaldia oparitu zion Martinori, emandako iritzi horren truk; Bulgarok, aldiz, ez zuen saririk jaso). Henrike VI.ak antzeko galdera egin zien Bolognako
|
bi
doktoreei, Lotario eta Azzori, hain justu ere: nori dagokio aginte gorena, imperium delakoa?
|
|
|
behin herriak botere legegilea enperadoreari eskualdatu ostean, gero ezin du berori ezeztatu. Azzok herriaren
|
bi
kontzeptu bereizi zituen: bata, gizabanakoen multzo moduan ikusita, eta, bestea, erkidego gisa ulertuta.
|
|
|
Zelanbaiteko antzekotasuna ikusi zuten basailu feudalaren eta emphyteuta erromatarraren edo epe luzeko ukandunaren artean. Esan ohi zen bezala, azken horiek jabeari zegokion akzioaren bertsio berezia zuten, vindicatio utilis deitutakoa, jabeak vindicatio directa zuen bitartean; horrenbestez, akzio horiei
|
bi
jabetza mota zegozkien: basailu feudalak dominium utile deitutakoa zeukan; jaunak, aldiz, dominium directum izenekoa.
|
|
|
Horrexegatik, ohituraren oinarria arrazoia izanda (Kodeak eskatzen duen bezala), berori baliozkoa izango da, herriak aurreko legea ezagutzen duen edo ez kontuan hartu gabe. Hortaz, bada, herriaren nahiak eratortzen du zuzenbide idatziaren eta ohituraren,
|
bi
bien, agintea. Legearen agintea ez da berez sortzen, idatzita egoteagatik.
|
|
|
Horrexegatik, ohituraren oinarria arrazoia izanda (Kodeak eskatzen duen bezala), berori baliozkoa izango da, herriak aurreko legea ezagutzen duen edo ez kontuan hartu gabe. Hortaz, bada, herriaren nahiak eratortzen du zuzenbide idatziaren eta ohituraren, bi
|
bien
, agintea. Legearen agintea ez da berez sortzen, idatzita egoteagatik.
|
|
|
VIII. mendearen hasierako okupazio musulmanak penintsula osoa barneratu zuen, iparraldea eta Katalunia izan ezik, X. mendea bukatu arte. Errekonkista XI eta XII. mendeak bitartean luzatu zen, eta 1200 urtea aldera iparraldeko biztanleetatik
|
bi
herenak nagusitasun musulmanetik aske zeuden. Hala eta guztiz ere, askatzen ziren herriak batuta iraun beharrean, bakoitzak bere erreinua eratu zuen, besteengandik lokabe zena, bere ohiturei eutsita, idatzizko «foru»ei esker.
|
|
|
Espainiako lehenengo unibertsitatea XIII. mendearen lehenengo hamarkadan sortu zen Palentzian, eta handik Salamancara eraman zen 1239 urtean, zuzenbide zibila eta kanonikoa irakasteko zentro nagusi bihurtuz. XIII. mendearen erdian, errege ospetsu
|
bi
, Fernando III eta Alfontso X, teoria berriak aplikatzeko gai izan ziren, euren lurretan zegoen lege aniztasuna baztertzeko. Federico II.ak Sizilian egin zuenaren antzera, erregeok sistema modernoa sartu nahi zuten, horrek indar bateratzaile gisa jardun zezan, eta Gaztela bide erakusle izan zedin, Europako pentsamendu juridikoari zegokionez.
|
|
|
Alfontso X. bere tutoreak limurtu zuen, zuzenbide erromatarraren dohainen inguruan; tutore horrek Bolognan ikasi zuen, bildumarien taldea berak zuzenduta.
|
Bi
horiek eginiko lanak hainbat arau nahasi zituen, hala nola: Gaztela eta Leongo ohiturazko zuzenbidea, zuzenbide erromatarra, zuzenbide kanonikoa eta Itun Zaharrak nahiz Berriak eratorritako arauak, baita patristikak ekarritakoak ere.
|
|
|
Danimarkara itzuli zenean, erreinuko kantziler, Roskilde katedraleko errektore eta 1201 urtetik 1224.era Lundeko artzapezpiku izendatu zuten. Latinez
|
bi
lan egin zituen, nolabaiteko heziketa zuten herrikideen artean ikasketa berrien osagaiak sartzeko. Horietako bat, Hexameron izenekoa, kristau doktrinaren azalpena zen, bertsoz egindakoa eta Pariseko teologoek aurkeztu bezala erakusten zena.
|
|
|
Orleansi bere ospea eman zioten
|
bi
maisuek, Jacques Revignykoa (Jacques de Revigny) eta Pierre Belleperchekoa (Pierre de Belleperche) Orleansen ikasi zuten. Ez zuten beste munduko berrikuntzarik ekarri zuzenbide zibila irakasterakoan, baina eite bateko joerak sartu zituzten, Bolognan berriak zirenak, batez ere arrazoinamendu dialektikoaren erabilera.
|
|
|
Testuen aipamen jakintsua egin beharrean, bertsio askeagoa erabili zuten, argudio logikoetan oinarritutakoa; ildo bertsutik, analogiaren bidez usu zabaldu zuten testuaren ratioa Bolognako juristek onartutako mugetatik at. Quaestiones de facto izenekoak egitezko kasuek eratorritako arazoen gaineko eztabaidak ziren (hipotetikoak izan zitezkeen arazoen gainekoak), eta kontuzko lekua zuten ikasketa planetan; halako batzuk tokiko ohituraren ondoreei buruzkoak ziren. Jacques eta Pierre apaizak izanik,
|
bi
biek erdietsi zuten gotzain bihurtzea. Egin eginean ere, zuzenbide zibila ez zuten jorratu zuzenbide kanonikoa bezala.
|
|
|
Testuen aipamen jakintsua egin beharrean, bertsio askeagoa erabili zuten, argudio logikoetan oinarritutakoa; ildo bertsutik, analogiaren bidez usu zabaldu zuten testuaren ratioa Bolognako juristek onartutako mugetatik at. Quaestiones de facto izenekoak egitezko kasuek eratorritako arazoen gaineko eztabaidak ziren (hipotetikoak izan zitezkeen arazoen gainekoak), eta kontuzko lekua zuten ikasketa planetan; halako batzuk tokiko ohituraren ondoreei buruzkoak ziren. Jacques eta Pierre apaizak izanik, bi
|
biek
erdietsi zuten gotzain bihurtzea. Egin eginean ere, zuzenbide zibila ez zuten jorratu zuzenbide kanonikoa bezala.
|
|
|
Bartoloren joera praktiko hori ikus daiteke, gatazka batean arau desberdinak pilatzean sor daitezkeen arazoak aztertzeko orduan: gatazka izan daiteke zuzenbide zibilaren eta tokiko zuzenbidearen artean, tokiko
|
bi
legeen artean edota zuzenbide zibilaren eta kanonikoaren artean.
|
|
|
1217an, aita santu Honorio III.ak ohartarazi zuen ikasleak bertan gelditzera derrigortu beharrean, hobe izango litzatekeela pizgarriren bat eskaintzea, nahita gera zitezen.
|
Bi
urte beranduago, aita santuak honako ahalmena eman zion Bolognako artxidiakonoari: zuzenbideko ikasketak amaitzen zituen ikasleari edonon irakasteko eskubidea aintzatestea; horretara, Unibertsitatea elizaren mende geratzen zen, zeharka izan arren.
|
|
|
Ancient Law deitutakoaren hasieran, Mainek dio gizarte primitiboetako zuzenbidearen hastapeneko ideiak «juristarentzat direla, geologoarentzat lurraren lehenengo geruzak direnak». Charles Darwinek idatzitako Espezien Jatorria eta Maineren Ancient Law ia aldi berean agertu ziren, eta irakurleek
|
bi
horien arteko antzekotasunak atzeman ahal zituzten. Animaliak ezari ezarian eboluzionatzen badute, gizarteek ere, hori uste zuen Mainek bederen, berdin berdin egiten dute aurrera.
|
|
|
Maineren baieztapen zehatz batzuk beranduago eztabaidatu ziren, eta lortu ere, zenbait autorek ospea lortu zuten horien kontra eginez; bide beretik, hurbiltze orokor horrek kontuzko eragina izan zuen antropologia eta soziologiaren lehenengo ikerketen gain. Ulerbidez, Ferdinand Tonniesek idatzitako Gemeinschaft und Gesellschaft lan ospetsuan (1887) elkarren kontra jartzen diren gizarte talde
|
biak
, erkidegoa eta gizarteak, Maineren bereizketan dute oinarria, alegia, statusari nahiz kontratuari lotutako gizarteen arteko bereizketan. Antzinako erakunde juridiko erromatarren eta Erromako gizarte primitiboko inguruabarren arteko lotura erakusteko, Mainek zuzenbidearen eta gizartearen arteko harremanak aipatu zituen; lotura hori gerogarrenean zeharo erabilgarria izan zen, giza zientziak garatzeko.
|
|
|
1987 urtean, berbarako, Ingalaterran kasu bat azaldu zen,
|
bi
alderdien petrolioa petrolio ontzi bateko upeltegian nahastu zenean; epaileak aspaldiko kasu batzuk izan zituen kontuan, eta, horien arabera, alderdi batek okerretara egin duenean nahastea, nahasitako petrolio guztia har dezake besteak. Epaileak, ordea, erabaki zuen ez zegoela lotuta aurrekari horri, hau da, ez ziola aurrekariari ekin behar, eta «justiziak galdatutako erregela»ezarri ahal zuela askatasunez; bide horretatik, confusio deituriko erregela erromatarra aplikatu zuen.
|
|
|
Testuak aztertzerakoan, kezka nagusia zen horien edukia garbitzea, garai klasikoaren osteko argitaratzaileei zein Digestoaren bildumariei eratxikitzeko moduko interpolazioak identifikatuz. XVI. mendeko humanistek hasitako lana indar berriekin hartu zen une horretan; horrenbestez, munduko
|
bi
gerren arteko epealdian «interpolazioen harrapaketa» nagusitu zen. Testuen aldaketak identifika zitezkeen bai formaren aldetik, latinezko adierazmolde zehatzak erabiltzen zirenean, eta esaten zen halakoak Bizantziokoak zirela eta ez klasikoak, bai edukiaren aldetik, testuan jasotako doktrinaren arabera eduki hori klasizismotik kanpo zegoela zirudienean.
|
|
|
XIX. mendean ez zegoen bereizketa argirik zuzenbide erromatarraren eta zuzenbide zibil modernoaren ikertzaileen artean, baina XX. mendean, ordea, zabaldu egin da
|
bi
horien arteko banaketa. Europako kode zibilak eraldatzerakoan, oro har, lana emeki emeki eta zatika egin da; Italiak eta Holandak, berriz, bi kode oso sartu dituzte.
|
|
|
XIX. mendean ez zegoen bereizketa argirik zuzenbide erromatarraren eta zuzenbide zibil modernoaren ikertzaileen artean, baina XX. mendean, ordea, zabaldu egin da bi horien arteko banaketa. Europako kode zibilak eraldatzerakoan, oro har, lana emeki emeki eta zatika egin da; Italiak eta Holandak, berriz,
|
bi
kode oso sartu dituzte. Italiak 1942an eta Holandak
|
|
|
1992an (bigarren horrek oraindik ez du azken zatirik).
|
Bi
kasuetan, alabaina, XIX. mendeko kodeetan nagusi zen adierazmoldeen zurruntasuna falta da, iruzkingileek adierazi duten bezala.
|
|
|
Europako mugimenduaren eta horrek ekarritako erakundeen ondorioz, azken
|
bi
hamarkadetan berpiztu egin da Justinianoren zuzenbidearen inguruko arreta, zuzenbide hori antzinako Europa batuaren zuzenbide gisa ikusten delako; aldi berean, Erdi Aroko Ius communeren gaineko interesa ere indartu egin da, nazio mugak gainditu ostean zuzenbide hori modu eta hizkuntza berean agertzen delako leku guztietan. Europar Batasuneko erakunde juridikoak, maiz sarri, ius commune berriaren hasiera gisa deskribatu izan dira.
|
|
|
Zernahi den ere, Holandako irakasleek garatu zuten nazio zuzenbidea beste inork baino gehiago, ikusi dugun moduan. Van Leeuwenek 1664an idatzitako liburua legeria erromatar holandarra izenarekin ezagutu zen,
|
bietariko
oinarriak zituelako, hala zuzenbide erromatarrarenak, nola Holandako iturrienak.
|
|
|
Vinniusek Erakundeen gain eginiko iruzkina ohiko testu-liburu bihurtu zen.
|
Bi
aldaketa egin zitzaizkion: batetik, Inkisizioarentzat iraingarriak izan zitezkeen aipamenak ukitu ziren eta ezkontzaren inguruko arau batzuk, esaterako, kendu ziren; bestetik, Espainiako zuzenbideari buruzko aipamenak sartu ziren.
|
|
|
Pertsonak eta gauzak tipo zehatz batzuetan laburbildu ziren, naturan agertu bezala eta zuzenbide zibila gogoan izanda. Zuzenbide pribatuaren gainerako zatia
|
bi
taldetan sailkatu zen: betebeharrak (kontratuak) eta oinordetzak.
|