|
2015
|
|
|
Eta normala da,
|
berez
, guztiek hori pentsatu izana, nire ingurukoek ere pentsatu izan baitute orain dela oso gutxi arte, nire aspaldiko lotura hori deskubritu eta aiko maikoka jakinarazi didaten arte, eta apur bat espantuka ere, sekretu bat ezkutatu izan banie bezala, lotsatuta, nire asmoa ez zen arren hori, inondik ere. Ikasia dut lezioa, beraz, eta juxtu kontrakoa egingo dut hemen, hasieratik aitortu harremana, Gipuzkoako eskolarteko txapelketan, hamar urte inguru nituela, aipamen berezi bat eman zidatela, alegia, paperezko bertsoen sailean.
|
|
|
ez galdetu jendeari zenbat denbora dagoen leku batetik bestera, eta aguantatu ezin baduzu, gehitu bi ordu, ematen dizuten denborari. Los Angelesetik Gardnervillerako bidaia xinplea zen,
|
berez
. Hain zen erraza, 80 bat kilometroko errepide zuzena topatu genuela, amaierarik gabekoa.
|
|
|
Aramendik
|
berak
egiaztatu ahal izan du 20 urte hauetan teknologiak nolako aldaketa egin duen. “Hasieran 60 minutuko zinta analogikoak erabiltzen nituen, eta oso kontuz ibili behar izaten zen buelta ematean, bertsorik edo punturik gal ez zedin”.
|
|
|
Horri esker idatz dezakegu bertsolaritzaren historia, eta hori kontuan izanda, inoiz botatako bertsorik onenak grabatu gabe daudela. Behin bertsolari bati eskatu nion elkarrizketa batean
|
berak
inoiz botatako bertsorik onenak zein ote ziren irratsaioan emititzeko. Erantzun zidan ‘nik botatako bertsorik onenak grabatu gabe daude’ Horrek ere badu bere grazia”.
|
|
|
Emozio bat bakarrik surfeatu egin liteke: emozioen lagun egiten bagara, emozioekin batera goaz, eta horrek
|
berak
uzten digu emozioa buruarekin batera kontrolatzen”, erakutsi zuen Vazquezek.
|
|
|
|
BEREZ
, EZ DUTE GENERORIK
|
|
|
Emozioak
|
berez
ez dauka generorik. “Zerbait biologiko psikofisiologikoa da.
|
|
|
Agirrek kasu batzuetan bere “kopiak” egin dituela igarri du: “Nik ditudan gabezia
|
berak
atera direla batzuetan”. Landu beharra badela argi du, haatik.
|
|
|
tristura edo melankolia, beldurra, angustia, haserrea eta poza edo plazera. Emozioa
|
berez
kontrolatu ezin den energia biologikoa da, bat bateko erantzuna eskatzen duena eta gorputzean ere bere erantzuna daukana. “Oso somatikoa” da.
|
|
|
“Oso somatikoa” da. “Jaiotzen garenetik gure disko gogorrean beti dago plazeraren emozioa,
|
berez
osasuntsuena dena. Beste emozioak ere beharrezkoak dira egokitzapenaren prozesuan laguntzen digutelako”, erantsi zuen.
|
|
2016
|
|
|
Giza-taldeen ibilbidea aztertzen du eta Zadgek dio trauma kolektiboak modu kolektiboan tratatu behar direla. Etno psikiatrak genozidioen biktimen seme alaben ametsak ikertu zituen eta ohartu zen haiek ere
|
beren
gurasoek garatutako beldur eta sindrome berak garatzen zituztela. Zadgek esaten du arazo psikologiko guztiak ez direla indibidualak, batzuk kolektiboak direla eta kolektiboki tratatu behar direla.
|
|
|
Giza-taldeen ibilbidea aztertzen du eta Zadgek dio trauma kolektiboak modu kolektiboan tratatu behar direla. Etno psikiatrak genozidioen biktimen seme alaben ametsak ikertu zituen eta ohartu zen haiek ere beren gurasoek garatutako beldur eta sindrome
|
berak
garatzen zituztela. Zadgek esaten du arazo psikologiko guztiak ez direla indibidualak, batzuk kolektiboak direla eta kolektiboki tratatu behar direla.
|
|
|
Krimen asko daude isilik. Dena harrapatzen duen sare bat da frankismoa; hor dago umiliazio pertsonala, kolektiboa, ondasunen eta enpresen lapurreta… Maite zituzten pertsonak kendu zizkieten,
|
beren
negozioak itxi zizkieten, etxeak kendu zizkieten. Era horretara esan nahi zietena zera da:
|
|
|
Baina asko eskertzen dut Ximun eta bere taldearen jarrera, irmotasuna, zer nahi duten garbi izatea… Antzezlana ez da sortu merkatuak eskatzen duelako. Gerraren 80 urteurrena suertatu da, baina antzezlana
|
beraien
beharretatik sortu da.
|
|
|
Prozesua luzea da, piezak pixkanaka pixkanaka joaten dira enkajatzen, antzerki taldeek
|
beren
metodologia propioa daukate, idazten dituzun testuak ez dakizu azkenean erabiliko ote diren, entseguetan sortutako testuak –zuk sortu ez dituzunak– zureak balira bezala hartzen dituzu… prozesu osoan engranaje baten parte sentitzen zara, lantalde baten parte. Horrek gure lana errazten du.
|
|
|
Berak aurkeztu zion proiektua egiteko proposamena Donostia 2016ri, eta zuzentzen duen Aztarna argitaletxeak obra argitaratu du. Antzerkian bertan zuzeneko musika jotzen du (pianoa), beste lau lagunekin batera; musika hori
|
berak
moldatu edota konposatutakoa da.
|
|
|
Hor hasi zen jendea ohartzen idazteko zuen gaitasunaz, eta Lete bera ere orduan hasi zen poesia lantzen; hori izan zuen ibilbide literarioaren abiapuntua. Ez dok Amairu taldean,
|
berez
, testuak lantzeko sartu zen; Lurdes Iriondo ezagutzeak eraman zuen kantura. Dena den, inoiz ez zuen utziko antzerkia albo batera, urte haietan ere aritu baitzen bizpahiru aldiz aktore lanetan.”
|
|
|
Horretaz gain, Joxanek bertsozaleon iruditegi kolektiboaren inguruan ere badu zer esana. Izan ere, beti irudikatu dugu Txirrita doinu jakin batzuekin bertsotan, baina,
|
berez
, hori ez da horrela, eta atzean dagoen lana aldarrikatzen du. “Grabaketa bat kenduta, Txirritaren bertso guztiak idatziz jaso ditugu; Antonio Zabalaren bitartez, adibidez.
|
|
|
|
Beren
ideia beste gauzarik
|
|
|
deus ez da sortzen
|
berez
ta
|
|
|
Kubatarren indarra, zipretarren jolasa, galestarren dotorezia, mexikarren alaitasuna, austriarren umorea, Balear Uharteetakoen etorria… Lehenengo saioa egin, inprobisatzaileak kantuan entzun, eta konturatu ginen guk aurreikusitako mugen gainetik ari zirela denak kantuan. Gure beldurra zela beraiek gure gaien logika ez ulertzea, geure ardura handienetakoa zela
|
beraien
eta euskaldunen arteko interakzioak ez funtzionatzea, guk kontrolatu nahi genuela beraiek berez eta bat batean egiten dutena. Lehenengo saioa entzun eta argi ikusi genuen:
|
|
|
Kubatarren indarra, zipretarren jolasa, galestarren dotorezia, mexikarren alaitasuna, austriarren umorea, Balear Uharteetakoen etorria… Lehenengo saioa egin, inprobisatzaileak kantuan entzun, eta konturatu ginen guk aurreikusitako mugen gainetik ari zirela denak kantuan. Gure beldurra zela beraiek gure gaien logika ez ulertzea, geure ardura handienetakoa zela beraien eta euskaldunen arteko interakzioak ez funtzionatzea, guk kontrolatu nahi genuela beraiek
|
berez
eta bat batean egiten dutena. Lehenengo saioa entzun eta argi ikusi genuen:
|
|
|
zipretar greziarrak batetik, eta bestetik iparraldeko zipretarrak, edo zipretar turkiarrak. Edo hori mintsua zaienentzat, eta
|
beren
burua zipretar hitzaz baino definitu nahi ez dutenentzat, turkieraz mintzo diren zipretarrak. Egia baita, funtsean, zipretarrak dira oro, baina gatazka zertan datzan azaltze aldera, izen eta abizen deitu beharra izan dut jendeari, eta Zipren ez da beti sinplea abizenaren hautua.
|
|
|
Eta ostean, alde bietako biktimen aitortza minimo bat. Desagertuak bilatzea,
|
beren
etxetik indarka erauzitako jende horri bide bat ematea… Ezinezkoaren muga jo arte, justizia, zati txikietan bada ere, itzultzea jendeari. Eta ezin denean itzuli, denboran atzera egin ezinezko lur zati eta etxe puska horietan bezala, zergatik ez aitortu, eta izendaturik utzi lekuok:
|
|
|
Pista ematen zidan, eta agindu zehatzik ez; ematen zidanean ere, ez nion oso ongi ulertzen, baina bai sumatzen zer nahi zuen. Nik uste, nire gisan, bertsoak,
|
berez
, ez zitzaizkiola gehiegi interesatzen, baina bai bertsolariak, kasik fenomeno antropologiko gisan. Gauza bat aitortu behar baitut, inoiz inori esan ez diodana (luzea da Euskal Herrian esan ezin litekeen gauzen zerrenda), orain lanposturik jokoan ez dudala:
|
|
|
Aldizkari txikia da, berriro diogu, Bertsolari. Urte askoan Joxean Agirrek
|
berak
hartu du bere gain kazetaritza lanaren pisurik handiena. Lehen urteetan Laxaro Azkunek ere gauza dezente atera zituen, eta hurrengoetan Pako Aristi ere makina bat zenbaki egindakoa da bakarrik, erdibana edo heren batean.
|
|
|
Joxani batetik sartzen ez zaiona –gorreria arazoak ditu edo hala esan izan digu beti bestetik sartzen zaio. Eta ezezkoa erabaki genuen arren,
|
berak
aurrera jo eta handik gutxira zen lehen Bertsolari ale hura gure eskuetan. Portadan, Mañukorta bizarra egiten.
|
|
2017
|
|
|
[1] Hernandorenak
|
berak
kontatzen du nola ibili zen, ikerlari pribatu baten setaz, banan bana, herriz herri, taberna, baserri eta basoetan barrena bertsolarien ehizan. Kontakizun polita da, benetan:
|
|
|
Barka iezadazue beste bertsolariez mintzatu ez izana, haiek ere egin zuten
|
beren
lana, eta geroz hamaika saio egin dugu elkarrekin, baina Amurizak txapela etxeko iltzean zintzilikatu zuen egun berean iltzatu zen nire bihotzean izen handi hura. Haren hitza zen ni harrapatu ninduen amua.
|
|
|
1993koa eta 97koa. Ez dakit bietako zeinek ote duen
|
berez
bertso mailarik onena, baina niretzat askoz garrantzitsuagoa da aurrenekoa, 93koa, eta ahaleginduko naiz horren zergatiak azaltzen.
|
|
|
Horren aurrean, planto egitea erabaki nuen, Bertsozale Elkartea (artean “Bertsolari Elkartea”) ere nire jarrerakin ados zegoela.
|
Berez
, Euskadi Irratiko plantillakoa nintzenez, irratira itzultzeko erabakia hartu nuen, eta hantxe eman nuen aste pare bat. Azkenean, Elkarteak hala eskatuta, bertso programarekin jarraitzea erabaki nuen, baina horretarako plantillakoa izateari utzi eta autonomo gisa aritzea beste biderik ez zidaten ETBko nagusiek utzi.
|
|
|
Bertsotan bikain aritzea
|
berez
zaila bada, are zailagoa da bikaintasun horren barruan estilo propio bat markatzea, eta esango nuke Egaña izan zela horretan (ere) aitzindari nabarmena. Horregatik ere bada 1993ko txapelketa niretzat bereziki garrantzitsua, plazan erakutsitako bertsokerari txapelaren bedeinkazioa eman ziolako.
|
|
|
Egañak “irrifarra” hitza emanda eskaini zigun bederatziko txikiak bederatzikoa merezi zuen. Sorozabalek “gerrikoa estutu/ entzuten da sarri” puntuari “eta
|
berak
nahi duten/ neurriko jarri” errematea eman zion. Irrifarra zabal eta gerrikoa estu, Egaña eta Enbeitaren sei puntuko motza iritsi zen.
|
|
|
Aitor Mendiluze, Igor Elortza, Unai Iturriaga, Sustrai Colina, Aitor Sarriegi eta Beñat Gaztelumendi (lehen aldiz). Mendiluzek eta Arzallusek
|
beren
seme alaba nerabeak elkarri biluzik argazkiak ateratzen aurkitu zituztela eta egindako elkarrizketa dialektikoa geratu zait buruan. Lujanbiok “norbere mundu intimo” doinua estreinatu zuen desamoreari kantatutako bakarkakoan.
|
|
|
|
Beraiengatik
eta gugatik ez duguna ahaztu behar.
|
|
|
‘Burua hotz eta bihotza bero’ oso lelo aproposa iruditu izan zait beti, baita umeen zaintzari dagokionean ere. Irakurtzen zaie aurpegian, pazientziaren erreserbako pilotua piztuta daramate
|
beren
seme alabaei zabuka dabiltzala, eta galdera bakarra buruan: Nola desegin garatu gabeko gure segurtasun kopia mediokre hauez beste bi astez?
|
|
|
Zazpi senidetatik zaharrenak oso gazterik irten behar izan zuen lanera. Arreba zaharrenaren etxean ezagutu zuen Joxek
|
berak
31 urte eta neskak 16 zituenean. Bertsolariak beti esan ohi zuen 16 urte bakarrik izangatik ere, oso emakume egina zegoela, zeuzkan baino gehiago zituela ematen zuela.
|
|
|
Epaileak publikoaren artean infiltratuta egoten dira, hooliganismo giroan kamuflatuta.
|
Beraiek
aukeratzen dute zein bertsolarik egiten duen aurrera. Txalometroa ere erabiltzen da –txaloen intentsitatea neurtzeko bakoitzaren baitako gailu subjektiboa, baina ez da oso metodo erabakigarria izaten…
|
|
|
tabernetako arduradunekin egon, kartelak egin, afaria eskatu, epaileak eta trikitilariak bilatu… Gai jartzaile talde eder bat ere badago, Alaitz Rekondok koordinatua. Dena den, eguna iristean, denek jartzen dute
|
beraien
alea: grabatzen, megafonia muntatzen, kantatzen, gaiak jartzen, epaitzen…
|
|
|
eta gu
|
beraiekin
bat
|
|
|
Nik ez nuke esango euskaldunak hotzak direnik, baina argentinarrekin konparatuta sozializatzeko erritmo ezberdinak dituzte. Nik lagun minak aurkitu ditut eta uste dut hango lagunekin daukadan lotura sendoagoa dela,
|
beraien
hizkuntza –eta beraz, beraien izaera ulertzeko gai naizelako.
|
|
|
Nik ez nuke esango euskaldunak hotzak direnik, baina argentinarrekin konparatuta sozializatzeko erritmo ezberdinak dituzte. Nik lagun minak aurkitu ditut eta uste dut hango lagunekin daukadan lotura sendoagoa dela, beraien hizkuntza –eta beraz,
|
beraien
izaera ulertzeko gai naizelako.
|
|
|
hobe dieta nik akabatu/
|
berak
ni baino lehenago.
|
|
|
Isilik geratuko dira? Hasierako termometro gisa, aurrestreinaldia eskaini zuten Lasarteko Elebeltz fabrika okupatuan, eta
|
beren
gertuko jendea gonbidatu zuten bertara. “Hor ikusi genituen zati bakoitzean izan daitezkeen erreakzio batzuk, baina badakigu beste lekuetan ez dela beti horrela gertatuko.
|
|
|
Egoera ikusita, izan genukeena bezain erradikalak ote gara? Ezetz uste dute
|
berek
. Feministek entzun behar izaten dituzten klixeen zerrenda eginda atera zuten izenburua:
|
|
|
|
Beren
buruari barre egitea, trapu zaharrak ateratzea, kontraesanak azaleratzea… aipatu ditu Labakak umorea egiteko darabiltzaten tresna gisa. Umorea arma boteretsua dela uste du berak, jendeari eragiteaz gain, norbere burua sendatzeko ere balio dezakeena.
|
|
|
Ahalik eta ondoen azaldu diet bertsolariei nor naizen eta zer egiten ari nintzen. Bideoa egiten ari nintzela konturatu nintzen bertsolariak pentsalariak direla, eta ia edozertaz hitz egin daitekeela
|
beraiekin
. Horrez gain, sumatu dut bertsolari gehienak lotsatiak eta umilak direla.
|
|
|
aldi berean, hor daude eta ez daude. Gertatzen ari denarekiko arreta mantentzen dute, baina
|
beren
buruaren barruan daude.
|
|
|
Iruditzen zait Euskal Herria bezalako leku gutxi egongo direla munduan, zentzu horretan, eta gizateriarengan itxaropen pixka bat izateko balio dit hau ikusteak.
|
Beren
izatea hain benetako mantendu duten leku gutxi daude.
|
|
|
Altxor bat berreskuratu nuen. Ondoren, Filmotekak Xalbadorren kontrako txistuen grabazioa berreskuratu zuela irakurri nuen,
|
beren
buruari dominak jarriz. Gauzak horrela izaten dira.
|
|
|
Bat aski dik
|
beretako
|
|
|
Gerra ondoren, Nafarroako eskuinak bideratu eta fosildu egin du jota molde hori eta erabat errepikagarriak bilakatu dira. Jotero sortzaileak desagertu egin dira ia ia, eta gelditzen direnek zentsuraren baldintzapean egiten dute
|
beren
lana. Aldarri sozialak dituzten jotak, elizaren eta erakundeen kontrakoak, desagertu egin dira.
|
|
|
Gero, Txirritak
|
berak
hitz egin zuen. Bere bizimodua diru ezari oso atxekitua egon zela adierazi zigun, eta pobre izate horretatik etorri zitzaiola hargina bezala lan egin beharra, sagardo txarro baten eskean ibili beharra, eta beste zenbait gauza itsusi.
|
|
|
Bere bizimodua diru ezari oso atxekitua egon zela adierazi zigun, eta pobre izate horretatik etorri zitzaiola hargina bezala lan egin beharra, sagardo txarro baten eskean ibili beharra, eta beste zenbait gauza itsusi. Eta segidan bertso hau bota zuen,
|
berak
pasatako larritasunak pasatzen dituzten guztiei dedikatu eta gero:
|
|
|
|
beren
sare eta guzi
|
|
|
Honen aburuz, egungo bertsolari asko klitxe batzuez baliatzen omen dira, kantatzeko orduan. «Ene ustez, bi bertsok ez dute behin ere berdinak izan behar, beti ekarri behar dute
|
berekin
gauza berrien freskura. Puntu eta irudi bitxi eta bereziak ez badira bilatzen, hitzak gastatuz eta zimelduz joanen zaizkigu, bertsoak beren magia eta misterioa galduz, eta bertsolaritzak labana amustu baten antza hartuko du.
|
|
|
«Ene ustez, bi bertsok ez dute behin ere berdinak izan behar, beti ekarri behar dute berekin gauza berrien freskura. Puntu eta irudi bitxi eta bereziak ez badira bilatzen, hitzak gastatuz eta zimelduz joanen zaizkigu, bertsoak
|
beren
magia eta misterioa galduz, eta bertsolaritzak labana amustu baten antza hartuko du. ‘Herria’ eta horrelako hitzak ez non eta ez han erabiltzeak (hots, harira datozen ala ez kontuan hartzeke) gaitz egiten dio bertsolaritzari», oihuztatu zuen Elduaieneko bertsolariak.
|
|
2018
|
|
|
Zerbait egin beharra zegoen, eta erantzuna proiektu soziokultural bat eraikitzea izan zen. Kultura sorkuntza hegemonikoek badituzte
|
beren
transmisio espazioak. Guk haiek bilatu gabe ere, haiek gu bilatzen gaituzte.
|
|
|
Baina beste diziplina artistiko batzuek ere badauzkate sortzaile bikainak eta, hala ere, ez daukate halako oihartzunik. Beraz, ekoizpen artistikoaz gain, nabarmena da testuinguruak ere laguntzen duela, eta testuinguru hori proiektu soziokulturalak ekoitzi du, ez da
|
berez
etorri.
|
|
|
Trantsizio gogor baten garaia zen Euskal Herri osoan. Hegoaldean alderdi eta erakunde sistema berri bat sortzen ari zen, eta gizarte mugimenduek ere eskuratu zuten
|
beren
lekua testuinguru horretan. Baina maila globalagoan neoliberalismoaren hastapenak ziren, eta horrek kultura sorkuntzaren eremuan eragin handia izango zuen, tokiko kulturak kultura globalen jokoan sartuko zituelako.
|
|
|
Ez zuten gozatzen. Orduko bertsolaritza hegemonikoaren ezaugarrietatik ikasten ari ziren arren,
|
beren
beste munduek bertsolaritzan lekurik ez zutela senti zezaketen. Eurentzat egunerokotasunean arrunta zena ez zen arrunta bertsolaritzan.
|
|
|
Eurentzat egunerokotasunean arrunta zena ez zen arrunta bertsolaritzan. Baina, pixkanaka, gero eta bertsolari gehiago ziren horrelakoak, gero eta publiko kopuru handiagoa zen horrelakoa, gero eta espazio gehiago doitzen ziren
|
beren
baldintzetara, gero eta garatuagoak zeuden beren bertsokerak, gero eta garatuagoak publiko berrien gustuak, eta, azkenerako, hainbesteko pisu kuantitatiboa eta kualitatiboa lortu zutenean, bertsolaritzaren erdigunean bete betean sartzea lortu zuten. Beste zenbait estilorekin partekatzen zuten erdigune hori, baina hainbestekoa zen rockaren belaunaldiko bertsolaritzaren loraldia, bertsolaritza bere osotasunean aldatu zuela.
|
|
|
Eurentzat egunerokotasunean arrunta zena ez zen arrunta bertsolaritzan. Baina, pixkanaka, gero eta bertsolari gehiago ziren horrelakoak, gero eta publiko kopuru handiagoa zen horrelakoa, gero eta espazio gehiago doitzen ziren beren baldintzetara, gero eta garatuagoak zeuden
|
beren
bertsokerak, gero eta garatuagoak publiko berrien gustuak, eta, azkenerako, hainbesteko pisu kuantitatiboa eta kualitatiboa lortu zutenean, bertsolaritzaren erdigunean bete betean sartzea lortu zuten. Beste zenbait estilorekin partekatzen zuten erdigune hori, baina hainbestekoa zen rockaren belaunaldiko bertsolaritzaren loraldia, bertsolaritza bere osotasunean aldatu zuela.
|
|
|
Arruntena da sortzea, bizitzea eta desagertzea. Baina gizarte mugimendu batzuk gai izaten dira
|
beren
burua berriro asmatzeko, eta horri esker belaunaldi bat gehiago bizitzeko aukera irabazten dute. Bertsolaritzaren gizarte mugimenduak ere une hori bizi du oraintxe”.
|
|
|
Ba, ordurako beste askok antzeko saiakerak egin zituztelako. Era berean, aurreko arte forma guztiak
|
berak
ezagutzen eta kontrolatzen zituelako. Esaten dute estilo guztietan zekiela margotzen.
|
|
|
Hogei urte luze daramatzat esaten ezker abertzale ideologikoari eta soziologikoari dagokiela burgesia kultural nazionalaren lana egitea. Eta
|
beraiei
dagokie. Eusko Alderdi Jeltzaleak ez dauka pultsu kulturalik, sekula ez du izan.
|
|
|
Badauzkagu hamaika adibide harreman honen berri eman dezaketenak. Xabier Letek
|
berak
egin zuen saiakera bertso jarriak musikatzekoa, Antton Valverde eta Julen Lekuonarekin batera argitaratu zuten Bertso zaharrak diskoa da horren lekuko.
|
|
|
Mirbeauk, aldiz, bere umore beltzaren adierazteko erabiliko du gaia, eta bidenabar epaileen sistemak dauzkan kontraesanak salatzeko. Biak, dena den, bakoitzak bere erara baliatuko dira prentsaren bitartez eta gertakizun arrunt batez ariketak egiteko eta ondoren
|
beren
lan literarioetan murgiltzeko. Halaber, Jean Etcheparek moral ikaskizuna ez du ahanzten:
|
|
|
Heriotza zigorrak gizarte arazoak konpondu beharrean okertu egiten zituela, zioen. Gainera, bizitza eta heriotza Jainkoaren dohainak zirenez, zein eskubidez gizonak ausartzen ziren sartzera
|
beren
alorrak ez ziren egitekoetan?
|
|
|
Azken horiek aurkezten hasiko gara lehenik. Esan bezala, badira bi kantu ezberdin naturak eragin zorigaitzen gainean, hau da, bat 1873an gertatu Ville du Havreren hondoratzea kontatzen diguna, lainoek eragina, non 226 pasajers ithorik bukatu zituzten
|
beren
egunak, eta bestea 1875eko inondazioneak, uholde izugarriak aipatzen dituena.
|
|
|
Horiek prototipo bat osatu dute literaturan Tormesko Lazarilloaz geroztik. XVIII. mendean Madrileko Itsuen Anaitasunak bazeukan pribilegio bat, zeinaren arabera heriotza zigorra pairatu behar zutenen istorio labur bat jasotzen zuten Justizia Jauregitik, zeina
|
beren
elkartekoen artean banatzen zuten, hauek gogoko bazuten beren erromantzeak sor eta sal zitzaten.
|
|
|
Horiek prototipo bat osatu dute literaturan Tormesko Lazarilloaz geroztik. XVIII. mendean Madrileko Itsuen Anaitasunak bazeukan pribilegio bat, zeinaren arabera heriotza zigorra pairatu behar zutenen istorio labur bat jasotzen zuten Justizia Jauregitik, zeina beren elkartekoen artean banatzen zuten, hauek gogoko bazuten
|
beren
erromantzeak sor eta sal zitzaten.
|
|
|
Annick Tillier ek [34] esaten digunez, ez ziren salbuespen jaioberrien hilketak. Ezkongabe, moja, adulteriogile edota alarguntsak anitz ziren gizartearen gaitzespena sufritu aitzin
|
beren
erraietako fruituak akabatzen zituztenak, eta, ondorioz, askotan, salatuak zirenean epaitegira eramanak eta batzuetan gillotinatuak ere izaten zirenak. Ama eta aita haur hiltzaileak, alegia infantizidak direnean, edota ama bere alabaz asasinaturik gertatzen denean istorioan, krimen benetan perbertsoak, naturaren kontrakoak kontatzen dituzte…
|
|
|
François du Sorbier [46] irakasleak Ingalaterrako biografia kriminala aurkezterakoan,
|
beraien
zabalkundea, bilakaera eta irakurleria ikertzen digu literatura ondorio hauetara iritsiz, alegia, kritikagintzan literatura klasikoaren eta herrikoiaren artean ezarri ohi diren mugak faltsuak direla eta hautsi egin behar direla, bereizketa hori azterketa sakon batek ezabatu egiten baitu. Gaizkileak produkzio idatzian XVIII. mendean, eta geroago ere bai, leku garrantzitsu eta nabarmena hartzen duela egunkarietako istorioetan, aitorpenetan, Justiziaren epai erabakietan, hiltzaileen istorio bildumetan eta bestetan.
|
|
|
Laburbiltzeko azpimarra dezagun Kantu Berri hauen bitartez, Jean Etchepare, koplari bretoiak bezala ahozko tradiziotik zenbait elementu gordez (airea, hasiera eta bukaerak), aldendu egiten dela
|
beraietatik
, eta modan zeuden gazeta idatzizko istorioetara hurbiltzen, horietan bezala kasu zenbaitetan irudiez baliatuz testuaren garrantzia, trajikotasuna indartzeko. Halaber, Etcheparek hitz lauz eta modu xume batez ematen dizkigun asasinamenduen esplikazioniak direlarik eramaten gaituzte esatera, frantsesez deitu canard istorio beltzen kontakizunetarako bidean saiotxo bat baitira, aitzindari dugula euskal literaturaren esparruan.
|
|
|
Dantzariek Taldearena zen “estandarte” edo ikurrinarekin dantzan egin nahi, eta agintariek, Espainiako bandera erabili behar zutela. Azkenean dantzariek, apaizaren baimenagaz, elizan eta
|
beren
ikurrarekin dantzatu zuten, eta zelaian dantzatzeari, uko. Ondoren zetorren gure saioa, eta bertsolaria herriaren bozgorailua dela esaten denez, gertatutako arazoari lotuta ekin genion geure ekinari.
|
|
|
Asko liburuetan bilduak, asko bidean galduak, eta beste asko ahoz aho gaur arte iritsiak. Eta protagonista horietako askok
|
beren
lekuak, beren txokoak ere badituzte, gainera. Horietako batzuk hemen bildu ditugu.
|
|
|
Asko liburuetan bilduak, asko bidean galduak, eta beste asko ahoz aho gaur arte iritsiak. Eta protagonista horietako askok beren lekuak,
|
beren
txokoak ere badituzte, gainera. Horietako batzuk hemen bildu ditugu.
|
|
|
|
beraientzat
bizi arren. (bis)
|
|
|
Baina
|
berek
hainbertze
|
|
|
Baina zergatik landu garai hartako kronika beltza Bertsolari Aldizkarian? Bertsolariak
|
beren
sasoiko kontuen kantari direlako, eta Gipuzkoa osoa aztoratu zuen delitu haren inguruko bertsoak utzi zituelako idatzita Patxi Erauskin bertsolari zaldibiarrak.
|
|
|
Egin zituan bertsoz, egiten ari danaz eta egiteko dauzkan bertsoz itzegiten, jaten baño gusturago aritzen da. Berak egin,
|
berak
kantatu, ta berak erriz erri igandietan saltzen ditu bertsoak”.
|
|
|
Egin zituan bertsoz, egiten ari danaz eta egiteko dauzkan bertsoz itzegiten, jaten baño gusturago aritzen da. Berak egin, berak kantatu, ta
|
berak
erriz erri igandietan saltzen ditu bertsoak”.
|
|
|
Egia da ez duela etxeko transmisioak duen lotura afektiborik sortuko, baina kuantitatiboki eta lurralde ikuspegitik inoizko eremurik zabalena du, gaur egun, bertsolaritzaren fenomenoak. Gu ere hor gabiltza, haur eta gaztetxoekin lanean, eta
|
beren
kontsumo ohiturak ere egunero ikusten ditugu. Hitzetik Hortzerak azken urte luzeotan funtzio garrantzitsua izan duela aipatu dugu lehen ere, baina
|
|
|
Europa bezala geratzen ari da, zaharrontzako bizileku bat da. Gazteagoek bertsoa.eus plataforma gehiago darabilte, baina horrek ere aurretiazko lan bat dakar, plataforma digital horretara ez da
|
berez
iristen.
|
|
|
Bi herrialde europar txikiak deiturikoak dira eta erdi autonomia egoeran daude, bi herrialdeetako hizkuntzak eta kulturak zapalkuntza historikoaren menpe egon dira.
|
Beren
hizkuntzek aurrera egiten dute, ordea, eta beren kulturek loratzen jarraitzen dute. Antzekotasunaren beste puntu bat, ohorezko tokian duten gauza bera:
|
|
|
Bi herrialde europar txikiak deiturikoak dira eta erdi autonomia egoeran daude, bi herrialdeetako hizkuntzak eta kulturak zapalkuntza historikoaren menpe egon dira. Beren hizkuntzek aurrera egiten dute, ordea, eta
|
beren
kulturek loratzen jarraitzen dute. Antzekotasunaren beste puntu bat, ohorezko tokian duten gauza bera:
|
|
|
Joera iraunkor horrek azaleratzen du bai poesia nola ematen den jakitera eta baita jasotzen den moduarekiko jarrera aldaketak ere. Duela hamarkada batzuk, poetek
|
beren
lana lehiaketa batera bidali eta irabazi edo galdu egin zuten jakiteko hilabete batzuk itxarotea onartzen zuten bitartean, oraingo poetak ez dira beren lana isilpean mantentzearen aldekoak. Badirudi aldizkako zuzeneko poesia irakurketa eta lehiaketetan poemak probatzeak eta bat batean online eginiko publikazioek ematen duten poztasunak, eisteddfodic lehiaketaren barne antolakuntza ere irauli dutela.
|
|
|
Joera iraunkor horrek azaleratzen du bai poesia nola ematen den jakitera eta baita jasotzen den moduarekiko jarrera aldaketak ere. Duela hamarkada batzuk, poetek beren lana lehiaketa batera bidali eta irabazi edo galdu egin zuten jakiteko hilabete batzuk itxarotea onartzen zuten bitartean, oraingo poetak ez dira
|
beren
lana isilpean mantentzearen aldekoak. Badirudi aldizkako zuzeneko poesia irakurketa eta lehiaketetan poemak probatzeak eta bat batean online eginiko publikazioek ematen duten poztasunak, eisteddfodic lehiaketaren barne antolakuntza ere irauli dutela.
|
|
|
Nahiz eta poesia birak ez diren duela hamarkada gutxi batzuk bezain ohikoak, gehienetan lanaldi osoko enpleguarekin lotuta ez dauden poeta gazteek ematen dituzte. Azkeneko bira batek(
|
beren
hitzetan) “nola jokatuko duten jakin ezin den emakumezko talde gazte eta desiragarri bat, artista, abeslari eta poeta nahasketa” azaldu zuen, adibide bikaina da. Cywion Cranogwen Sarah k bere izena, Jane Rees marinel, eskolako zuzendari eta poetaren() bardiko izenaren ondoren bereganatu zuen, modu zabalean, XIX. mendeko galesko emakumerik nabarmenena bezala.
|
|
|
Bizitzaren azken helmuga heriotza dela argia den bezala, bertsolariak ere azken hatseraino egiten du
|
beren
lehen barne bidaia, idazteke dauden hitzen errimen azken jantzia zein izango ote den asmatzeko.
|
|
|
Iruñean jaio (Inklusan utzi zuten, haur abandonatuen etxean) baina txikitatik Legasan bizi zen Alcainek eta Urnietan sortua zen Mendiolak, berriz, itzultzailea behar izan zuten, “no hablan ni entienden el castellano sí el vascuence”, eta horretarako Gerardo Valcarlos Egiguren prokuradorea eskaini zieten. Prokuradore horrexek
|
berak
sinatu behar izan zuen aitorpena, haien partez.
|
|
|
Tenpoa izan da zailena ez dutelako denek doinu
|
beretan
egiten; horregatik da zaila abiada aztertzea. Batez bestekoak atera baditut ere, oso zaila da Iparragirreren doinuan ari dena Habaneran ari denarekin konparatzea.
|
|
|
Oiartzungo kasua izeneko ikerketa egin du Itziar Navarrok Master Amaierako lan gisa. Oiartzungo sei bertsolari hartu eta denboraren joanarekin
|
beren
kantaerak izaniko aldaketa aztertu du. Kultura batean murgilduta egoteraren ondorio inkontziente bat dela uste baitu, kultura horretan hazi izanak kantaeran duen eraginari erreparatu dio.
|
|
|
Esperimentu polita iruditzen zait ordu batez gai jartzailetza edonoren eskuetan uztea; izan daiteke desastre bat, edo ekarpen bat, inoiz bururatuko ez litzaizkigukeen ideia edo planteamendu berriena. Kontrako noranzkoan ere garatzen da Twitter/ bertsolaritza harremana, gogoan dut Twitter bidezko “bertxiolari txapelketa” bat egin zutela zale batzuek
|
beraien
kontuetatik bertsoak txiokatuz.
|
|
|
Atamitx jatetxea leku historikoa da bertsolaritzarentzat. Joxe Joakin Mitxelena bertsolariak eta Luxiano Juaristi Atano X.ak zabaldu zuten, eta
|
beren
izenekin bataiatu. Garaiko bertsolarien topaleku izan zen urte luzetan.
|
|
|
Bi parrila izaten zituzten piztuta eta etengabe janaria erretzen jarduten zuten. Atanok egiten zituen kobraketa lanak, frankotik pezetarako aldaketak
|
beren alde
eginda”.
|
|
|
Alferrak mina
|
berekin
dula
|
|
|
“Han gelditu huan (Amuriza) jotako idiak bezala, gora begira”. Iriondok susmatzen du Mitxelenak erritmoz ikaragarri estutuko zuela Amuriza, baina akaso errimatuko zituela bertsoak… Amurizak
|
berak
ere gogoan du pasarte hura. Bazekien Mitxelenaren asmoen berri eta luze jardun omen ziren, entzuleak aspertzeraino ia.
|
|
|
Eta, mamiz hauxe esan zuen: Iparraldekoek, alegia, segituko zutela H erabiltzen, zeren eta
|
berentzat
utzi ezinezkoa baitzen. Hemengoei, aldiz, berak eskatzen zien ez zezatela letra hori har, horrenbeste istilu eta eragozpen sortzen zienez geroz.
|