|
2005
|
|
|
Hizkuntzalaritza aplikatuan jardutendutenen ikerketak, begiakkanpora begirajarriz, zuzenean edozeharbidez, hiztunen hizkuntza/ hizketaarazo, zailtasun,
|
behar
, ezintasunei... buru eginez, irtenbideakaurkitzenedobideak zabaltzenahalegintzendirenaklirateke.Hizkuntzalarisoilak, berriz, matematikariformalistenantzera, teoriaketa azterbideak modurikabstraktuenean jorratzendituztenak'; hauenversus-ak, aldiz, aurrekoenteoriaetairakaspenetan sustraituta aplikatua izenondo erreferentzialez jantzitakoak ditugu, eremupraktikoetan bete-lanaegitendutenak, al...
|
|
|
3 Zentzua, nork bere esperientziatik, biografiatik,
|
behar
, nahi eta elkarri eragiteko sentitzen dugun beharretik hezurmamitzen da. Geure izatetik eta egoera zehatzetik komunikatu eta pertzibitzen dugun neurrian, Semantikaren arloan kokatzen da zentzuaren mundua.
|
|
|
Segmentazioadelaeta, hiztunontzat horrenerrazadenkontua, nolalitekehorrennekezaizatea ikertzailearentzat. Eredutradizionalekeskaintzen digutenbideaokerraote. Alamakinekjasotzendituztenxehetasunaskoeta askopisugabedirahiztunakduenberezkotasunlinguistikorako. Alafonologia-psikologiaalorretanlaneanaridirenekinetaguztionlanadelabitarteko ahalegindu
|
behar dugu
orain ezinean gabiltzan erantzunak aurkitzen. Zalantzaizpirikgabe, lehengalderasaihestu gabe, bigarrenarenaldekoanaiz, elkarlanarenedoauzo-lanarenaldekoa, alegia.
|
|
|
Haurrek, Euskal Herriko haurrek
|
behar dute
obeditu, hala agindua baitzaie. Aintzineko bertsoetan laudatu ditu Dibarrartek mintzaia, jostetak, euskaldun fedea, deitoratu Zazpien batasunaren haustea, eta orduan, agintari gisa, manatzen die haurrei ikhas dezaten, atxik dezaten.
|
|
|
Nola munduko lehen mintzaiak ukan dezake erdaratik hastea? Hain dira irrigarriak holako ideiak, baliatu
|
behar baita
irria eta umorea haien kontra joaiteko.
|
|
|
Lehenik ironia, ttipitzailea enplegatuz, Izkribaño (1891), edo mendratzailea erdi-jakintsun (1894), gero trufaz beterikako gupidarekin diolarik Gaizoak (1891), edo
|
behar den
ñabarduraz baliatuz Gaixoa (1894), eta azkenik, azken neurtitzean, azken eztenkada arranoaren eta pikaren metafora azalduz, ezin sinetsizko gertakaria-arranoa pikaren umea-jakinik, bertzalde, pika dela hegaztinetan burugabea, ergela, kalakaria. Bertso hau, zinez, bertsolari batena da, dena ironia, dena zizta eta zirikada, emeki-emeki eramaiten gaituena azken neurtitzeraino, dena gatz eta piper.
|
|
|
Bi neurtitz horiek aurkitzen dira bertze kantu batean aldaketa xume batekin ongi pilotan ikhas pilota-ren ordez eta arrakasta handia ukan du eta dauka oraino. Kantu horretan aipatzen dira kantu xaharrak kontserbatu
|
behar direnak
, sorterri ederra ezin ahantzia eta aldaketa batekin Donibaneko itsaso bazterra. Kantu horren sortzailea, nahiz ezagutua ez den, Donibane Lohizunekoa izan daiteke.
|
|
|
Diego Catalánek arazo hau ederki adierazten du, historiografía nazionalen sorreraren jatorria azaltzerakoan9? Arrasateko E. Garibay-k Espainiakoa eta historia unibertsala landu zuen, tartean euskal herriarena txertatuz.Kontestu honetan kokatu
|
behar dugu
A. Oihenarteren lan nagusia: Notitia Utriusque Vasconiae.
|
|
|
Kritikoa zen, XVII. mendeko libertinoen jokamoldea ere nabarmentzen zaio. Froga positiboak
|
behar ditu
eta dokumentuen kritika zorrotza eragingo zuen. M. Montaigne eta F. Bacon izango dira gizarte zientzien arloan libertino eru ditoen eredu teoriko berriak eta modernitatearen aitzindariak.Oihenartek bere kontzeptu historiografikoa finkatzerakoan herri eta hiz kuntz komunitateari garrantzi sakonagoa erantsi zion bestelako gertakizun historiko eta politikoei baino.
|
|
|
Testuak irakurriz, badirudi beste Euskal Herririk ez zela ageri. Egia esateko eta bere garaian garaiko ikuspegian murgilduz gero, probintzia soila gainditzeak eta Irurac bat izeneko elkarguneaz aritzeak, urrats nabarmen berria suposatzen zuen, ez baitugu ahaztu
|
behar
tokian toki ko aginteak probintzi mailakoak baino boteretsuagoak zirela. Hasieran Xabier Munibek bere Akademia proiektua Gipuzkoako Batzar nagusietan aurkeztu10 Arabako Artxibategi Probintziala, Prestamero saila, 11 kutxa.OLABARRI, I., Proyectos historiográficos de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del Pais, 1 Seminario de Historia de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País.
|
|
|
¿ Que entendemos hoy por Cantabría? Edo eta Ignacio Jose Olasok, 17 urteko ikasleak, 1766 inguruan frogatu
|
behar zuen
la cuestion de si las tres Provincias Bascongadas de Alava, Vizcaya y Guipuzcoa fueron o no comprendidas en la Antigua Cantabria.14
|
|
|
Nortasuna hizkuntza, herri edo etnia bereizkuntzetan oinarritu ordez, egitura eta erakundetze politikoaren bidez hartzen zuten probintzia bakoitze ko bizilagunek. Aipatu
|
behar da
historiografía erreaktiboa izan zela, Espainiako Historiarako Erret Akademiak hasi zuen Foruen autogobernu politikoa finkatzeko zegoen interpretazioa suntsitzen, erregearen subiratasu nean soilik kokaturik. Gerora Llorentek finkatu zuen erresumako diskurtso berria eta Aranguren Sobradok, Bizkaiko Batzar Nagusietako legelari nagu siak, idatzi zuen aurkako ikuspegitik, paktismoaren teorian finkaturik subira notasun konpartituaren printzipioa.
|
|
|
Eta azkenik, biografiaren arloa deritzot, besteak beste, bai diskurtso berriak baita ere herri nortasunaren adierazle gisa, ondo laburtzen duela ikuspegi indi biduala eta kolektiboaren arteko tirabira.Erakundetu da historiazko ikerkuntza, karrera akademikoa ere bihurtu da. Editorialak historiazko arloan titulu berriak argitaratzeko beldur dira eta horrela Eusko Ikaskuntza edo EHUko unibertsitate moduko erakunde insti tuzionaletan argitaratzeko bidea gelditzen zaigu.Nire kezka da euskal historiaz arduratzen garenon artean ez dugula
|
behar
heineko loturarik, sarerik, Euskal Herria erreferentzi sare gisa izateko. Ahulak gara eta Espainia gertatzen da; sarritan, erreferentzi gune bakarra balitz beza la.
|
|
|
Beraz, determinismo eta legitimazio sozial eta politiko gehiegi nabari da azterketa gaiak egiteko orduan. Bestalde, historialariok ikasi
|
behar dugu
taldeka lanean, zientzietan egiten den bezala. PI Y MARGALL, Francesc, Las nacionalidades, 1877 Madril, Centro de Estudios
|
|
|
XXI. mendean, Europa berriaren atalean, badaude erregionalismo trans nazionalean oinarritu
|
behar ditugun
historia berriak, goi mailako laburpen politiko instituzionalak egiteko unean, ahaztu gabe Pirinioak direla gure ardatza itsasoarekin hatera. Azken 500 urteotan gure historia mundializazio prozesuaren gunean kokatzen da.
|
|
|
Esaldi honetan azpimarratu
|
behar da
berriztatu nahi zuela euskal histo riografía. Berriztapena lortzeko, oinarrizko abiapuntua sorburu historikoak kritika zorrotzez aztertu behar ziren eta iturrien irakurketa berriak eginaz, historia berriztatua sortuko zen, dokumentuek berez ez dutelako hitzik egi ten, baina, bestalde, historiarik ezin daiteke buru erudizio enpiriko gabe.
|
|
|
Esaldi honetan azpimarratu behar da berriztatu nahi zuela euskal histo riografía. Berriztapena lortzeko, oinarrizko abiapuntua sorburu historikoak kritika zorrotzez aztertu
|
behar ziren
eta iturrien irakurketa berriak eginaz, historia berriztatua sortuko zen, dokumentuek berez ez dutelako hitzik egi ten, baina, bestalde, historiarik ezin daiteke buru erudizio enpiriko gabe. Horregatik ez da mugatzen agirien positibismora edo sorburuen kritikaren teknikara.
|
|
|
Horregatik ez da mugatzen agirien positibismora edo sorburuen kritikaren teknikara. Frantziako Augustin Thierry izango zuen eredua eta, beraz, iker keta eginez, artistaren jitea ere erakutsi
|
behar zela
aldarrikatu zuen.
|
|
|
Horregatik, Unamunok, informazio berberean oinarrituz, bestelako interpretazio teoriko agoak egiten ditu. Azken batean, liburuaz zera dio, obra meritísima dela, abiapuntu eta gogoeta berriak irekitzen zituelako historiaren arloan.Arturo Kanpionen lan erraldoia ere testuinguru berean kokatu
|
behar dugu
. Nafarroako historiatik abiatzen da, Euskal Herriko ikuspegia izanik.
|
|
|
¡ que no facilmente se arrancan de cuajo leyendas y tradiciones acariciadas por lar gos siglos y que tanto enaltecen a la tierra que uno quiere!. Baieztapen honek erakusten digu ohiko mitología historikoaren dogmek indarra zutela eta Sabino Arana ere delako literatura mitologioaz baliatuko da bere proposamen politikoak erakusteko unean. Baina ez ditugu nahastu
|
behar
biak. Ni neuk hemen historia zientzia bezala lantzen zutenen historiografía ibilbidea landuko dut.
|
|
|
Geografía general del País Vasco-Navarro, entziklopedia gisa asmatua, garaian garaiko jakituria historiografikoaren eredua dugu. Horrez gainera aipatu
|
behar dira
Pablo de Alzola eta J. Lazurtegi. Antropología arlo an José Miguel Barandiaranek ahozko iturrietan finkaturik, biltzen zuen lege21 UNAMUNO, M., Obras Completas, IV. liburukia (Ed.
|
|
|
Baina hala ka joera finkoak bere lanetan ageri dira: lehendabizirik, hizkuntzari buruz zehaztapenak egiten ditu, erabili
|
behar dituen
kategoria eta kontzeptuen erre latibotasuna azpimarratuz. Bigarrenez, kezka epistemologikoa planteatzen du, baina berehala filosofo grekoen garaian, delako kezken berri bazegoela igertzen saiatzen zen.47] OSEBA AGIRREAZKUENAGAOndoren bere diskonformitatea adieraziko du, nahietaezko abiapuntua balitz bezala.
|
|
|
Horregatik, genero bio grafikoaz gogoeta jakingarriak idatzi zituen bere bizitzaren azken aldian eta modu originalean aplikatu bere buruaren azterketara.Beraz, badugu bai zer ikasi, J.C.B.ren lanetan, ikerketa egiteko moduaz.AZKEN MENDE LAURDENAXX. mendean paradigma interpretatibo nagusiak, funtzionalismoa, alde batetik, aldaketarena, bestetik, non marxismoa barne kokatzen baitut, egon direla esango nuke. Ikerlariok, beraz, teoria ondo eta sakon ikasi
|
behar genuen
eta gero hori aurkitu errealitatean, datuak egokitu eskema teorikora. Datu egokiak aurkitu behar ziren teoria konfirmatu edo deuseztatzeko.
|
|
|
Ikerlariok, beraz, teoria ondo eta sakon ikasi behar genuen eta gero hori aurkitu errealitatean, datuak egokitu eskema teorikora. Datu egokiak aurkitu
|
behar ziren
teoria konfirmatu edo deuseztatzeko. Baina sal buespenez jositako errealitatea eta kasuak ditugu eta horrenbesteraino iritsi direnez, azkenean, paradigma nagusien puxkaketa osoa gertatu da azken hogeita bost urteotan.
|
|
|
Bakoitza bere aldetik ari da eta historia, iragana gaurko hizkerara azaltzeko unean, gaur egun, erlatibismo kulturalean murgildu gara. Ez dago egia handirik, egiak baizik eta egia horiek bakoitza bere testuinguru sozial eta espazialean argitzen saiatu
|
behar da
. Beraz, guztia ulergarria eta jus tifikagarria bihurtzen da testuinguruan, zapalketa arbuiagarriena ere. Dena dela, historia lantzerakoan, datuak ukatu ezinekoak ditugu, erudi zioak hortxe jarraitzen du eta beharbada tokian tokiko eta talderik taldeko teoriak lantzen dira.
|
|
|
Beraz, guztia ulergarria eta jus tifikagarria bihurtzen da testuinguruan, zapalketa arbuiagarriena ere. Dena dela, historia lantzerakoan, datuak ukatu ezinekoak ditugu, erudi zioak hortxe jarraitzen du eta beharbada tokian tokiko eta talderik taldeko teoriak lantzen dira. Baina, bestalde, zientzia konparatu ezean ez dago zien tziarik, orokortasunean egiten delako zientzia.48EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAKultura zientifikoak beti daude aldatzen, aldakorrak dira, izan
|
behar dira
. Zientzia produkziorik probisionalena eta eztabaidagarriena gertatzen zaigu, beraz, ziurtasun laburrekoa dugu.
|
|
|
Atal honek azterketa berezia merezi beharko luke autorez autore. Hala ere, zenbait gogoeta orokor azalduko ditut.ETORKIZUNARI BEGIRAAzpiegiturazko ikerlanak burutu
|
behar dira
, oraindik gure iraganaz eza gutza urria dugulako Euskal Herriko ikuspegia garatuz. Euskal Herria, edo zein herri bezala, anitza eta moeta askotakoa dugu eta kostaldeko herrialdeen edo barrualdekoen dinamika eta denborak ez dira berdintsuak.
|
|
|
Espirituzko denboran ez dago etenik, ez eperik, ez mailarik. Hala ere, subjektu kolektiboaren nortasunean, baterokatasun eta desberdintasuna ikusten eta arakatzen saiatu
|
behar dugu
. Horregatik, herri ikuspegia esaten dugunean, gizartean islatzen zaiguna, abiapuntutzat hartu behar dugu, herri eta gizartea multzo berekoak baitira.Badago gai bat, besteak beste, historia nazionalari buruzkoa.
|
|
|
Hala ere, subjektu kolektiboaren nortasunean, baterokatasun eta desberdintasuna ikusten eta arakatzen saiatu behar dugu. Horregatik, herri ikuspegia esaten dugunean, gizartean islatzen zaiguna, abiapuntutzat hartu
|
behar dugu
, herri eta gizartea multzo berekoak baitira.Badago gai bat, besteak beste, historia nazionalari buruzkoa. Estatu nazioak XIX. mendean eraiki eta antolatu zirenean, Espainian nazio politiko bakarra zegoela adierazteko historia nazionalak idazteari ekin zioten.
|
|
|
Horregatik historia nazionalaren ikuspegira ezin daiteke makurtu edo soildu, ezin dugu guztia ekintza guztiak euskal abertzale versus beste abertzale ikuspegira lerrotu edo eskema dikotomikoan Espainiako historiaren ispiluan arakatu. Herri baten fenomenología aberatsa dugu eta nire ustez ez da sinplifikatu edo ahuldu
|
behar
gizarte aberatsaren historia, dinamika interpre tatzaile eta diskursibo bakarrera. Ezkutatu ere ez, ez balego bezala.
|
|
|
paradigma nagusien gainbehera eta ondorioz zatiketa edo banaketa. Beraz, teoria jakin baten aplikazio aurkitu beharrean, oraingoan, unean uneko gertakizunen azter ketaren ondoren geure teoria sortu
|
behar
, jakina, hizkuntza ulergarrian, ikerke ta historikoak parekatu ahal izateko eta ondorioak atera., historia isolaturik ez dagoelako. Mundua bera dugu partikulartasun nagusia eta horrexegatik ezin dugu partikulartasun biltegia eginez historia burutu dugunik pentsatu.
|
|
|
Mundua bera dugu partikulartasun nagusia eta horrexegatik ezin dugu partikulartasun biltegia eginez historia burutu dugunik pentsatu. Zerbait gehiago
|
behar da
eta euskal historia egiten dugunean saiatzen gara, hein berean historia unibertsala egiten, geure unibertsala delako, unibertsoaren zatia baino ez garelako, eta ez da gutxi. Eta Euskal Herriko historiatik abiatzea iraskas kuntzako curriculumean erabat zilegizkoa da inguruko unibertsoetan txertatuz eta irekiaz pertsona ez eta herri isolaturik ez dagoelako.
|
|
|
López Atxurra, M. Montero, J.M. Sánchez Prieto2? Bestalde, edozein ikerlarik gutxi asko idatzi
|
behar du
sarrera gisa ekingo dion ikerketari buruzko historiografía lana.
|
|
|
Lan entziklopedikoetan, aipatzerakoan baten bat, Bernardo Estornes Lasak Auñamendiko entziklopedia asmatzen eta argitaratzen egin zuena, azpimarratu
|
behar dugu
. 1970eko jakituria eta oraingo ezagutza maila desber dina dugu eta horregatik amaitzear den entziklopedia horretan lehen liburu kiak eta azkenak desberdinak ditugu.
|
|
|
Euskaraz idatziz gero erra zaga sortzen da Euskal Herriarekiko begiradaren zirkulua beste mundu zir kuluen biran dagoela ahaztu gabe. Baina euskal subjektua esaten dugunean orri bat delakoaren bateratasuna ez diogu erantsi
|
behar
halabeharrezkoa balitz modua. Subjektua egin eta desegin egiten baita eten gabe historian barrena eta beharbada euskal subjektuez, pluralean, hobe legoke pentsatzea.
|
|
|
Euskarabatuaren aldeegoteaetaeuskalkienaldeereegoteagauzabatda etahorretan ezdago zalantzarik 68anhaur batzuk besterik ezginenontzat bederen.Garbiikustenezduguna, batuaezdirenhizkerak idazteko erearau bereziakfinkatzen hasibeharhorida.Estandarra ezdenalorhonetan, norberaknahiduen bezalaetasenakedointuizioak agintzen dion legezjarduteko aukeraedukitzeaikustendugubiderikegokiena. Zenbatidatzizkoereduikasi
|
behar
ote ditugu, bada, euskaldunok. Hiztunetaaldi berean filologo izan beharotedugueuskaldunguztiok, euskalkianidazteanzererabilieta zerez jakiteko. Dialektoak, erajasoan nahizlagunartekoan, berdinbaliodezake elkarrengana biltzekonolabesteetarikbereizteko, nonnola, noiznola: aurkakoapentsatzea hiztuna etataldeaetaberenezaugarriak aintzat hartu nahiez izateada.
|
|
|
Mendebaleko euskaldunen kasuan ere hamaikatxo arazo ageri zaigu herrikoeuskararenetaestandarrarenzubigintzaridagokionez; adinekoen ber beteadenbezalageldituko delaonarturikere, haurren etagaztetxoen kasuan eredu biak
|
behar
bezain ongi finkatzekoeskolak dituen arazoak behin eta berriz aipatzen zaizkigu hor zehar (Goikoetxea 1996) etaezdahalabeharra
|
|
|
Hizkuntzaren aldakortasunaren gai zabalean murgiltzen denak badaki dialektologiatik soziolinguistikara dagoen muga lausoaren inguruan igerikatu
|
behar duela
; hartara, honako eremuak ukituko dira artikuluxka honetan:
|
|
|
aurrizkiak eta atzizkiak daramatzate askotan (biopolimero, sulfogatz, disolbagaitz...) eta sarritan izaten dira izen elkartuak (disoziazio-konstante, kristal-sistema, elek troi-dentsitate...), izena+ adjektiboa moduko segidak (eremu magnetiko, osa era mineralogiko, sienita feldespatoidedun...) edo are konplexuagoak diren sintagma-hedapenak (behetik gorako analisi sintaktiko, bitarrean kodetutako hamartarren batutzaile...). Ondorioz, zientzialariek ondo menderatu
|
behar dituzte
beren hizkuntzak dituen hiztegi-sorkuntzarako bideak.
|
|
|
Mota honetakoak dira Nazioarteko Sistemako unitateen laburtzapenak, elementu kimikoen ikurrak eta formulazioa, eta formula eta ekuazio matematiko eta fisikoak. Honelako ikurrek testu idatziak laburtzeko balio dute, baina irakurtzeko orduan deskodetu egin
|
behar dira
hizkuntza bakoitzean. Batzuetan idatzizko segidaren hurrenkera ez dator bat hizkuntza jakin bateko sintaxian dugun hitz-hurrenkerarekin eta irakurketa hizkuntzaren arabera egiten da:
|
|
|
Ikus daitekeenez, goiko segidan x ikurra ageri den bakoitzean ixa ira kurri
|
behar dela
azpimarratu dut, zientzialari eta irakasle askok ekis irakurtzen baitute hizki hori formula eta ekuazioetan. Hizkuntza baten hizkiak irakurtzeko modua hizkuntza komunari dagokion zerbait da eta hizkuntzaren
|
|
|
22 Euskaltzaindiak Arantzazuko bileraren ostean harturiko lehendabiziko erabakietako bat izan zen ehunekoen ikurra zenbakiaren aurrean idaztekoa (Euskera, 1971): euskaraz ehune ka bost esaten denez, %5 idatzi
|
behar genuela
erabaki zuen Euskaltzaindiak. Horrelako erabakirik hartzeko arrazoirik ez zegoela uste dut, ez %5, ez 5% ez baitira hizkuntza naturaleko segidak eta hizkuntza natural bakoitzaren hurrenkerak segida horren irakurketan izan baitezake eragina, baina ez ikur-adierazpenaren idazkeran.
|
|
|
15 cm idatzi
|
behar dugu
. Hizkuntza naturala erabiliz, hots, laburtu gabe, idatziko bagenu,
|
|
|
Izan ere, hemen eskaini dudan ekuazioa eta irakurbidea Ensunzaren bigarren lan horretatik aterea da. Bestetik, formula kimikoen irakurbideaz ikus Odriozola (1994). 497IGONE ZABALAerabilera guztietan berdina izan
|
behar du
. Euskaltzaindiak ixa izena erabaki du hizki horretarako eta hala erabili behar da hizkuntza tekniko-zientifikoan ere.
|
|
|
Bestetik, formula kimikoen irakurbideaz ikus Odriozola (1994). 497IGONE ZABALAerabilera guztietan berdina izan behar du. Euskaltzaindiak ixa izena erabaki du hizki horretarako eta hala erabili
|
behar da
hizkuntza tekniko-zientifikoan ere. Goiko ekuazio horretan ageri den gainerako guztia hizkuntza komunetik urrun dago neurri handian eta horrelakoak nola irakurri erabiltzen dituzten zientzialarien erabakia da erabat.Azkenik, hizkuntza naturaletik urrun dauden esapide hauek hizkuntza naturalaz idatziriko testu batean txertatu behar ditugunean hainbat arazo sortzen zaizkigu deklinabidearekin edo sintaxiarekin zerikusia dutenak:
|
|
|
Euskaltzaindiak ixa izena erabaki du hizki horretarako eta hala erabili behar da hizkuntza tekniko-zientifikoan ere. Goiko ekuazio horretan ageri den gainerako guztia hizkuntza komunetik urrun dago neurri handian eta horrelakoak nola irakurri erabiltzen dituzten zientzialarien erabakia da erabat.Azkenik, hizkuntza naturaletik urrun dauden esapide hauek hizkuntza naturalaz idatziriko testu batean txertatu
|
behar ditugunean
hainbat arazo sortzen zaizkigu deklinabidearekin edo sintaxiarekin zerikusia dutenak: Deklinabide mugatuko edo mugagabeko atzizkia gaineratu behar al dugu?
|
|
|
Goiko ekuazio horretan ageri den gainerako guztia hizkuntza komunetik urrun dago neurri handian eta horrelakoak nola irakurri erabiltzen dituzten zientzialarien erabakia da erabat.Azkenik, hizkuntza naturaletik urrun dauden esapide hauek hizkuntza naturalaz idatziriko testu batean txertatu behar ditugunean hainbat arazo sortzen zaizkigu deklinabidearekin edo sintaxiarekin zerikusia dutenak: Deklinabide mugatuko edo mugagabeko atzizkia gaineratu
|
behar
al dugu. Marratxoa jarri behar al dugu ikurraren eta deklinabide-atzizkiaren artean? 24Formulak edo ekuazioak testu batean txertatzen ditugunean, hizkuntza naturaleko perpausekin bezala jokatu behar al dugu puntuazioari, menderakuntzari eta juntadurari dagokienez. Laburbilduz, hizkuntza tekniko-zientifikoaren zati handia bat dator hizkuntza komunarekin:
|
|
|
Deklinabide mugatuko edo mugagabeko atzizkia gaineratu behar al dugu? Marratxoa jarri
|
behar
al dugu ikurraren eta deklinabide-atzizkiaren artean? 24Formulak edo ekuazioak testu batean txertatzen ditugunean, hizkuntza naturaleko perpausekin bezala jokatu behar al dugu puntuazioari, menderakuntzari eta juntadurari dagokienez. Laburbilduz, hizkuntza tekniko-zientifikoaren zati handia bat dator hizkuntza komunarekin: batetik, fonologia eta ortografia; bigarrenik, morfologia flexiboa; hirugarrenik joskera, eta azkenik hiztegiaren zati handia.
|
|
|
Deklinabide mugatuko edo mugagabeko atzizkia gaineratu behar al dugu? Marratxoa jarri behar al dugu ikurraren eta deklinabide-atzizkiaren artean? 24Formulak edo ekuazioak testu batean txertatzen ditugunean, hizkuntza naturaleko perpausekin bezala jokatu
|
behar
al dugu puntuazioari, menderakuntzari eta juntadurari dagokienez. Laburbilduz, hizkuntza tekniko-zientifikoaren zati handia bat dator hizkuntza komunarekin: batetik, fonologia eta ortografia; bigarrenik, morfologia flexiboa; hirugarrenik joskera, eta azkenik hiztegiaren zati handia.
|
|
|
Euskara erabat normalizaturik ez egoteak posible egiten du irakaskuntzaren esparru guztietan eta baita testugileen artean ere mota hauetako guztietako hiztunak egotea. Honelako euskaldunek etengabeko hobekuntza
|
behar dute
baina dituzten hutsune asko eta asko ezin har daitezke euskara tekniko-zientifiko aren ajetzat, artikulu zientifiko bat ingelesez idazten duen beste hizkuntza bateko hiztunak egiten dituen akatsak ingeles zientifikoaren hutsunetzat hartzen ez diren bezala. Lan honetan aztertu nahi ditugunak dira hizkuntz ahal men oneko hiztunek dituzten joera hedatuak, benetan hizkuntza bide batetik aldarazten dutenak.
|
|
|
Jakintza-esparru bakoitzak estilo berezia izaten du, baina, adituak esparru bakar beteko adituak izan ohi direnez, jakintza-esparru bakarreko estiloa menderatu beharko dut ¿?. Jakintza-esparru edota gai bakarra hartuta, batetik, estilo desberdinak
|
behar dira
komunikazio idatzirako eta mintzaturako eta, bestetik, igorlearen eta hartzailearen ezaugarrien arabera. Esate baterako, mota desberdinetako testuak behar dira lehen hezkuntzan, bigarren hez kuntzan eta unibertsitatean; era berean, desberdinak izan beharko lukete adi tuek beren artean trukatzen dituzten testuek eta adituak ez diren hiztunei zuzendutakoek, eta jakina, desberdinak izan behar dute sendagile batek gaixoekin mintzatzen denean erabiltzen duen hizkerak, medikuntza-biltzar batean bere lankideen aurrean aurkezten duen komunikazioak eta kazetari batek telebistan ikusleei medikuntzaren aurrerapen baten berri emateko irakurtzen duen albisteak.
|
|
|
Jakintza-esparru edota gai bakarra hartuta, batetik, estilo desberdinak behar dira komunikazio idatzirako eta mintzaturako eta, bestetik, igorlearen eta hartzailearen ezaugarrien arabera. Esate baterako, mota desberdinetako testuak
|
behar dira
lehen hezkuntzan, bigarren hez kuntzan eta unibertsitatean; era berean, desberdinak izan beharko lukete adi tuek beren artean trukatzen dituzten testuek eta adituak ez diren hiztunei zuzendutakoek, eta jakina, desberdinak izan behar dute sendagile batek gaixoekin mintzatzen denean erabiltzen duen hizkerak, medikuntza-biltzar batean bere lankideen aurrean aurkezten duen komunikazioak eta kazetari... Euskaraz erregistro hauek guztiak landu beharrekoak dira, hizkuntza osasuntsua izanen badugu eta zenbait alderditan horiek guztiak elkarrekin aldatu beharko badute ere, beste alderdi batzuetan aldendu egingo dira estilo-aniztasunaren mesedetan29. Hizkuntza bat beste baten eraginaren pean bizi denean, ahultzearen diagnosia egin ahal izateko ezinbestekoa da ondo bereiztea hizkuntza menderatzailearen sistemak eragindako aldaketak eta sistema horrek eragindakoak ez diren aldaketak.
|
|
|
Jakintza-esparru edota gai bakarra hartuta, batetik, estilo desberdinak behar dira komunikazio idatzirako eta mintzaturako eta, bestetik, igorlearen eta hartzailearen ezaugarrien arabera. Esate baterako, mota desberdinetako testuak behar dira lehen hezkuntzan, bigarren hez kuntzan eta unibertsitatean; era berean, desberdinak izan beharko lukete adi tuek beren artean trukatzen dituzten testuek eta adituak ez diren hiztunei zuzendutakoek, eta jakina, desberdinak izan
|
behar dute
sendagile batek gaixoekin mintzatzen denean erabiltzen duen hizkerak, medikuntza-biltzar batean bere lankideen aurrean aurkezten duen komunikazioak eta kazetari batek telebistan ikusleei medikuntzaren aurrerapen baten berri emateko irakurtzen duen albisteak. Euskaraz erregistro hauek guztiak landu beharrekoak dira, hizkuntza osasuntsua izanen badugu eta zenbait alderditan horiek guztiak elkarrekin aldatu beharko badute ere, beste alderdi batzuetan aldendu egingo dira estilo-aniztasunaren mesedetan29. Hizkuntza bat beste baten eraginaren pean bizi denean, ahultzearen diagnosia egin ahal izateko ezinbestekoa da ondo bereiztea hizkuntza menderatzailearen sistemak eragindako aldaketak eta sistema horrek eragindakoak ez diren aldaketak.
|
|
|
Urruntze hori sakonkiago aztertu beharko litzateke, ordea: alderdi batzuetan eredu berdintsuak
|
behar dituzte
euskararen erabilera horiek, baina beste alderdi batzuetan estilo desberdinak izan beharko dituzte. ' 30 Ikus Elordui (1995). 500EVSKARA BATUA ETA EUSKARA TEKNIKO-ZIENTIFIKOAgara hizkuntza menderatuak menderatzailearekin berdintzera jotzen duenean, eta hizkuntz bereizteaz, aldiz, hizkuntza menderatuak menderatzailearen eredutik urruntzera jotzen duenean.
|
|
|
' 30 Ikus Elordui (1995). 500EVSKARA BATUA ETA EUSKARA TEKNIKO-ZIENTIFIKOAgara hizkuntza menderatuak menderatzailearekin berdintzera jotzen duenean, eta hizkuntz bereizteaz, aldiz, hizkuntza menderatuak menderatzailearen eredutik urruntzera jotzen duenean. Kanpo-eragiletzat har daiteke hizkuntza indartsuago batekiko ukipena, baina kanpo-eragiletzat hartu
|
behar dira
era berean estandarizazioa eta oro har hizkuntzalarien, zuzentzaileen, estilo-liburuen idazleen e.a.en esku-hartzea. Azkenik, barnetik eragindako aldaketak ere bereizi behar ditugu eta lan honen testuinguruan, batez ere, hizkuntza tekniko-zientifikoaren berezitasunek eragindakoak.Estandarizazioa izan da azken urteetako testuetan (baita testu tekniko zientifikoetan ere) ikus daitezkeen aldaketa askoren iturria.
|
|
|
Kanpo-eragiletzat har daiteke hizkuntza indartsuago batekiko ukipena, baina kanpo-eragiletzat hartu behar dira era berean estandarizazioa eta oro har hizkuntzalarien, zuzentzaileen, estilo-liburuen idazleen e.a.en esku-hartzea. Azkenik, barnetik eragindako aldaketak ere bereizi
|
behar ditugu
eta lan honen testuinguruan, batez ere, hizkuntza tekniko-zientifikoaren berezitasunek eragindakoak.Estandarizazioa izan da azken urteetako testuetan (baita testu tekniko zientifikoetan ere) ikus daitezkeen aldaketa askoren iturria. Edonola, lotura zuzena dago mota honetako aldaketen eta Euskaltzaindiaren araugintzaren artean, eta honelako aldaketak hizkuntzaren indartzaileak dira zalantzarik gabe, estandar bat izatea hizkuntzak bizirik irauteko ezinbesteko baldintzatzat hartu dugula kontuan hartuta.
|
|
|
kasutan erreferentziazko adjektiboak, edota erreferentziazkoen morfologia hera duten tasunezko adjektiboak34 ezinbestean mailegatu
|
behar
ditugu35 eta arrazoi hori erabiltzen dute hainbat hiztunek erreferentziazko erdal adjektiboak erruz mailegatzeko; heste hiztun batzuek aldiz, itsuki erabiltzen dute Euskaltzaindiaren gomendioa, adjektiboa mailegatzea egokiagoa denean ere horren euskal ordain bat bilatu nahirik. Lehen kasuan ondorioa erdal sistemarekiko hurbiltze ahulgarria da eta bigarrenean aldiz, justifikatu gaheko urruntzea, euskararen erabilgarritasuna mugatzen duena.
|
|
|
Bi joera hauek batera gertatzeak dakarrena da euskararen barnean urrunduz doazen hi eredu sortzea, batasunerako kaltegarria dena. Hortaz, beharrezkoa da mota honetako segi den artean dagoen kasuistika sakonkiago aztertzea eta hiztunei ikusaraztea erdal adjektiboak noiz mailegatu
|
behar dituzten
eta mailegatze hori noiz ez den inola ere egoki gertatzen36?
|
|
|
« ?..Eskuarki, hortaz, adjektiboa izenaren ondotik doa. Salbuespenak,-dun eta-(t) ar atzizkiez osatutakoak dira (eta bigarrenen baliokide maileguzkoak37. Honek esan nahi du maileguz hartzen ditugun gainerantzeko adjektiboek izenaren eskuinetara joan
|
behar dutela
. Bereziki aipatu beharrekoak iruditzen zaizkigu hain maiz gaizki erabiliak ikusten ditugun ekonomiko, politiko, sozial, nazional... Adjektibo diren neurrian izenaren eskuinetan ipini behar ditugu, lehen esan hezala (arazo ekonomiko (ez* ekonomiko arazo))...».
|
|
|
Salbuespenak,-dun eta-(t) ar atzizkiez osatutakoak dira (eta bigarrenen baliokide maileguzkoak37. Honek esan nahi du maileguz hartzen ditugun gainerantzeko adjektiboek izenaren eskuinetara joan behar dutela. Bereziki aipatu beharrekoak iruditzen zaizkigu hain maiz gaizki erabiliak ikusten ditugun ekonomiko, politiko, sozial, nazional... Adjektibo diren neurrian izenaren eskuinetan ipini
|
behar ditugu
, lehen esan hezala (arazo ekonomiko (ez* ekonomiko arazo))...». Harrigarria da hiztunen joera hau gaztelania eta frantsesa bezalako erdaretan adjektiboak, euskaraz hezala, eskuinean baitoaz.
|
|
|
Beste ildo batetik, euskal atzizki izen-sortzaileen emankortasunaren arazoa dugu, eta honetan barne-eragileak ikusi
|
behar ditugu
kanpo-eragileak baino areago. Alde batetik euskal hiztegiaren ezagutzarik eza dugu:
|
|
|
Oro har Euskaltzaindiak (1994) nor motako aditzekin bereziki-tze atzizkia erabiltzea gomendatu digu baina badira erorketa bezalako izen zaharrak ere. Bestalde, finkatuta dauden izenetan esangura finkatuta egon ohi da; badakigu, esate baterako, geldiera izenak gertaera bat adierazten duela baina idazkera izenak aldiz idazteko modua adierazten duela; zer gertatzen da, ordea, aditzetiko izen berri bat sortu
|
behar dugunean
–Adibide bat ematearren, badugu drainatu aditza,' Lur eremu batean, lurpeko ubide baten bidez ur soberakina kendu' esan nahi duena.
|
|
|
encarcelar 1 espetxera tu; desnatar 1 gaingabetu. Areago, askotan horrelako parasintetiko batzuen euskal ordainek-tu atzizkia baino ez dute
|
behar
: largo-> alargar 1 luze-> luzatu; viejo-> envejecer 1 zahar-> zahartu; pluma-> desplumar 1 luma-> lumatu.
|
|
|
Hizkera tekniko-zientifikoaren barruan bereizi ditugun hiru hiztegi-multzoren artean, lehenengo biak Hiztegi Batuaren eremuan daude zalantzarik gabe baina zientzia eta teknikaren esparru desberdinetako terminología berezituaren arloan ere erabilera komunean bezala jokatzea eskatzen al digu Hiztegi Batuak? Euskaltzaindiak Hiztegi Batuan kare-harri idatzi
|
behar dela
esan digunean edota::-bolkan hitza baztertu duenean hitz horien erabilera komunaz aritu da. Behinik behin kontuan hartzekoa da kare-harri hitza hizkuntza komunean baino askoz ere maizago erabiliko dela Geologian eta hiru osagaiko termino ugari ere ematen dituela.
|
|
|
Bestetik, Euskaltzaindiak kapela hitza kapelu hitzaren aldean hobetsi du, baina hobespen hori hitz horretatik zabalkuntza semantikoaz lortzen ditugun terminoetarako ere balio al du? Esate baterako kapela polar eta kapela-zona egin
|
behar
al ditugu Geologian, edo, hurrenez hurren polar cap!
|
|
|
Bukatzeko, hizkuntza guztietan neurri batean edo bestean gertatzen den mailegutza aipatu
|
behar dugu
. Hizkuntza ahultzen du mailegu gehiegi hartze ak; edonola, bereiztu beharrekoak dira hizkuntzan ditugun hitzak ordezkatzen dituzten maileguak, askotan hizkuntza aberastu gabe pobretzen dutenak eta bestetik, hizkuntza aberasten dutenak, izenik ez duten adigaietarako etiketez hornitzen baitute hizkuntza.
|
|
|
Euskararen iraupenerako ezinbestekoa da batuaren finkapena baina funtsezkoa da, era berean, euskara erabilera-esparru guztietara hedatzea. Euskarak estandarizatzeko bidean eman dituen urratsetan oso garrantzitsua izan da beren jardueran hizkuntza hau erabili duten zientzialari eta teknikarien ekarpena, estandarra
|
behar duten
komunikazio-esparruetan mugitzen baitira. Bestetik, haiek dira esparru desberdinetako euskara tekniko-zientifikoa sor dezaketen bakarrak, eta askotan esparru hauetan idatziriko testuen kalitatearen inguruan kritikak plazaratu direlarik, zenbait kontu sakonkiago aztertu behar direla ikusi dugu, zaila baita batzuetan bestelako hizkuntzekiko interferentziak edota oro har hizkuntzaren endekatze prozesuaren ondorio diren aldaketak eta erabilera berrietara egokitzeko beharrak eragindako alda ketak bereiztea.
|
|
|
Euskarak estandarizatzeko bidean eman dituen urratsetan oso garrantzitsua izan da beren jardueran hizkuntza hau erabili duten zientzialari eta teknikarien ekarpena, estandarra behar duten komunikazio-esparruetan mugitzen baitira. Bestetik, haiek dira esparru desberdinetako euskara tekniko-zientifikoa sor dezaketen bakarrak, eta askotan esparru hauetan idatziriko testuen kalitatearen inguruan kritikak plazaratu direlarik, zenbait kontu sakonkiago aztertu
|
behar direla
ikusi dugu, zaila baita batzuetan bestelako hizkuntzekiko interferentziak edota oro har hizkuntzaren endekatze prozesuaren ondorio diren aldaketak eta erabilera berrietara egokitzeko beharrak eragindako alda ketak bereiztea.
|
|
|
«[...] Euskararen beharra sentitzen dugunok euskararen balioaz arduratzen gara, eta euskara erabilgarri bihurtu nahi dugu. Eta hau jakintzaren arlo guztietan lortu gura dugu[...] nortzuk dira euskara teknikoaren problema konpontzen saiatu
|
behar dutenak
–Bistan da ez dela nahikoa euskara menperatzea, gai tekniko eta zientifikoak ere menperatu behar baitira[...] Bigarrenik, zein izanen litzateke bidea?
|
|
|
Eta hau jakintzaren arlo guztietan lortu gura dugu[...] nortzuk dira euskara teknikoaren problema konpontzen saiatu behar dutenak? Bistan da ez dela nahikoa euskara menperatzea, gai tekniko eta zientifikoak ere menperatu
|
behar baitira
[...] Bigarrenik, zein izanen litzateke bidea? [...] Nork bere arloan, edo berak ondoenik erabiltzen dituen gaietan, euskaraz presta ditzake bere lantxoak...»
|
|
|
Zientzialariei eta oro har hizkuntzaren erabiltzaileei bide berriak jorratzea errazago egingo dieten baliabideak eskainiko dizkiete horrela. Euskara teknikoaren inguruko azterketek testuak
|
behar dituzte
, ordea, eta hizkuntzalarien edozein argibide, proposamen edo kritikak ez du ezertarako balio kontuan hartzen duen zientzialaririk ez badago9. Hortaz, elkarlana behar da ezinbestean esparru hau jorratzeko.
|
|
|
Euskara teknikoaren inguruko azterketek testuak behar dituzte, ordea, eta hizkuntzalarien edozein argibide, proposamen edo kritikak ez du ezertarako balio kontuan hartzen duen zientzialaririk ez badago9? Hortaz, elkarlana
|
behar da
ezinbestean esparru hau jorratzeko. Euskal testu tekniko zientifikoek ez dute oraindik lortu lauzpabost mendeko atzerapena gainditzea, baina hau ez da harritzekoa.
|
|
|
Edonola, Elorduik (1995) azpimarratu duenez, ikertzaile zenbaitek ohartarazi gaituzte zail samarra gertatzen dela askotan aipaturiko hiru mota horietako aldaketak bereiztea. Edozein aldaketa ez dugu a priori ahulgarritzat hartu
|
behar
; izan ere, aldaketa batzuek funtzio jakin bat dukete euskara garai berrietara egokitzeko saioetan eta ahulgarriak baino indargarriak dirateke orduan. Ezaugarri soziolin-
|
|
|
gero eta gehiago dira zientziaz edo teknologiaz ari diren euskaldunak beren esparruetan euskara erabiltzea erabaki dutenak. Honek eragile indartzailea izan
|
behar du
zalantzarik gabe, galtze prozesuetan gertatzen den erabileraren murriztearen eta goi-mailako eremuetan ez erabiltzearen alderantzizkoa baita.
|
|
|
Ekarpena, hizkuntzalaritzaren esparruak lantzetik etorriko da, jakina. Zalantzarik ez dago euskarak orain arte landu ez diren esparruetara hedatzeko aldatu egin
|
behar duela
. Hortaz, hizkuntzen aldaketen nondik norakoak ulertzea funtsezkoa da gertatuz doazen aldaketak ebaluatu ahal izateko' 0 Filologia ere funtsezkoa zaigu euskarak mendeetan zehar garatu dituen baliabideak ezagutzeko eta orain arte gertatu diren aldaketen noranzkoa finkatzeko.
|
|
|
Filologiak aldaketez ohartzen laguntzen digu, baina aldaketa horien artean bereizi beharrekoak dira hizkuntzaren esparru berrietara egokitzeko beharrak azaltzen dituenak eta egokitze horretan lagundu beharrean oztopo gertatzen direnak. Aldaketa berezkoa du hizkuntzak eta aldaketek ez dute ezinbestean ahulgarriak izan
|
behar
.
|
|
|
hiztunek jaiotzetik duten hizkuntz ahalmena deskribatzea da helburua eta abiapuntua, hiztunak sor ditzakeen infinitu esaldiak aurresaten dituen sistema eraikitzea. Sistema horrek ezinezkoak diren esaldiak ere aurresateko gai izan
|
behar du
. Orain arte egon ez den hizkuntzaren erabilera batean ezinbestean egon behar dute orain arte sortu ez diren esaldiek eta hiztunon gaur eguneko hizkuntz ahalmena ezagutzea lagungarria izan daiteke esaldi horiek sortzeko edo epaitzeko orduan.
|
|
|
Sistema horrek ezinezkoak diren esaldiak ere aurresateko gai izan behar du. Orain arte egon ez den hizkuntzaren erabilera batean ezinbestean egon
|
behar dute
orain arte sortu ez diren esaldiek eta hiztunon gaur eguneko hizkuntz ahalmena ezagutzea lagungarria izan daiteke esaldi horiek sortzeko edo epaitzeko orduan. Edonola, arreta bereziaz jokatu behar dugu esparru honetan ere, hizkuntzalarion tentazioa baita askotan gure anali sitik ateratzen ditugun ondorioak hiztunen intuizioaren gainean ezartzea:
|
|
|
Orain arte egon ez den hizkuntzaren erabilera batean ezinbestean egon behar dute orain arte sortu ez diren esaldiek eta hiztunon gaur eguneko hizkuntz ahalmena ezagutzea lagungarria izan daiteke esaldi horiek sortzeko edo epaitzeko orduan. Edonola, arreta bereziaz jokatu
|
behar dugu
esparru honetan ere, hizkuntzalarion tentazioa baita askotan gure anali sitik ateratzen ditugun ondorioak hiztunen intuizioaren gainean ezartzea: gure analisitik ateratzen diren ondorioak hiztunek egiten dutenarekin bat ez datozenean gure analisia da egokitu beharrekoa, ez hiztunak.
|
|
|
egungo euskal testu asko, gramatikaltasunaren eta estandarizazioaren aldetik zuzenak izanik ere, traketsak direla. Arazoak neurri handian testu horien eraikuntzatik bertatik datoz, baina hizkuntzalarien lanak ezegokitasun hori saltzetik harantzago joan
|
behar du
: ongi eraturiko testuen eta gaizki eratutakoen artean dauden ezberdintasunak objektibatzen dituzten azterketak behar dira, ezegokitasunak zuzenduko baditugu.
|
|
|
Arazoak neurri handian testu horien eraikuntzatik bertatik datoz, baina hizkuntzalarien lanak ezegokitasun hori saltzetik harantzago joan behar du: ongi eraturiko testuen eta gaizki eratutakoen artean dauden ezberdintasunak objektibatzen dituzten azterketak
|
behar dira
, ezegokitasunak zuzenduko baditugu.
|
|
|
arteko zubi gisa diharduen hizkuntzalaritza aplikatua: hizkuntzalaritzaren arlo desberdinetan gertatzen diren aurrerapenek hizkuntzaren erabilera bere zituetan izan dezaketen erabilgarritasuna aztertu
|
behar da
eta zientzialariei beren eguneroko jardueran baliagarri gerta dakizkiekeen baliabideak propasatu. Esparru honetan ari diren hizkuntzalariek zientzia eta teknikarako hizkuntzaren erabileraren hizkuntz berezitasunak aztertu behar dituzte eta zientzialariekiko elkarlana ere ezinbestekoa dute:
|
|
|
hizkuntzalaritzaren arlo desberdinetan gertatzen diren aurrerapenek hizkuntzaren erabilera bere zituetan izan dezaketen erabilgarritasuna aztertu behar da eta zientzialariei beren eguneroko jardueran baliagarri gerta dakizkiekeen baliabideak propasatu. Esparru honetan ari diren hizkuntzalariek zientzia eta teknikarako hizkuntzaren erabileraren hizkuntz berezitasunak aztertu
|
behar dituzte
eta zientzialariekiko elkarlana ere ezinbestekoa dute: batetik, zientzialarien beharrak ezagutu behar dituzte eta, bestetik, hizkuntzalaritzaren esparru desberdinetako datuak aztertuz lortzen dituzten ondorioak zientzialariei helarazten jakin behar dute emankorrak izango badira 12?
|
|
|
Esparru honetan ari diren hizkuntzalariek zientzia eta teknikarako hizkuntzaren erabileraren hizkuntz berezitasunak aztertu behar dituzte eta zientzialariekiko elkarlana ere ezinbestekoa dute: batetik, zientzialarien beharrak ezagutu
|
behar dituzte
eta, bestetik, hizkuntzalaritzaren esparru desberdinetako datuak aztertuz lortzen dituzten ondorioak zientzialariei helarazten jakin behar dute emankorrak izango badira 12. Azpimarratu beharrekoa da hizkuntzaren erabilera kolokiala eta komuna ia konturatu gabe ikasten ditugula hiztunok, baina erabilera berezituek, aldiz, motibapen eta ikasketa kontzientea eskatzen dutela (ikus Gutiérrez Rodilla, 1998).
|
|
|
12 Euskara Teknikoa izeneko gaien irakasleak dira, beste batzuen artean, profesional egokiak mota honetako eginkizunak aurrera eramateko, hizkuntzalaritzarekin eta euskara tekniko zientifikoarekin lan egiten baitute. Hizkuntzalaritza aplikatuak hizkuntzalaritza teorikoa ren ekarpenak ere kontuan hartu
|
behar ditu
eta haren eginkizuna neurri handian erabiltzai leei zuzenduta badago ere, ateratzen dituen ondorioek erkagarriak izan behar dute, hiz kuntzalarien bermea edota kritika jaso ahal izateko.
|
|
|
12 Euskara Teknikoa izeneko gaien irakasleak dira, beste batzuen artean, profesional egokiak mota honetako eginkizunak aurrera eramateko, hizkuntzalaritzarekin eta euskara tekniko zientifikoarekin lan egiten baitute. Hizkuntzalaritza aplikatuak hizkuntzalaritza teorikoa ren ekarpenak ere kontuan hartu behar ditu eta haren eginkizuna neurri handian erabiltzai leei zuzenduta badago ere, ateratzen dituen ondorioek erkagarriak izan
|
behar dute
, hiz kuntzalarien bermea edota kritika jaso ahal izateko.
|
|
|
a) Hizkera komunak eta hizkera tekniko-zientifikoek duten gainezarritako eremu horretan, ezinbestean estandarrak izan
|
behar duten
fonologia, ortografia eta morfologia flexiboa ditugu. Sintaxiari eta, oro har, testu-gramatikari dagokienez, erabilera komunean posible edota gramatikal diren esapide eta eraikuntza guztien artean zenbait aukera egiten ditu erabilera tekniko-zientifikoak, zehatza, neutroa eta inpertsonala izateko helburua dela eta.
|
|
|
Euskaltzaindiaren barruan ere piztuta zegoen eztabaida hori eta egun bizi dugun estandarizazio prozesuaren oinarriak jarri ziren 1958 urtean Euskaltzaindiak Bilbon egin zuen Euskaltzaleen biltzarrean'. Idazle gehienak etorri ziren bat euskara estandarizatzeko beharrarekin, baina behar hori onartzen zutenen artean ere, askotariko iritziak zeuden euskara batuaren oinarritzat hartu
|
behar zen
euskalkia erabakitzeko orduan2. Azkenik nagusitu zen iritzia erdialdeko euskalkietan (gipuzkera, goi-nafarrera eta lapurtera) oinarrituriko hizkuntz ereduaren aldekoena izan zen,
|
|
|
Arantzazuko bileraren abiadari jarraiki euskarak zuen bigarren
|
behar
larria ere, esparru guztietara hedatu beharra, alegia, aintzat hartu zuten zenbaitek eta Aresti eta Kintanaren (1970) deiadarrari jarraiki euskara komunikabideetan, administrazioan, politikan, filosofian, literaturan, zientzian e.a. erabiltzen eta trebatzen hasi ziren. Hauek denak, senitartekoa edo lagunartekoa ez bezala, eta arrantzaleen edo nekazarien hizkuntza berezitua ez bezala, hizkuntza estandarra erabili behar duten esparruak dira, baina garatuz hasi zirenean euskara batua hastapenetan baino ez zegoen.
|
|
|
Arantzazuko bileraren abiadari jarraiki euskarak zuen bigarren behar larria ere, esparru guztietara hedatu beharra, alegia, aintzat hartu zuten zenbaitek eta Aresti eta Kintanaren (1970) deiadarrari jarraiki euskara komunikabideetan, administrazioan, politikan, filosofian, literaturan, zientzian e.a. erabiltzen eta trebatzen hasi ziren. Hauek denak, senitartekoa edo lagunartekoa ez bezala, eta arrantzaleen edo nekazarien hizkuntza berezitua ez bezala, hizkuntza estandarra erabili
|
behar duten
esparruak dira, baina garatuz hasi zirenean euskara batua hastapenetan baino ez zegoen. Edonola, euskararen komunikazio orokorrerako erabilera izugarri handitu zen eta honek berez zekarren
|
|
|
«... Sakoneko eztabaida honakoa zen, ene ustez, alegia, ea hiztegigintza teknikoa filologo edo hizkuntzalarien lan hutsa den edota bertako espezialisten lana den. Ene iritzian, guztien arteko lankidetzan oinarritu
|
behar bada
ere, lehenengo pausoa eman behar dutenak hizkuntza praktikan erabiliko duten espezialistak dira, nahiz eta gero hizkuntzaren teknikariak direnen kritika eta gomendioak onartu behar dituzten. Eta puntu hau azpimarratu nahi nuke, gaur egunean ere behin eta berriro plazaratzen ari den eztabaida dinamikoa delako... > >.
|
|
|
«... Sakoneko eztabaida honakoa zen, ene ustez, alegia, ea hiztegigintza teknikoa filologo edo hizkuntzalarien lan hutsa den edota bertako espezialisten lana den. Ene iritzian, guztien arteko lankidetzan oinarritu behar bada ere, lehenengo pausoa eman
|
behar dutenak
hizkuntza praktikan erabiliko duten espezialistak dira, nahiz eta gero hizkuntzaren teknikariak direnen kritika eta gomendioak onartu behar dituzten. Eta puntu hau azpimarratu nahi nuke, gaur egunean ere behin eta berriro plazaratzen ari den eztabaida dinamikoa delako... > >.
|
|
|
«... Sakoneko eztabaida honakoa zen, ene ustez, alegia, ea hiztegigintza teknikoa filologo edo hizkuntzalarien lan hutsa den edota bertako espezialisten lana den. Ene iritzian, guztien arteko lankidetzan oinarritu behar bada ere, lehenengo pausoa eman behar dutenak hizkuntza praktikan erabiliko duten espezialistak dira, nahiz eta gero hizkuntzaren teknikariak direnen kritika eta gomendioak onartu
|
behar dituzten
. Eta puntu hau azpimarratu nahi nuke, gaur egunean ere behin eta berriro plazaratzen ari den eztabaida dinamikoa delako... > >.
|
|
|
Bere omenez idazteko ohorea egikeran zer aukeratu? Bada, ezinbestez euskara batuaren azentua izan
|
behar da
, nire honen gaia, atzera begira barik, etorkizuna gogotan.
|
|
|
(21) kozinero (eg) inbi(
|
behar
) (d) ot (M2; 04)
|
|
|
hauoso goizgauzatzen dahirurengan.Alabaina, kontuanizan
|
behar dugu
Aguirrek (1995) aztertutakoumebiketaHemándezPinak (1984) aztertutako bakarrakbeluagoekoitzizutelaegiturahau.Hurrengourratsean, genitibodun sintagma osoa agertzen da, edota determinatzailea+ de+ izenade+ izena (gaia) egitura. BigarrenurratshauMaríaelebakarrakgoizgaratzenbaduere, elebidunen ekoizpenakbeluagoagertzendira.Hurrengo, egituraagertzendaumeguztiengan, etaagertu, hainzuzen ere, ablatiboa bainogoizago eta orobatgenitiboabainoberanduago.Azkenez, lanbideakedolanbideei dagozkien janzkerakadieraztekodepreposizioarenerabileraetaablatibo batzukerebilduditugu.
|
|
|
Decrept-en ondotik, Jose Eizagirrek berak hartu
|
behar zuen
laster Euskaltzaleen buruzagitza, eta gero, bat bestearen ondotikJean Etxeparek eta Louis Dassancek, bainan ez zuten engoitik Biltzarraren buruzagi bihi baten prosak ez bertsoek sekulan gehiago Errepublika kordokatu: hain gogorki zion alabaina, lehen aldian berean, Mauleko suprefetak ahoa hetsi botza altxatu nahi izan zuen Georges Lacombe gerlari ohi eta ameslari ausartari!
|
|
|
Beharrik bada ere han gaindi gizon bat, Charles Brun, euskalzale egiazkoek estimatzen dutena eta hau gu bezalatsu mintzo da holetan. Bainan
|
behar luke
nonbaitik laguntza poxi bat; lauzkatu behar genuke, larderia gehiago izan dezan eta haren erranari beha daitezen.
|
|
|
Beharrik bada ere han gaindi gizon bat, Charles Brun, euskalzale egiazkoek estimatzen dutena eta hau gu bezalatsu mintzo da holetan. Bainan behar luke nonbaitik laguntza poxi bat; lauzkatu
|
behar genuke
, larderia gehiago izan dezan eta haren erranari beha daitezen.
|
|
|
Eta zeren galdez
|
behar dute
euskaldunek mintzatu. Lehen lehenik galda bezate ez ditzaten lehenagoko herrialdeak suntsi; ez bereiz Zuberoa beste bi euskal herrietarik, baina hiruak bil elkarrekin, Baiona dutela hiriburu.
|