|
2003
|
|
|
–Agertugogodunabarnehortarik, usaindutxarra?
|
ari
zitzakonorroaz Juanaño.Alajinbeharnitzaikinbarneratlepomehe horrenbihurdikatzerat. Aspaldianeginbeharrahuke, no!
|
|
2007
|
|
|
Elkartearen batzarretara bertaratu zirenak ezagutzeko 1920 eta 1923 urteen arteko kideen berri baino ez dugu izan, zeren eta 1923tik aurrera elkarteak erabaki baitzuen bertaratzen zirenen berri ez ematea, zerrenda luzeegi bihurtzen
|
ari baitzen
: dépasant 80 à la séance, le Bureau a décidé de ne plus donner dans le Bulletin les noms des présents100 Badirudi, beraz, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonnek antolaturiko bilerak arrakastatsuak zirela.
|
|
|
Horrekin batera, Frantziako mandatariek euskal apaizek buruturiko ekintza politikoak salatu zituzten138: predikuetan Errepublikaren kontra
|
ari
izana139, eliztarrak politikoki gidatu eta Catéchisme> électoral> liburuxka kaleratu izana (Diharassary apaizak idatzirikoa), besteak beste.
|
|
|
Baina aurrera jarraitu baino lehen, aipa ditzagun beste gertaera batzuk, Eskualdunaren bilakaeraren parean gertaturikoak. 1897 urtearen inguruan, Pierre Broussaini, Parisen medikuntza ikasten
|
ari zela
, bururatu zitzaion Société> Patriotique> Basque> elkartea eratzea, ikaskide kebekiar nazionalistek eraginda; Broussainek Resurrección Mª de Azkueri azaldu zion burutapena155 Elkarte abertzalea sortzearen aldekoa izan zen Albert Constantin156 ere. Proiektua 1898an aurkeztu zuten, Larresoroko apazgaitegiako ikasle ohiei.
|
|
|
guk egin dugu gerla, guk irabazi gerla, eta zuek hor,? à la arrière, erraiten zuten bezala, zuek atzetikan, hor lasai bizi izanak. Horrek azaltzen du, beharbada, gure Eskualduna>
|
ari zela
galtzen, zuhurtzen, Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, Bilbo, 2001eko urtarrilaren 25ean.
|
|
|
Izan ere, Eskualzaleen Biltzarra X X. mendearen hasieran sortu zuten, hain zuzen ere nazionalismoak indarra hartzen
|
ari ziren
garaian, hala nola nazionalismo frantziarra eta alemaniarra220 Euskal abertzaletasuna hala-hola garatu zen, nazionalismo frantziar boteretsuak ez baitzuen biderik uzten frantziarraz kanpoko beste nazionalismorik hazteko221.
|
|
|
Baionan da bertzela horren tokia. Biarnon ere, mendiz auzo garelakotz, gure puska biltzen
|
ari direla
, diote; hango chedea bethi: gurea gure, bertzeena erdizka! 539.
|
|
|
Begiraleen azpitaldeak osatu zituzten hainbat herritan, Idazkaritza Orokorraren helburu orokorrak kontuan hartu barik, besteekiko askatasunez
|
ari
zitezen551.
|
|
|
Aurrera joz, eta aldizkarietako lankideak erkatzeari ekinez, hona hemen nola geratzen den osatzen
|
ari garen
laukia, Revista> Internacional> de> Estudios> Vascos> seihilabetekariaren lankideak gehitu eta gero:
|
|
|
Piarres La, ttek Euskaltzaindian buruturiko ekintzei dagokienez, La, tte euskal kulturan 1927an bazela nor erakusten dute Jean Elissalde Zerbitzariren hitzek: Hemengo Eskualzaindiak ez letzazke ere ahantz P. La, tte et M. Etcheverry, Uztaritzeko ikastegiko bi erakasleak293, delako Akademiarako Iparraldeko ordezkariak aipatzen
|
ari zenean
. Nafarroa Behereko euskaltzain urgazleak bete-betean asmatu zuen, zeren eta 1928an Piarres La, tte urgazle izendatu baitzuten, Jean-Baptiste Darricarrere hil berriaren ordez.
|
|
|
Egungo egunean mendiz-bertzaldeko agerkari gehienak suntsituak dira... Aldi huntan ere bakhetzerat eta lanerat deitzen ditugu oro, ala Yakintza-n
|
ari zirenak
, ala R.I.E.V. delakoan ari zirenak, ethor ditela gureganat. Hala-hala Euskaltzaindiko edo Akademiako jaunak bil ditela gure aldamenera...
|
|
|
Egungo egunean mendiz-bertzaldeko agerkari gehienak suntsituak dira... Aldi huntan ere bakhetzerat eta lanerat deitzen ditugu oro, ala Yakintza-n ari zirenak, ala R.I.E.V. delakoan
|
ari zirenak
, ethor ditela gureganat. Hala-hala Euskaltzaindiko edo Akademiako jaunak bil ditela gure aldamenera...
|
|
|
Hain zuzen ere, Jean Etcheparek Piarres La, tteren aurkezpena Gure> Herrian egin zuen urte berean325, 1924an, aldizkari horrek dei bat zabaldu zuen lankideen artean Lapurdiko Getarian elkartzeko, elkarren arteko ezaguera egiteko garaia zelakoan: bostpaseiez bertze langileek, sail berari, elgarri josiak bezala, hiru urthe huntan
|
ari
eta, etzakiten oraino elgarren berri argirik326.
|
|
|
Chant de Altabiscar-ez
|
ari zirela
, Michel Etcheverryk Jean Etchecoini eskertu zion: restituer à notre héros son appellation authentique341.
|
|
|
Louis Dassanceren aburuz, éminant bascologue408 zen Albert Léon eta Henri Gaveli interesgarria iruditu zitzaion Léonek esandakoa: cette observation judicieuse est due à M. Albert Léon409 Georges Hérellek, ostera, Albert Léonen iritzia deuseztatu egin zuen, euskal antzerkiaz
|
ari zela
:
|
|
|
Neretzat demokrata eta kristaua, eta bazuen sozial arloan bere iritziak eta Elizaren erakaspenetarik
|
ari zen
. Eta nik uste demokrata kristaua izan den gehienik, haren tendentzia hori zen.
|
|
|
Tolosan Pierre Lhande aurkitu zuen La, ttek59, Unibertsitate laikoan, hitzaldiak egiten euskara eta euskal literaturaz. Garai hartan Lhande hiztegi bat prestatzen
|
ari zen
, baina utzi behar izan zuen, Parisera deitu baitzuten Les> Etudes> aldizkariaz arduratzeko60 Horrela, La, ttek Lhanderen hiztegia osatzeko ardura hartu zuen, jesuiten diru laguntzaz eta Philippe Aranarten lankidetzarekin. Lhanderen hiztegia amaitzea lortu zuen La, ttek zazpi urtean.
|
|
|
1926an estatutuak aldatu bazituzten ere, Eskualzaleen Biltzarrak arduratzen jarraitu zuen de la conservation et de la di, usion de leuskara euskararen zaintze eta hedatzeaz. Politikaz aritzea debekatuta zutelarik, aurpegi eman zien, politikaz
|
ari zirelako
zurrumurruei:
|
|
|
Hortan ere gure xedea ez zen arras politikoa. Politikoa zen bai zeren eta Ybarnegaray kontra
|
ari ginen
Eskualdunean izkiriatzen nuen aitzina. Egun batez izan genuen bilkura bat, Eskualdunaren konduak eman zituzten eta horiek oro.
|
|
|
Izan ere, André eta Félix Ospital Donostia eta Baztango abertzaleekin egon ziren hauteskundeak prestatzen
|
ari ziren
garaian eta mirespenez kontatzen zuten han ikusitako talde-lana:
|
|
|
Euskaltzaindiaren jarduera bera kritikatu zuen Jules Moulierek, oraindik urgazle ez zelarik, euskararen erabilera, nkatzen
|
ari ziren
euskaltzainak erdaraz zihardutelako: gure eskuararen goiti beheitiez mintzo omen dire erdaraz484 Oker zebilen Moulier, behinik behin Pierre Lhanderen aburuz:
|
|
|
Sur la question et chez qui je puiserais largement499, dit très justement... à lappui de ma thèse500 Badirudi, hala ere, gaizki-ulerturen bat sortu zela, Pelotari buruz
|
ari zirela
biak:
|
|
|
Harira berriro etorriz, hainbat intelektualek adierazi zuten Euskaltzaindia sortzen
|
ari zen
euskara batua ulergaitz gertatuko zitzaiela herritarrei. Konkretuki, kritikak jaso zituzten euskaltzainek Iparraldeko pentsalariengandik, are gehiago Euskaltzaindiaren izenean bertoko idazleei adierazi zienean:
|
|
|
Hori zela eta, 1935eko maiatzeko udal-hauteskundeetan sozialistek irabazi zutenean honako hau adierazi zuten etsipenez Aintzina> aldizkarian: damurik aithortu behar dugu zozialistak gure eskualdetan nausitzen
|
ari
direla673.
|
|
|
1940ean sartu ginen Baionako Seminarioan eta 1941eko oporretan, udan, etxerat etorri zitzaizkidan Iratzeder eta Legasse, zaldia eta karrosarekin, Euskal Herriko itzulia egiten
|
ari ziren
, Murua, I., aipatu artikulua., 92 or.
|
|
|
Jacques Mestelan ere erresistentzian
|
ari
ei zen: on arrive à 1944, je regagne le Pays, inmediatement jétais voir La, tte et bon, on parla avec lui, parce que avec La, tte on était très lié; jai dit pourquoi jétais revenu ici, il me dit:
|
|
|
Momentu batez, hitz-erdika
|
ari ziren
bi gizonen elhetarik, La, tte-k konprenitu zuen Sara-ko norbaitek sortu nahi zuela eskuarazko astekari laiko bat eta ez zutela nehor utzi behar aintzintzerat. / Halere Guillaumie de Hiriart radikala eta Dufos du Rau Lycée-ko erakaslea alde eman zitzaizkon.
|
|
|
Hala ere, Andiazabalek dioenez, gazte denborako ideiak baino ez ziren izan, 1919an 18 urterekin Apaizgaitegi Handian sartu zenekoak; ikusirik gaia zer nolako norabidea hartzen
|
ari zen
(Vatikanoak 1914an debekatu zuen Action> Française> aldizkaria, 1920an Association> Catholique> de> la> Jeunesse> Françaisek Action> Française> gaitzetsi zuen eta 1926an Vatikanoak mugimendua debekatu zuen), La, ttek Action> Françaiseren pentsamoldea utziko zuen eta demokrazia kristaua, Esprit> eta Ordre> ouve...
|
|
|
La, tteren kultur arloaz
|
ari garelarik
, 1921 urtearen inguruan La, tte Eskualdunan hasi zen idazten, Jean Blaise Adéma zuzendariak euskaraz idatz zezan burua berotu ziolarik.
|
|
|
Jean Etcheparerekin berarekin egin zuen topo La, ttek 1928ko Eskualzaleen Biltzarraren bileran (1926an elkarte hartako kide bihurtu zen La, tte). ...t> Arts> de> Bayonneko kideak; Georges Lacombe euskaltzainarekin; Hegoaldeko José Eizagirre eta Isaac López de Mendizabalekin, mendiz bestaldeko abertzaleen berri eskainiko ziotenak; Michel Iriarterekin, bi urte geroago La, ttek ordezkatuko zuena Eskualdunarako egiten zuen itzulpen lanean; eta Jean Ybarnégaray politikoarekin, La, ttek gustukoa ez zuena (Ybarnegarayen kontra
|
ari ginen
Eskualdunean izkiriatzen nuen aitzina830).
|
|
|
Gazte-gaztea zen 1923an (22 urte) eta 1925ean (24 urte) Eskualzaleen Biltzarrak banaturiko sariak irabazi zituenean ere, baina Letra Klasikoak goi ikasketak hasita bazituen behinik behin. Goi ikasketa horiek burutzen
|
ari zen
garaian Gure Herria elkartearen kide izendatu zuten (1924an) eta Eskualzaleen Biltzarkide bilakatu zen (1926an). Azkenez, goi ikasketak amaitu berri zituelarik (1928an), Euskaltzaindiaren urgazle izendatu zuten, baita Eskualzaleen Biltzarraren bileretan lehenengoz parte hartu ere (1928an).
|
|
|
Dena dela, hasiera baten, euskaltzaleek Ybarnégarayren politika baztertu bazuten ere, 1936ko hauteskundeetan La, ttek Ybarnégarayri botoa emateko eskatu zuen Aintzinan, bide bakarra baitzen komunistak lortzen
|
ari ziren
indarra eteteko848 (euskaltzaleek etsaitzat zituzten komunistak). Horrela, Aintzinak herritarrak eragin zituen à rejoindre... lordre établi quil critiquait avec tant de véhemence849, euskalzaleek ez zutelako euren burua gai ikusten mugimendu ezkertiarrari aurre egiteko nazionalismo frantziar eskuindarrarekin bat egin barik.
|
|
|
1930 hamarkadan partaide berriak agertzen zaizkigu islatzen
|
ari garen
Iparraldeko sare intelektualean: José Ariztimuño, Elise Arramendy, Blainville, Chapelet, René Cuzacq, Michel Diharce, Jean Duboscq, Michel Etcheverry, Pedro Garmendia, Eugène Goyheneche, Gilberte Guillaumie-Reicher, Jean Hillau, Charles Hiribarren, Jean Jaureguiberry, Madeleine Jaureguiberry, Leon Lassalle, G. Mendiboure, Jacques Mestelan, Pierre Narbaitz, Maurice Olphe-Galliard, Félix Ospital, Picochet, Dominique Soubelet, Emmanuel Souberbielle eta Raphäel Souberbielle.
|
|
|
Blainville, Chapelet, Michel Diharce, Mendiboure, Maurice Olphe-Galliard eta Félix Ospital; hauekin lan egin zuen La, ttek mugimendu abertzale bat garatzeko burutu zituzten bileretan. Era berean, La, ttek beste ekintza euskaltzale batzuk garatu zituen. Menditarrak, Begiraleak eta Aintzina> aldizkaria?, zeinen bidez pertsonaia berriak bilakatu ziren aztertzen
|
ari garen
sarekide. Horrela, La, tterekin batera, Aintzinaren lankideak izan ziren Jean Duboscq, Charles Hiribarren eta Madeleine de Jaureguiberry; Menditarrak taldean La, tteren lankideak izan ziren Michel Diharce, Jacques Mestelan eta Pierre Narbaitz; azkenez, Elise Arramendy, Mayi Diharce, Gilberte Guillaumie-Reicher eta Madeleine Jaureguiberryk laguntza eman zioten La, tteri Begiraleak taldearen ekintzetan.
|
|
|
Gainera diezaizkiogun osatzen
|
ari garen
laukiari lagunkideek 1940 hamarkadan burutu zituzten ekintzak:
|
|
|
1944ko abenduaren 28ko Herriaren alean La, ttek dei bat zabaldu zuen demokraziaren izenean oraindik Erresistentzian
|
ari zirenei
, adieraziz ekintzok ezinbestekoak izan baziren ere garai baten, ordua zela ekintza horiek utzi eta Gobernu berriari gobernatzen utz ziezaioten, La, tte, P.: Vers la démocratie, Herria, > 1944ko abenduaren 28a.
|
|
|
Vichyko gobernua desagertu zenean, Alemanek Pétain Frantziatik alde egitera behartu zuten. 1945eko apirilean, gerra amaitzen
|
ari zela
, Frantziara itzuli zen Pétain eta de Gaullek atxilotu76.
|
|
|
Beste aldetik, eta informazio iturriak aipatzen
|
ari garela
, aztertzen ari garen urte horietan Piarres La, tte talde euskaltzale baten burua izan zen, aldizkari bat argitaratzearekin batera. Talde euskaltzalea eta Aintzina> talde horren argitalpenaren prestakuntzak postatruke mamitsua sortuko zuen, oso erabilgarria guretzat, kontuan harturik 1920, 1930 eta 1940.eko hamarkadetan eskutitzak zirela berriak jaso eta hedatzeko bide nagusia.
|
|
|
Beste aldetik, eta informazio iturriak aipatzen ari garela, aztertzen
|
ari garen
urte horietan Piarres La, tte talde euskaltzale baten burua izan zen, aldizkari bat argitaratzearekin batera. Talde euskaltzalea eta Aintzina> talde horren argitalpenaren prestakuntzak postatruke mamitsua sortuko zuen, oso erabilgarria guretzat, kontuan harturik 1920, 1930 eta 1940.eko hamarkadetan eskutitzak zirela berriak jaso eta hedatzeko bide nagusia.
|
|
|
Azaltzen
|
ari garen
ildotik, aipatu beharra dago Emile Zolaren manifestua, 1898ko urtarrilaren 13koa6, gizartearen eta pentsamenduaren alorrean aldaketak ekarri zituelako. Manifestu horrek gizarte moderno bateko intelektualaren betebeharra de, nitu zuen, intelektualen funtzio sozial berria agertu baitzuen.
|
|
|
Gazteak izanik, ulergarria da, 1940 hamarkadan argitaraturiko hilabetekari hartan lan egin zuten lankide gehienak, hemeretzi? lehenengoz parte hortu izatea aztertzen
|
ari garen
sare intelektualean: Roger Etchegaray, Etcheverry-Ainchart, Jean Hillau, Emile Hirigoyen, Gaston Hirigoyen, Pierre Labadie, Michel Labéguerie, Pierre Landaburu, Pierre Lartzabal, Marc Legasse, Gabriel Lerchundi, Michel Limonaire, Bernard Mendisko, Minvielle, Philippe Oihanburu, André Ospital eta Piarres Xarritton.
|
|
|
Louis Dassance? 1928an Gure> Herriaren administratzaile-kudeatzaile izendatu zutena Blazyren ordez332? Dominique Dufau, Jean Elissalde, Jean Etchepare, Albert Léon, Clément Mathieu, Jules Moulier, Emmanuel Souberbielle eta Maurice Souberbielle, gehienak jadanik aipatuak aztertzen
|
ari garen
jarduera intelektualean. Frantsesezko testuak Blazy edo Emmanuel Souberbielleri bidaliko zizkioten eta Dominique Dufauk Gure Herria elkartearen estatutuak landuko zituen.
|
|
|
Jean Barbier 1931n hil zenean Jean de Jauréguiberry doktorea izendatu zuten Barbieren aholkularitza lana burutzeko335 Urtero bezala, Piarres La, ttek idazkari-adjuntuari zegokion ekintzei ekin zien, bilera bakoitzean aurreko batzarraren berri emanez; lan hartan
|
ari zela
, hona hemen La, tteri zuzenduriko estimu hitzak:
|
|
|
Oxobi: Ez dut erran nahi alferretan
|
ari direla
Euskaltzainburu jaunak. Ez.
|
|
2008
|
|
|
–If the distinctive behavior of verb classes with respect to the diathesis alternations
|
ari
-ses from their meaning, any class of verbs whose members pattern together with respect to diathesis alternations should be a semantically coherent class: its members should share at least some aspect of meaning?.
|
|
|
Bestalde, garapenean dagoen saio baten berri emango dugula azpimarratu nahi dugu. Alegia, guk hemen aditzak lantzeko prozedura bat proposatzen dugu, horretara eraman gaituzten arrazoiak agerian jarriz, baina ez dugu emaitzarik ez eta ondoriorik aurkeztuko, horixe baita uneotan egiten
|
ari garena
. Honenbestez, hemen, aditzak lan.tzeko hautatutako metodologia bera eta horretarako baliatu ditugun tresna auto-matikoak nahiz beharrezkoa izan zaigun eskuzko lanaren nondik norakoak azaltzeak du garrantzia.
|
|
|
Izan ere, Administrazioaren besoak(, hatzaparrak? esango luke zenbaitek) gizarte esparru guztietara zabaltzen dira, eta horregatik, administrazioko hizkeraz hitz egiten dugunean, ez gara mintzatzen
|
ari
, ez horixe, leihatila baten atzean pilatutako ofizio, akta eta horrelako agiriez bakarrik. Nekazaritza ere Administrazioaren zati bat da, ezta?
|
|
|
Ikusi dugu, azal-azaletik bada ere, zein den administrazioko hizkeran gertatzen
|
ari diren
aldaketak; baina benetako iraultza, dena goikoaz behera irauliko duena aurrerapen digitala da. Bai, honetaz zerbait esan nahi dut saio honen bigarren zatian:
|
|
|
alegia, idazketa digitalak komunikazioari berari eta baita administrazioko hizkerari ere ekarriko dion jauzi kualitatiboaz. Begira dezagun zertaz
|
ari garen
:
|
|
|
Herritarrak blokeka ematen du Administrazioak eskatzen dion informazioa, beti gidatuta, beti zainduta. Horrelako aplikazio informatikoetan diru dezente gastatzen
|
ari da
Administrazioa, baita herri-langileak prestatzen ere, beren hizkuntza kalitateak hobera egin dezan.
|
|
|
Administrazioa larrua berritzen
|
ari da
, begi aurrean dago. Urte gutxi barru funtzionario izango direnek zerikusi gutxi izango dute mende luzeetan iraun duen topikoarekin:
|
|
|
Baina, Administrazioa ez da bere burua prestatzen
|
ari den
bakarra; herritarra ere ez dago lehenagoko tokian.
|
|
|
Hizkuntzalaritzaren aldetik, froga bila
|
ari bagara
, uste dut zeharkako zerbait ekarri dezakegula auzi honetara. Toponimoekin zer ikusia duen kontua da, latinetik edo ustezko zeltiberieratik mailegatutako leku izenek ematen duten zeharkako argibi-dea, hain zuzen ere.
|
|
|
Esan dut antzinako lekukoak argitzerako orduan konparaketa (eta barne konpa-raketaz
|
ari nintzen
batik bat) beharrezkoa zaigula. Kontua da gehienetan konparake-ta kanpora begira egin dela, inguruko zein urrutiko hizkuntza edo izenekin hemengo lekukoak erkatuz.
|
|
|
Bestalde, bi hitzeko elkarte baten ezkerraldeko osagaia hedatuz sortzen
|
ari direla
adierazi du Euskaltzaindiak. Deskribatu izan diren gainontzeko hiru hitzeko segida guztietan ordea, sintaxian beregainki erabil daitekeen ondorio bana ematen duten bi prozesu ikusten dira:
|
|
|
Beste alde batetik, aposizioen lehenengo osagai bakun edo bikoitzak elkartearen barruan jasaten (ez) duen erreferentzi aldaketaren arabera (§3.1), aposiziozko tandem-elkarteez gain (§3.2), mendekotasunezko tandem-elkarteen berri ere emango dugu (§3.3). Bukatzeko, mintzabehar berriei erantzuteko sortzen
|
ari direla
esan du baina tandem-elkarteen sailkapen horretan zehar agerian geldituko da eguneko euskarak eskura duen morfologi erabide batez ari garela.
|
|
|
Beste alde batetik, aposizioen lehenengo osagai bakun edo bikoitzak elkartearen barruan jasaten (ez) duen erreferentzi aldaketaren arabera (§3.1), aposiziozko tandem-elkarteez gain (§3.2), mendekotasunezko tandem-elkarteen berri ere emango dugu (§3.3). Bukatzeko, mintzabehar berriei erantzuteko sortzen ari direla esan du baina tandem-elkarteen sailkapen horretan zehar agerian geldituko da eguneko euskarak eskura duen morfologi erabide batez
|
ari garela
.
|
|
|
(6) koek nazioarteko laburdurak zituzten eta agian horregatik, aztertzeke utzi zen euskara orokorrean morfologi erabide honek izan dezakeen emankortasuna. Gero, aposizio mota berezi bat sumatu zuen Euskaltzaindiak (1992) horrelakoetan eta haren hitzetan, mintzabehar berriei erantzuteko sortzen
|
ari dira
ezker-osagaiaren hedapen baten bidez. Tandem-elkarte gisa izendatu zituen gainera. Lan horren adibidetegian, erabilera orokorreko adibideak bezain ugariak dira hizkuntzaren erabilera berezituetakoak
|
|
|
(39) ko gramatikaltasun eza garbia den neurrian, (38) ko erabide-eredura jo baino lehen egin baino lehen ondo hausnartu beharko da kontua: erabilera berezituez
|
ari bagara
ere, nazioarteko arauen esparru batean ez gauden neurrian7, hizkuntzaren hiztegi-, morfologi eta sintaxi-arau propioak erabili behar dira nonbait, eta (38) koaren eredukoak euskal senak sor ote ditzakeen, zalantzagarria da gutxienez.
|
|
|
...hedabideak direla eta, Euskal Telebistako Euskara Saileko zuzendaria den Asier Larrinagak aditzera eman digu Lasa> eta> > auzia> (§3.2.f) bezalako elkarte batek denbora-epe labur batean erabat ordezkatu duela bere sintaxi-baliabide izango litzatekeen Lasa> ren> ETBko lankide honen hitzetan ordea, Athletic-Erreal> bezalako bat (§3.2.e) oraindik
|
ari da
lehian Athletic> realen> ko> sintaxi-aldaerarekin. Balio bezate adibide biok berrikuntza honen azken urteotako garapenaren berri izateko eta bai euskal senak honetan duen erraztasunaz ohartzeko ere.
|
|
|
Hizkuntza zientzia eraikitzeko edo zientzia-jakintza hedatzeko erabiltzen denean, hizkuntzaren ereduzko erabilera egiten da. Esparru berezitu batean
|
ari gara
eta horretan aritzen diren hiztunak oso talde txikia izan ohi dira hiztun-komunitatearen barruan. Gainera, ohikoena da esparru berezitu horren barruan aritzen direnen artean hainbat jatorri geografikotako hiztunak egotea.
|
|
|
Jakina, horrek ez du esan nahi, bestelako erabilerarik ezin egon daitekeenik. Esate baterako, puntako ikerkuntza zientifikoa egiten duen laborategi batean herri bereko hiztun bik lan egiten badute, egiten
|
ari diren
puntako saioari buruz, alegia, oso gai berezituaz, era informalean eta beren herriko hizkera erabiliz ari daitezke: komunikazioa ziurtatuta dago, baina sortuko duten berbaldi hori ez da izango zientziaren esparruko ereduzko berbaldia.
|
|
|
(11a) adibidean esaldien arteko harreman logikoak prozesatzen laguntzen diguten bi faktore daude: batetik, > kirurgiak> osagaiaren atzeko koma, osagai horrek aurkaritza batean parte hartzen duela iradokitzen diguna20, eta bestetik, aldiz> lokailua, aurkaritzan sartzen den bigarren osagaia zein den eta zer nolako aurkaritzaz
|
ari garen
iradokitzen diguna.
|
|
|
bere hizkuntzaren sena erabiltzen
|
ari da
. Honen bidez esan nahi duguna da burmuinean dituen Gramatika Unibertsalaren arauak eta bere hizkuntza bereizten dituzten parametro-aukerak baliatzen dituela.
|
|
|
Gure inguruko hizkuntzetako ikerketak gogoan izanik, gure hizkuntzaren kasuan zer gertatzen
|
ari den
itauntzea zilegi bekit. Gureko estandarizatze lanetan norantz goazen eta zein abiaduretan itaundu beharra dugu, nor edo nork kontrolatzen duen edo inork kontrolatzen ez duen edonora ote goazen.
|
|
|
Euskalkiak eta euskara batua edo estandarraren arteko interakzioan elkar eragina dagoela inork ukatzen ez badu ere, inor gutxik itaundu du zer gertatzen
|
ari den
bien arteko harreman horietan. Zeinek zeinengan eragiten duen.
|
|
|
Bateratze joera bizia ala motela bizi dugun gaur egun gure herrietan. Euskararen lurralde guztietan joera bera eta indar berarekin ematen
|
ari
ote den.
|
|
|
Deserrotzearen abiadura uste eta behar baino lasterragoa dela iruditzen zait. Euren hizkera eskolaz kanpoko loturarik gabe gelditzen
|
ari da
. Kulturazko deserrotzeari hizkuntzazkoa gehitzen ari zaio une honetan, aurreko munduarekin zubia egiteko beharrezko den hizkera ez da horretarako gai.
|
|
|
Euren hizkera eskolaz kanpoko loturarik gabe gelditzen ari da. Kulturazko deserrotzeari hizkuntzazkoa gehitzen
|
ari zaio
une honetan, aurreko munduarekin zubia egiteko beharrezko den hizkera ez da horretarako gai.
|
|
|
Badakigu kontaktuaren bitartez sinkretismo batzuk euskaraz(-ko> eta, tzaren artean gertatzen dena, besteak beste,-tzat> desagertzen
|
ari dela
: medikuarena> rengana> ordez esaten da, eta abar) sartu direla edo hizkuntz kontaktuen eremuan askotan elementu espresiboak mailegatu izan direla (ezeztapen-izenak bezala eta abar), Martin Haasek (1995) adierazi zuen bezala (eta baita konparaketa diakronikoa egiteko proposamena egin ere).
|
|
|
2.> Euskal eta erromantzeen artean izan diren harremanak latinetik datoz, latina erromantze bihurtzen
|
ari zenetik
. Betidanik, esan nahi dut, hizkuntzalaritza zientzia zientifiko-teoriko modura moldatzen ari zenean, batez ere Hugo Schuchardten garai-tik, euskara latinez beterik dagoela dakigu.
|
|
|
2.> Euskal eta erromantzeen artean izan diren harremanak latinetik datoz, latina erromantze bihurtzen ari zenetik. Betidanik, esan nahi dut, hizkuntzalaritza zientzia zientifiko-teoriko modura moldatzen
|
ari zenean
, batez ere Hugo Schuchardten garai-tik, euskara latinez beterik dagoela dakigu. Hori nabarmena da lexikoari begira:
|
|
|
Hainbeste mila urteren buruan iraun duen hizkuntzaz hitz egiterakoan ezin inola ere ahantz eta aztertu gabe utz hainbeste eragin izan duten hizkuntzaren kanpo-arra-zoiak. Pentsa dezakegu hainbeste mila urte iraun duten hizkuntzei buruz mintzatzen
|
ari garela
, ez hizkuntza bati bakarrik buruz. Kontua da, kanpo-arrazoiak aparte, hiz-kuntzaren barruan aurkitzen direla lekukorik egokienak (Mitxelena berak garbi utzi zuen bezala) eta euskara barruan daukagu hainbeste latin eta erromantze.
|
|
|
Mitxelena, Gorrotxategi, Lakarra eta abarrek egin duten lanaren bitartez argi ikusten da antzinako lekukotasunak euskal hizkuntzaren batasuna azaltzen dutela erromata-rren garaian. Baina nire ustez horrekin bat dator erromantzea Hegoaldean eta Iparraldean sortzen
|
ari zela
susmatzea (ikus Enego> hilarri batean, Enecoren ordez).
|
|
|
...ia, G. Torres, Peillen, Josu Gómez, Mitxelena eta I. Sarasolaren Euskal> Orotariko> egia, > eta Aguden Diccionario> etimológico> de> la> Lengua> Vasca> ahaztu gabe, baita Corominasen Hiztegiak ere, Mitxelenak maiz idatzi zuen bezala5 Orain gaude, nire ustez, garai egokienean, euskara eta erromantze sistemen arteko harremanak, lexiko-
|
ari
dagokionean zehatz eta sakonki aztertzeko, berehalaxe esan bezala batak bestea aberastu egin duela kontutan hartu ezkero eta gogoeta hau abiapuntu modura hartzen badugu behintzat, eta nik halaxe hartzen dut.
|
|
|
XX. mendearen hasieran euskara eta erdara berehala bizi ziren Euskal Herrian, baina nahaste honek ez zuen hizkuntza berririk sorta erazi: gaztelania goraka joan zen, eus-kara gutxitzen
|
ari zen bitartean
(Echenique, 1997). Orain, XXI. mendearen, zorionez, gauzak aldatu egin dira, zertxobait behintzat.
|
|
|
Badakit arlo honetan oraindik arazo anitz dagoela argitu gabe. Pentsatzen dut eztabaidatzeko bizitza guztia eramango gaituen denbora luze izango dugula (ba-tzuentzat luzea izango da, besteentzat laburra, baina gizarteari dagokionez luzea izan-go dela pentsatuz eta nahian
|
ari naiz
, eta gizarte filologikoari buruz mintzatzen ari naizen ezkero, batez ere euskal gizarte filologikoari eta nire iritzia eman behar baldin badut, Filologia eztabaida dagoen lekuan nahitaez aurkitzen dela esan beharko nuke.
|
|
|
Badakit arlo honetan oraindik arazo anitz dagoela argitu gabe. Pentsatzen dut eztabaidatzeko bizitza guztia eramango gaituen denbora luze izango dugula (ba-tzuentzat luzea izango da, besteentzat laburra, baina gizarteari dagokionez luzea izan-go dela pentsatuz eta nahian ari naiz, eta gizarte filologikoari buruz mintzatzen
|
ari naizen
ezkero, batez ere euskal gizarte filologikoari eta nire iritzia eman behar baldin badut, Filologia eztabaida dagoen lekuan nahitaez aurkitzen dela esan beharko nuke.
|
|
|
Gaixotasun honen sintomak aspaldi agertu ziren azalera, baina ez zen behar bezalako sendagairik ipini. Aspaldi ikusi zen gazteen euskara ez zela espero bezain ona, eta aspaldi ikusi zen betiko euskaratik nabarmen aldentzen zen hizkera exotiko eta berria garatzen
|
ari zela
, erditxantxetan erdi-benetan, Marteko> Euskara> deitu dudana.
|
|
|
Adibide bat erabiliko dut esan nahi dudana azaltze aldera. Lesakako Laminaciones lantegian, konparazio baterako, leku askotako langileak
|
ari dira
. Jo dezagun Baztango eta Basaburuko nafarrak, giputzak eta bizkaitar banaka bat direla tartean.
|
|
|
Gaur egungo gazte askok euskaraz, eta oso euskara onean, gainera? egin ohi ditu eskolako zereginak, baina erosoago eta lasaiago
|
ari dira
erdaraz lagunarteko giroan, adar soinuan dihardutenean, edo barreneko sentimenak adierazi nahi dituztenean.
|
|
|
Gaur, eta gure hizkuntzaren egoeran, ez dira lexikografoak bakarrik kontuan hartu behar, hiztegi batuak oinarrizko 40.000 formak laster izango baititu, baina eguneroko bizitzarako hori baino gehiago beharko dugu: hiztegi berezituak, terminologia, alegia, egunero sortzen eta osatzen
|
ari da
, gramatikako erabilera berriak ere ageri dira, ahozkoa eskura izatea komeni da. Erreferentzia-corpusak guztiei erantzun behar die, eta guztiok izan behar dugu eskura modu erosoan eta azkarrean.
|
|
|
a)?
|
ARI
|
|
|
Jose Felix Amundarain zegamarra (1755-1825) urte luzez Mutiloko bikarioa izan zen, hogeita hamalau urtez, hain zuzen ere, heriotzak deitu arte. Apaiz horren izena eta izana ezezaguna izan da euskal literaturaren historian, baina apurka-apurka zegamarraren bizitza korapilatsua eta lan eskerga ezagutzen
|
ari gara
.
|
|
|
Datu hauek soziolinguistikoki duten garrantzia nabarmendu nahi dut, hemen. Guztiz garrantzizkoa da azken> fiñean, >... bezalako esapideek hiztun zaharrei belarriko mina ematen dietela esplizituki beraiei jasotzea, agerian uzten baitu hiztun hauek jabetzen direla hizkuntza nola
|
ari den
aldatzen eta ez dituztela begi onez hartzen gazteleraren eraginez sarturiko esapide hauek.
|
|
|
Euskararen gainean lan soziolinguistiko bat egitea da eskuartean darabildan ikerlanaren xedea1 Goierri, eta zehazki Zaldibia2, lan-eremu edo unibertso modura hartuz, hiztun helduetatik hiztun gazteetara gertatu den edo gertatzen
|
ari den
hizkuntza aldaketa da ikertzen ari naizena.
|
|
|
Euskararen gainean lan soziolinguistiko bat egitea da eskuartean darabildan ikerlanaren xedea1 Goierri, eta zehazki Zaldibia2, lan-eremu edo unibertso modura hartuz, hiztun helduetatik hiztun gazteetara gertatu den edo gertatzen ari den hizkuntza aldaketa da ikertzen
|
ari naizena
.
|
|
|
1 Ikerlan nagusiago batean murgildurik nabil artikulu hau idazten
|
ari naizen
unean, eta beraz, artikulu hau ez da ikerlan horren guztiaren atal bat baizik izango.
|
|
|
Datu linguistiko horiek zerrendatzen hasi aurretik, ordea, datuen bilketan aritu naizenean zaindu beharrekoak iruditu zaizkidan faktore batzuk ekarri nahi nituzke hona. Kontuan hartzekoa da datuen bilketan
|
ari garenean
biztanleen partaide guztiak egoki errepresentatuak izan behar dutela, ez gutxiegi ezta gehiegi ere7 Aldi berean, berriemaileen hizkuntza jarrerari eta erabilerari eragiten dioten faktoreak ezagutzen saiatu beharko dugu, horretarako adi egon beharko dugularik hiztunaren egoera pertsonalari eta baita hiztuna inguratzen duen testuinguru sozialari ere8 Guztiak hartu ditugu kontuan Zaldibiako hizkerar... Bilketa lanean abiatzerakoan, hiztunak aukeratzeko irizpide zehatzak hartu genituen kontuan, biztanleak egoki errepresentaturik izateari garrantzi handia emanez, ikerketak fidagarritasuna izan dezan.
|
|
|
Bestalde, elkarrizketa hauetan, izaera formala gutxiagotzeko, berriemaileen arreta irabazteko eta beraien autokontrol jarrera murrizteko zenbait baliabide erabiltzea garrantzitsua da. Bapateko hizkeraren eredua jasotzeko modurik errealena grabaketa egiten
|
ari den
momentuan berriemailearen senideak edo lagunak ere bertan egotea da eta noizbehinka elkar hizketan eskuhartzea, etenak edo mozketak eginez. Soziolinguistikako helburuetarako estilorik desiatuena guztiz zuzendugabekoa (hau da, gainbegiratu gabekoa) da, eta baita lortzeko zailena ere elkarrizketatzaile baten eta grabatzeko ekipo baten presentzia baldin badago.
|
|
|
7 Hala dio Francisco Moreno Fernandezek bere lanean, datu bilketetan gerta daitezkeen kalteez edo gabeziez
|
ari delarik
:
|
|
|
9 Bide beretik, Emili Boix Fusterrek ere, ikertzeko gaitasunaz
|
ari delarik
, ikertzailearen eraginik txikiena agertzea beharrezkoa dela nabarmentzen digu: Hizkuntza> agoen> rentzat> koa> > edo> teknikaren> bat> hautatu> behar> izango> bagenu> erreakziorik> eragiten> ez> duen> behaketa> gaitasuna> dela> esango> genuke.> keta> rabilgarritasun> renaz> egitea, > kertzailearen> raginik> rekin, > rekin, > e, > rorik> e.> rantzitsua> egiratzea> e, > > are> hobeto, > egoera> soziolinguistikoaren> hiri> nahasiko> kaleak> oinez> zeharkatu, > behatu> eta> entzutea.> (2000:
|
|
|
Azentukera ereduez
|
ari naizenean
, azentua hitzaren zenbagarren silaban doan begiratuz egindako behin-behineko sailkapenaz ari naiz; azentua txertatzeko norabidea eta silaba erabili ditut, beraz, irizpide modura10 Neure lan soziolinguistiko honetarako erabiliko dudan lehenengo ereduan, esate baterako, azentua hitzaren hirugarren([+ 3]) edo laugarren([+ 4]) silaban daramaten hitzak barneratu ditut. Bigarren ereduan, berriz, azentua hitzaren lehen silaban([+ 1]) daramaten hitzak agertu ditut.
|
|
|
Azentukera ereduez ari naizenean, azentua hitzaren zenbagarren silaban doan begiratuz egindako behin-behineko sailkapenaz
|
ari naiz
; azentua txertatzeko norabidea eta silaba erabili ditut, beraz, irizpide modura10 Neure lan soziolinguistiko honetarako erabiliko dudan lehenengo ereduan, esate baterako, azentua hitzaren hirugarren([+ 3]) edo laugarren([+ 4]) silaban daramaten hitzak barneratu ditut. Bigarren ereduan, berriz, azentua hitzaren lehen silaban([+ 1]) daramaten hitzak agertu ditut.
|
|
|
dela batez ere, hau da, hitzen forma egokiaz
|
ari dena
. Ez da hori harritzekoa, arautze bidean gertatzen diren hizkuntza guztiek urrats hori egiten baitute lehenik.
|
|
|
Eta, funtsean, ondare hori eskuetan zuela ekin zion batasunaren lanari Euskaltzaindiak 1968an. Hiztegigintza kontuez
|
ari naiz
, jakina. Eta Arantzazuko txostenean, Azkuek bere Hiztegiaren sarreran bezalaxe, antzinako euskal hitzak eta hitz berriak bereizi zituen Mitxelenak.
|
|
|
Hauek, eta beste hainbat puntu aipatu ondoren, hauxe dio Mitxelenak: , beharrezkoa dugu, bederen, hiztegitxo bat, ia ortografiarekikoa huts-hutsik, nahitaezko badu ere hitzen esan-nahia laburzki adieraztea, zertaz
|
ari den
jakin dezagun. Orain idazten diren euskalkiak kontuan edukitzekoak dira, noski, batasun osorik ez duguino eta, euskera idatzia duenez gero oinharri, zenbait idazle hauturen hiztegiaren gain eraiki behar litzateke?.
|
|
|
–Oroit gaitezen beti euskalkiak gero eta gehiago bereizten
|
ari zaigun
mugaz, batez ere hiztegi-aldetik. Nahiz Lapurdikoa, adibidez, giputzaren kide hurbilagoa izan hizkuntzalari batentzat bizkaitarra baino, maiz aski baterago gatoz hitzetan giputz-bizkaitarrak giputz-lapurtarrak baino, erdal giro batean bizi geralako Hegoaldekoak eta bestean Ipar aldekoak?.
|
|
|
–Argi dago Euskaltzaindiaren Hiztegi Batua, lehen idatzaldi honetan, ortografia hiztegia dela batez ere, hau da, hitzen forma> egokiaz
|
ari dena
. Ez da hori harritzekoa, arautze bidean gertatzen diren hizkuntza guztiek urrats hori egiten baitute lehenik?
|
|
|
7) Baina kontsiderazio hauen guztien gainetik, Mitxelenaren hitzak oroituaz amaitu nahiko nuke hitzaldia: . Oroit gaitezen beti euskalkiak gero eta gehiago bereizten
|
ari zaigun
mugaz, batez ere hiztegi-aldetik?. Areago esango nuke,, batez ere hiztegi aldetik?
|