|
2000
|
|
|
Berak dioenez gatazka honi buruz ez daukagu ezjakintasuna baino. Baina ahaztu zaio aipatzea, eta ukitu barik uzten du, indioak zapaltzeaz gainera, odoletan bai aurpegi zuriek besteek
|
zeukaten
oro lapurtu zietela, hor zegoen gizatasuna suntsitu arteino.
|
|
|
Garai batean baserri giroan, herrixka txikietan eta festa giro apartan ospatzen ziren erromeriak. Herri gehienek
|
zeukaten
ohiko bilera leku bat (horrela deitzen zitzaien erromeriei). Urteen joan etorrian, ordea, gizartearen ohiturak aldatzen joan diren heinean, Euskal Herria hiritartu egin dela esan liteke, eta festarako ohiturak ere bai.
|
|
|
Hauteskunde prozesuetan oinarrituriko lehendabiziko ikerketetan azpimarratzenzen jadanik hedabideek errealitatearen eraikuntza soziala burutzeko
|
zeukaten
indarra, Lang eta Lang senar emazte aitzindarien azterketa klasikoan nabarmen ikus daitekeenez5.
|
|
|
Lauak ETAko buruzagiak izateaz akusatuak ziren. Aitzakia, Biarritzen nireizenean
|
zeukaten
bulego batean pistola bat aurkitua zuela poliziak: gauza gutxi askizen garai hartan.
|
|
|
Eskema hori
|
zeukaten
Eulalik edo haren ama izekok, giza katuaren abenturakkontatzen zituztenean; hala dela egiaztatzen du eskuaren pasadizoak: gogora dezagunlapurrak leiho hegian eskua jarri zuela eta ebaki gura izan ziola Eulaliren amamak.Barandiaranek argitaratu «Sorgin lapurraren ipuin»ean (1973a, 62), sorginari eskuamoztu diote, sagarrak ebasteko sagastiko hesian eskua pausatu zuenean.
|
|
|
Herrikidetasunaren moldaeran sorkaririk hegemonikoena mintzaira delaerakusteko, honako egiaztapen honetara joko digu euskaltzaleak: . Tafallarrek, gaurkoleitzarrek edo hazpandarrek bezelaxe, euskalduntzat
|
zeukaten
orduan (orain dala ehuneta berrogei urte, karlista gerrate aurreko garaietan) bere burua. Nola ez!
|
|
|
Eureka 147 deritzon proiektuari esker, soinua jasotzeko DAB sistema errealitate bihurtzeko dago. DAB sistema sortu zutenek ondoko helburua
|
zeukaten
: irrati hedatzaileek, sare hornitzaileek, tresna ekoizleek, profesionalek eta administrazioek forum egokia eduki behar zuten DABek ematen duen soinu kalitate handiko sisteman oinarriak jartzeko eta soinu horren jasotze finkoa eta ibilkorra abiarazteko, horrela interferentzia eta multipath oihartzunei itzuriz.
|
|
|
Horrez gain, inkestak euskal emankizunen entzutea jendeek
|
zeukaten
ezagutza linguistikoaren arabera ere neurtu zuen: %64, 9 euskaraz ongi mintzatzen direnak; %34, 2 euskaraz pixka bat mintzo direnak; %5, 7 euskaraz mintzatzen ez direnak.
|
|
|
Gainera 130 kolaboratzaile zituzten, Iparraldeko hainbat herritako berriak emateko, eta hamahiru lanpostu finko hiru estazioetan. Urte hartan 1.965.000 liberako aurrekontua
|
zeukaten
eta astelehenetik igandera goizaldeko seietatik gaueko hamarrak arte emititzen zuten (Euskaldunon Egunkaria,, 12). 1995ean Departamentuko Kontseilu Nagusiak urteko dirulaguntza gisa irrati bakoitzari 80.000 libera soilik eman arren, irratiek bizirik iraun ahal izan dute orain arte, Iparraldeko hainbat udalen sostenguari esker.
|
|
|
Harrigarria horiek elizako zoko zokoan egotea, eta ez lehen lerroetan, hildakoaren ahaiderik hurbilenei gisako elizkizunetan dagokien bezala. Berotasun handirik gabe ihardetsi zioten nire agurrari, nik ahantzi baina haiek oraino gogoan
|
zeukaten
ofentsa zaharren baten errefera edo.
|
|
|
Ordenagailuan landutako azken dokumentuen izenak agertzen diren tokian," edu" delako batek egiten zuen buru. Hura, ordea, ez zegoen nire izena
|
zeukaten
dokumentuen arestiko zerrendan. Txundituta," Aurkitu fitxategia" zanpatu eta horixe bera tekleatu nuen:
|
|
|
Ez nuen, ordea, ezer lortu; ez zen bidaiari bakar bat ere hunkitu, inork ez zuen jarreraz aldatu, inor ez zen gogaitu, inork ez zuen txintik ere esan. Ondo ederki
|
zeukaten
ikasita gidoia, eta inor ez zegoen inprobisatzeko prest. Beldurrak haiek ere preso zeuzkan, izu lodi antigualeko batek, sugegorri garaile baten antzera beren pentsamenduetatik lasterka zebilena.
|
|
|
Gurasoek kontraesanari jasangaitz ez ezik, arriskutsu ere iritzi zioten. Arazo larri bat
|
zeukaten
beren semetxoarekin, egoera guztiz ezohiko bat. Nik, baina, inozentziaren xalotasunez, ez nuen inon kontraesanik ikusten.
|
|
|
ni ere dohakabe zorigaiztoko bat naizelako; nire bizitzak ere luze zituelako oinaze orduak, labur zorionekoak. Horixe zen, noski, arrazoi funtsezkoa, arrazoi orokorra; baina, zehaztera joz, zer interesatzen zitzaien nitaz?; nondik larrutu behar ninduten?; zein izango zen niretzat gordeta
|
zeukaten
kondena?
|
|
|
Batzuek, Kirikiñok, Lizardik, Mitxelena biak, Txillardegik edo Martin Ugaldek bereziki aipatu dute Unamuno, haren aurka egiteko edo harekin literatur elkarrizketan aritzeko. Beste batzuek, mugimenduaren frogarik onena ibiltzea bera izaten dela jakinik, Unamunoren hitzek sakonean
|
zeukaten
egia ezaguturik, lanean jardun dute kartsuki, behialako larreko hizkuntza hura gaurko aro berriko kultur mintzaira bilaka dadin, herenegun aitzin hil zitzaigun pentsalari eta euskaltzainak, Federiko Krutwigek praktikan egin zuen bezala.
|
|
|
Gerra ondoren Euskal Herriaren giroa nahiko ahula zen; jendea ihes eginda eta beldurrik zegoen; hemen geratu zirenak ez
|
zeukaten
larregi egiteko betarik. Orduan bururatu zitzaidan euskal aldizkari soil bat beharrezko genuela.
|
|
|
Jakina denez, horien artean militarrek begi onez ikusten ez zituzten intelektual eta artista asko zeuden, besteak beste, Pio Baroja, Rafael Picavea, Isidoro de Fagoaga edo Jose Miguel de Barandiaranen mailako pertsonalitateak. Horrelako kolektiboen garrantzia azaltzeko, esan daiteke, ihes egiten zutenen artean hainbeste kazetari zeudenez, 1939 urtean Donibane Lohizuneko Argizabal baitan ospe handia lortuko zuen" kazetarien errepublika" deritzona sortu zela, hau da, hedabideekin lotura zuzena
|
zeukaten
zenbait pertsonek antolatutakoa.
|
|
|
Asmo honi erabat lotuta, Pio XII eta, orokorrean, apezteriaren manifestazioak tamaina handitan jasoko ziren beti Eusko Deya ren orrialdeetan. Ardura honen sustraia Euskal Gobernuan nagusi zen ideologian bila dezakegu, baina baita Europan garrantzi handia
|
zeukaten
kolektibo katolikoak euskaldunen kausara erakartzeko asmoan ere. Kolektibo horiei ematen zitzaien lehentasuna erakusteko," Liga Internacional de los Vascos" delakoaren Frantziako bi komite nagusien lehendakaritzak zeintzuen eskuetan zeuden aipa dezakegu:
|
|
|
Schlickek egia egokitzapen gisa teoria klasikoari jarraitzen zion — Veritas est adequatio rei et intellectus, eskolastikoek esan bezala—, Aristotelesen garaitik oraindik zutik zegoena eta Russell eta Mooreren oinarria zena beren idealismoari aurre egin guran101 Schlickek Neurath zeukan aurrez aurre egiari buruzko gogoeta hauetan. Neurathen ustez, zientziaren enuntziatuek ez
|
zeukaten
errealitatearekin lotutako oinarrizko enuntziatuen multzotik eratorriak izan beharrik, beren elkarren arteko adostasuna mantentzeko beharra baizik. Hau da, koherentzia eman behar zen enuntziatuen artean.
|
|
|
Hemen berkokatu nahian gabiltzan erantzun tradizionalak Vienako Zirkuluaren tesi nagusia egiaztagarritasunarena izan zela ulertu zuen —egokiro—, hau izanik joera antimetafisikoak defendatzen lagundu ziona. Horrela, esperientziarekin egiazta ezin zitezkeen enuntziatuak, esperientziari zegozkien beste terminoetara itzuliak izateko aukera
|
zeukaten
, era honetan, murriztapena eman eta gero, egiaztagarritasunaren froga pasatzeko moduan egonik. Beraz, jite fenomenalistako murriztapena baino ez zen behar.
|
|
|
Eta hori ez da zilegi, enuntziatu etikoei aplikatuz gero analisi logikoak erakusten duen moduan. Etika arauemaile edo normatiboaren enuntziatuek, Zirkulukoen arabera, ez
|
zeukaten
esanahi teorikorik, hau da, ez ziren enuntziatu zientifikoak.
|
|
|
Baldintzazko kontrafaktikoez fidatzea —P izan balitz, orduan Q izango litzateke (Bengoetxeak bere botila uraren tiketa gorde balu, orduan iraganari buruzko enuntziatu bat egiaztatzeko froga bat egongo litzateke) — erabat problematikoa zen Vienako Zirkuluarentzat, enuntziatu esanahidunak esperientziaren enuntziatuetara murrizteko lehenengo ordenaren predikatuen logika erabiltzen baitzuten. Eta ez
|
zeukaten
modurik enuntziatu kontrafaktikoak logika horretan ahokatzeko. Ikusi dugunez —Wittgensteinen egibalioen taulan—, P aurrekaria faltsua denean, enuntziatu osoa egiazkoa da.
|
|
|
Tamalez, filosofia eta zientziaren diskurtsoan Carnapen irekitze honek ez zuen ez eraginik ez arrakasta handirik lortu, esparru hauetan —filosofia zientifikoa bailitzan ulertuz, jakina— garrantzizkoa esanahi teorikoa bakarrik baitzen. Beste osagaiok, emotibo, estetiko edo bestelako edozeinek, albo eragin psikologikoak eduki ahal izan arren, ez
|
zeukaten
zeresanik zientzia edo filosofiaren enuntziatu bat indartzeko garaian. Garrantzizkoa, zientzi diziplinatan, objektibotasuna edo egibalioa ziren —enuntziatu bat egiazkoa edo faltsua izatea— Berriro ere egiaztagarritasunaren forma bat barneratu zitzaien isilean enpirista logikoei.
|
|
|
‘emandakoak’ ez zuen hizkuntzaren eraginik, beren ustez; teoriak ez zuen ezer aurreratzen, alderantziz baizik: ‘emandakoaren’ gain eraiki behar zen; behatzaile baten kontzeptuzko eskemek ez
|
zeukaten
zeresanik. Gakoa, jakina, leuna, aratza zen hori, harri ama edo ‘emandakoaren’ izaera argitzean zetzan.
|
|
|
Vienarrek jasotako kanpo kritikek —ez teorikoak, esan bezala— beren Weltanschauung a zuten xede, hau da, Zirkulukoen mundua ikusteko modu filosofikoa, hain zuzen ere. Hasieretako eta gogorrenetakoena Max Horkheimerrek" Der Neueste Angriff auf die Metaphysik" [Metafisikaren aurkako eraso berriena] 1937ko idatzian agertutakoa izan zen1 Zirkuluko filosofoek
|
zeukaten
munduaren ikusmolde zientifikoa zulatzeko argitaratuta berariaz, frankfurtarraren lana, Vienako Zirkuluko partaide batzuen jarrera bere ustez behintzat inkontsekuentearen aurka zuzendu zen. Zehatzago esanez, beren postulatu politiko liberalaren eta beren filosofiaren arteko urruntasunak ekar zezakeen kontraesanari begira, azken honek arrazoimen iraultzaileari uko egitea besterik ez baitzekarren, bere ordez arrazoimen erreakzionario eta instrumentala jartzeko.
|
|
|
Garai horretan fisikaren oinarrizko kontzeptuez arduratu zen bereziki, ikuspegi guztiz zabal batetik. Hau da, Machentzat zientziaren etapek jite iragankorra
|
zeukaten
, ez finkoa ez betikoa; zientziaren baieztapenek, proposizioek eta teoriek garapena jasan behar zuten historian, askotan beraiek errefusatzerainoko garapena. Zentzu honetan, beraz, Machen helburuetako bat zientziari, eta filosofiari ere bai, arrasto dogmatikoak kentzean zetzan.
|
|
|
Eta azkenik, esan dezagun metodo filosofikoak soilik esperientzian oinarritu behar zuela, kontuan izan barik ez espekulazio ez esperimentalak ezta ezagutza a priori sintetikoa ere. Jakina, Machek eta Avenariusek ezin izan zituzten beren tresneria kontzeptualaren mugak gainditu, batik bat
|
zeukaten
logika zurtzagatik; baina lortu zuten, Hume eta positibistekin batera, Vienako Zirkuluko ikusmoldearen zutabeak finkatzea.
|
|
|
fisika newtondarra, geometria euklidearra eta Aristotelesen logika. Baina aipaturiko ezagutza mailako iraultzek beren lorpen guztiei erantzun filosofikoa emango lieketen ikusmolde berrien beharra
|
zeukaten
, eta proiektu berri horrek soilik Vienako Zirkuluaren tesietan lortuko zuen gorpuztea, ordurako zaharkituta zegoen filosofia transzendentala alde batera utziz.
|
|
|
Hauei esker, gainera, Vienako Zirkuluak sekula baino abiada handiagoa hartu zuen eta bere manifestu programatikoa argitaratu zuen orduan, ‘Munduaren ikusmolde zientifikoa. Vienako Zirkulua’ izenpean38 Berlineko Elkartea 1928an sortu zen, eta filosofia zientifikoarekiko
|
zeukaten
interesak Vienako Zirkuluaren antzeko ildoak jarraitzen zituen. Joera hau zela eta, handik gutxira ‘Filosofia Zientifikoaren Elkartea’ deitzera aldatu ziren.
|
|
|
Versus Kant berriro ere, ez zituzten osagai formalak —razionalak— ukiezinak bailiran hartu, hau da, beharrezko eta apriorizkotzat. Labur beharrez, zientzia berriak eztabaidaezintasun kantiarraren zutabeak jada bertan behera botata zituen, eta horregatik geometria euklidearrak eta espazio eta denbora newtondarrak zeresan handirik ez
|
zeukaten
ordurako. Hortaz, Schlickek, Reichenbachek eta Carnapek ez zuten onartu naturaren ezagutzan ezer a priori eta ukaezinik zegoenik.
|
|
|
noiz eta nola etorri zitzaizkidan bila... Nire taldekidea atxilotuta
|
zeukaten
ordurako; txakurrek eurekin ekarri zuten gurera, eta etxeko atean deitzera behartu. Txirrina jo eta ireki nezala esanarazi zioten.
|
|
|
Nortasun agiriak egiten zituzten bulego azpiko gela batera eramaten ninduten tortura saioetara, marmol zurizko harmailetan behera jaitsita. Hantxe
|
zeukaten
txakurren habia ezkutua, tortura tokia: bainera, barra...
|
|
|
" Zeukan izenik gogora ekarri ere nahi ez dudan Manchako basa herri batean, orain denbora asko ez dela, aiton seme bat bizi zen, arma tokian lantza gordetzeko, eta ezkutu zaharra, zaldi argala eta galgo zakur korrikalaria
|
zeukaten
horietatik bat". Horrelaxe hasten da On Kixote liburua.
|
|
|
Erabateko haustura. Komunikazioak, bisitak eta gainerakoak eten egin genituenez, ez
|
zeukaten
txantajerik egiteko erarik, zeri heldurik.
|
|
|
Arenalean aurkitu ninduen, ibaiaren ertzean eserita, hankak uretara nituela. Kamioi gainean
|
zeukaten
bidoitik gasolinoa betetzen ari ziren langile batzuk, eta ni haiei begira, denbora pasa, etxekoen kezkaz arduratu gabe. Gaur ere martxan ibiliko dira gasolino haiek edo haien modukoak, ibaia zeharkatzeko.
|
|
|
Hangar hartara sartu, abioira igo eta, metrailadorea hartuta, tu tu tu tu aritzen nintzen jolasean. Ez dakit metrailadore haiek balarik gabe zeuden, edo segurua jarrita ote
|
zeukaten
, edo zer demontre. Tiro egiteko prest egon izan balira, egingo zuten, ziur, eta auskalo nolako kalapita sor nezakeen.
|
|
|
Hantxe ikusi nituen lehenengo aldiz txapel gorriak. Buztanik eta adarrik ba ote
|
zeukaten
ikustea zen nire kezka bakarra. Ordura arte pentsatu izan bainuen frankista haiek adarrak eta buztana zeuzkatela; erabat sinetsita nengoen horrela zela.
|
|
|
Gogoan dut intsulina ematen zietela apetiturik ez
|
zeukaten
gaixoei. Nik ez nuen halako arazorik.
|
|
|
Goizetan, patiora irteten garenean, hotz egiten du; haize fina eta hotza dabil, hezurretaraino sartzen dena, ondo jantzita egon arren. Hezetasuna baino hobea dela haize hau, esaten du Antxonek; Castellonen
|
zeukaten
jasanezinezko hezetasun hura dela izan litekeen gauzarik txarrena.
|
|
|
Dena dela, hazten ari zen mugimendua, handitzen, gainezka egitear. Buru zebiltzanak eurak ere ez ziren konturatzen zer
|
zeukaten
eskuartean, zelako indarra eta ahalmena zeuzkaten mugimenduarekin.
|
|
|
Neu ere izan nintzen Sorbonako Aula Magna hartan behin edo behin. Ikasleak ziren autoritate bakarra; Unibertsitatea euren esku hartuta
|
zeukaten
; ez zegoen han aginduko zuen ez errektorerik, ez irakaslerik, ez arduradunik, ez kristorik.
|
|
|
Herria ederra zen haurtzaroan. Zortzi hamar urte nituela, pasteleria
|
zeukaten
Ariztimuño Imaztarrek. Oraindik han egon behar du pasteleria hark.
|
|
|
Bazirudien bi mutilek June halako begirunez, edo lotsaz, behinik behin halako distantziaz zerabilkitela; bazirudien Junek, apika bere gaixoberaz, bere melankolikotasunaz, bi mutilak apaldu, apur bat kuxkurtu egiten zituela. Detaile hark pentsarazi zion Xani ez zirela etxekoak izango; baita, inoiz bizkarrak zelan tentetu, begiak zelan alboratzen zituzten, halaber eta guztiz gain, elkarri ahapeka
|
zeukaten
hitz egiteko moduak, horrek guzti horrek behintzat erakusten zuen beren eremu propioa, beren interes partikularrak zituztela, emakume saldotik aparte. Gaineratikoan, familiakoak zirela pentsa zitekeen:
|
|
2001
|
|
|
" Bordelen finkaturiko eskualdunak zahartzen ari dira eta haien seme alabek ez dute beti segitzen aita amen bidetik. Gurasoek euskararen aldera
|
zeukaten
atxikimendua abantzu galdua da". " Agur" aldizkaria ia osorik frantsesez idatzia dago, hartara.
|
|
|
Hori esanda ere, presoen egoera ez dela aldatu baieztatzen dut. Abokatua soila nintzela preso izandakoaren oraingo sasizilegitasunik gabe, alegia prentsan eta hedabidetan orduan adierazitakoek
|
zeukaten
balioa berdin berdin dute gaur egun.
|
|
|
inbasioa gertatu baino hilabete lehenago, gaur errege den Espainiako Juan Carlos printzea Espainiako tropak lasaitzen aritu zen, esanez ez zela ezer gertatuko, zurrumurruak besterik ez zirela... bere ageriko zurikeriatan. Eta Fronte Polisariokoek ez zekiten seguru zer gertatuko zen, gainera eurak lau katu ziren eta ez
|
zeukaten
herriko azpiegitura dena antolatzeko modurik, klandestinitatean bizi baitziren mendian. Orduan, hegoaldetik mauritaniarrak eta iparraldetik marokoarrak sartu zirenean, batetik jendea babestu beharra zegoen, bestetik gizonezkoak frontera joaten hasi ziren eta hori dena antolatu beharra zegoen, jendeak janaria behar zuen, kotxeak, gasolina...
|
|
|
Lehen ez zen horrela, politikoak nagusiak ziren eta militarrak adar berezia: garai haietan garrantzia
|
zeukaten
biltzar nagusiek eta jendartearen iritziek. Gero, sozietate zibilak batere kontrolatzen ez duen talde militar bilakatu da ETA, eta militarrek ezker abertzaleko erakunde politikoei bidea markatu behar dietela onartu zen.
|
|
|
Hiru autore guztiz diferente, beren pentsaeran, beren testuinguruan, beren sorkuntza moldean. Literaturarekiko pasioaz eta talentuaz gain euskararen eta euskaldungoarenganako maitasuna izan liteke hirurek batera
|
zeukaten
ezaugarri bakarrenetakoa. Desberdinak eta are kontrajarriak ere, baina bakoitzaren munduan sartzen, hura ulertzen eta bere osotasunean estimatzen saiatu ginen.
|
|
|
" Zenbat gara" zeritzan sail estreinatu berriak," txokokeriak utzi eta Euskal Herria osoan barna" berriak biltzeari ekingo zionak, momentuz izenpetu gabea, baina gerora Amatiñok eramango zuena. Argi
|
zeukaten
" guztion laguntzarik gabe ez garela gai horren zabal iharduteko", ze" Gipuzkoako eta Bizkaiko berriak ez ezik, Nafarroa handi, Araba isil, eta mugaz handiko Lapurdi, Baxenafarre nahiz Zuberoako berriak ere nahi genituzke aipatu", eta bistan da, dei egiten zieten balizko irakurleei" Zenbat gara" n parte hartzera
|
|
|
" Ekimena Europako Kontseilutik dator eta aurreikusi zuen hizkuntza gutxituen presentzia, baina Europar Batasuneko erabaki gunetik beto zuzena jarri zuten" dio Gorostiagak, eta azken idatziari ezetza azaltzen du:" Hainbat gauza onargarri zeuden proposamenean, baina hizkuntza gutxituen arrastorik ez. Plenoaren bezperan eztabaida izan genuen, esan ziguten gure emendakinak ez zirela onartuko, talde popularrak eta sozialistak borondate zehatza
|
zeukaten
, ez zuten konturatu gabe egin".
|
|
|
" Hamar txitoak larri larri zebiltzan: izeba
|
zeukaten
alde batetik, gizon zaindaria bestetik. Halan esan zien honek:
|
|
|
Hemen aitzinako bizilagunek sakrifizioak egiten zituzten Ukkoren amorrua baretzeko. Garai haietan emakumeak galarazita
|
zeukaten
uhartea zapaltzea. Gaur egun erraz ulertzen da zergatik aukeratu zuten Inariko samiek uharte hau otoitz-lekutzat eta sakrifizio gunetzat...
|
|
|
1996ko maiatzeko EROSKI aldizkariko azterketa batean egiaztatu zenez, margarinek
|
zeukaten
batez besteko trans azidoen kopurua %8, 6koa zen eta guztirako proportzioa %1, 5etik %16ra zihoan.
|
|
|
Maleta bertikal eta (horretarako heldulekua
|
zeukaten
laginen kasuan) horizontal garraiatzean, heldulekuen erresistentzia neurtzeko, eskutoki horiei sei orduz hamar kiloko zama estatikoa ezarri zitzaien.
|
|
|
Suposatzen nuen, baita ere, etxegehienetan telebista bat baino gehiago edukiko zutela, eta ikasleek nahiko ondo jakingo zutela zein motatako saioak zituzten gustuko eta zein ez, hau da, gai izangozirela telebistaren nolabaiteko erabilera selektiboa edo kritikoa egiteko. Horretazaparte, asko interesatzen zitzaidan bideorik
|
zeukaten
jakitea, edukiz gero ariketenprestaketan inplikatu nituelako eta aukera didaktiko berriak sor zitezkeelako.
|
|
|
Aurreko urtean hasiak ginen horrela lan egiten, baina orain materiala etaoinarri teorikoak genituen, hori frogatu ahal izateko. Era berean, ordura arte geneukan dinamika apurtu behar genuen, hots, ikasleek
|
zeukaten
testua hitzez hitzulertzeko, ohitura, hori, hain justu.
|
|
|
2 Ikasleek aukera
|
zeukaten
markatuta zegoena baino gehiago egiteko, eta harritugintuen zer nolako abiadura zeramaten eta zer nolako lorpenak izan zituztenikusteak.
|
|
|
1 Ikasleei ordura arte
|
zeukaten
presio psikologikoa desagerrarazi genien.
|
|
|
Finkotasun eta oreka eskasa zeukan erreinuak (Karlomagnorekin Akisgranen kokatuarren, gortea ibiltaria zen, oro har), baina baieztapen hori ñabardura askorekin osa tubeharra dago20 Izan ere, erregeek botere osoa
|
zeukaten
, eta merobingiar erregeenondorengoak ziren (eta, ondorioz, erromatarrenak) 21, jarraipenzaleen hitzetan.
|
|
|
Pirenne ren ustez, gauzak ez dira horrela, bi ekonomia kontrastatu zeudelabaizik10 Beraren ustez, VIII. mendean aurreko Antzinaroko ekonomiarekin apurtuzen, merkataritza minimoetara jaitsiz; eta lurra bihurtu zen gunea (iritzi horrenaurka, dagoeneko Behe Inperioaren krisitik gertatzen ari zela esan genezake, halaere). Dena den, Veneziarekin batera, Flandesen merkataritzari eutsi zioten, Britainiar Uharteetara espezieak eramanez eta trukean garia ekarriz, oihal flandestarrenelkartrukeaz eta eskandinabiarrekin
|
zeukaten
tratuaz. Bestalde, Akisgranenkokapenak zirkulazioa areagotu zuen; eta hau guztia normandiar inbasioak gertatuarte, IX. mendearen bigarren erdian.
|
|
|
Alemanian, aldiz, esklabuek pisu handiagoa
|
zeukaten
erreserba lantzerakoan (saxoniarrak erraz lortzen zirenez eta nekazari komunitatea indartsua zenez, loturatribal sakonagatik eta karolingiarren indar eskasagatik). Italian esklabu mesnadeklantzen zuten lurra erreserban, eta mantsuak libellarii deitutako nekazariek (hots, askeek)?
|
|
|
Pepin eta Karlomagnoren garaian, erregeak indartsu zeuden oraindik, eta harrapakinen lurra
|
zeukaten
. Bestalde, eliz lurretatik merobingiarrek banatutakoarenarazoa gainditu zuten.
|
|
|
Zonalde hau zen krisitxikiena jasan zuena, eta berez ez zen erromatar jatorrikoa (gaur egungo Belgikainguruan zegoen kokatuta). Pepinidarrek heredentziaz
|
zeukaten
kargua, eta istilutanbizi ziren Neustriako frankoen beste erreinuarekin. Beraien helburuetako bat erregetza lortzea zen (boterea lortu ostean), eta aristokrazia bere kontrolpean izatea, merobingiarren antzera txontxongilo ez izateko.
|
|
|
Normandiako Rouen go artzapezpikua izendatu eta gero, bere anaiak ziren Felipe eta Gervasiorekin, Iberiar Penintsulara paganoak konbertitzera jaitsi zen. Baiona piratek hartuta
|
zeukaten
garaian, Lapurdiraino ailegatu zen. Hiru prediku egun egin ondoren, herria kristau bihurtu zuen.
|
|
|
Hemeretzigarren mendearen bukaeran frantziar perfumegintzak 20.000 langile baino gehiago zeuzkan lanean eta perfumeek orduan
|
zeukaten
arrakastaren adierazle ona izan daiteke 1900 urtean Parisen antolaturiko Erakusketa Unibertsala. Aipaturiko gertakizun eta izenekin hogeigarren mendean sartuko gara.
|
|
|
Hemeretzigarren mendean dena zegoen prest perfumegintzari izugarrizko bultzada emateko. Alde batetik, Grasse bailara dugu, landare jatorria
|
zeukaten
esentzia olioak bertan landatu eta distilatu egiten zirelako, batez ere ospe handiko jazminak laranjondoak eta arrosondoak. Beste aldetik, Perfumegileen Estatutuak sortzea aipatu behar da; horrek lantegi indartsu batzuen sorrera ere ekarri zuen, hala nola Lantier (1795) Roure Bertrand Dupont (1820), Sozio (1840), Payan Bertrand (1854).
|
|
|
Gasolina zerbitzugunegitik urruntzean, usain berezirik ez
|
zeukaten
kale batzuetan zehar ibili ginen, eta bidean usainei buruzko kimika gogoeta batzuk egiteko aukera izan genuen. Lotura ionikoen bidez loturiko egitura kristalinoek ez daukate usainik, metalek bezalaxe, beraien bapore presioa edo hegazkortasuna guztiz arbuiagarria delako.
|
|
|
Telebista kateen programazioari buruzko informazioa 11 egun lehenago jasotzeko eskubidea arautzen duen araudia onartu zuen 1999ko dekretuak, salbuespenezko gertaeraren bat gertatu ezean, Auzitegi Gorenak abalatu du Antena 3ek, Tele 5ek eta Telebista Komertzial Irekien Batasunak (UTECA) Administrazioarekin
|
zeukaten
gatazka konpontzeko. Horrela, OCECA aldizkari erabiltzaileek lagundu dute.
|
|
|
Grabagailua poltsatik atera nuen eta, batera eta bestera ibiltzearen ondorioz, zinta biak erori zitzaizkidan lurrera, Pantxoren elkarrizketa zegoen zinta eta bestea, erabili gabea. Baina ez batak eta ez besteak ez
|
zeukaten
izenik, eta hartu nuen lehena sartu nuen grabagailuan, elkarrizketa osatu eta erredakziora eramateko intentzioarekin.
|
|
|
Kamioi ondoan etzanda
|
zeukaten
. Gizon moztaka beltzaran bat.
|
|
|
Zail
|
zeukaten
erizainak eta Mariak: eskuineko galtzerdia janzten ziotenean, ezkerrekoa eranzten zuen Lucasek, eta alkandora jartzen ari zirenean, pijamaren goiko partea oinetatik sartzen saiatzen zen.
|
|
|
Egia esan, Europan ere ez gara horien faltan. Azpeitiko Loiolan, adibidez, Iñigo saindua sortu zen etxea ia janda
|
zeukaten
.
|
|
|
Bidaia oso atsegina egin genuen. Parajeek, inguruek, estazioetan ikusten genuen jendeak, bizilekuek eta txabolek aztiukitua
|
zeukaten
. Nire zoramena!
|
|
|
zain zeudenek irtenbide bat nahi zuten, huraxe agintzen zuen legeak. Baina nork bereari eutsi behar setatian jarraitzen zuen, berekoikeria itsuz, aurrean
|
zeukaten
arriskuari begiak itxiz. Halako batean, ordea, beti bezala ba  tzordekide guztiak ezustean harrapaturik, izkina batetik egin zuen jauzi erbiak, eta ezinbestez jarri ziren martxan hitzarmen itunduari zegozkion mekanismoak.
|
|
|
Maritxuren eta Txomin txikiren ondorengoek denda bat ireki zuten herrian. Denetarik
|
zeukaten
salgai: barazkiak, lekak, artoa, garia, sokak, erratzak, aitzurrak, oihalak, jostorratzak Â, hariak, lazoak, atorrak, kanpotik ekarritako janaria eta janari hau gordetzeko gatza.
|
|
|
Zer gertatu zen? Berriak hartu zuela kargua eta lehengo biek ez zutela azaldu gogorik
|
zeukaten
aulkia uzteko. Horrela Kristau herria, bi Aita Santurekin gaizki bazegoen, okerrago aurkitu zen hirurekin. Â
|
|
|
Poesia soila, poesia hutsa, berez ez baldin bada ere, bertsogintza hau da, alde eta aldi oro, poesiaren izenpean onartzen den poesia antzeko edo poesia ordeko hura. Egiteko hau ez
|
zeukaten
umekeriatzat Oihenarten aldikoek; gizon hazi bizartsuek, zama astunen azpian lanpeturik zebiltzan kargudunek ere, aintzakotzat hartzen zuten. Baina honetan ere handizkiak handizki, eta xumeak xume.
|
|
|
Neure gaxtean, hiru urteko batxillerra egin ondoan, fabrikan hasi nintzen lanean, hamabost urte nituela. Gorbatadun horietakoa nintzen, egia, baina garai hartako gorbatadunek ere langiletzat
|
zeukaten
bere burua, soldatakotzat. Batez ere, beti bezala, ni bezalako behe baino beheragoko gorbatadunek.
|
|
|
Duela gutxi arte, txerrietatiklorturiko insulinaz tratatzen zen jendea. Lehenago tratamendurik ez
|
zeukaten
gaixotasunak sendatzeko hainbat eta hainbat medikamentu esperimentatzen ari dira, homologazio definitiboa lor dezaten.
|
|
|
Horretatik aparte, ez dugu ahaztu behar euskararengalera ez dela azkenengo diktaduraren ondorioa, ezpada duela 500 urte hasitako prozesua, eta gutxi aurreratu badugu ere, erdaldunak hasi direla sumatzen lehenago
|
zeukaten
erabateko botere eta kontrola orain ez daukatela. Dagoeneko ezin dutela, lehenago bezala, euskaldun jendea hain erraz iraindu eta mespretxatu, eta beharbada beraien boterea inoiz edo behin zalantzatan jarriko dela.
|
|
|
Eta gerlak aipatzen zituzten, gerlen oroitzapenetan berotzen ziren izpiritu motelduak, nork bere gerlak, banaka, bata bestearen ondotik: ahuntzak Chemin des Damesko bataila zuen ezpainetan, ganibeta ahurrean eta mokanes soila aurpegian" irabazi" zutena; Joanesek eta Pierrak Alemanian gatibu higatu zituzten urte airosak zerrendatzeko ohitura
|
zeukaten
.
|
|
|
Laborari idazkariak orduan, gauaren hutsalean etxeko izkiriatzeko makina traketsean, Olivetti bat izan zitekeen erromantikoa egiteko, ondu agiriaren mila kopia palto petarik jalgitzen zituzten eta karrika haietarik, lanera zihoazenei eskutik eskura banatzen. zen, bestela ekintzak ez zukeen funtsik, langile haiei traba zerbait jasanarazten zietela, premiazkoa
|
zeukaten
denbora murriztuz batez ere. Halatan, bakarrak uuuufff!
|
|
|
Biharamunean, hitz eman moldean, txinatar jatetxe batean afaldu ginen, sakez horditu, zerbitzariak lekutzeko momentua zela kopetaz seinalatu arte. Ipar haizeek erraztatu abenida jaitsi genuen arraposki, gorputzez eratxiki eta josirik, polizien J7ak huxtuka eta huxtuan zebiltzala larderiatsu, kefiez apaindu langile isil apurren ertzetik pasatuz, larrua diru alde saltzeaz beste bizibiderik ez
|
zeukaten
ekialdeko neskatxen saihetsetik suge trebeen antzera lerratuz, so bakarraz kliska eta kliska ari ziren neonezko Asiako denda zein ostatu entseinak miretsiz. Hotzagatik, haragiaren berotasuna isurtzen zitzaigun zainetan, zorion ote?
|
|
|
Bere hegal erraldoiak zabal zabalik mugituz eta mokoa ene irensteko zorian zirudiela gelditzera bortxatu ninduen. Banekien jakin, ez zela aspaldian espero nuen eta" Marteko euskara" ezpainetan
|
zeukaten
estralurtar haietarik. Amerikar film askori esker egia erran, galaxiatik kanpoko izaki horien seinalakuntza zehatza baneukan:
|
|
|
Gasnaren Bidea zeritzona gure kulturaren ardatza zen dudarik gabe. Zeruan, Txina aldera behatuz, ikus zitezkeen konstelazioen zapartek hazi argitasunetarik soa lurreratzean, erdara soilaren hizki zuriaz idatzi eta larrazken kolorea
|
zeukaten
seinale hunkigarri haiek agertzen zitzaizkidan. Eta nik Bidea baliatzen nuen bere hedadurarik handienean bistan dena, Saratik Atarratzeraino, Oskaxen gaindi pasatuz.
|
|
|
Ikasleak inguruan zoraturik zetxezkion. Paleolitiko politeko euskaldun zaharrek eta orduko berriek halaber, umeak gasnatik zetozelako ustea
|
zeukaten
omen. Saiatuko naiz berebiziko garrantzia duen informazio honen zehazten.
|
|
|
Nork zekien goizetan, begiak zilar eta idor ohetik ateratzean, egunak zer ekarriko zion? Beti harritzen ninduten, eguzkiaren oldarretik honen amore ematerainoko denbora zuhurki eta hertsiki planifikatzeko gaitasuna
|
zeukaten
jendeek. Eta baziren horrelakoak, destinoari, sorpresari edo nahigabe biluziari toki izpirik uzten ez ziotenak!
|
|
|
Aldamenean mundua uxkail eta hauts zitekeen bizi horiek nehoiz desbiderarazi gabe, izan istripu, izan bat bateko hats galtze, izan sahatsen oparotasun ikaragarrietan gehiegi fidatze... Ezezagunarentzat ez
|
zeukaten
lekurik.
|
|
|
Txin txin. Jendarmeen gerizan, alta nehork ez zuen ez gaixoa bahituko, suprefeta gorri gorri eta hatsantua heltzen ikusi zuten; haren agurtzera lehiatu ziren eta mihi puntan
|
zeukaten
galdearen berri eman zioten.
|
|
2002
|
|
|
Lan kolektibo hura aurrera eraman zutenek, ez
|
zeukaten
inorekin haserretzeko asmorik, baina badaezpada edo, ondoko oharra argitaratzen zuten: " Azalpen hau egitean ez dugu aldez aurretik idazle bakoitzaren jokabidea ezertan epaitu nahi.
|
|
|
Izan ere, Ziburu eta Donibane betidanik lehian ibili dira. Ziburu maila kaskarragoko herritzat
|
zeukaten
, eta Donibaneko baztertuen babesleku bihurtu zen.
|
|
|
Hori guztia egia baino ez zen, eta ez
|
zeukaten
zertan ezkutatu nahian ibili beharrik. Dena den, zorionez, bazen bestelakorik ere:
|
|
|
Paisanoz jantzita ikusi zuen Polixene Trabudua EAJko mitinlariak Aitzol Donostian; 36ko uztailaren 19a zen eta Altxamenduaren mehatxua gainean
|
zeukaten
. Emakumea izan Polixene, eta ez zuen apaiz kamuflatuaren jazkerako detailerik galdu:
|
|
|
Beste zonaldeetan? Nazionalismoa, nahiz eta oso kritikatua izan den, pentsamendu horiek
|
zeukaten
garrantziaren ordezkapena egiteko gai izan da. Ordezkapen hori gainera ez da antzua izan, gauza berri asko ekarri ditu, horietako batzuk kritikagarriak izan arren.
|
|
|
Trantsiziora iristean erreferentziarik gabe geunden. Euskal Herriko beste eskualde askotan bizirik
|
zeukaten
abertzaletasun zaharraren erreferentzia, eta askotan haren kontra egin zuten gainera borroka. Guk horren falta nozitu genuen, eta gure egoera definitzeko euskarri ideologiko hori falta genuen.
|
|
|
Eta nolakoa ote zen ibilgailu horiek guztiak harantz eta honantz ibiltzeko
|
zeukaten
errepide sarea. Bada, ez oso ona, antza denez:
|
|
|
Piketeroek, nik dakidala, ez dute kobratzen goizeko bostetan jeiki eta autoa hartuta lantegiz lantegi ibiltzeagatik. Dendari txikiek izandako galeren konturik ez dut uste inork aurkeztuko duenik, ikusi bestela ze martxa
|
zeukaten
bezperan," baezpada" koan frigo eta despentsak ondo hornitzeko sartzen zaigun inurri enpeinuarekin.
|
|
|
Inoiz baino beranduago utzi digute oheratzen begiraleek. Beraiek ere ez
|
zeukaten
festa makala beheko gelan! Baina gaur ez dugu kasik lorik egin.
|
|
|
Orduan, BBko kudeatzaileek publiko egin behar izan zuten beren egoera: nominak pagatuko bazituzten, 200 milioi euro behar zituzten kreditutan, eta, bankuek eman ezean, ez
|
zeukaten
aurrera egiterik. Kontuak horrela, hauteskunde garaian egonagatik, Alemaniako Gobernuak berak hartu zuen parte, baina bankuek ez zuten aintzat hartu presio politikoa eta BBko arduradunek aitortu egin behar izan zuten pagamenduen etenaldia.
|
|
|
Umoreaz baliatu da Aritz Gorrotxategi hiru euskaldunek kurtso amaieran Tuneza egindako bidaiaren kronika egiterakoan. Aste bete baino ez zuten Ekialdeko lurralde hura ezagutu ahal izateko, langabezia zain
|
zeukaten
Euskal Herrira itzuli aurretik, eta jakina, beste ezeren gainetik bidaian ondo pasatzea nahi zuten. Zoritxarrez, ordea, hori ez zitzaien beti oso erraza gertatuko, zamatxo deseroso bat eraman zutelako beraiekin batera:
|