|
2003
|
|
|
...Kanbokoalkateibarnegaraizale nabariakJeanEtxeparerenideietan. Izanere, 1914kohauteskundeakdirela eta Aldudetik bidalitakokronikabatean, guremedikuamiretsitaagertzenzaigu,, herrikoetxeaitzinean, jendegaitza[...] denabegietabeharri. Ibarnegaraidiputatu gaiakegin mintzaldiaz,, hainbaitajaunhoriaditzekogoxoa, beremintzoozen, ahopaldiederetaeuskaragarbiarekin?. Ustedutosointeresgarriaizangolitzatekeela
|
jakitea
Ibarnegarairenganako hasierako lilurahorizelan bilakatuzen gureidazlearenkolkoanGerlaHandiarenondoren, kontuanhartuzpolitikarigaraztarrarenostekojitoazeinizanzen, etabaitaEtxepare norenarrimurahurbilduzen, Aldudetikjoanda.Nikuste, bidehorretatikulertubeharrekoakdiraEtxeparerenidazlanetan agertzendirenaipamenaskopolitika orokorrariburuzkoak, etaberezikisozialistenetakomunisten gainekoak, mailuberr...
|
|
2008
|
|
|
Espinosa eta Userok esaten zuten bezala, bertako gizarte aren ekarpen bat. Segurutzat eman dezakegun arren gizarte horren zati batek behin tzat euskara zaharra ezagutzen zuela, ez da hain erraza euskaldun horien presentzia ren arrazoia
|
jakitea
. Izan daiteke euskara lurralde horretan zelberieraren indartzea baino lehenagoko hizkuntza propioa izatea, Errioxarako Merino Urrutiak aspaldi defenditu zuen bezala, edo abelzaintzara emana zegoen gizarteak Calagurris bestal deko jende euskaldunarekin mantentzen zituen harreman estuen isla izatea.
|
|
|
Auer-en esanetan (1998, 5) gaur egun dialektologian arazo garrantzitsuena aldaera dialektal erregionalen egoera estandarreranzko konbergentzia urrats gisa interpreta daitekeen
|
jakitea
da. Badirudi ez dela nahitaezkoa eta ikerketa enpirikoak adierazten dutela aldaera erregionalen bilakaera eta hedatzeak aldaera estandarretik dibergentzia inplika dezakeela.
|
|
|
etorriak direla, Segura Munguía eta Etxebarria Ayestaren liburuak (1996) titu luan esaten duen bezala, eta hainbeste eta hainbeste hitz gehiago euskaraturik izan diren bezala. Hori dena, Filologia aldetik edo hizkuntzaren historia aldetik ez da bate re gauza erraza
|
jakitea
nondik edota noiztik dugun hitz horiek euskaran bizirik eta hori ia kasu guztietan agertzen zaigu. Baina, esan bezala, orain arte euskararen biho tzeraino (esan nahi dut, mamiraino) zer bidetatik sartu diren ezin izan dugu argitu ezta kronologiaren xehetasunetan sartu ere.
|
|
|
I. Hizkuntza aldaerak zein diren
|
jakitea
eta aldaera bakoitzaren ezaugarriak zehaztea.
|
|
|
Ez da inoiz gauza erraza izan hitz elkarketa non hasten den eta non bukatzen
|
jakitea
: ez euskararen eremuan eta ez, egia esan, atzerri hizkuntzen kasuan ere.
|
|
|
Horra, bada, nola gelditu den euskararen aztarna hori hango mintzoan arras sustraitua, hango zainetan sartua, erdaran eta euskaran. Nirekin solasean ari zen hark ez daki euskaraz (hau ere, artista haren kasuan bezala, aski harrigarria da, Baztangoa izatea eta euskaraz ez
|
jakitea
, baina tira!), kontua da hark ez zekiela euskaraz, baina elkarrizketan bat batean atera zitzaiola. Ya puedes decir, si!?. Holako kontuak, aski interesgarriak, aztertu gabe daude.
|
|
|
Irudiaren eta Internet en munduan bizi garela ere, egutegiek osasun ona dute oraindik gaurko gizartean. Horren adibide zabal bat nahi balitz, aski izan bedi
|
jakitea
Bilboko Mensajero argitaletxeak, mota bateko eta besteko egutegitan,
|
|
|
1977tik hona, Egutegiaren Zuzendaritza Aita Jose Luis Zurutuza-ren(. Arendui?) ardurapean dago (jada hogeita hamar urte jardunean!). Aurreko urteetako behin behineko zuzen darien berri
|
jakitea
ez da erraza: ia beti Arantzazuko ikasle teologoak izan ziren, gipuzkeraz bezala bizkaieraz, eta ez zuten izendapen formalik.
|
|
|
Beste kontu bat da [PoS? baino] perpaus konparatiboaren13 lekua zein den
|
jakitea
. Gainerako perpaus konparatiboetan zer gertatzen den ere kontuan hartu behar da.
|
|
|
Ohargarria da, adibidez, azken judizioa, infernua eta parabisua, damnazioa eta salbamendua, aski luzeki aipaturik ere, nehon purgatorioaren nozioa (eta beraz ez hitza bera ere) ez dela agertzen Echepareren kopletan. Bistan dena, ezinezkoa da
|
jakitea
isiltze hori nahizkoa izan zen, ala ustegabekoa, baina kontuan izanik garai hartan purgatorioaz izan ziren eztabaidak (gogoan izan induljentzien auzi bizi bizia kontu hari zerraiola), badaiteke orduko eztabai den ondorioa dugun isiltze horretan.30 Purgatorioari buruzko doktrina franko berant arautu zen arren (Emery 1999), 31 haren kultoa biziki zabaldua izan omen zen XV. mendearen bigarren partet... XVI. mendean, ordea, erreformazaleek gaizki ikusi zuten nozioa, eta higanotek osoki gaitzetsi eta arbuiatu zuten.
|
|
|
Bistan denez, ondo itzultzeko, hizkuntza ongi jakiteaz gainera, beste zer bait ere behar da: hitzekin jokatzen eta jostatzen
|
jakitea
, irudimen azkarra eta eskarmentua ere, hots, idazle eta sortzaile sena.
|
|
|
Eta, berriro diot, ideien goi estratosfera garbitik eginen behe mundu ku tsatu honetara makurtuz, hortik argitaratzen diren gauza batzuk irakurrita, inoiz badirudi Peru Abarka, orain kaletarroi, bidea kusten> segitzen duen Isabel? gisa mozorroturik, berriz ere biztu zaigula, eta euskara
|
jakitea
aski dela,, txikitandiko euskara jator bedeinkatu hori, amaren bularretik dohainik edoskirikoa, esan nahi dut, eta ez, otoi! bizitza osoan geure hizkuntza ikasten eta lantzen gabiltzan euskaldun berri legenardunok omen darabilgun euskara lotsagarria!?
|
|
|
Egia da, oinarrizko kultura,
|
jakitea
eta munduari buruzko informazioa, maila bateraino bederen, etxeko giroan bereganatzen dela, eta, kasurik one nean, norbere hizkuntza trebeki erabiltzeko gaitasuna ere bai. Hortik gaine rakoak, ordea, hizkuntzaren goi ahalmen eta baliabideak barne, kanpoko ikas keta, irakurtze eta eskola bidez datozkigu.
|
|
|
Bestalde, harrigarria dirudi, non eta mikologo eta perretxikozaleen aberri den Euskal Herri honetan, Morchella> generoko zizak gure hizkuntzan kar > raspinak> deitzen direla ez
|
jakitea
, edota edonondik garo usaina darigun euskaldunok hirusta> zuria> eta sekula belarra> bereizten ez jakitea.
|
|
|
Bestalde, harrigarria dirudi, non eta mikologo eta perretxikozaleen aberri den Euskal Herri honetan, Morchella> generoko zizak gure hizkuntzan kar > raspinak> deitzen direla ez jakitea, edota edonondik garo usaina darigun euskaldunok hirusta> zuria> eta sekula belarra> bereizten ez
|
jakitea
.
|
|
|
Laugarrenak (zerrendako lehenak), aldiz, eraikin edo leku adiera jakina du. Zein adiera den zaharrago, eta zein berriago, on litzateke
|
jakitea
. Jatorrizko adier (ar) en bila hasten bagara, horra Joan Corominas-ek bere hiztegian (1987:
|
|
|
Politikak, maila sinbolikoko euskalduntasun horren sustapenean zerikusirik izan ote zuen
|
jakitea
interesgarria litzateke. Izan ere, Neguriko fenomenoa abertzaletasun politikoaren garapen unean gertatu zen.
|
|
|
«Azkue jaunak esan digu Madrid, ko Ministro de Instrucción deitzen dan agintariarekin itz egin duela; oni aitortu dio zein egoki litzaken euskeraz erakustea mutiko euskaldunai beren lenbiziko ikasbideak. Ministroak entzun zion bañan geroztikako erantzunik ez degu izan»310 Edozein kasutan, batzar berean «Ikastetxeratako bear diran euskal liburutxoak batean biltzea, ta zer utsunetan ote gauden gai ontan
|
jakitea
oso on litzateke [ela]» erabaki zen, auzi hori ikertzea Intzagarai, Muxika eta Lekuonari aginduz311 Izatez hile gutxi geroagoko beste batzar batean «Azkue jaunak esan digu Bilbo, ko irakasle emakumeai galde egin bear zaiela, zer liburu bear dituzten beren Ikastetxetarako»312 Aldaketa politikoen gertutasunak suspertzen zituen segurki ekimen hauek guztiak, eta ildo berean, urte hartako Eusko Ika...
|
|
|
Beste gauza bat be bear zala [esan zuen Azkuek], ta da Bitoriako abade ikastechean sortutea euskerazko irakaskuntzea; bada an ikasten dagozan gazteak guero euskalerrietara joan bear dabe ta euren eguikizuna ondo beteteko, premiñazko gauzea dala euskeraz ondo
|
jakitea
. Guipuzkoako Diputaziñoak iñok baiño obeto eskatu leikela irakaskuntza ori Apezpiku jaunari323.
|
|
|
Le doy el único ejemplar que tenía del manual de conversación [euskara ikastekoa], para que se dedique á poder llamarse con toda propiedad, vascongada; y solo sé que sabe decir iru»117 Hain zuzen ere Azkuek euskara ikasteko eta lantzeko hainbat testu didaktiko idatzi zituen. Azkuerentzat euskara
|
jakitea
ez baitzen derrigor txikitatik jaso beharreko zerbait, baizik nagusitan ere ikas zitekeena, eta euskaldun on guztiek landu behar zutena. 1896ko Metodoan adibidez, hola zioen:
|
|
|
Komunikazioa eragingarria izan dadin, hizkuntzaren erabilerarako arauak, halako edo bestelako forma linguistikoak halako egoeretan, halako pertsonekin eta komunikazio xedea kontuan izanik? erabiltzen
|
jakitea
behar beharrezkoa baita.
|
|
|
Hizkuntz gaitasuna funtzio baten arabera definitu da, hots, hizkuntza
|
jakitea
berori zuzen eta egoki erabiltzea da. Zuzentasuna gramatikari legokioke eta egokitasuna testuinguruari.
|
|
|
Ikastola eta ikastetxe batzuek hartu duten bidea zein den
|
jakitea
argigarri izan daiteke erregistro eta aldaeren lekua zein den aztertu nahi dugun honetan. Horretarako, Hegoaldeko eta Iparraldeko zenbait jokabideren berri emango dizuegu ikuspegi orokorrago bat osatzeko.
|
|
2009
|
|
|
1968 ondoren batasunaren aurkariak noraino joateko prest zeuden
|
jakitea
ez zen motibo txikia izango. Hirugarren arrazoi bat ere egon daiteke, Villasantek buru instituzionala zuela, J.L. Lizundiak dioenez.
|
|
|
Zuzeneko harreman horiek helburu bat baino gehiago lortu nahi dute: elkarren berri
|
jakitea
, Euskaltzaindiak bere arau eta gomendioak zabaltzea, eta baita ere euskalgintzako eragileen iritziak, kritikak, iradokizunak biltzea. Elkarrekin lan egin, lankidetzaren oinarriak finkatu.
|
|
2010
|
|
|
66) enuntziatu bati galdera baten ilokuzio indarra aitortzeko, honako baldintza hauek izan behar dira: gertatze> (preparatorioak) eskatzen dute hiztunak galderaren erantzuna ez
|
jakitea
; zintzotasun> eskatzen dute hiztunak informazio hori jakin nahi izatea; ezinbesteko> baldintzen> arabera, enuntziatua da informazio hori lortzeko saiakera bat.
|
|
|
Zerbait positibatu eta beste zerbait negatibizatu egiten da. Mandamentuak, Sakramentuak betetzea eta
|
jakitea
versus> ez betetzea, ez jakitea.
|
|
|
Zerbait positibatu eta beste zerbait negatibizatu egiten da. Mandamentuak, Sakramentuak betetzea eta jakitea versus> ez betetzea, ez
|
jakitea
.
|
|
|
bekatuak aitortzea, sermoiak entzutea, sakramentuak hartzea, aginduak betetzea, eta abar. Horiek guztiak
|
jakitea
eta, are, egitea, gidaritza espiritualaren parte lirateke: bidean jartzeko motibazio> lirateke gure esatariarentzat.
|
|
|
Formaz baieztapenak eta informazio emateak direnak, edota direktiboak, lokutiboki eta ilokutiboki ezkondurik ageri diren hizketa egintzak, hierarkikoki gorago, beste maila bat dute. Bestela esanda, igorlearen ustez, Sakramentuak
|
jakitea
eta betetzea bide> bat besterik ez da: gizona salbatzeko utzitako injinerutza bat, salbamen ekipamendu bat.
|
|
|
gizona salbatzeko utzitako injinerutza bat, salbamen ekipamendu bat. Baina sermoien azken helburua ez da
|
jakitea
, baizik eta egitea> eta, areago, izatea. Dotrinaren arau prezeptu multzo horiek ezagutzea ez da aski gizakia salbatzeko:
|
|
|
ASMOA edo INTENTZIOA. Desioa piztearen azpian leudeke hizketa egintza adierazkorrak Baziñaqui Cristaua, baita asertibo batzuk (jakinarazpenak eta deskripzioak), konparazioak, iruzkinak Desioa gidatzen duen printzipioetarik bat
|
jakitea
da. Beraz, azalpenak eta jakinarazpenak ere hemen leudeke.
|
|
|
(A 6) iruzkinak, penuriak, gutxiespenak? Ez
|
jakitea
eta ez jakitearen ondorioak markatzen dituzten hizketa egintzak leudeke bertan. Atal hau ere oso hornituta dago.
|
|
|
Sermoiaren, edo areago, genero homiletikoaren barruan dautzan subjektuen arteko erlazioak aztertu nahian ari garela, interesatzen zaigu
|
jakitea
zein den sermoietan barreiaturik dauden NI horien erreferentea. Munduko izakia?
|
|
|
Oihartzun bidezkotzat edo har daiteke. Zehar berbaldian ez zaigu horrenbeste interesatzen
|
jakitea
besteen hitzak, solasaldiak eta pentsamenduak formaz leialak diren ala ez. Beste arreta bat eskatzen du zeharkakoak:
|
|
|
Euskaldun guztiak elebidun bihurtzeak hedatu eta jeneralizatu egin zuen code switching hori. Aski zen sei zortzi solaskideren artean bakar batek euskaraz (ondo) ez
|
jakitea
, guztiak erdaraz jarduten hasteko. Gertaera horren jeneralizazioak, jakina, ondorio larriagoa izan zuen epe ertainean:
|
|
|
c) Hainbat irakaspostutara sartu ahal izateko euskaraz
|
jakitea
esijitu da hasieratik. Kontuan hartzekoak dira, horri dagokionez, hasierako, plazas a euskera
|
|
|
–EAEko erakunde amankomunek, egoera soziolinguistikoaren ñabardurak kontuan izanik, bi hizkuntzen(..) ezagutza segurtatzeko behar diren neurriak eta medioak erabaki eta baliaraziko dituzte?. Autonomia Estatutuaren agindu espresa da beraz, ez EEN legearen berezitasun huts, EAEko hiritar guztiek euskaraz
|
jakitea
. Konstituzio aginduz, gaztelaniaz jakin behar dute hiritarrek.
|
|
|
Gaztelaniaren ezaguera factum soziala da, konstituzio aginduz halaxe ezarria egoteaz gainera. EAEko gazteek gaztelaniaz hitz egiten
|
jakitea
segurtatua dago praktikan, ia kasu guztietan119 Belaunaldi berriek euskaraz egiten jakitea, aldiz, inola ere ez. Gaztelaniaz gainera EAEko hiritarrek euskaraz jakingo dutela segurtatzea:
|
|
|
Gaztelaniaren ezaguera factum soziala da, konstituzio aginduz halaxe ezarria egoteaz gainera. EAEko gazteek gaztelaniaz hitz egiten jakitea segurtatua dago praktikan, ia kasu guztietan119 Belaunaldi berriek euskaraz egiten
|
jakitea
, aldiz, inola ere ez. Gaztelaniaz gainera EAEko hiritarrek euskaraz jakingo dutela segurtatzea:
|
|
|
Emandako pausoekin zer lortzen ari garen, eta zer ez,
|
jakitea
behar beharrezkoa da edozein alorretan. Are gehiago eskola munduan.
|
|
|
214 Proba hori zer modutan diseinatu, aplikatu eta kalifikatu zen
|
jakitea
inportantea da, emaitza numeriko konkretu horien atzean justu zer dagoen ulertu ahal izateko. Diogun, horrela, idatzizko alorrean galderen %60 edo gehiago gainditu zutenei aitortu zitzaiela B2 maila.
|
|
|
Etorkinen hurrengo belaunaldiko seme alabak ere laster iristen dira, oro har, gaztelaniaz ikastera. Euskaraz
|
jakitea
, aldiz, aski lotua dago eskola hizkuntza nagusiarekin eta, batez ere, bizi diren ingurumen hurbilarekin. Azpeitian Donostian baino lehenago eta osoago ikasten dute etorkin horiek (edo beren seme alabek) euskaraz, nahiz batean zein bestean eredu berean ikasi.
|
|
|
Lehen ez bezala (lehen baino nabarmenago, behintzat), euskaraz
|
jakitea
eta gizarte eskalan gora egiteko aukerak zabaltzea elkarren eskutik doaz orain, askoren ustean256 Ikusmolde horrek bere pisua du B eta, batez ere, ereduen etengabeko zabalkundean. Seme alabak eskolatik, ongi horniturik?
|
|
|
257 Lanera sartu ondoren eskatu zaio irakasle askori, azken 25 urtean, euskaraz
|
jakitea
. Aldiz azken urteotan, gisakoa denez, lanera sartu aurretik eskatzen da elebidun trebe izatea.
|
|
|
Labur bilduz: egia da euskaraz
|
jakitea
plus bat dela egungo egunean, EAEn. Lanpostu bat eskuratzeko orduan irabazpide osagarria da hainbat kasutan, eta ezinbesteko baldintza zenbaitetan.
|
|
|
Ez dezagun ahaztu, ordea, gauza bat dela
|
jakitea
eta bestea egitea. Hizkuntza jakitetik ondo jakitera eta, batez ere, eguneroko jarduera arruntean barru barruan eraman eta etengabe erabiltzera alde handia egon ohi da.
|
|
|
2 Halaber, Lege honen 15 eta 16 artikuluetan aurrikusitakoa betetze aldera, euskara
|
jakitea
zein irakaspostu edo ikasgelatarako izango den derrigorrezko zehaztuko du.
|
|
|
Halere etorkinei esker biztanleria handitzen da, nahiz Hego Euskal Herrian, nahiz Ipar Euskal Herrian. Beraz garrantzitsua da
|
jakitea
etorkinek euskararekin dituzten harremanak zein diren, jokaera (hizkuntza praktikak) eta irudikapenak. Etorkin helduen artean euskararen ikaskuntza zertan den jakitea baliagarria izanen da hizkuntzaren geroa segurtatu nahian, euskararen aldeko hizkuntza politikak hobetzeko.
|
|
|
Beraz garrantzitsua da jakitea etorkinek euskararekin dituzten harremanak zein diren, jokaera (hizkuntza praktikak) eta irudikapenak. Etorkin helduen artean euskararen ikaskuntza zertan den
|
jakitea
baliagarria izanen da hizkuntzaren geroa segurtatu nahian, euskararen aldeko hizkuntza politikak hobetzeko.
|
|
|
Interesgarria da
|
jakitea
ikasleak noizdanik bizi diren Euskal Herrian. Frantsesezko galdera,« Depuis combien de temps vivez vous au Pays basque?
|
|
|
Oinarrizko taula honetan ageri da, 8 hizkuntza definituen
|
jakitea
gehi definituak ez diren hizkuntzena konbinatuz, gaitasun linguistiko asko daudela: orotara 57 gaitasun ezberdin.
|
|
|
Nahi zenuke seme alabek euskara
|
jakitea
–Jadanik badakite
|
|
|
–Une inportante bat izan zen hura, ikastoletan bizi zen egoera elkarrekin aztertzen hasiz eta, emaitza gisa, eredu bat eskainiz. Etxea ordenatzea izan zen; hau da, ikastola baten barruan,
|
jakitea
bakoitzak zer egin behar zuen eta nola egin behar zuen?.
|
|
|
ikastoletako diru kontuak ondo lotzea. Hau da, zenbat dirutaz ari ginen ondo
|
jakitea
–, gehitu du Camposek berak. –Ikastola batzuetan oso ondo eramaten zituzten kontuak, ikastolako batzordean akaso kontulariren bat zegoelako.
|
|
|
galderari erantzun behar zitzaion alegia. Baina, hori baino garrantzitsuagoa zen
|
jakitea
ikastolak konforme ote ziren eskola publiko berri bat sortzearekin, ala hezkuntza sistema propio bat zen ikastolek nahi zutena, euskal eskola bat beraz. Bada, bigarrena izan zen ikastolek egindako bidea.
|
|
2011
|
|
|
zailada
|
jakitea
, ahalizatekotanere, nolakoazenhizkuntzabakoitzarenespa rrua, indarra, erabileramodua.Zenbaitdatuinteresgarrinabarmendubaino ezindaegin.
|
|
2012
|
|
|
itzulpenak, batzuetan zaila delako
|
jakitea
noiz ari den idazten eta noiz itzultzen?. –Bere sormen lanak irakurtzean antzematen da zein poetak irakurri dituen.
|
|
|
liturgikoak, historikoak, eskoletarako testuak eta abar. Lan honetan literaturaren itzulpena aztertzen ari garenez, albo batera utziko ditugu itzulpen ez literario horiek, eta literatura itzulpenetara mugatuko gara, baina garrantzizkoa da
|
jakitea
euskarazko itzulpen pragmatikoak eginez dirua irabazi (ez dugu esan aberastu) ahal izan duen lehenengo belaunaldikoa dela.
|
|
|
Azkenik, hirugarren definizioaren arabera, irakurtzeko beste modu bat litzateke munduko literatura: literatura lanek kultura batetik beste batera igarotzean aldaketak jasan dituztela jakinik irakurtzea; lan batzuk itzulpenean baizik ezin ditugula irakurri
|
jakitea
, eta itzultzailearen esku hartze saihestezina onartzea. Ezinezkoa da munduko literatura guztia zuzenean eta bere horretan bereganatzea, eta lan gehienak itzulpenean irakurri ditugu, baina hala ere,, ezagutza urrunetikakoa izango den arren, akaso ez dago urruneko jendea ezagutzeko modu hoberik literatura baino.
|
|
|
Ez galdetu, Leukonoe,
|
jakitea
ez da zilegi, zuri edo niri zein epe ezarri diguten jainkoek, ez ikertu hartxintxar babiloniarrak.Zenbat hobe datorrena datorrela onartzea! Nahiz Jupiterrek negu ugari gorde, nahiz azkenekoa izanorain, haitz zulotsuak astinduz, Tirreno itsasoa akitzen duen hau, izan zaitez argia, iragazi zure ardoak, eta aldia laburra denezbilatu bide motzena itxaropen luzean.Hizketan ari garen bitartean ihes egi... Harrapatu gaurkoa, etorkizunean ahal den gutxien fidatuta. (Bilbao 2002:
|
|
|
151 Amergin druidaren poema hau Zalamearen antologian agertzen den arren, badirudi Sarrionandiak beste zubi testu bat erabili duela, bere itzulpenak desberdintasun nabarmenak baititu Zalamearen bertsioarekin alderatuz gero. Zaila da
|
jakitea
zein zubi hizkuntza eta zein zubi testu erabili dituen. Webgune honetan, esaterako, hainbat bertsio ingeles ageri dira, Sarrionandiaren bertsioaren antza handiagoa edo txikiagoa dutenak:
|
|
|
Hartzaile biktimak horiek izanik, enuntziatu ironikoen norentzakoa bestelakoa da; esatari horri zuzenduko dizkio adierazgarri edo pistak, inplikatu nahi izan duen esanahiaz jabetu eta enuntziatu ironikoaren interpretazio egokia egin dezan. Inplikatura horiek errekuperatzeko, lehenik, oihartzunezko aipamena atzematea garrantzitsua da, baita oihartzunezko aipamenaren iturriaz jabetzea ere, baina bereziki, oihartzunezko aipamenarekin esatariak islatu nahi izan duen jarrera zein den
|
jakitea
funtsezkoa da (Sperber eta Wilson 1986/ 95). Baina, jakina, horretarako, ezinbestekoa izango da esatari norentzakoen artean ezaupide komuna izatea:
|
|
|
esanahia hitzez formulatu gabe geratzen da, eta horrek esatariarentzat esfortzu txikiagoa egin ahal izatea dakar, eta aldi berean esan gabe doanak indar (iradokitzaile) handiagoa du hitzez hitz formulatutakoak baino. Estarian edo inplizituan dagoenaren esanahia zein den
|
jakitea
norentzakoari dagokio, baina honek ere, oro har, ez du hitzez formulatzen, bestela joko ironiko hori hautsi egingo litzakete. Norentzakoaren lana da, beraz, estarian dagoen mezu horri ahalik eta esanguratsuena edo pertinenteena den esanahia ematea.
|
|
|
akats larriegia du filmak. Eta ikasia dela begi bistakoa da; Filologia Klasikoa ikasteak bermatzen du erromatarrei buruz zerbait baino gehiago
|
jakitea
. Jakituria eta eskarmentu horrek, bada, ez dio uzten ametsen munduan sartzen:
|
|
|
Txomin Agirreren Kresala iruzkintzen ari da eta Txomin Agirreri apaiz izateak (ez zuen lanbide txarra horretarako) bihotzeko ezkutuen berri
|
jakitea
erraztuko ziola adieraziko digu. Beraz, gizonaren bihotzeko ezkutuen berri jakitea justifikatuko du enuntziatu parentetikoak, baieztapena bera testuinguru jakin batean kokatuz.
|
|
|
Txomin Agirreren Kresala iruzkintzen ari da eta Txomin Agirreri apaiz izateak (ez zuen lanbide txarra horretarako) bihotzeko ezkutuen berri jakitea erraztuko ziola adieraziko digu. Beraz, gizonaren bihotzeko ezkutuen berri
|
jakitea
justifikatuko du enuntziatu parentetikoak, baieztapena bera testuinguru jakin batean kokatuz. Jarraian, ordea,, baina?
|
|
|
Guztien ezaupide izate hori, bere bakarrean, argudio oinarri garrantzitsua da. Horrek berarekin dakar argudio ondorioen kateatzea egiteko inolako justifikazioen beharrik ez izatea,, mundu guztiak
|
jakitea
–k bermatzen baitu konexio hori. Azken batean, argudio oinarria arautzen duten axioma edo hastapenak izango lirateke.
|
|
|
Aski zaigu parafrasia nolabaiteko erlazio semantikoari (sinonimiazkoari, identitatezkoari, baliokidetzazkoari) deitzen zaiola
|
jakitea
. Erlazio semantiko horrek, bestalde, partikula batez markatua edo aktualdua behar du egon, hots, metalinguistikoki seinalatua.
|
|
|
Azken batean, adibide horiekin erakutsi nahi dugu enuntziatu bat interpretatzeko ez dela aski enuntziatu horrek hitzez hitz esaten duenaren esanahia ezagutzea (kodetze deskodetze prozesua); enuntziatu horrekin esatariak aditzera eman nahi duena (bere komunikatzeko intentzio asmoa) zer den
|
jakitea
dela garrantzitsua; hau da, esan duen horretatik zer inferi dezakegun, edo esan duen horrek zer inplikatzen duen.
|
|
|
Hona lehenbizikoa. Urteetan aurreratuxea nagoenez gero, ez da harritzeko gaur Europan barrena dabiltzan haizeen berri ez gehiegi
|
jakitea
. Beste horrenbeste gertatuko zaie, ordea, eta urte gutxi barru, zorioneko, denboratasuna?
|
|
|
113 Helburua hori bada. Gure ustez, ordea, neurriz, tentuz eta behar den tokian ibiltzen
|
jakitea
ezinbestekoa da esatariaren xedea (edo idaztera bultzatu duen helburua) berak nahi bezala norentzakoak uler edo adi dezan; izan ere, enuntziatu parentetikoen izateko arrazoia komunikatzeko estrategia edo bitarteko izatea da, eta ez norentzakoa bidean galaraztea.
|
|
|
Perpaus nagusiaren eta mendekoaren arteko mugan ez ezik, mendeko perpausean bertan ere kokatu ohi ditu enuntziatu parentetikoak. Kokagune honetan interesgarria litzateke
|
jakitea
perpaus nagusiaren egitura sintaktikoa hausterakoan hautatzen zuen posizio edo leku bera hautatzen ote duen mendeko perpausean ere.
|
|
|
138 Lokailuaren ondoren zein puntuazio marka darabilen
|
jakitea
ere garrantzizkotzat jotzen dugu eta, beraz, kokagune hau ere gehitu egingo diogu.
|
|
|
Beste batzuetan, azkenik, batere markarik gabe botako ditu besteren hitzak edo beste norbaitek erabili dituen irudiak bere egingo ditu. Eta azken hauetan, noski, zailagoa izango da esaera horrek edo irudi horrek Mitxelenaz beste gurasorik ote duten
|
jakitea
.
|
|
|
Hala ere, ez zaizkigu guztiak neurri berean daudenik iruditu; izan ere,, esatea? bat da, eta besterik da (oso besterik),, zerbait
|
jakitea
–,, aitortzea, edo, zerbaiten susmoa, irudipena izatea?.
|
|
|
ezinbestekoa da enuntziatuak behar bezala aditu eta interpretatzeko. Hau da, ez da aski esanahiak ulertzea, horren ondoan ezinbestekoa da ekoitzi zuenaren gogoan zer zerabilkion ere
|
jakitea
.
|
|
|
Jarraian, multzo bakoitza bata bestetik bereizteko, irizpide formal batzuk dakartza. Gu ez gara guztien jorran ariko; gure oraingo helburua, ordea, multzokatze horretan aipatu ez dituen enuntziazio mailako eta modalizazio mailako osagaiak nola eta non irudikatzen dituen
|
jakitea
da.
|
|
|
Haatik nola emanik den eta nola xüxen eman daitekean ezinago beharrezkoada
|
jakitea
, bere joküan edo erabilkan zer legeri jarraikitzen den. Lege hori ez danolanahikoa eta ez daiteke alda norberaren nahitara, horrek beitü orozgain antzerki horren berezgoa ozkatzen.
|
|
2013
|
|
|
Rémy Cazalsen taldeak dio soldaduek gerla ez zutela beren borondatez egin, ez zutela gerla egitea «onartu», baizik eta ez zutela beste hauturik eta gerla egitera «behartu» izan zituztela. Gure lanaren helburua ez da izan
|
jakitea
ea euskaldunek gerla egitea onartu zuten ala behartuak sentitu ziren. Guk jakin nahi dugu Eskualduna ren jarrera bi teoria horietatik zeinetara hurbiltzen den gehien.
|
|
|
Ibilbideak osatzerakoan, beraz, ez dugu ekarpenik egin; baina hiru idazle horiek noiz zein erregimentutan ziren aurkitu ondoan, erregimentuen ibilbide karnetekin erkatzeak balio izan digu idazle horiek non ibili ziren jakiteko, eta zenbait artikulu idatzi zituztenean zehazki non zeuden argitzeko. Ez zaigu nahiko interesgarria iruditu artikulu bat aipatzen genuen bakoitzean zehaztea nondik idatzia zen; zehaztu dugunean izan da informazio horren
|
jakitea
azterketarako interesgarria zela iruditu zaigunean. Eranskinetan eskuragarri utziko dugu erregimentu horien kronologia bat, xehetasun horietan sartu nahi duenarentzat.
|
|
|
beste egunkarietako egunez eguneko berriekin konparatu, hala nola Courrier de Bayonne egunkariak argitaratzen zuenarekin edota La Croix edo besteek argitaratzen zutenarekin, eta baita ere Frantziako Gobernuak egunero zabaltzen zuen buletinean idatzia zenarekin. Konparaketa horren helburua litzateke
|
jakitea
zein zen astekaria idazten zutenek erabiltzen zuten informazio iturri nagusia, eta zenbateraino egokitzen zuten beren gisara edo ez.
|
|
|
Pirinio Atlantikoetako artxiboanjende kontaketaren taulak herriz herri zeuden, eta guk Ipar Euskal Herriko herrietako zenbakiak hartu ditugu, eta herrialde historikoen araberako kontaketak egin. Eta orduko datuekin erkatuz, agerkari bakoitza herritarren ehuneko zenbatek irakurtzen zuen
|
jakitea
lortu dugu. Halaber, gure datuetan zenbateko populazio zatia falta zaigun ere badakigu.
|
|
|
Azkenik, biztanleriaren% 5 inguruk erosten zuen Eskualduna astekaria. Zaila da
|
jakitea
ale bakoitza zenbat lagunek irakurtzen zuen, baina itxura guztien arabera, batek baino gehiagok. Hazparneko Garcia erretoreak inkesta horretan eman zuen azalpenaren arabera, Eskualduna ren aleak eskuz esku pasatzen zituzten, eta haren ustez, erosle baino irakurle gehiago zeukan.
|
|
|
Baina Frantziako batasun politikoa bultzatu nahi zutenek ere ikusi zuten denek frantsesa ikasteko eta erabiltzeko premia. Weberrekdio gehiengoak frantsesa ez
|
jakitea
ez zela arazoa batasun administratiborako, baina bai, ordea, batasun politikorako. Jean Claude Caron eta Michel Vernusen arabera, XIX. mendean Europan nazionalismoa sortzeko eta zabaltzeko arrazoiak nagusiki hiru esparrutakoak ziren:
|
|
|
Ez ote deus egiten? Lehenik jujeari berari eman zion Piarresek arrapostu; eta gero, bertzek ere on zutela
|
jakitea
, deliberatu zuen Eskualduna kasetari igorriko ziola artikulu bat».
|
|
|
Eta ez da gauza bera «ezjakintasunean» egotearen ustea eta beti «gezurrak» entzutearena. Onar zezaketen informaziorik ez
|
jakitea
, gerlako baldintzengatik eta segurtasun arrazoiengatik. Ez zezaketen onar, ordea, deus ez jakitea gezurrak erraten zizkietelako.
|
|
|
Onar zezaketen informaziorik ez jakitea, gerlako baldintzengatik eta segurtasun arrazoiengatik. Ez zezaketen onar, ordea, deus ez
|
jakitea
gezurrak erraten zizkietelako. Adibidez, ohartzen zirelarik beren sektoreari buruzko informazio bat faltsua zela, egunkari horienganako mesfidantza areagotzen zen.
|
|
|
Miquèl Ruqueten arabera, Euskal Herriko populazioa ez zen bero gerlan parte hartzeko, eta ez zeukan frantses nazioarenganako atxikimendu handirik. Eskualduna astekariaren azterketaren helburua ez da euskal gizarteak zinez zer pentsatzen zuten
|
jakitea
, baizik eta astekari horrek euskal gizarteari zer mezu zabaltzen zion argitzea, sarrera nagusian esplikatu dugun bezala. Baina argi da berezitasun zerbait bazela Euskal Herrian, eta berezitasun hori islatzen zela Eskualduna n ere.
|
|
|
Hots, gerla «gizonki» egiten zutenak aipatzean, aliatuez eta bereziki frantsesez ari zen. Italiarrek erabaki zutenean gerlan aliatuen alde sartzea, gerlan ongi ari zirenak nor ziren
|
jakitea
irizpide handia zela ulertarazi nahi zuen. Horrekin, Frantzia goraipatzen ari zen.
|
|
|
Hots, frantsesak gurutzearen gibeletik ibiltzen ziren; eta euskaldunak ez. Ez baldin bazihoazen sariaren bila ere, kolektiboki, Eskualduna astekariari eder zitzaion euskaldun anitz sarituak zirela
|
jakitea
. Astero, herrietako berrietan, batean edo bestean, herritar batek gerlako gurutzea ukan zuelako berria ematen zuten, eta gehienetan, herritar horri laudorioak egiten zizkioten.
|
|
|
1916an erran zuen gerla bi urteren buruan bukatuko zela, eta hala gertatu zen. Baina atal honen interesa ez da
|
jakitea
sorginak zer zioen, baizik eta gerla laster bukatuko zela entzun nahi izateak berak erakusten zuela Saint Pierrek ez zuela gerla luzerik nahi. Gerla luzerik nahi ez izatea lehenago ere agertu zuen, hala nola 1915eko uda hastapenean:
|
|
|
François Cochetek ongi laburbiltzen du Eskualduna k ematen zuen irudia, alegia 1870tik jasotako kultura demokratikoak aberriari urte batzuk eskaintzea onartzea eragin zuela eta kexatu arren obeditzea. Kexatzen zirenen artetik euskaldunak zenbat ziren
|
jakitea
ez da beti erraza Eskualduna irakurriz. Baina orain arte ikusi dugun bezala, dena ez zuten modu baikorrean kontatzen, bereziki lubakietako egoera.
|
|
|
Zerbitzari k ez zukeen halako daturik, heriotzei buruzko zenbakirik ez baitzen ematen. Baina hil kopuruen konparaketa maiz errepikatu zuten; ororen buru, ez da garrantzitsua
|
jakitea
ea egia zen ala gezurra; garrantzitsuena dena da, beti garailearen paperetik idatzi nahi izaten zutela. Gauza bera egin zuen lehenago aipatu dugun beste artikulu batean ere, non beste borroka batean frantses guztiak hil zirela euskaldun bat salbu aipatu zuen.
|
|
|
Janariak presentzia handia zuen bereziki Jean Saint Pierreren eta Zerbitzari ren artikuluetan, eta gutxiago Jean Etxeparerenetan. Zaila da zehazki
|
jakitea
janariaz mintzo zirenean, lubakietan izaten zuten janariaz ala pausalekuetakoez ari ziren, maiz ez baitzuten halako xehetasunik ematen. Jean Etxeparek, nahiz eta besteek baino garrantzi gutxiago eman zion janariari, behin janaria berorik atxikitzeko teknika batez idatzi zuen, eltze mota berri bat asmatu zutela eta nola funtzionatzen zuen esplikatuz eta erranez hari esker gerla tokian zeudenek Donostiako don Alfonson erregeek bezain ongi jaten zutela.
|
|
|
Orain agertu dugun atal horretan, aldiz, mailen arteko komunikazioaren beste alderdi bat esplikatu zuen, hala nola telefono lineena edota lerroen arteko loturak egiten zituzten pasarteena. Hori ere inportantea zen, bistan da; eta interesgarri da
|
jakitea
telefonoz komunikatzen zirela. Ez zen zuzenean gerlari lotua, baina azpiegitura hori baitezpadakoa zen, eta ez zen gauza txarra irakurleei hori esplikatzea.
|
|
|
Nortasunaren gaia ikertzean, kasu honetan, giltzarri nagusia da Euskal Herria eta euskaltasuna nola agertzen ziren
|
jakitea
. Lehen galdera litzateke, bistan da, ea erreferentziarik agertzen zen; atal bat eskaini diogu, hain zuzen, euskal izaerak presentzia handia zuelako.
|
|
|
Baditeke gerla zuzenik edo zuzengabeko gerlarik ez izatea, baina mailak badaude segurki gerlen artean astakeria mailan; eta hortan 14.ko gerla giza-ulermenaren kontrako desafio gisa ikusia izanen da luzaz. Egia erran, beti gerla gertatu ondoan baizik ez
|
jakitea
kontsolamendu hitsa baizik ez da (Lütty)
|
|
|
Interesatu zaigun bakarra ez da gerla nola kontatu zuten, zer deskribatu zuten. Garrantzitsuago iruditu zaigu
|
jakitea
astekariaren eta astekariko idazleen jarrera zein zen, frantses edo euskaldun izaerari begira. Erlijioak ere pisua zuela ikusi dugu eta hori ere hor txertatu dugu.
|