|
2013
|
|
|
Behatzaile trebea izanik, aspaldiko denboren eta ohituren azalpen gustagarriak emoteko gauza zan Eusebio, prosan nahiz poesian. Halandabe, nik neuk kopla zaharren moldera
|
eginiko
neurtitzak estimaten deutsadaz gehien, izadiko irudiak eta maitasun eskea lotzeko eukan fineziagaitik.
|
|
|
–Izan be, orduko abertzale askoren pentsamenean, herrigintza eta fedea alkarri atxikita egozan, eta dana multzoan hartuta egiten genduan beharra?. Halan azaltzen dira hiru lagunak mendira
|
eginiko
txango honetan, gogoa lurreko arduren tenkadan,, negar herritik, gora-nahian, zeruko ametsen premian.
|
|
|
Gatx egiten jakon, baina, errebeldea izatea: bertso lerro libreekin olgetan hasten zan, apur bat tentatu, baina benetakoagoak sentitzen ebazan tradiziozko neurtitzekin
|
eginiko
jolasak. Testu honetan ederto esplikaten dau barritzeko ahalegina, bai lerroak antolatzeko eran, bai hitz taldeak neurri jakinetatik apurtzeko jarreran, bai bere ezintasunak aitatzeko zintzotasunean.
|
|
|
Moterhood as Experience and Institution (1976) lanek. Ez dira ahaztu behar, halere, teoriagile horien inguruan
|
eginiko
berrirakurketak eta hausnarketak gaurko amatasunaren inguruan jardun ahal izateko. Goazen, labur bada ere, liburu horien eta haien ingurumarian esandako hainbat kontu lerro hauetara ekartzera.
|
|
|
Etxeparek taxutzen duen emakumea ohoreak eta famak arduratzen duen bitartean, besterik du arreta-gune gizakumeak. Gizonezkoa den maitaleak
|
eginiko
eskariei (dela pota, dela berak nahi duena egitea...) emakumeak ezetza emateko dituen arrazoietan, bata erlijiosoa da. Jainkoaren gogoko ez izatea?; bestea, berriz, soziala: jakingo balitz, berak eta bere etxekoek fama eta ohorea galduko lituzketela.
|
|
|
Hain zuzen ere, landa girotik birjina atera zena hautatzen da sakrifiziorako, eskaintza horren bidez Manu Araibar hiritar lizuna salbatzeko: hiria bizileku duen bekataria onbideratu da, landa girotik birjin hiriratu zen emakume batek
|
eginiko
berrerospenari esker.
|
|
|
1936ko gerraren ostean ere ez ziren desagertu idazketara eraman beharreko hizkuntzak sortutako buruhausteak. Esaterako, honela zioen Etxaidek Alos torrea elezaharrari
|
eginiko
sarreran:
|
|
|
Egileak bere lagun bati & Egileak, obra hau idaztean
|
eginiko
okerrengatik barkazio eske, bere burua gaitzesten eta konparatzen du & Hitzaurrea (sinatu gabeak, egilearenak direla pentsa daiteke).* Itzultzailearen hitzaurrean ez da jatorrizko bertsioaren berri ematen.
|
|
|
dela aszetika, dela mistika... Gainera, egon zitekeen helburu didaktikoa asmo estetikoaren aurretik zuen idazlanik, gerora, xede estetikoz
|
eginiko
idazlanen batean eragin zezakeenik. Juan Mari Irigoienen idazlanen batek, kasu, badu harremanik Axularren Gerorekin (1643), hizkera mailan behintzat.
|
|
|
Oihenarten idazlan poetikoa. Oten gaztaroa neurtitzetan (1657)? bakarrik gorde izan balitz, eta Oihenartek Etxepareren obrari
|
eginiko
kritikak ezagutzeko zoria jadetsi ez bagenu ere, bataren eta bestearen testuen erkaketa hutsa aski zatekeen bi idazlanok arau sistema desberdinek gobernatzen dituztela ondorioztatzeko. Poetika desberdinak dituzte euskarri.
|
|
|
Euskeriaren liburu kantarian. Euskaldun neure adiskide onai? izenburupean
|
eginiko
hitzaurrean zioenez,, zuei eskeinten deutsuedaz hemeretzi urte onetan argitaratu dodazan kantu errikoiak, eta gañera beste neuk ipiniriko kantu pillotik aterata ezarri deutsedazanak bere bai?, 3 Askoz laburragoak dira F. Lopez Alenek edo Serafin Barojak prestatu zituzten edizioak. Lopez Alenek Josetxoko (Donostia, 1896). Irakurtzalle adiskidia, ri zuzendutako lehen hitzetan aitortzen zuenez,. Lan txiki ontan bildu ditut bertso banako batzuek?, 4 Serafin Barojak Gazi gezak.
|
|
|
Itziar Urrutia Zorrozuak
|
eginiko
sailkapenetik jasoa. Ik. Felipe Arrese ta Beitia:
|
|
|
Bestetik, Jon Kortazarrek eta Miren Bilelabeitiak Alfaguararentzat
|
eginiko
haur eta gazteentzako euskal poesiaren antologiek ere (2004, 2005), aurretik aipaturikoak bezala, helburu didaktikoari erantzuten diote, eta ildo beretik doa Juan Kruz Igerabidek Anayarentzat (1997) eginikoa ere. Asmo funtzional bera dute testuen edizio elebidun diren beste zenbait antologiak, hala nola, Patri Urkizuk UNEDentzat eginikoa (2009), edota Garcia Trujillo eta Gonzalez Langarikak lau hizkuntzatan argitaraturiko poesia hautapena (2010).
|
|
|
Ibon Sarasolaren Gerraondoko euskal poesiaren antologia. 1945 1964antologia osatzera eta bermatzera zetorren Juan San Martinek
|
eginiko
iragarpen lana: poesia modernoaren etorreraren urratsak ilustratu zituen, izan ere, bere antologiaren amaiera datatzat hautatu baitzuen San Martinen antologiaren hasiera data:
|
|
|
Horren lekuko dira, bai San Martin (Uhin berria, 1969), bai Ibon Sarasola (Gerraondoko euskal poesiaren antologia() (1973). Ondotik etorri ziren antologia itzuliek ere poesia modernoa hartzen dute objektutzat, Jon Kortazarrek katalanez argitaraturiko Reduccións, (nº 22, 1984) eta gero gaztelaniara
|
eginiko
antologietan (1995, 2000, 2002). Geroztik, Iñaki Aldekoak gaztelaniara (Antologia de la Poesía Vasca.
|
|
|
Juan San Martinen edota Martin Ugalderen iritzi horiek oso zabal hedaturik aurki genitzake belaunaldi hartako partaideen artean. Aski da, esaterako, Hasier Etxeberriak Anjel Lertxundiri
|
eginiko
elkarrizketa irakurtzea, haren gaztaroko euskal giroan euskara batuaren inguruan batu zirenen identitatea, gudaostean euskararen mundua patrimonializatua zuen abertzaletasun tradizionalaren eta Elizaren aurkakotasunean eraiki zela. 1969an Batasunaren Kutxa izeneko manifestuaren sinatzaileek hizkuntza berri baten beharra aldarrikatzen zuten, jarrera monopolizatzaile eta euskararen unibertso murriztailearen aurkako jarrera hartuz (Etxeberria, 2002:
|
|
|
Antologia modernoen irizpide izan ziren argumentuetara joz, interesgarri da Iñaki Aldekoak Visor entzat
|
eginiko
antologiaren hitzaurrean dioena gogoratzea, fokua eskaini baitzien, bere ustez,, a aquellos poetas que han influido con una voz convincente en la trayectoria moderna de la poesia vasca? (1986:
|
|
|
Arrazoia hori izan zela baieztatzeko lekukotza idatzirik ez dugu ezagutzen, baina hala izan zela ondoriozta genezake zenbait gertakariren ondorioz. Batetik, erreparatu behar diogu Orixek idatzi zuela liburuaren ohorezko hitzaurrea, eta euskal poesiaren autoritate gisa
|
eginiko
aitormen hutsa baino esker emate inplizitu batizan daiteke. Orixek Onaindiari 1953ko azaroaren 10ean, abenduaren 10ean eta 12an, eta 1954ko urtarrilaren 26an eginiko gutunetan ikus daitezke zenbait testu finkatzeko eginiko ahaleginak, hautatzerakoan erabili zituzten irizpideak eta izandako zalantzak (Paulo Iztuetaren edizioa, 2006:
|
|
|
Batetik, erreparatu behar diogu Orixek idatzi zuela liburuaren ohorezko hitzaurrea, eta euskal poesiaren autoritate gisa eginiko aitormen hutsa baino esker emate inplizitu batizan daiteke. Orixek Onaindiari 1953ko azaroaren 10ean, abenduaren 10ean eta 12an, eta 1954ko urtarrilaren 26an
|
eginiko
gutunetan ikus daitezke zenbait testu finkatzeko eginiko ahaleginak, hautatzerakoan erabili zituzten irizpideak eta izandako zalantzak (Paulo Iztuetaren edizioa, 2006: 309).
|
|
|
Batetik, erreparatu behar diogu Orixek idatzi zuela liburuaren ohorezko hitzaurrea, eta euskal poesiaren autoritate gisa eginiko aitormen hutsa baino esker emate inplizitu batizan daiteke. Orixek Onaindiari 1953ko azaroaren 10ean, abenduaren 10ean eta 12an, eta 1954ko urtarrilaren 26an eginiko gutunetan ikus daitezke zenbait testu finkatzeko
|
eginiko
ahaleginak, hautatzerakoan erabili zituzten irizpideak eta izandako zalantzak (Paulo Iztuetaren edizioa, 2006: 309).
|
|
|
Gisa berean, irakur genezake gutun horietan Orixeren iritzi zorrotz zenbait Onaindiak
|
eginiko
hautuaz eta, banaka harturik, bertsioen alderaketa eta iruzkinez Onaindiari emandako aholkularitzaren berri. Hona esaterako, balorazio orokorra eginez esanikoa:
|
|
|
Aski ezaguna da Menéndez Pelayoren antologia izan dela Iberiar penintsulan XX. mendean
|
eginiko
poesia antologia orokorren eredu nagusia: batetik, kopuru finko bat ezarri izenburuan, haien kalitatea azpimarratu, mejores?
|
|
|
Bere antologiaren hitzaurrean aitortu bezala, ez ziren benetan mila berak hautaturikoak, eta ez ziren hoberenak ere. Asmo komertziala aitortzen zuen argiro, irakurleak erakartzeko
|
eginiko
aldarrikapena zela adieraziz. Garaian garaiko egilerik errepresentatiboenen bilduma egin nahi zuela argitu zuen Berguak azkenik.
|
|
|
Ez du Koldo Izagirrek antologiaren irizpideen azalpen zuzenik egiten, egile bakoitzari buruzko sarrera kritiko interesgarriez hornitu badu ere kaiera bakoitza. Aldiz, Susa argitaletxearen editoreak kaiera bildumari
|
eginiko
sarrera orokorrean, argi ikus dezakegu euskal poesiaren testu antologia orokor honen helburu nagusiak honakoak direla:
|
|
|
Hortaz, Izagirreren antologiak poesia generoaren aldarrikapena eta gorazarrea egiten duen aldi berean ikus genezake antologoaren barne poetika baten arabera
|
eginiko
hautua egiten duela. Arestian, Onaindiaren antologiarenean Pizkundeko idazleen aldeko irizmena nabarmendu genuen gisa berean, eta hizkuntzaren kalitatearen eta espresio moldearen erromantikotasuna nagusitzen zirenbezalaxe, Izagirreren XX. mendeko poesiak kaierakantologian ere bada antologoaren poetikaren arrastorik.
|
|
|
Antologia ez da, hortaz, genero didaktiko edo propedeutiko huts gisa hartu behar, gure ustez. Aitzitik, gehienetan garaikideentzat
|
eginiko
testu hautapen literarioa izaten da, antologoaren eta irakurleen balioak eta gustu estetikoa ordezkatzen dituena.
|
|
|
Poesiaren zentraltasunaren arrazoiez
|
eginiko
hausnarketen ildoan, Retolazaren iradokizunek berretsi egiten dute Koldo Izagirreren antologiaren sarreran aipaturiko argudio nagusia, hots, poesiagintza dela genero zentrala XX. mendean, genero horretan abiatu direlako gure literaturan aurrerapauso guztiak. Euskal sistemaren kanonizazioari buruzko hausnarketan, euskal literaturaren sistemaren barne eragileei erreparatzen diete K. Izagirrek eta I. Retolazak, autonomia bat aitortuz literaturari esparru soziopolitikoetatik.
|
|
|
Euskara batua, kultur hizkuntzaren molde bakartzat eta literatura jasoaren adierazpide eredugarri gisa finkatu zen aroaren antologia izan zen Ibon Sarasolak osatu zuena, eta testuen hautapenak frogatu edo erakutsi egin zuen hobespen hori. Ondorioz, begi bistan geratu zen olerkarien poetikaren ondorengoen testuak deserosoak zirela euskal poesia modernoa parametro, normal, en arabera aurkezteko, izan ere, batua ez zen hizkuntz eredu garbizalean
|
eginiko
literatura landuaren posibilitatearen froga ziren, eta ondorioz, neutralizatu beharreko lehiakide prestigiotsuak.
|
|
|
Kritika feministak ikuspegi ezberdinak erakutsi baldin baditu ere polizia eleberriak generoari egindako ekarpenetan, emakume idazleak detektibeen munduan
|
eginiko
ibilbidea modu objektiboan aztertzeko, emakumezko detektibeen ibilbidearen jarraipena egitea proposatzen dugu, eta, horretarako, bost aldi aukeratu ditugu.
|
|
|
(Jalgi hadi plazara, 52) badela herri honetan argumentatuz. Azken aurreko liburuaren izenburua bera Jalgi hadi plazara Etxepareri
|
eginiko
erreferentzia da, baina nortasun lesbiarra plazaratzearen analogia eginez; liburu berean Euskaltzaindiak Etxeparek idatziriko testu pornografikoak ezkutatzearekin lotua dago Ezpeldoik argitu behar duen kasua. Parodiaz gain, Iratxe Retolazak dio Ipar Euskal Herrian sortutako hizkuntza eredua kritikatzen duela Bordak (2010, 136).
|
|
|
Núñez Beteluk (2002, 169) ondo esaten du, Iparraldeak bizi duen egoera modu komikoan salatzen duela Bordak. Under the apparent frivolousness and comic nature of the cases Ezpeldoi tries to solve?. Lehen eleberrian, gasbidearen eraikuntza; bigarrenean, Asiatik ekarritako abarketen salmenta, Iparraldean
|
eginiko
ekoizpena bailitzan; hirugarrenean, Itoizko urtegiaren eraikuntzaren salaketa eta Bardearen erabilpen militarra. –Pinta esnea 1? 64 libera pagatzen zuten A kalitatekoa izanez gero.
|
|
|
Diogunaren lekuko dira Eusebio Mariari buruzko aipamenak bere garaian (Fr. J. A. Uriarte, J. Manterola), poemen argitalpenak hilda gero, eskainitako omenaldiak, horien karietara
|
eginiko
azterketak, etab. Hala ere, haren poesien transmisioa eta harrera ez ditugu ongi ezagutzen, ezta haren bertsoen testuingurua, eraginak, pentsamoldea edo bertsogintza ere; areago, zalantzak ditugu ea harenak ote diren hari egozten zaizkion bertso sorta batzuk.
|
|
|
Izan ere, zuekhori ez zatekeen egokiena soldadu edo ofizial batek
|
eginiko
bertsoak izan balira.
|
|
|
Uriartek Bonaparteri
|
eginiko
gutunetan Bilboko Gabon kanta batzuk aipatzen dizkio, 1814, 1816, 1820 urteetakoak (Ruiz de Larrinaga 1954, X, 265), baina ez egilearen izenik.Seguru asko ez zekien 1820koen egilea B. Mogel zenik. Izan ere, Bilboko Gabon kantak bertsopaper inprimatuetan ateratzen ziren, egilearen izenik gabe; horregatik, ez Uriartek, ez Manterolak ez zuten ezagutzen Bizenta Mogel Gabon kanten egile gisa (bai alegialari gisa).
|
|
2014
|
|
|
Gorago aipatu dugun Korrika 19ren amaiera egunean Arkaitz Zarraga euskara irakasleari
|
eginiko
elkarrizketa argitaratu zuten Berria egunkarian. Zarragak (in Goikoetxea, 2015) orain aipatu dugun gogoeta berbera plazaratu zuen, funtsean:
|
|
|
2011ko urtarrilean
|
eginiko
ebaluazioan, frantses hizkuntzari dagokionez, aipatzekoa da CM2 mailan (Frantziako sisteman Lehen Hezkuntzako azken ikasturtea, ikasleek 10 urte) Frantzia osoko datuak baino hobeak direla Bordeleko Akademiakoak (horren zatia da Pyrénées Atlantiques izeneko lurraldea); eta Pirinio Atlantikoetakoak, berriz, hobeak dira Bordeleko Akademiaren meneko lurralde guzikoak baino. Ebaluazio horretan 4 taldetan sailkatzen dira ikasleak:
|
|
|
Orain artean EAEn bertan
|
eginiko
ebaluazioen emaitzak ikusi ditugu, bainabeste ikuspuntu batetik begiratuta ere (nazioarteko ebaluazio saioen behatokitik), gaztelaniazko hizkuntza konpetentziak iduri du ez duela kalte nabarmenik jasaten ikaslea ikastetxe elebidunetan eskolatzeagatik. PISA izeneko txostenak, Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundeak (ELGA) egina, 2009anerakusten ditu 65 estatutako datuak, eta baita lagin bereziak ere eskualde zenbaitetan eta autonomia erkidego batzuetan.
|
|
|
2011: Euskal Herria, EAEko V Mapa Soziolinguistikoa, NafarroakoMapa Soziolinguistikoa 2011, edota Gaindegiak UEMArentzat
|
eginiko
Hego Euskal Herriko Lurgune Euskaldunaren Azterketa Soziologikoa. Bada, hortaz, zertaz egin gogoeta.
|
|
|
Ideologia haren aldarrikapen harroa irakurri nahi duenak badu non, esaterako: Manuel Delgadoren El espacio público como ideología liburuan Antonio Mirandak
|
eginiko
hitzaurrea, non modernitatea, arrazionaltasuna eta unibertsaltasuna Hiriaren baitan hirutasun santuaren gisa bildurik aurkezten dituen. (Manuel Delgado, El espacio público como ideología, Los libros de la Catarata, Madril, 2011, 9).
|
|
2015
|
|
|
Arlo honetan, alabaina, arretaz jarraitzeko moduko kasua da Ipar Euskal Herriko Euskal Irratiak federazioan biltzen diren irratiena (Antxeta Irratia, Gure Irratia, Irulegiko Irratia eta Xiberoko Botza; beraien programazioaren %80 lau irratiek elkarturik eskaintzen dute, eta gainerako %20 tokian tokiko gaiekin osatzen du irrati bakoitzak). Ipsos ek Euskararen Erakunde Publikoak eskatuta 2006an
|
eginiko
ikerketaren arabera, Euskal Irratiak federazioa zazpigarren irratirik entzunena zen Ipar Euskal Herrian; eskualdetik eskualdera gorabehera handiak antzeman zitezkeen, hori bai: –Nafarroa Beherean katerik kontsumituena da, herrialdekoen %39k egunero entzuten baitu; BAM hirigunean, berriz, %3koa baino ez da haren sarbidea?
|
|
|
Jose Luis Aizpuru Euskal Irratiak federazioko erredaktoreburuak XX. Jagon Jardunaldian erantsi zuenez, ikerketa horren arabera Lapurdin %9koa da Euskal Irratien irismen maila, %22koa Zuberoan, eta, Ipar Euskal Herria orotara hartuta, biztanleriaren %11k entzuten ditu. Oraintsuagoko neurketetara etorrita, Médiamétrie enpresak 2013an
|
eginiko
neurketaren arabera Gure Irratiak eta Irulegiko Irratiak%5, 5 inguruko merkatu kuota lortzen dute biek batera Ipar Euskal Herrian: 14.000 entzule inguru bien artean (Salces, 2016:
|
|
|
Aipatu berri ditugun datu kuantitatiboetatik eta Salcesek (2016)
|
eginiko
ikerketa kualitatibotik (Euskal Herriko zazpi probintzietako 41 lagun elkarrizketatu eta euskarazko hedabideez duten iritzia eskatu zien) ondorio batzuk inferituko ditugu hurrengo lerroetan.
|
|
|
Salcesek
|
eginiko
elkarrizketetan (2016) euskarazko hedabideen lerratze politiko agerikoa aipatzen da oro har, tokikoetan izan ezik. Gainerakoen artean gehien aipatu direnei erreparatuz, ETB EAJren eragin eremuan kokatzen dute gehienek, eta Berria ezkerrekotzat eta abertzaletzat jotzen dute oro har.
|
|
|
gauez, ikus entzunezko edukiak gehien kontsumitzen diren momentuan, gazteek fikzioa eta entretenimendua gura dute, eta arlo horietan urria da euskarazko eskaintza. Arlo horiek garatzeko, gainera, diru asko behar da, eta hor euskarazkoek desabantaila handia daukate telebista kate handiekiko; Astigarragak (2011)
|
eginiko
ikerketan, berbarako, ageri da batez beste EITBk Espainiako kate handiek baino sei bider aurrekontu txikiagoa daukala fikziozko telesailak ekoizteko.
|
|
|
Hiru errealitate horietako bakoitzak ezaugarri berezko eta propioak izanagatik, prentsari dagokionez elementu komun bat dute guztiek: Euskal Herrian
|
eginiko
egunkari ez abertzaleak dira hegemoniko (El Correo, Diario Vasco, Diario de Navarra eta Sud Ouest). Hegoaldekoen eragin eremua probintzia da eta eremu zabalagoa hartzen du Sud Ouest ek, baina denek ere informazio lokala dute indargune, hortxe gailentzen zaizkio prentsa nazional euskaltzale/ abertzaleari.
|
|
|
Egaña, Zuberogoitia eta Bidegainek gazteekin
|
eginiko
ikerketan (2015) maiz atera zen kontu hori: gazteek ia ez dute euskarazko tokiko telebistarik kontsumitzen, haien ustez berauen estetikak eta ikus entzunezko hizkuntzaren erabilerak ez dituelako betetzen bete beharreko gutxienekoak(, hain gaude ohituta 10 minutuan 500 plano ikusten ezen epe horretan 50 jartzen dizkigutenean guretzat hori mantsoegia baita?, dio ikerketa horretan jasotako gazte baten lekukotzak).
|
|
|
Alberto Barandiaran Hekimen eko zuzendariak antzeko irismen zifra (%8) aipatu zuen Eusko Legebiltzarrean 2016ko martxoaren 9an
|
eginiko
agerraldian: –Inkesta soziolinguistikoaren arabera, 714.000 dira 16 urtetik gorako euskaldunak gehi gaitasun nahikoa duten ia euskaldunen multzoa.
|
|
|
Honen harira, Euskararen Erakunde Publikoak 2006an Ipar Euskal Herrian
|
eginiko
ikerketan atentzioa ematen duen datu bat ageri da: –Euskal Irratien entzuleen %75 baino ez zela euskalduna, Euskadi Irratiaren kasuan %69ra jaisten zela entzule euskaldunen proportzioa, eta Gaztea pizten zutenen %54k baino ez zekiela euskaraz?
|
|
|
Zeruko Argiaastekarian artikulu mordoxka idazten zuten teatroaz eta beste anitz gaiez Tolaretxipik, Saizarbitoriak, Letek, eta Beobidek. Horrela bada, Leteri
|
eginiko
elkarrizketa batean honakoa izan zen kantari, poeta eta antzerkigilearen erantzuna:
|
|
|
Ez ziren gelditu erantzunik gabe Leteren hitz haiek ez eta ordura arte
|
eginiko
euskal teatroarekiko beste batzuk gogorxkoagoak zirenak. Piarres Larzabalek 1965eko ekainaren 25ean eman zuen Donostian hitzaldi bat Gure Pastoralatitulupean.
|
|
2016
|
|
|
Igerabidek, oro har, ipuinei egiten die erreferentzia bere lanetan, zehazki amandre ipuinei eta bere onurei. Amandre ipuinak honela definitzen ditu, bihotzetik bihotzera, ahotik belarrira, izakeratik izakerara
|
eginiko
elkarrizketa eta zubitzat jo genitzake? (1993: 12).
|
|
|
jaio den haur guztiri, gurasoen naziotasuna zena zela ere (ik. kontu hauetaz luze Álvarez 2006). Horregatik bertakoago edo den populazioaren artean, euskara ulertzaile kopuruak taulan agertzen ditugunak baino are altuagoak dirateke ziur (5 bat puntu inguru altuagoak, oro har behintzat, uste dugu guk
|
eginiko
ikerketan agian laster amaitu argitaratzeko aukera ere izango duguna).
|
|
|
Balirudike bi modu nahikoa desberdinetan
|
eginiko
bi galdeketa lan hauetatik eratorritako datuak nahikoa bateragarriak direla, eta seguru asko hala nahikoa fidagarriak bere horretan. Eta ez lirudikeela lekuz kanpokoegia jotzea% 58,48koa ulertzaile proportzioa, zertxobait ulertzen dutela aitortzen duten% 78 eta ongi edo nahikoa ongi ulertzen dutela aitortzen duten% 45 herritarren arteko kopurua?,% 58,48 horiek jotzen badute bere burua ia euskaldun dela ia euskaldun alfabetatu, alfabetatu gabe edo pasibo.
|
|
2018
|
|
|
Izan ere, alda bidean den auziari buruzko jarrerak jaso nahi izan dira, funtsean norabide nagusiaz gogoeta egiteko. Hiztunok eta azterketa honetan inkestatuak izan direnek ere berdinez dugu hizkuntza matematikoki erabiltzen, baina ez kaotikoki ere, eta horregatik uste dugu iker saio honetan
|
eginiko
hurbilketa mesedegarria dela aztertu nahi den egoera ezagutzeko.
|
|
|
Gogora dezagun hiru lagin desberdinekin
|
eginiko
lana aurkeztu dugula: 1) goi mailako aditu batzuk; 2) batxilergoko irakasle batzuk; 3) unibertsitateko gradu ikasle batzuk.
|
|
|
8 Pertsonaiak zazpi izatea, noski, ez da kasualitatea, eta zazpi probintziei
|
eginiko
keinua dateke.
|
|
|
Han publikatu ziren Orixeren poema solte, poema liburu (Barne muinetan besteak beste) eta itzulpen guztiak, baina adierazgarria da tomoaren titulura Euskaldunak ekarri izana; dudarik gabe, beste poema eta liburuekiko nagusigoa adierazten du. Horretaz gain, tomoaren hitzaurreaz aparte (non nahiko luze hitz egiten duen Euskaldunakez), poemari beren beregi
|
eginiko
bi hitzaurre argitaratu ziren, lehen argitalpenekoa, eta argitalpen berrirako beste bat, hau ere Orixerena. Azken honetan batez ere espainierarako itzulpenaz jarduten da.
|
|
|
Orixeren Euskaldunak obraren gainean zentsura frankistak
|
eginiko
irakurketek euskal literaturako zentsura kasu aberatsenetako bat osatzen dute. Nahiz eta azkenean haren argitalpenean ez zuten eraginik eduki, obra beraren inguruan garai ezberdinetan egindako interpretazio anbibalenteek asko esaten dute obraren (eta haren harreraren) inguruan, testuinguru sozialaren bilakabidean, eta zentsura sistemaren arbitrariotasunaren inguruan.
|
|
|
Estatu mailan zentsuraren ikertzaile ezagunena den Manuel Abellan ek (1980: 84)
|
eginiko
ikerketen emaitzen arabera, zentsuraren arreta gehien izan zuten genero literarioak eleberria eta antzerkia izan ziren, irakurle gehien bil zitzakeen generoak zirelakoan; aldiz, genero lirikoak, gutxiengo ilustratuaren generoa izanik, zentsuraren arreta gutxiago izan zuela esan zuen, zentsura fitxen kopuruen eta edukien emaitzetan oinarriturik. Edonola ere, geroztik Luz Montejo Gurrutxaga (1998:
|
|
|
Arestiren idazlanek zentsurarekin izaniko harremanaren gaian sakontzeko, lehenik, Arestiren bigarren garai honetako testuak hartuko ditugu aztergai, poesia errealista sozialeko aro horretako testuetan gauzatu den Gerra Zibilaren eta gerraosteko 25 urteko Francoren bakearen inguruko diatriba pertsonalaren berri azaltzeko. Bigarrenik, 1975 artean Euskal Herriko gertaera politikoez bere poesian
|
eginiko
harrera eta hausnarketa hartuko dugu mintzagai. Eta neurri apalean bada ere, azkenik, Arestik Celso Emilio Ferreiro(), Salvador Espriu() edota Manuel Mana() poetekin partekatu zituen esperientzia biografiko eta literarioak, nahiz jarrera hartze linguistiko eta kulturalak ere gogoan hartuko ditugu, aurretik aipaturiko Otero eta Celayaren testuetan mamitzen ez diren kidetasunak aurki baitaitezke Estatuko literatura gutxituen artean eta horiek zentsurarekin izaniko harremanei dagokienez.
|
|
|
XX. mendeko euskal idazlerik aipagarrienen artean dago Gabriel Aresti, bere poesiagatik bereziki, baina antzerkia, eleberria eta kazetaritza ere landu zituen. Euskaltzaindiaren baitan izandako eraginak haren izenaren ospea hedatu du, eta oro har euskal kulturaren alde
|
eginiko
lan nekaezinak ere bai. Bere garaiko gizartean ere, Arestiren itzala handia zen, baina Euskal Herrian gertakari politikoen abiadak ez du poeta eraginik gabe utziko.
|
|
|
Eta gainera ziklo osoa badagoela jada presente Mailu batekin biola batekin liburuan. Han dugu" Euskal Harria" deituriko poema, han" Harri eta herri" deitu duena, eta han" Harrizko herri hau" lanari
|
eginiko
aipamena. (2016:
|
|
|
Horren froga moduan aipa litezke Arestik
|
eginiko
egile katalan eta galiziarren itzulpenak, Gabriel Arestiren lanen bildumako Itzulpenak (I, II) alean argitaratuak (1986). Egile horien artean Manuel Curros Enrfquez, Alfonso Castelao, Valentin Paz Andrade eta Frai Marcos da Portela galiziarrak daude.
|
|
|
Bestalde, aspagarriak dira bai testuaren eraketan hipotestu erlijioso guztiz familiarra (aitagurearen otoitza), bai eta hari gehituriko hipotestu literario kultua, literatura katalaneko ondaretik mailegatua (Ramisen Lucrecia antzerki lana). Arestik egiten duen testuartekotasunaren erabilera irudimentsuaren lekuko gardena da testua, protagonista bortxatuaren larritasunaren bidez adieraztea lortzen du frankismoaren azken urteetako errepresioaren gogortasun areagotuak Euskadiko gizartean eragiten zuen oinazea, diktaduraren aurkako borrokan lagun dituen kideei
|
eginiko
otoitz gisan formulatua.
|
|
|
Zentsoreen ezagutza mugei erronka egitea bilatu zuen, haien lana zailtzea eta begi lausoa sortzea, baina baita errealitatearen konplexutasuna eta bere baitan sumatzen zituen paradoxak adieraztea ere. Izan ere," gehiengo zabala" rentzat
|
eginiko
poesia bazen ere, Arestik ez zuen bere testu hoberenetan poesia merkea egin. Celaya edo Oterok bezala, errealitateari erreparatzerakoan ez zeukan begirada ironikoa ekiditerik, eta bere irudimen poetikoak poema landuak, estetikoki iradokitzaileak eta kultuak idaztera eraman zuen, zaletasun sinbolista anglo saxoiaren miresmenak luzaz iraun baitzuen bere baitan.
|
|
|
Historialariek bildutako datu horien oroimen herrikoiak bere modura gorde eta moldatu ditu gertaera lazgarri horiek. Herritarrek beren burua gerizatzeko
|
eginiko
ekintza horretan emakumeen partaidetza azpimarratzen da, baina jarraian hurrengo ahapaldian esaten da Arestiren garaiko euskaldunak epelegiak direla, eta horren ondorio dela Bilbon ikurriñaren edo bandera errepublikanoaren ordez, bandera hori eta gorria jarrita egotea:
|
|
|
Zehatzago litzateke esatea Arestik iradokitzen duela euskaldun herritarrek alemaniarren aurka eginikoa Gernikaren mendeku gisa aipatzen duela. Halere," Eskribitzen badaustazu" testu honetan bezala, Arestik euskal agintariek
|
eginiko
gerlaren memoriarekiko kontuak egiten ditu," epelegi" jokatu zutela deitoratuz, Gandesako nazioarteko brigadakoek ez bezala. Hor daude, bestalde, beste zenbait poemetan eginiko zeharkako aipamenak ere.
|
|
|
Halere," Eskribitzen badaustazu" testu honetan bezala, Arestik euskal agintariek eginiko gerlaren memoriarekiko kontuak egiten ditu," epelegi" jokatu zutela deitoratuz, Gandesako nazioarteko brigadakoek ez bezala. Hor daude, bestalde, beste zenbait poemetan
|
eginiko
zeharkako aipamenak ere. Esate baterako" Hautsa izanen duk"[" Te sera polvo" 5] poeman:
|
|
|
1967ko testuak alderatzen badira AGAren artxiboetatik Torrealdaik erreskataturiko testuarekin nabari da, poema ezabatuez gain, onartutakoetan zenbait lerro aldatuta daudela. Hala, Aitzol, Txillardegi edo Agirre bezalako pertsonalitateei edo ETA erakundeari
|
eginiko
aipamenak desagertu egin ziren.
|
|
|
Zenbait urte aurrerago Torrealdaik berak
|
eginiko
azalpen xeheagoetan (2014: 33) jasotzen da lehen txostenaren egilea Francisco Fernandez Jardon izan zela eta eragozpen handirik gabe eman zuela argitaratzeko baimena, gorriz markatu zituen 15 testuetako zenbait lerro aldatuz gero.
|
|
|
Arestik bazekien aldez aurretik liburuak baimena lortzeko zailtasunak izango zituela, eta horregatik azalpen gutun bat idatzi zuen, Torrealdaik osorik ezagutzera emana (2014: 34), non euskal kultura estatuak babestu beharreko ondare gisa aurkezten zuen eta bere lana ondare horren alde
|
eginiko
ahalegintzat aldezten zuen. Halere, Albizuren ezezko biribilaren aurrean, Arestik agintariekin negoziatzea hautatu zuen, eta Bizkaiko gobernu ordezkariaren laguntza izatea lortu zuen.
|
|
|
Juan Antonio Zarzalejos-ek bitartekotza egin zuen Gabriel Arestiren liburuaren alde Madrileko Ministerioko zerbitzuburu zen Faustino Sanchez Marin en aurrean. Sanchez Marini
|
eginiko
gutunean adierazitako arrazoien artean aipatu zuen Arestik gomendaturiko aldaketa guztiak egin zituela; baina, horretaz gain, bere gutunean erantsi zuen lerro batean adierazi zuenez," El tema te advierto que es delicado, y el hecho de que salga como sale lo considero una baza importante; ya me comprendes" (Torrealdai, 2014: 35).
|
|
|
Bere dohainen lekuko da, esaterako, euskarazkoan, esperantza, desesperoa eta esperanto hitzen arteko jokoa iradokitzen du; gaztelaniazkoan, aldiz, egunkariaren izenak, militarren burdinak, nahiz hierrok eta yerrok dituzten kidetasunez jokatzen du. Armen bidez
|
eginiko
okerrak badirela egunkari hori argitaratzen den lurraldean, dioskunez, gisa horretan egunkariaren eta errepresio frankistaren baliabideak armak direla eta haien jarduna ez dela zilegizkoa helarazten digu, bai eta bere hitzak zentsuratzen dituen burdina indarkeriaren metonimia dela:
|
|
|
Kantu horrek guda frontera igorria den soldaduaren egoeraz dihardu, hark maitaleari
|
eginiko
gutun baten itxurapean. Poemaren izenburua, hortaz," Si me quieres escribir" koplen gisan eratua da, beste izen batez" El frente de Gandesa" ere ezagutzen den Errepublika garaiko kantua.
|
|
|
483). Horregatik adierazgarri da Arestik hartu zuen asmo sendoa urte horietan gertaturikoaren lekukotza emateko, zeren norbere oroimenaren iraupena bermatzeko
|
eginiko
ahalegin hori galtzaileen kolektiboari zutik eusten dion duintasun eta erresistentzia elementua da. Horretan dira lagungarri lekukoen adierazpenak, artelanak eta fikzio literarioak, zeren irabaztunen jomuga da eragindako errepresio sistematikoaren frogak eta diskurtsoak deuseztatzea, bakearen ekarpenaren balioaz ezabatuz iragana.
|
|
|
Arestiren poeman gerraosteko menuari
|
eginiko
zehar aipamenez gain, testuan, Arestik ahapaldi gehienetan" El frente de Gandesa" koplen edukiari ateratzen dio oihartzuna. Errepublikazaleen koplek Gandesan 1938ko uztailaren 25ean izandako borrokaldiaren berri ematen zuten, nazioarteko brigaden kemena eta irmotasuna ospatuz.
|
|
|
Horretan guztian ahozkoaren anonimotasunak ere izan zuen garrantzirik. 50etatik aitzinera, Iparraldetik Hegoaldera hurbilduriko diskoei Mixel Labeguerie, Ximun Haran' 9eta Jorge de Riezuk (1948), Aita Donostiak (1921), Resurreccion Ma de Azkuek(;) eta bertzek
|
eginiko
aurre bilketa lanari eskerrak, anonimoa zen komunitateari eskaini zitzaion corpusaren zati baten egiletza. Horrek berak ekarri zuen corpusak lagundurik proiektatzen zen komunitate ideiak izan zezala eraginik kolektiboaren osaeran.
|
|
|
" Bere eleberria doidoia bukaturik, Mirande konturatu zen, euskaldunen eta apezen zentsuragatik izuturik, ez zuela inork ausartu nahi izango argitaratzera". Izan ere, Miranderen adiskideak gogora ekartzen ditu sei urte lehenago Miranderen poema batzuk erotiko izango zirela abisaturik Lafittek, Mokoroak eta Chabagnok olerki horiek ez argitaratzeko
|
eginiko
ahaleginak. Edonola ere, Mirandek beste gutun bat bidaltzen dio Peilleni Haur besoetakoa argitaratzearen inguruan:
|
|
|
Edonola ere, kontu honetan bitxiena zentsore irakurleak Haur besoetakoa nobelaren gainean
|
eginiko
irakurketa da. Azalekoa inondik ere, zentsore irakurleak egiten duen argumentuaren laburpena nobelaren hasierari bakarrik dagokiolako eta, hain zuzen, Haur besoetakoa nobelan Mirandek maitasun harreman pedofiloa planteatzeari ez zaiolako inolako aipamenik egiten, ezta elkarren arteko sexu edo hurbilpen erotikoei buruz hitzik gaineratu ere, eta ezta amaierako suizidioaren kontuari ere.
|
|
|
Idazleak berak zehazturiko zati aski erotikoei edota argitaratzeko baimenaren ostean esandako" ez daiteke hain lizuna" (hain lizuna agian ez, baina lizuna dela berretsiz) horiek oso urrun geratzen dira zentsore irakurlearen ebazpenetik. Arestik nobelari
|
eginiko
hitzaurrean ere esplizituki zioen: " liburu honen gaia izutzekoa da" (Aresti, 1970:
|
|
|
Atzerrian kokatzen da kontakizuna eta bi planotan garatzen da; batetik, Giseleren istorioa dugu, haurdun gelditu ostean abortatzeko baimen bila hiru mediku kontsultatu, eta azkenik, abortatzea lortuko duen gaztearena; eta bestetik, berritsua deitu izan zaion pertsonaia ageri da tren geltokian eta telefono bulego batean hitz eta pitz, Giseleren gertakarien inguruko gogoeta ideologikoak plazaratzen dituena. Sarritan aipatu den bezala (Sarasola, 1975; Hernandez Abaitua, 2008), abortuaren aldeko" tesi eleberria" da Egunero hasten delako, eta Saizarbitoriak ere halaxe berretsi zuen 2007an
|
eginiko
berridazketako hitzaurrean: " Nobela abortuaren aldeko alegatu bat da abortua ilegala zen garaian idatzitakoabaina[...] ez da inondik ere panfleto bat[...] Egunero hasten delakon abortuaren aldeko jarrera argia da, esplizitua, zuzena eta ausarta, lotsagabea garai hartarako" (Saizarbitoria, 2007:
|
|
|
1969ko azaroaren 23an aurkeztu zen zentsuraren gordailura Egunero hasten delako eleberria, eta honakoa izan zen, oraingoan ere 19 irakurle zentsoreak, Jose Antonio Albizuk ziurrenik, egun bat beranduago
|
eginiko
txostena:
|
|
|
Zentsoreek irakurle gisa jokatzen zuten garrantziaz jabetzeko ezinbestekoa da zentsura txostenak xeheki aztertu eta literatur lanen inguruan nolako balorazioak burutzen zituzten jabetzea. Txostenok irakurriz ohar gaitezke zenbait euskal obra konplexuren gainean
|
eginiko
interpretazioak oso paradoxikoak izan zirela: Miranderen Haur besoetakoa (1970) edota Saizarbitoriaren Egunero hasten delako (1969) eta 100 metro (1976) nobelen gainean zentsoreek eskainitako irakurketak, esaterako.
|
|
2019
|
|
|
47 1803an, Juan Esteban Garmendiak berak eskuratu zuen etxea, gurasoek
|
eginiko
dohaintzaren bidez (IEA/ AA. 2666 kartoia, 17 zk.).
|
|
2020
|
|
|
Testuinguru horretan, hala ere, zaila litzateke euskal literatura pentsamolde tradizional eta kristautik kanpo irudikatzea, ordura arte
|
eginiko
ibilbideari behatuz gero. Nahiz eta Euskal Herria industrializazio prozesu betean egon, eta ondorioz, hirien hazkuntza eta gizartearen bizimodu zein ohituretan aldaketa nabarmenak sumatu, euskal hiriek ez zioten landa eremuarekin harreman estua zuten probintzia hiriburu izateari utzi, ez ziren ez tamainan ez izaeran metropoli handi bihurtu.
|
|
2021
|
|
|
Iraganean gutxi baziren ere, izan baziren euskal emakume poetak, baina ez zitzaien lekurik egiten historietan edota isilaraziak izaten ziren. Bazterketa horren arrazoiak argitzeko, Alvarez Uriak
|
eginiko
emakume idazleei buruzko artikuluan Nina Bayme iparramerikarraren iritzia dakar bere lerroetara. Haren iritziz, emakumeak hiru arrazoigatik izan dira isilaraziak:
|
|
|
Azken horren poesia gai bati erantzunez osatzen du, esaterako, Bitsa eskuetan liburuko pasarteetako bat" Gaza grisa"," Locus amoenus"," Ituna"," Piztuera" eta" Uraren estrata" (15) poemek osatua, Leteren hitzei erantzunez. Hark esana da" Lanbroaren beste aldean idatzirik dagoen halabehar itsua baizik ez da bizitza" (15) eta Meabek ere Leteren hizkera tonu liriko solemne bera hartzen du, bizitzaren esperientziaren ondorioa hustasuna dela aitortzeko oiartzuarrari, hark ohi zuen bezala, egunari
|
eginiko
aipamen ondo ekarriaz:
|
|
2022
|
|
|
Lan horren aitortza jaso du, hain zuzen ere, aurten Muñozek Bizkaiko Foru Aldundiaren eskutik. Izan ere,
|
eginiko
lanaren garrantzia begi bistan jartzeko, Skolastikako zuzendariari Bizkaiko Foru Aldundiak Berdintasunerako Zirgari saria eman dio 2021ean. Aitortza bera egin dio Miren Agur Meabek Skolastikari, Espainiako Sari Nazionala jaso zuen Nola gorde errautsa kolkoan (2020) poesia liburuan," Deserriratuaren body artea" poema Josune Muñozi eskaintzerakoan.
|
|
|
taberna eta sindikatu giroetako mari mutilenak, oso maskulinoak; mari mutilak dituen bikote harremanak femme batekin edota lesbiana batekin, maitatzen irakatsi dion emakumearekin, Theresarekin; eta bukatzeko, gizona izan daitekeen baina oso femeninoa den pertsonarekin. Nobela honetan, genero ikuspegitik
|
eginiko
ikerketa diakroniko batek oso geruza eta ñabardura esanguratsuak emango lituzke generoa nola eraikitzen den ikusteko, denak ere heteronormatik aldenduak diren harreman guztien bidez.
|
|
|
Esku arteko ikerketa hau doktorego tesi baten barnean
|
eginiko
ikerlana da, eta Hegoaldeko Lehen Hezkuntza irakasleen eleaniztasun usteak ikertzen dira euskara izanik erdigune. Honako ikerketak, beraz, irakasleen usteak izango ditu ikergai, ondorengo bost ezaugarriak izanik arretagune nagusi:
|
|
|
lehenengoa, norberak bere buruari aitortutako euskara, gaztelera, ingeles, eta frantses mailei loturiko usteak; bigarrena, lau hizkuntza horiekiko, norberak hizkuntza bakoitza ezagutzeari ematen dion garrantzia; hirugarrena, hizkuntza bakoitza ikasterako orduan, norbanakoak egozten dion zailtasun maila; laugarrena, online galdetegi bidezko datu jasotzea izaki, irakasleek inkesta betetzerakoan egindako hizkuntza hautaketa (euskara, gaztelania eta ingelesaren artean); bosgarrena, hizkuntza jakin bat hautatu izanaren arrazoia. Luze gabe, ikerketak asmo du eleaniztasunaren, usteen eta euskararen bueltan
|
eginiko
azken ikerketak ekartzea, testuinguruan jartzea eta honako ikerketa ondorioekin zubi lanak egitea.
|
|
|
Honako atal honetan, ikergaiari buruzko nozio eta ikuspegi orokorrak ekarriko dira. Horiek guztiak eleaniztasunaren talaiatik eginak izango dira, alde batetik, nazioarteko ikuspegiak eta boladan diren ekarpenak Euskal Herrira ekartzeko eta, bestetik, gurean bertan
|
eginiko
azterlanen ondorioak hedatzeko. Hein berean, euskararen egoera soziolinguistikoari men egin eta berau ikergune dituzten lanak aztertuko dira; halaber, Hegoaldeko testuinguruan egindako ikerketa izaki, Euskal Autonomia Erkidegoko (EAEko) eta Nafarroako Foru Komunitateko ekarpenei egingo zaie bereziki so, eleaniztasunaren, euskara eta jarreren, usteen nahiz egoeraren azterketa kritikoa egiteko.
|
|
|
Ikerketak ikerketa, mamitsua da euskararen erabileraren eta ezagutzaren artean HUHEZIn
|
eginiko
ikerketa, bertako Hezkuntza fakultatean binomioaren arteko oreka zertan den ikertu baitute (Garcia et al., 2017). Ikerketa ondorioen artean, honakoak dira esanguratsuenak:
|
|
|
Lehen eta Haur Hezkuntza esparruetan
|
eginiko
ikerketa honek, galdetegiaren hizkuntza hautatzeko aukera eman dio parte hartzaileari: euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez.
|