|
2000
|
|
|
harreman zuzenetan oinarritutakotaldea bata, eta halako harreman zuzenetan oinarritu gabe bitartekotutako harremanetan oinarritzen den taldea, bestea: hauxe litzateke irudikatutako komunitatea.Garrantzitsua da esatea, bestalde, oinarri ezberdina izan arren, bi talde mota horiektalde nortasun bera
|
eduki
dezaketela.
|
|
|
Astebete konposatua1999ko udaberrian zehar osatu zen. Behin egunkarietako ale guztiak eta ETB1 zeinETB2ko emanaldi guztien grabazioa eskuetan genituela, bakoitzaren
|
eduki
analisiariekin zitzaion, horretarako diseinatutako fitxa batean oinarrituz. Egunkarien kasuan, artikulu guzti guztiak hartu genituen kontuan (hamar milatik gora), eta bakoitzarenpisua ponderatu ondoren (Budd eskala baten bitartez), hauexek neurtu genituen:
|
|
|
EL MUNDO DEL PAIS VASCO, ELPAIS DEL PAIS VASCO eta SUD OUEST. Azken hauen kasuan azterketarako erabili ditugun unitateak, ez dira artikulu guztiak izan, Euskal Herriarekin nolabaiteko lotura zutenak soilik baizik (batzuk, kanpokoedizio osoan argitaratu arren, Euskal Herriko berri ematen dutelako, eta beste batzuk, Euskal Herriarekinzerikusirik
|
eduki
ez arren, bertako edizioan sartzen direlako). Horrek esplikatzen du egunkari horiekazterketaren zati batzuetatik kanpo geratu behar izatea.
|
|
|
Gainera, hau ez da soilik gertatzen Euskal Autonomia Erkidegoan jazo diren gertaera eta auziekin, ezta hor soilik eragina dutenekinere: Euskal Autonomia Erkidegoan gertatua, nahiz eta Nafarroan eragina
|
eduki
, ez daalbiste kategoria iristen.
|
|
|
Haurrak eta nerabeak
|
eduki
biolento eta desegokietatik babesteko neurriakhartu beharra: programen seinalizazioa, ordutegiaren araberako mugak...
|
|
|
Gizarteak ez du elebidun funtzionatzen, gizarteak ez dakizki euskara eta gaztelania edo euskara eta frantsesa; horixe da errealitate gordina. Hego Euskal Herriko erakunde publikoak (Jaurlaritza, Gobernua, Aldundiak, Unibertsitateak) ozta ozta heltzendira eredu elebidunetara, publikoari eskaintzen dizkieten
|
eduki
idatziak kontuanhartuta; eredu mintzatuetan eta abarretan, ostera, ez. Are gizarte egoera kaxkarragoa
|
|
|
Apirilaren 30ean, Politika sailean, Bilbon jatorria
|
eduki
eta izenperik ez daramanartikulu batek ikusi zuen argia. Tituluan hauxe irakurri dugu:
|
|
|
Alabaina, kasualki, aparteko oinarri administratiborik
|
eduki
ez arren, TrebiñoAraban integratzen du egunkariak.
|
|
|
Ezagunak dira, era berean, Nafarroen arteko harremanak, nola politikoak hala erlijiosoak. Ezagunak dira, jakina, lurralde guztietakobertsolarien arteko harremanak, plazarik plaza ibiltzean; ezagunak, baita, hegoaldekoapaizak iparraldean misiolari; ezagunak iparraldeko euskaltzaleak hegoaldean irakasle... Batasun politiko administratiborik ezaren gainetik, Euskal Herriak (Euskal Herriek) beti
|
eduki
izan du (dute) lotura historikoa, lehen lehenik hizkuntzari, erlijioari etakulturari atxikirik, gerora ekonomian sustraiturik, eta modernidadean politikanerroturik.
|
|
|
Maparen balio estrategiko horretaz, aspaldian konturatu ziren bai Estatuak berak, bai estaturik gabeko herriak ere. Maparen balio erantsia aspaldian ikusi zuten bailurralde bat bere menpe zeukan botereak, bai botererik
|
eduki
ez arren bere eremupropioa eraiki gura zuten herriek ere. Eskoletan, estatu eskoletan zein estatubakoeskoletan, mapak leku apartekoa du.
|
|
|
Era berean, utopia eta politikagintzaren arteko harremanaz zerbait esango dugu, politikagintzaren kontzepzio baten alde eginez, baina utopiaren zeregina inondik ere ukatugabe. Azkenik, aurretik burututako planteamenduen puntu ahulez, mugez eta horiekpraktikan
|
eduki
ditzaketen funtzioaz hitz eginen dugu.
|
|
|
hitza lege supremo eta eternala izendatzeko erabiltzen omen zen. Iraultzekin batera, estatu nazio modernoei egokitutako eta burujabetasunaren ondorio den legeari deitu zitzaion ?konstituzioa?.Frantses ereduaren kasuan, termino honek izaera dinamikoagoa
|
eduki
du, zentzupolitikoagoa; Estatu Batuen kasuan eta baita ingelesenean ere, funtzionalagoa.
|
|
|
Baina ez bakarrik filosofian, beste gizarte zientzietan ere baizik. Pedagogian, harantzago joan gabe, batxilergoan Zuzenbidea ikasgai gisa sartzeak ekarrikolituzkeen onuren inguruko eztabaidak laster
|
eduki
dezake ondorioa gurean, epe labur batean nahitaezko irakasgai bihurtuz.
|
|
|
Ez dut uste puntu honi ezezko biribilik emateak ondoren datozen ideien ukazio erabatekoadakarrenik. Hala ere, hemen lantzen ari garen gaia gainditu arren, eztabaidagai interesgarritzat jotzendut, filosofiarako
|
eduki
ditzakeen ondorioak kontuan harturik.
|
|
|
Bada, gure ustez, kasu horretan, eskubidea lurraldearena izatetik herritarrena izatera pasatzen da. Egon daitezke60.000 nafar estruktura berri horretan parte hartu nahi dutenak, nahizgehiengoak parte hartu nahi ez izan, eta etorkizunezko egituraketa horretan herritarhoriek eskubidea
|
eduki
lukete parte hartu ahal izateko.
|
|
|
Eta hori gainditzeko ahalegina egitea beharrezkoa da. Hala ere, jeltzaleontzat, etorriko den Euskal Herri subiranoan, bere lurralde guztiek eta herritarguztiek
|
eduki
lukete parte hartzeko aukera. Gertatzen dena da, Espainiakolegerian hori martxan jartzeko oztopoak dauzkagula.
|
|
|
Dena dela, oro har, guk filosofia bat daukagu: ez dioguhainbeste garrantzi ematen Estatuek gure eskubideei egiten dieten errekonozimendu ezari, bai ordea guk
|
eduki
dezakegun izateko eskubideari eta hori martxan jartzeari. Eta filosofia horrekin planteatzen dugu Iparraldea eta Nafarroako egoera, hala nola Arabakoa (zenbait zonalde urbano) eta abarrekoa; izan ere, antzeko fenomenoa eduki baitezakegu horietan.
|
|
|
ez dioguhainbeste garrantzi ematen Estatuek gure eskubideei egiten dieten errekonozimendu ezari, bai ordea guk eduki dezakegun izateko eskubideari eta hori martxan jartzeari. Eta filosofia horrekin planteatzen dugu Iparraldea eta Nafarroako egoera, hala nola Arabakoa (zenbait zonalde urbano) eta abarrekoa; izan ere, antzeko fenomenoa
|
eduki
baitezakegu horietan. Guk mahaigaineratzen duguna, atxikimenduaribidea emango dion planteamendua da, hots, eskema bat lortzea non herritarrek etalurralde guztiek sartzeko eta parte hartzeko aukera edukiko duten.
|
|
|
ez da errealitatean lurrera erortzea, baizik eta, zalantzarik gabe, nork bere buruari izate osoan kitzikadura etaemoziozko uhin indartsuak sentitzen uztea. Bihotza eta gogoa presio indartsu horren mendean leher ez daitezen, zangoak nahiko malgu eta sustraituta
|
eduki
behardira, eta, pozaren pozaz salto egiten, utzi behar zaie, gehiegizko kitzikaduraadierazi eta deskargatzeko.
|
|
|
Jokabidearen, oroimenaren eta arretaren norabiderako eta antolaketarakoarauak eskaintzen dituzte; honek, subjektuak bere buruaren, atxikimendu irudien eta bien arteko erlazioen inguruan
|
eduki
ditzakeen ezagutza jakinbatzuk eskuragarri izatea erraztu edo murriztu dezake.
|
|
|
Europarrek ez zuten praktikoki protagonismorik
|
eduki
fundazioko hamarkadahonetan. John Howels (Howels, 1968) eta Ronald Laing bakarrik nabarmenduziren, Ingalaterran.
|
|
|
b. analisiak ageriko
|
eduki
baten azpiko egituren moduan aurkitutako fantasia
|
|
|
Gabezia egoera honekindepresioa leherrarazten da: objektu hori
|
eduki
nahi izateko, fantasia etailusioaren planora itsatsita geratzen gara, eta hau errealitatera aktibokiegokitzea galarazten duen defentsa mota bat da, ez baitago horren irakurketaegokitzailerik. Estereotipoari mesede egiten dion egokitzapen pasiboaz arigara.
|
|
|
Honi dagokionez, Anzieu k talde transferentziak
|
eduki
dezakeen arazoa sistematizatu du, eta zehaztu ere zehaztu du, giza lotura orotan zirkulazio fantasmatikobat dabilela ekintza prekontziente gisa; eta hau, gizabanakoen mehatxu eta desirainkontzienteen irudimenezko betearazpenen ahalegintzen da? (1986,202 or.). Honek osatuko luke transferitutako edukiaren iturria, eta beraiekmarkatutako indarra eta zentzua norabide horretan doa.
|
|
|
Hala ere, oroitzen naiz ikusi nuela Monzon-ekin Donibane Lohizunen, 1971ko Pazkoz, gure lehenbiziko Aberri Egun publikoan: debekatua zen, eta ondoriozistiluak
|
eduki
genituen poliziarekin, baita Enbatako buruzagi zenbaitek auzi batirailean.
|
|
|
Liburu hark
|
eduki
zuen efektua, umetan gurasoek erosi zizkiguten. Forjadoresdel Mundo Contemporaneo, izeneko liburuekin (bilduma osoa genuen etxean, lauliburuki) izandakoarekin bakarrik konpara dezaket, non. Vidas Ejemplares?
|
|
|
Orozkoko Untzueta mendiko gazteluan jentilak bizi ziren, eta herri osoa ikaran eizeukaten, neskak bahitzen zituzten-eta. Behin Olabarri Handiko neska hartu zuten, gaztelura eroan eta han burdinazko ateaz itxita
|
eduki
. Haren nebak haraino joanzirenean, neskatoak salatu zien jentilek lo kuluxka egiten zutela eguerdian, eta orduanetortzeko berriz.
|
|
|
Hemengo kultur gaiak, hemengo errealitateak, osagarri modura hartzen dituzte Espainiako edo Frantziakobeste osagarri anitzekin batera. Euskal Herria ardatz hartzen dugunontzat, aldiz, gurenortasunaren ezaugarri edo gene modura kontsideratuak izaten dira hemengo gaiak.Guretzat, euskal kultura
|
eduki
ala ez, hil ala biziko auzia da.
|
|
|
Ez zaigu komeni bakoitzaren kultura Euskal Herriosoaren miniatura gisa antolatzea. Ikuspegi zabala eta osatua
|
eduki
behar dugu, ordea, gure jakinduria partikularra maila orokorrean erabiltzeko garaian.
|
|
|
Gaurtik aztertuta, ordea, frogatuta daukagu bai irudi, bai teoria ugari eta ez gutxitan interesgarri eta aberats batzuk zabaldurik ere, erabilidituzten egiturak, mentalak izan direla fisikoak baino gehiago, neurtu ezinezkoak, errealitatearekin lotura zehatzik gabekoak. Horiek ere ezin ditugu
|
eduki
nortasunaren, banakoa edo multzokoa, eta gure kulturaren oinarri.
|
|
|
Iruditzen zait, ordea, Leturiarenegunkari ezkutu horrek oraindik ezkutua izaten jarraitzen duela. Hor daude bilduta 50.lehen urteetan hemen erreferentzia handia
|
eduki
duten eta gure belaunaldiarentzaterabakiorrak izan diren argi batzuk, gai eta kezka bizi batzuk. Existentzialismoakhemen izan zituen koloreak, zailtasunak.
|
|
|
Existentzialismoa aipatzen denean, Kierkegaard aipatzen da beti. Existentzialismoak gure artean
|
eduki
duen presentzia aipatu nahi denean, Txillardegi aipatzen dugu.
|
|
|
–Belatxe, an e halako e, harrobi zahar bat dago, eta han Belatxen, orain beleak hemendabiltza, baina lehenago belea hemen gutxi ikusten zen, beleak han egoten ziren, beno, hori izan da sasoia, Solluben ardia eta ganadu asko egon denean, beleak ona etorribeharrik ez du
|
eduki
, ze bertan edukitzen dute jaten eta, bada orain Solluben ez dagoezer, hara Belatxera joan, guztiz arrisku handia egon!, baina guztizko arriskua, inoiz joannaiz, eskola galduta ere, bele habiak egoten ziren han, ezta?, eta huraxe habia hartzeko?
|
|
|
Lanean
|
eduki
dugun helburua eta erabili dugun metodologia laburki azaldu eta ostean, hirugarren atalean abiapuntutzat hartu dugun testuaren transkripzioak egingo ditugu. Laugarren atalean, barietate honetako azentu sistemaren ezaugarri nagusiak laburbildukoditugu.
|
|
|
Bigarren moduluak, aldez aurretik, bere sarreran ager daitezkeen soinu guztiak, ezagutu? behar ditu, hots, hizkuntzaren soinu inbentarioa
|
eduki
behar du, baina, xehetasun honez lekora, haren funtzionamendua ez dago hizkuntza bakoitzaren menpe.Lortuko den ahots seinalearen kalitateari, prozesaketa linguistikoari legozkiokeenxehetasunak bazter utzita, erabiliko den ereduaren ontasunak eragingo dio. Gaur egunerabiltzen diren sintesi ereduetan lortu den kalitatea oso handia da; izan ere, zenbaitkasutan seinale naturaletatik zuzenki lortutako ezaugarriak dituzten elementu kateasistemari emanez gero, seinale sintetikoa eta naturala ez bereizteraino hel daiteke.
|
|
|
Hori dela eta, alofonoen inbentarioa ia fonemen inbentario hutsa da; alofonoakbakarrik hartuko dira kontuan, datu basearen inplementazio zehatzak behar duenkasuetan. Esate baterako,/ n/ fonemaren kasua berriro hartuta, belare gisa egitendenean, belarizatze honek soinuaren iraupen osoa hartzen duela kontuan hartuta, alofono belarea
|
eduki
da, zeren bereizi baititugu/ bokal n belarea/ eta/ bokal n ez belarea/. Aitzitik, belarearen eraginak soinuaren bigarren aldea bainohartzen ez duela erabakitzen badugu,/ n/ alofono bakar bat nahikoa izango da.
|
|
|
– Hiru silaba baino gehiagoko azentu unitateetarako ereduaren aplikazioa (unitateok azentu bigarrenkaria
|
eduki
dezakete). Modelatuaren azterketakazentu unitate luzeetan pultsu bat baino gehiago kokatu behar dugula adieraziko balu, modulu azentuatzaileak kontuan hartu luke eta azentubigarrenkaria txertatu.
|
|
|
Honela ikusten da, ezen monetaren eginkizunik nagusiena merkantziak berenartean homogeneo bihurtzea dela. Ezein dimentsio unitariok ezin du ondasunen dimentsio fisikoaren aniztasuna kontuan
|
eduki
. Fisikoki heterogeneoak diren produktuguztiek daukaten elementu komun bakarra, monetan duten adierazpen numerikoa da.
|
|
|
Ekonomialariekalokairuen hondoaren hipotesia baztertu dute. Beraiek egiaztatu dute ezen, epealdibakoitzean, sorturiko alokairuek (beren forma monetario edo nominalean)
|
eduki
gisaalokatuen edo soldatapekoen produktu korrontea dutela. Garrantzitsua da kontuanhartzea bankuek ez dutela inoiz alokairuen eduki erreala sortzen, beraren formanominal edo numerikoa baizik.
|
|
|
Behin albisteak jasoz gero, irrati emandegira bidaltzen ditu bere ahots propioaz. Irrati gutxi dira atzerrian berriemale asko
|
eduki
ditzaketenak, diru asko balio izatearen aitzakia aipatzen ohi delarik. Eskuarki, irratiak laguntzaileez baliatzen dira eskualdeko kronistak edukitzeko.
|
|
|
Behin partehartze guztiak aurretiaz erabakitako ordenan bildu eta gero, muntaia lan korapilatsuago bati ekin behar diogu (txolarte luzeegiak ezabatu, etab.). Honez gero saioaren iraupenari buruzko ideia bat
|
eduki
dezakegu. Azkenik, nahasketa egiten da, eta zintako sekuentziei diskoak edo estudiotiko loturak (une egokian eta gidoiaz bat) gainezartzen zaizkie, hau guztia bigarren zinta batean grabatuz.
|
|
|
Genero informatibo honetan irratilariarentzat iraunkorra dena da inportantea. Erreportaian gertaeren denboralitatea eta iragankortasuna narratzen da; dokumentala, ostera,, errealitatean sartzen da ezaguera orokorragoa eta iraunkorragoa
|
eduki
dezagun? (Cebrián, 1992, 218).
|
|
|
John Haslings ek esaten digun bezala (1980, 93), helburu entzuleria entzule modura iritsi edo atxiki nahi ditugun pertsonak dira. Irratibidean lehiakortasun handia dagoenez, kontzeptu hau puri purian dago; gainera, helburu entzuleriak eragin handia dauka irrati estazioak dituen edo
|
eduki
di tzakeen iragarleengan eta beren ekoizkinen salmentetan.
|
|
|
Azken hamabost urteetan batean eta bestean izandako entzule kopuruak aldakorrak izan dira, joera FMko estazioen irratsaioak entzutearen aldekoa izanik. Euskal Autonomi Erkidegoan, esaterako, honako entzule indizeak
|
eduki
ditugu 1984tik aurrera, CIES enpresak (1999, 7) egindako azterketen arabera (urtez urte eta milaka zenbatuta):
|
|
|
Irrati kateek kontu berezia
|
eduki
behar dute akulturazio fenomenoarekin (beste talde edo kultura batekin harremanetan jartzen denean gizatalde batean suertatzen diren aldaketak, batez ere goi mailako gizatalde txikiari nagusitzen zaionean). Ikur, ezaugarri eta sinbolo kolektiboak alde batetik, eta berezitasun kulturalak bestetik (hizkuntza barne, noski) onetsiak izan behar dira.
|
|
|
Informazio irratietan entzuleen indizeak emendatzeko, ezinbestekoa da albistearen zikloa aintzat hartzea. Notizien jarioa egiteko orduan, gogoan
|
eduki
behar da ziklo informatiboa. CIMOP izeneko enpresak RTVErentzat orain zenbait urte egindako ikerketan argiro azaltzen da zein den ziklo hori (Madinaveitia, 1989, 66):
|
|
|
Komunikazio prozesu hau ez da sinplea baina. Kate luzea dela esan genezake, elkarren ondoko iturri eta putzuz osatua; eta katemaila bakoitzak bitartekotza prozesurako funtzioa
|
eduki
dezake. Sistemen Teoria Orokorreko kutxa beltz en antzekoa da, bere input eta outputekin (Villafañé et alt., 1987).
|
|
|
–Informazio iturriak, egia esan, gertakariak beraiek dira, edo gertakarietako protagonistak?. Azken hau ere hagitz zabala izan arren, zer pentsatu eman behar digu, edozein kazetarik beti
|
eduki
behar baitu gogoan protagonisten hitzak lortzea, protagonista bera elkarrizketatzea edota gertakariak izan diren lekuaren irudiak eta argazkiak kausitzea; zeregin hau guztiz garrantzizkoa da, era horretan informazioa gertu gertutik eskaintzen baitiegu entzuleei.
|
|
|
Moles engana (1975) itzuliz,
|
eduki
analisia aplikatzen zaien mezu guztiek bi alde dituztela aipatu behar da. Mezu denotatiboa (esaten dena) eta mezu konnotatiboa (esaten den era) elkarrekin datoz iturrietarik heltzen zaizkigun informazio guztietan.
|
|
|
Iturrietatik beraietatik garatzen dira bi alor hauek, eta bitartekoak zenbat eta gehiago izan, hainbat eta fidagarritasun txikiagoa eman behar diegu informazioei. Kazetariek ongisko dakite zeinen garrantzitsua den hori, eta horregatik
|
eduki
behar dute hasieratik argi zer nolako iturriak nahi eta behar dituzten.
|
|
|
Informazio sorburu ditugunez gero, irratilari berriemaileek beti
|
eduki
behar dute gogoan albiste agentziak informazioaren oinarri eta hastapena direla. Abiaburu direnez gero, informazio horiek janztea ere komeni da apur bat baino ez bada ere.
|
|
|
Horrexegatik da baliagarria, nolabait esateko, beste hedabideen ahotsaz jabetzea. Hau esateak, alta, ez du kentzen, John eta Denise Bittner ek (1977) egiten duten bezala, zerbitzu honek
|
eduki
dezakeen arriskuaz ohartaraz dezagun: –In no way whatsover should this be used as a substitute for good investigative journalism?.
|
|
|
Hori gorabehera, entzunaldiak maizegi egiten badira, paranoiak sor daitezke irratilariengan. Hedabide honetako berriemaileek argi
|
eduki
behar dute, askotan ezin direla lehenak izan informazioak ematen, eta ez dutela zertan eman hedabide lehiakideek ematen duten guztia.
|
|
|
Autore batzuek, José J. Muñoz-ek eta César Gil-ek adibidez, prentsaurrekoak ere kontsideratzen dituzte iturritzat, nahiz eta hau eztabaidagarria izan daitekeen, zeren eta prentsaurrekoetarako deiak egiten dituzten pertsona fisiko edo juridikoak ere jo baitaitezke horrela. Nolanahi dela, era orokor batean, iturriak diren aldetik, irratilariak honi buruzko argitasun eta jakingarri batzuen berri
|
eduki
behar du. Lehenengo eta behin, esan dezagun azken urteetan gero eta prentsaurreko edo informazio zita gehiago eduki dituztela irratilariek, beste hedabideetako lankideek bezala.
|
|
|
Nolanahi dela, era orokor batean, iturriak diren aldetik, irratilariak honi buruzko argitasun eta jakingarri batzuen berri eduki behar du. Lehenengo eta behin, esan dezagun azken urteetan gero eta prentsaurreko edo informazio zita gehiago
|
eduki
dituztela irratilariek, beste hedabideetako lankideek bezala. Muñoz-ek eta Gil-ek (1986) aipatzen duten bezala, askotan horrelako deialdiak zaparradaka heltzen dira erredakzioetara (llueven sobre las redacciones diote); hots, irratilariari kosta egiten zaio batzuetan prentsaurreko baten hautua egitea.
|
|
|
Eta kontrola iturrietan sortu ohi da. Hori saihesteko, ez legoke gaizki, Ramírez-ek (1995) proposatzen duen bezala, hain boteretsuak ez diren iturriei aukera gehiago ematea edo gehiagotan aintzakotzat hartzea, baita hedabideei kontseilua ematea ere, zeinek norberaren agenda tematikoa
|
eduki
dezan.
|
|
|
(, machacar la noticia gaztelaniaz) da, hau da, entzuleen buruan datuak ongi finkatzea, hedabide honetan denbora faktoreak entzulea behin eta berriz estuasun edo aztoratasun psikologikoan jartzen baitu. Hori gerta ez dadin, irratilariek gogoan
|
eduki
behar dute Paul White-k esan ohi zuena: –Esan entzuleari esango diozuna, eta berriro esan, esan diozuna?.
|
|
|
irratitik ematen den informazioaren gutxieneko unitate estrukturala, zeina laburra, xehea eta formalki neutroa baita. Albistea informazioaren oinarrizko generoa da eta nahiz eta telebistako eta prentsa idatziko albistearekin ezaugarri komunak
|
eduki
(egiatasuna, berritasuna, gaurkotasuna eta interes orokorra), egitura desberdina dauka, segidan ikusiko dugun bezala. Bestalde, komeni da argi uztea, notizia informazioa dela beti, baina informazio oro ez dela beti albistez janzten (Merayo, 1992, 177).
|
|
|
Interesa: irrati albisteek giza interesa
|
eduki
behar dute. Albisteetako protagonista jendea denean, benetako interes eragingarria sortzen da.
|
|
|
Entzuleria: entzuleak
|
eduki
behar ditugu gogoan albisteak egiteko orduan, nork entzungo dituen alegia.
|
|
|
Albisteak hasiera hasieratik sortu behar du interesa, gero, arreta finkatu, eta azkenik egitura bat
|
eduki
behar du, entzuleari mezuaren ehunekotasun nahikoa birkonpontzen uzten diona.
|
|
|
Amaiera ez da beti beharrezkoa, baina egitea komeni da, albistea oso luzea denean. Amaierak elementu finko bat
|
eduki
behar du (zer) eta bestea aldakorra izan behar da (nor edo non), noiz galdegilea bazterturik, hots, aipatu gabe utzi ahal dugularik.
|
|
|
Albistegian, albistea zenbat eta nabarmenkiago agertu eta hedapen handiagoa
|
eduki
, hainbat eta garrantzitsuagoa da. Albiste bat nabarmentzen edo azpimarratzen duten enfasi elementuak, soinu laguntzak,, ebakiak?, lekukotasunak eta ahots aldaketak dira.
|
|
|
Adjektiboz beteriko estiloa, edo estilo loretutzat ezagutzen duguna, irratian erabili behar den estiloaren aurka doa. Gainera, adjektiboak, kazetariek
|
eduki
behar duten objektibitatea galaraz edo oztopa dezakete.
|
|
|
Aditzaren arlo honetan argiro
|
eduki
behar dugu era zuzena edo aktiboa hobea dela pasiboa baino. Hala ere, honek ez du esan nahi era pasiboa erabili behar ez denik.
|
|
|
Ondoko pasartea ere Paul de Maeseneer ek (1989, 38) argitaraturiko irrati eskuliburutik dago aterata. Guztira bost printzipio aipatzen zaizkigu, irrati idazkuntzan gogoan
|
eduki
beharrekoak. Irratibidean belarrirako idazten dugunez, hitz egingo genukeen moduan idatzi behar da, edo, hobeto esanda, guri entzutea gustatuko litzaigukeen bezala.
|
|
|
Espainiar Estatuan irratiak arrakasta handia izan du izarren sistemari esker, hots, Iñaki Gabilondo edo Luis del Olmo bezalako irratilari ospetsu eta dirudunei esker, eta horrek nola edo hala onerako eragina
|
eduki
du irrati programatzailearen langintzan. Telebistan beste horrenbeste jazo da, kate pribatuek telebista publikoari entzule asko kentzen joan direnetik, Franco jenerala hilez geroztik RTVE jaun eta nagusi baitzen.
|
|
|
Beraz, irratia eta telebista berrikitan garatu diren hedabideekiko lehian dabiltza, hala nola, sareen sarearekin, eta gorago aipatutakoekin. Horrek eragin zuzena
|
eduki
behar luke, irrati estazio bakoitzak programazioan edo horren inguruko langintzan diru gehiago inbertitzeko edo baliabide gehiago jartzeko orduan.
|
|
|
Irrati estazioak ahalegindu egiten dira identitate marka iraunkorrak ezartzen, programazio original eta ustekabekoaren bitartez emandegiak oinarrian etengabe entzuleria kuota garaiak
|
eduki
ditzan, horrela entzuleriaren rakingetan present egon ahal izateko. Panorama honetan bistakoa da lehenbizi ondo ezagutu behar dela irratiaren alorra, erradiografia zehatza eginez, estazioari ondoen dagokion programazioa testatuz, eta era horretan irratsaio eta unitate komertzial desberdinen arrakasta zein den finkatuz, baremoa sortuz.
|
|
|
Edukien arabera: konbentzionala edo tradizionala (irratsaio desberdinak dituena), berezitua edo irrati formula(
|
eduki
antzekotsuak ordu guztietan zehar)
|
|
|
7 Entzuleek edukien berri
|
eduki
ala ez faktorearen araberakoak: ohikoa (iragarria izandena) eta ustekabekoa (estazioak mezurik bidaltzen ez duenean).
|
|
|
irrati konbentzionala, alde batetik, eta irrati berezitua, bestetik. Irratsaio desberdinak dituen irrati tradizionala dugu lehenbizikoa; emisio ordu guztietan zehar
|
eduki
antzekotsuak dituzten irratsaioetan oinarritzen den irrati formula bigarrena.
|
|
|
Irrati orokor europar honen ezaugarri nagusia, ezbairik gabe, tartekatzen diren
|
eduki
eta generoen dibertsifikazioa da. Josep M. Martí-k (1990) programazio orokor hauen kontzeptualizazioan sakondu du, ondokoa aditzera emanik:
|
|
|
Eduki orokorrek leku emango diete
|
eduki
–hiperberezituei?, eta programazioko horma hilobiak agertuko dira. Euskarri berriek eskainiko dituzten programazioak ondoko irizpidearen arabera burutuko dira:
|
|
|
Irrati publikoak errentagarriak ez diren sektoreak baino hartzen ez baditu, bazterturik gera daiteke betiko eta zeharo subsidiarioa izateko arriskuan dago, komeni ez dena; are gutxiago, Euskal Herrian gizarte diglosikoan bizi garela kontuan izanik. Hortaz, Díaz Mancisidor ek (1994), zeharbidez bada ere, irrati publikoei esleitu zien programazio joeraren aurka (erabateko subsidiariotasunean murgiltzerainokoaren aldekoa zen), Euskal Irrati Publikoak orain arte
|
eduki
duen joera programatikoari ondo deritzot, entzuleria eskuratzeko lehian sartzea ezinbestekoa baita irrati publikoarentzat.
|
|
|
Irrati lokalak Euskal Herrian hiri, herri, herriska eta eskualdeen estaldura egiten duten irratiak dira. Entzuleria potentzial handirik
|
eduki
ez arren, populazioaren zenbait atalentzat propio edo nahita emititzen duten hedabideak dira.
|
|
|
Irrati lokalek molde edo izaera desberdinak
|
eduki
ditzakete zenbait faktoreren arabera; horrela, gure herrialdeetan bi faktore nagusi hartu behar ditugu aintzakotzat: hizkuntza (irrati estazio elebakarrak eta elebidunak) eta izaera (komertzial edo pribatuak, munizipal edo publikoak eta libre edo komunitarioak).
|
|
|
Izan ere, Estatu Batuetan, Kanadan eta beste herri garatu batzuetan gertatu den bezala, ikusentzuteko komunikazioaren esparruko hedabide sarea ongi osatzea garrantzitsua da. Katalunian udal irratiek duten garrantzia ezin erka daiteke Euskal Herrikoek dutenarekin, baina, zalantzarik gabe, aldizkari lokalen arrakasta ikusita, sasoia izan daiteke irratibideari hain loturik egon den herri honek irrati sare lokal garatuak eta hobetuak
|
eduki
ditzan.
|
|
|
Lehenik eta behin, esan beharra dago, programatzaileak ongi asko ezagutu behar duela irratiaren estaldurapean dagoen populazioa. Entzule eta entzulegai guztien ohituren gaineko datuak
|
eduki
behar ditu kontuan, estazioaren baliabide materialak eta giza alorrekoak ondo ezagutzeaz gain. Horrekin batera hedabideen kontsumoa eta lehiakide direnen estrategia programatikoei ere so egin behar die, bere burua hobeto kokatzeko.
|
|
|
Komunitate txikietan sustengu sozialak edo entzunkideen diru-laguntzak eta lanak kontu ekonomikoak baino garrantzi handiagoa
|
eduki
ohi dute irrati lokalen arrakastan.
|
|
|
batetik denboraldi luzeko programazioa egitea, udazkenetik udaberriaren amaiera arte; eta bestetik, laburra, udarako baino ez dena. Lehenbizikoan, entzuleek, Gabonetako eta Aste Santuko periodo laburretan izan ezik, ia ez dituzte beren ohiturak aldatzen, lantokian, bidaiak egiten eta etxeko ekanduak burutzen pasatzen baitute beren denbora; hortaz, programazioak aldaketa gutxi
|
eduki
ohi du.
|
|
|
Hala ere, bere horretan segituko duke irratiak, berehalako informazioa jasotzeko bitarteko bikaina den aldetik. Aldaturik eta teknologia berriei egokituz, baina gurekin eta gugandik hurbil, laguntasun uneak
|
eduki
eta informazio arina jaso nahi dugunerako. Multimedia sistemen heltzea, informatikaren aurrerakuntzak eta entzuleen eta merkatuen ohitura berriei egindako egokitzapenak atal berria sortzen ari dira irratibidearen historian.
|
|
|
Lehenbiziko ehun urteak paseak dira, 1887ko uztailaren 2an Guglielmo Marconi italiarrak harigabeko telegrafia berriaren patente britainiarra lortu zuenetik. Ehun urtez
|
eduki
dugu dibertimendua, hezkuntza eta informazioa irrati bidez. III. milurtekoaren atalasean 2.100 milioi irrati hargailu zeuden munduan eta telebistak egindako lehiakortasun bortitza gorabehera, irratiak burua makurtzeke dirau munduaren hiru eskualdeetan: garatuan, garabidekoan eta azpigaratu edo txiroan.
|
|
|
Horiek guztiak orokortutakoan, ene ustez, irratiari informazio eta musikaren bidea baino ez zaio geratuko beste mende batez irauteko. Seinale multimediatikoak jasotzeko aparatu aniztasuna ere garrantzitsua izango da, higikortasunaren aroan irratiak ere bere lekua
|
eduki
dezan. Genevan 1999ko urrian egindako Telecom azokan ikusi den bezala, jasoketa higikorrean egon daiteke irrati berriaren salbazioa, behin digitalizazioak ikusizkoaren esparruarekin bat egin ostean.
|
|
|
Baina, irrati digitalak beste onura handiagoak ekarriko dizkigu: irrati estazioaren irratsaioen seinaleak nahi beste kilometroz sintonizaturik
|
eduki
ahal izatea, alde batetik; eta irrati pantaila digitalari esker datu eta zerbitzu erantsiak jaso ahal izatea, bestetik.
|
|
|
DAB sistema sortu zutenek ondoko helburua zeukaten: irrati hedatzaileek, sare hornitzaileek, tresna ekoizleek, profesionalek eta administrazioek forum egokia
|
eduki
behar zuten DABek ematen duen soinu kalitate handiko sisteman oinarriak jartzeko eta soinu horren jasotze finkoa eta ibilkorra abiarazteko, horrela interferentzia eta multipath oihartzunei itzuriz.
|
|
|
Orduz geroztik, Real Audio estandarra nagusitu da Interneten audioaren esparruan. 1996ko irailean jada 10 milioi telekargarekin Progressive Networks en ekoizkinaren hirugarren bertsioa agertu zen, behin estereoaren estandarra lortzeko grina
|
eduki
eta Macromedia enpresaren Shockwave izeneko plug inarekin lehia bizian egon ondoren. Gogora dezagun Shockwave k soinu hobea zuela Real Audio 2k eta Streamworks ek baino; gainera soinu esteroa garraia zezakeen Shockwave k.
|
|
|
1999ko neguan estandarrak RAM memorian 128 megabytetan edukitzea eta ipintzen diren disko gogorrak 17 megakoak izatea, zeharo ongarria da baliabide multimediatikoak baliatu ahal izateko. Horrez gain, gaur egun Interneten zehar 9 Irratiaren norabide berriak bidaiatzeko ditugun abiadurak (RDSIren aukera abiada hirukoizteko) eta sarearekiko lotura gehiago eta luzeagoak egiteko zabaldu diren tarifa telefonikoen aukerak kontuan izanik, erraz kontura gaitezke zeinen etorkizun itxaropentsua
|
eduki
dezakeen irratibideak, agian hobe genuke irratia esan ordez audioa esatea, kanal berri honetan.
|
|
|
Ondoren, Torcuato Luca de Tena kazetari espainiarrak ABC egunkarian (XII) idatzitako testua duzu. Luca de Tena k ederto asko kontatzen digu zer nolako hasiera
|
eduki
zuen irratifoniak; giroan jartzen gaitu, asmakariaren garrantziaz jabearaziz.
|
|
|
Itsaspeko kable bat bota, hark izan ditzakeen trabatzeko arriskuak kontuan hartzeke? Eta zer nolako tamaina
|
eduki
zuen kableak, itsaso zabalean erabilia izateko. Ideiak ez zuen, ez bururik, ez hankarik:
|
|
|
Ideia hori, aipatu berri dudan enpresako goi exe erdialdean jo ez arren, asko hurbildu zena. Aparatu asko saldu ziren, eta Westingkutibo batek
|
eduki
zuen, H.P. Davis izeneko batek. Davis-ek bere hargailuak iragartzeaz batera, emaitzak jaso ahala presidentetzarako hauteskundeen berri irrati bidez emango zutela esan zuen.
|
|
|
Mintzoa ahotsa da, gizakion lengoaia, hitza eta esaldiak, ideiaren kodifikazioa; eta irratilaria ahalegindu egiten da kodifikazio horretatik sortzen den esangura bere bezeroei helarazten. Horrexegatik
|
eduki
behar du ahots argia irratitik mintzatzen denak, eguneko albisteak kontatu nahi dituenak.
|
|
|
Estazioa, besteak beste, irratilariaren ahotsagatik da ezaguna, bere mintzoak aditzera ematen dituenengatik eta ematen dituen moduagatik, jakina. Cristina Romo k (1991, 51) esaten digun bezala,, irratiko esatariek eta aktoreek mintzo argia
|
eduki
behar dute, indartsua, bokalizazio onekoa, sentimenduak eta emozioak iradokitzen dituena eta, beharrezkoa denean, eraldatzeko gai dena?.
|
|
|
zeugma, elipsia, erretizentzia eta asindetoia (Merayo, 1992, 139). Zeugma darabilgunean, esaldiaren zenbait unitate ezabatzen dira, elementu sintaktiko komuna dutenak; adibidez,, azken gertaeren berri
|
eduki
nahi baduzu?, beste hedabideek kontatzen ez dutena?, zuri interesatzen zaizuna, eta albisteen gaineko gogoeta egin?, sintoniza gaitzazu, zure informazio egarria asetzeko gaude-eta?.
|
|
|
Ezbairik gabe, horixe izan behar izan da arrazoia. Mariano Cebrián irakasleak, ostera, sakon aztertu du zarataren funtzioa, irratian
|
eduki
ohi duena, eta maisukiro aztertu ditu zaratak dituen aukerak eta posibilitateak. Nik hemen bere lanetik (Cebrián, 1983) ateratako ideak azalduko ditut, maisu honek inork baino hobeto esplikatu baitu zaratak informazioan daukan eragina.
|
|
|
Lehenbiziko funtzioari dagokionez, zarata, irratilariak nahi ez duen traba da. Zarata ordenamenduaren eraldatze elementua da, traba, eragozpena, oztopoa, desartikulatua den zerbait, giza hautematearen berezko mugak gainditzen dituen zerbait eta, beraz, irismen mailaren arabera alor fisikoan eta psikologian eraginik
|
eduki
dezakeen zerbait. Ikuspegi anti informatiboa da.
|
|
|
Nahiz eta, irratia hitzaren inflexioa itzultzen lagundu digula esatenan dauden gizarteen eta inprimategien kulturari dagozkionen artean dauden diferentziak txikiesten. Irratiak eta telebistak ez dute oraindik lortu egintza komunikatibo oro zuenean mcluhanismoak arrazoia
|
eduki
, erratu egin da, ahozko tradizioaren menpetan testuak duen eragina gainditzea.
|
|
|
giza ahotsik zorrotzena edo altuena.Mota hauez gain, badira beste bitarteko gama batzuk. Kontrabaxua ere sar daiteke sailkapen honetan, ahots hau ohiko baxuarena baino ahots grabe eta sakonagoa delarik.54Historian zehar, modak eta gustu estetikoen garapenak izan direla-eta, ahots mota batzuk potentziatu dira besteen kaltean.Giza ahots onak hiru eskala
|
eduki
ahal ditu. Kontatzen denez, Felipe V.ari penak arintzeko abestiak kantatzen zizkion Carlo Broschi (1737) hiru eskala eta erdira heltzen zen.Baina, ahotsak beste modu batez ere sailka daitezke, ahotsaren kualitatea eta inflexio eta intentzioa kontuan hartuz: 1) Ahots estentoreoa edo trumoi ahotsa:
|
|
|
Irratian musika zen nagusi, informazioak gero eta minutu gehiago hartzen bazuen ere. Estatu Batuetan, esaterako, ondoko eran nabaritu zen informazioaren emendatzea zenbait irrati katetan (White, 1947, 86),
|
eduki
nagusiei dagokienean:
|
|
|
Franco-ren erregimenak nazioarte mailan onespena irabazi nahian, Vatikanoarekin ituna sinatu eta aukera eman zion Eliza katolikoari estazio propioak
|
eduki
ahal izateko. Hitzarmena 1953an izenpetu zuten eta 1957az geroztik COPE (Cadena de Ondas Populares Españolas) katean bildu ziren estazio berriak.
|