|
2007
|
|
|
Erritmo horiek ulertzeko, koralen zelulak aztertu eta kriptokromo proteinak sortzen dituzten geneak aurkitu
|
dituzte
zientzialariek. Mota horretako proteinek argiarekin erreakzionatzen dute.
|
|
|
Nazioarteko ikerketa batek Thomas Young-en esperimentua errepikatu du hidrogeno molekula batean. Ikerketaren emaitzak Science aldizkariaren azken zenbakian argitaratu
|
dituzte
, eta fisika klasikoaren
|
|
|
Nazioarteko ikerketa batek Thomas Young-en esperimentua errepikatu du hidrogeno molekula batean. Ikerketaren emaitzak Science aldizkariaren azken zenbakian argitaratu
|
dituzte
, eta fisika klasikoaren eta kuantikoaren arteko trantsizioa ulertzeko balio dezaketela diote ikertzaileek.
|
|
|
Nature zientzia aldizkarian, primate baten zelula helduetatik abiatuta enbrioiko zelula amak lortzeko metodo baten berri argitaratu dute. Ikerketa Oregongo Osasun eta Zientzia Unibertsitateko Mitalipov biologoak eta haren taldeak egin du, eta makako heldu baten fibroblastoak erabili
|
dituzte
, hau da, ehun konjuntiboaren zelulak. Zehazki, fibroblastoaren nukleoa nukleorik gabeko obulu batean sartu dute; hartara, obuluak makako haren informazio genetikoa du.
|
|
|
Indiakoak abiadura hori hartu zuen oso mehea delako, 100 kilometroko lodi besterik ez. Gondwanaland plakatik sortutako beste plakek, adibidez, 180 eta 300 kilometro arteko lodierak
|
dituzte
.
|
|
|
Geroztik, gidaririk gabeko auto robotikoen mundua asko aurreratu da, baina ez hainbeste software mailan. PANS sistemak integratua zuen softwarearen antzekoak erabiltzen
|
dituzte
gaurko auto robotikoek; programa horiei esker, ordenagailuek garun baten funtzionamendua simulatzen dute.
|
|
|
Garunak neuronen bitartez funtzionatzen du, milioika unitate txiki elkarri konektatuta. Banaka, neuronak ez dira oso ahaltsuak; seinale elektriko txikiak jaso, pixka bat aldatu, eta bidali egiten
|
dituzte
. Baina, taldeka, neuronak oso ahaltsuak dira, unitate txiki eta sinple horiek sare handi eta sofistikatu batean daudelako antolatuta.
|
|
|
Jasotakoaren arabera, seinalea aurrera bidaliko duen ala ez erabakitzen du, eta, erantzuna baiezkoa izatekotan, seinalean eragin eta beste milaka neuronatara bidaltzen du. Funtzionamendu horrek sekulako ahalmena ematen dio neurona sareari; besteak beste, lan abstraktuak egiten
|
dituzte
.
|
|
|
Haietako batzuei datuak emanda, sarea abiaraz daiteke, eta, irteerako neuronen bitartez, lanaren emaitza jaso. Hain zuzen ere, informatikariek neurona sare deitzen diete modu horretan funtzionatzen duten programa informatikoei, eta adimen artifizialaren arloan sailkatzen
|
dituzte
. Neurona sareak ez dira adimen artifiziala sortzeko modu bakarra, baina bai garrantzitsuenetako bat.
|
|
|
behin eta berriz soluzioa ikusi ondoren. Aurpegien ezagutza adibide ona da; ume jaioberriek hilabeteak ematen
|
dituzte
gurasoen aurpegiak ezagutzen ikasten, horretarako abstrakzio maila minimo bat behar baita. Izan ere, sei hilabeteko ume baten aitak edo amak itxuraz aldatzen badu (ilea moztu, adibidez), litekeena da umeak zailtasun handiak izatea haren aurpegia ezagutzeko.
|
|
|
Input bat eman behar zaio, datuak sartu. Datu horiek ez dira zuzenean neurona guztietara iristen; gutxi batzuek hartzen
|
dituzte
, tratatzen dituzte eta transmititzen dizkiete konektatuta dituzten neuronei. Seinale elektriko baten modura transmititzen dira datuak neuronaz neurona, irteerako neuronetara iritsi arte.
|
|
|
Input bat eman behar zaio, datuak sartu. Datu horiek ez dira zuzenean neurona guztietara iristen; gutxi batzuek hartzen dituzte, tratatzen
|
dituzte
eta transmititzen dizkiete konektatuta dituzten neuronei. Seinale elektriko baten modura transmititzen dira datuak neuronaz neurona, irteerako neuronetara iritsi arte.
|
|
|
Eta tarteko lan horiek guztiak ez badira antzekoak, lan bakoitza neurona talde batek egiten du. Horregatik, informatikariek geruzaka antolatzen
|
dituzte
. Lehenengo geruzan, inputa jasotzen duten neuronak daude; gero, behar denean, tarteko lehen geruza dago; gero, tarteko hurrengo geruza guztiak, ordenean; eta, bukatzeko, outputa ematen duen neurona geruza.
|
|
|
Gerora ikusi zuten pertzeptroiek ikasteko oso ahalmen mugatua zutela. Horregatik, gaur egungo pertzeptroiek neurona gehiago
|
dituzte
, geruzatan antolatuta.
|
|
|
Duela bi hamarkada arte, ideia iraultzailea izan zen, eta geroztik poliki aurreratu da. Horregatik, neurona sareak eta adimen artifiziala ez
|
dituzte
asko aipatzen gaurko politikari eta enpresari handiek. Hala ere, tokia hartu dute teknologian.
|
|
|
Ehiztari biltzaile ginenetik hona gauzak asko aldatu dira, dena den. L ehen, inguruan berez sortzen ziren landareen fruituak biltzen genituen; orain, berriz, nekazariek landatzen eta ustiatzen
|
dituzte
fruitu landareak haien fruituak eskuratzeko, eta, ondoren, munduaren punta batetik bestera garraiatzen dira eskuratutakoak. Guk saltokietara joan behar izaten dugu jan nahi ditugun fruituak erostera, eta orduan erabiltzen ditugu hainbat urtean ikasitakoak, erosiko ditugun fruituak aukeratzen ditugunean.
|
|
|
Fruituen industrian lan egiten dutenek ere badakite zer kondiziotan jarri behar dituzten fruituak erosleen eskuetan, zenbat denbora pasatzen den fruituak jasotzen dituztenetik saltzen dituzten arte eta nola zaindu behar dituzten fruituak ahalik eta baldintza onenetan irits daitezen saltokietara. Bide hori guztia egiteko eta eroslearenganaino jateko memento aproposenean iristeko, fruituak landarean guztiz ondu aurretik bildu behar
|
dituzte
, halabeharrez. Bestela, onduta bilduko balituzte, hondatuta iritsiko lirateke erosleenganaino.
|
|
|
Horiek guztiak ontze prozesuan landareen organo guztiek ekoizten duten etileno konposatuak eragiten ditu. Fruituek konposatu horrekin lotzen diren hartzaileak
|
dituzte
, eta, lotzean, ontzearekin lotuta dauden prozesuak abiarazten dira fruituan: klorofila degradatzea (kolore berdea galtzea), beste pigmentu (kolore) eta lurrin batzuk ekoiztea, mintzen iragazkortasuna aldatzea eta abar.
|
|
|
Aldaketa horiek noiz gertatu behar duten zorrotz kontrolatzen dute fruituen industrian dabiltzanek. Saltokietan banatu aurretik, biltegietan gordeta edukitzen
|
dituzte
fruituak denbora tarte jakin batez. Gordeta dauden bitartean, ez zaie komeni fruituak ontzea, eta horrelakorik ez gertatzeko neurriak hartzen dituzte.
|
|
|
Saltokietan banatu aurretik, biltegietan gordeta edukitzen dituzte fruituak denbora tarte jakin batez. Gordeta dauden bitartean, ez zaie komeni fruituak ontzea, eta horrelakorik ez gertatzeko neurriak hartzen
|
dituzte
. Batetik, fruituek arnastea mugatzen dute:
|
|
|
Batetik, fruituek arnastea mugatzen dute: fruituak argizariz edo bestelako filmez estaltzen
|
dituzte
, edota arnasteko beharrezkoa duten oxigenoaren kontzentrazioa mugatzen dute; bestetik, tenperatura erregulatzen dute: tenperatura txikia baldin bada, erreakzioak abiadura txikiagoan gertatzen dira fruituan; horren ondorioz, aipatutako aldaketak mantsoago gertatzen dira; eta, azkenik, etilenoaren eragina eragozten dute.
|
|
|
Lehenengo aukera ez da oso eraginkorra; izan ere, fruitu batek ekoitzi ez arren, inguruan beste fruituren batek sortutako etilenoa baldin badago, berdin berdin ontzen da, berak sortu izan balu bezalaxe. Beraz, biltegietan etilenoaren eragina saihesten duten substantziak erabiltzen
|
dituzte
gehien. Modu eraginkorrena etilenoaren hartzaile berekin lotzen diren baina ontzerik eragiten ez duten konposatuak erabiltzea da, adibidez, 1 metilziklopropeno (edo 1 MCP) deritzon konposatua.
|
|
|
Saltokietara eramateko, hots, ontzeko, garaia iristen denean, kondizioak aldatzen
|
dituzte
biltegietan: modu artifizialean sortutako etilenoaren eraginpean jartzen dituzte fruituak, eta tenperatura handitzen dute.
|
|
|
Saltokietara eramateko, hots, ontzeko, garaia iristen denean, kondizioak aldatzen dituzte biltegietan: modu artifizialean sortutako etilenoaren eraginpean jartzen
|
dituzte
fruituak, eta tenperatura handitzen dute. Kondizio berrietan, fruituaren erreakzioen abiadura aldatzen da, eta ontzearekin lotuta dauden aldaketak gertatzen dira.
|
|
|
Ondutakoan eta erosleek nahiko dituzten ezaugarriak lortutakoan eramaten
|
dituzte
fruituak saltokietara. Esan beharra dago, dena den, fruitu mota bakoitzak berezko ezaugarriak dituela, eta bakoitza bildu, garraiatu eta zaintzeko ezaugarri horiek hartu behar dituztela kontuan; alegia, mota bakoitza tenperatura eta oxigenoaren kontzentrazio kondizio jakin batzuetan gorde behar da, denbora jakin bat eduki daiteke biltegiratuta eta abar.
|
|
|
sakabanatzea; alegia, lehen hazten ez ziren lekuetan haztea. Haien kabuz ezin direnez mugitu, hainbat estrategia garatu
|
dituzte
, inguruan dituzten baliabideei probetxua ateratzeko. Besteak beste, animalientzat jangarri bihurtu dituzte fruituak, baina ez haziak.
|
|
|
Haien kabuz ezin direnez mugitu, hainbat estrategia garatu dituzte, inguruan dituzten baliabideei probetxua ateratzeko. Besteak beste, animalientzat jangarri bihurtu
|
dituzte
fruituak, baina ez haziak. Hala, animaliaren batek fruituren bat jaten badu, mamia kenduko dio, baina hazia kalterik jasan gabe kanporatuko du askotan.
|
|
|
Landareek berez ekoizten
|
dituzte
fruituak, bai, baina ez guretzat, gizakiontzat. Landare askoren bizi zikloaren zati bat dira fruituak, ugaltzeko beharrezko bitartekariak, hain zuzen, landarearen haziak izaten baitituzte.
|
|
|
EHUko Genetika, Antropologia Fisikoa eta Animalien Fisiologia sailean, aldaketa horiek guztiak neurtzen eta ikertzen
|
dituzte
: bareak zenbat hazten diren, gorputz atal bakoitzarekin zer gertatzen den, eta existitzen ez den egitura hori (emearen ugaltze aparatua) nola sortzen den, besteak beste.
|
|
|
Ekuazio matematiko konplexuagoekin, gorputz atalen hazkunde dinamikak eta atal horiek elkarren artean erlazionatzeko moduak definitzen
|
dituzte
. Gorputz atalen hazkunde dinamikak aurreikusteko termino esponentzialak dituzten erregresio ez linealen zenbait ekuazio matematiko konplexuren premia dago.
|
|
|
Gorputz atal guztien funtzionamendu koordinatua azaltzeko, berriz, modelo dinamikoak definitzen
|
dituzte
. Modelo dinamiko horietan gorputz atalen hazkunde dinamikak, janaritik eratorritako baliabideen menpekoak ez ezik, gorputz atalen elkarren arteko lotura eta harremanen menpekoak ere badira.
|
|
|
Mesas circulares moviles proposamenean, tabernetarako nahiz jatetxeetarako altzariak aurkeztu
|
dituzte
. Izenak argi erakusten duenez, mahai mugikorrak garatu dituzte, LED teknologian oinarritzen diren zenbait luminariaz lagunduta.
|
|
|
Mesas circulares moviles proposamenean, tabernetarako nahiz jatetxeetarako altzariak aurkeztu dituzte. Izenak argi erakusten duenez, mahai mugikorrak garatu
|
dituzte
, LED teknologian oinarritzen diren zenbait luminariaz lagunduta. Ikasleak luminaria eta mahaia konektatzen dituen elementu bat garatzen ari dira gaur egun. Elementu horri esker, mahaiaren altuera unean uneko egoeretara egokitu ahal izango da.
|
|
|
izpien Chandra behatokia eta Txileko SOAR teleskopioa. ESO 137 galaxiaren isatsari begira jarri
|
dituzte
bi tresnak, eta biekin ateratako argazkiak konbinatuta izar gaztez osatutako 29 eskualde aurkitu dituzte. Dirudienez, izar horiek han bertan jaioak dira, gazteegiak baitira galaxiaren baitan sortuak izateko.
|
|
|
izpien Chandra behatokia eta Txileko SOAR teleskopioa. ESO 137 galaxiaren isatsari begira jarri dituzte bi tresnak, eta biekin ateratako argazkiak konbinatuta izar gaztez osatutako 29 eskualde aurkitu
|
dituzte
. Dirudienez, izar horiek han bertan jaioak dira, gazteegiak baitira galaxiaren baitan sortuak izateko.
|
|
|
Zer aplikazio
|
dituzte
nanopartikula magnetikoek?
|
|
|
Urre nanopartikulak zelula kantzerigenoetan itsasten dira, eta distiratsu bilakatzen
|
dituzte
. GeorgiaTech
|
|
|
Medikuntzaren arloan, berriz, nanopartikula magnetikoek bide berriak irekitzen
|
dituzte
minbiziaren aurkako tratamenduetan. Partikula horiek giza gorputzean sar daitezke, eta, haien ezaugarri magnetikoei esker, behar bezala behatu eta soilik zelula kantzerigenoetara bideratu daitezke, zelula osasuntsuetan inolako kalterik eragin gabe.
|
|
|
Informatikaren bidetik, etorkizunean aplikazio interesgarriak izan ditzaketen erdieroale magnetikoekin ere badiharduzue lanean. Zer ezaugarri
|
dituzte
–
|
|
|
Medikuntza, esaterako, duela urte batzuk esandako guztia ikertzen ari da gaur egun. Zenbait nanoteknologia institutuk hamaika esperimentu egin
|
dituzte
untxiekin eta abarrekin, eta ikerketa batzuk proba klinikoen fasean daude. Nik ezin diezaioket honi guztiari data bat jarri, hanka sartze galanta litzatekeelako, baina lanean ari gara eta ari dira, eta litekeena da lan horretatik aipatutako emaitzak edo beste hainbat lortzea.
|
|
|
Besteak beste, plaka tektonikaren teoria osatzen lagundu dute itsaspeko tripulatuetan egindako espedizioek. Hain zuzen ere, munduko ozeano dortsalean urperaldi ugari egin
|
dituzte
zientzialariek, eta lurrazal berria han sortzen delako frogak behatu dituzte, bertatik bertara.
|
|
|
Besteak beste, plaka tektonikaren teoria osatzen lagundu dute itsaspeko tripulatuetan egindako espedizioek. Hain zuzen ere, munduko ozeano dortsalean urperaldi ugari egin dituzte zientzialariek, eta lurrazal berria han sortzen delako frogak behatu
|
dituzte
, bertatik bertara.
|
|
|
karramarroak, olagarroak, arrainak, zizareak, muskulu erraldoiak... Izan ere, fumarolek karbono dioxidoa, metanoa eta, batez ere, hidrogeno sulfuroa isurtzen
|
dituzte
ur beroan disolbatuta (ura 350 ºC an ateratzen da). Horrenbestez, ingurua aproposa da bakterio anaerobioak hazteko, eta haiekin sinbiosian ornogabe eta ornodun ugari bizi dira.
|
|
|
Urperaldi bakoitzean gehienez hamar ordu ematen ditu ur azpian, barruan pilotu bat eta bi zientzialari daramatzala. Beraz, zientzialariek 4 ordu
|
dituzte
, zoruan etzanda leihoetatik ingurua behatzeko, argazkiak atera eta filmak egiteko, beso robotikoaren bidez laginak biltzeko eta lekuan bertan esperimentuak egiteko. Dena dela, hiru pertsonak 72 ordu igarotzeko adina oxigeno darama Alvin ek barruan, badaezpada ere.
|
|
|
Sortu zutenetik, asko berritu dute; adibidez, 2006an beste beso robotiko bat jarri zioten. Baina oinarrizko hainbat gauza ezin
|
dituzte
aldatu; beraz, haren ordezkoa egiten ari dira. Hala ere, lehen esploratzaile txikiek lan paregabea egin dute ozeano hondoaren esplorazioan.
|
|
|
Miokardioko infarturen bat jasan duten 50 gaixotan zelula ama helduen transplantea zenbateraino eraginkorra den aztertzen dihardute. Kasu honetan, mioblastoen edo muskulu zelulen zelula ama helduak erabili
|
dituzte
. Lan horren berrikuntza nagusia da zelula ama horiek kateter bidez txertatzen dituztela, eta ez, mota horretako orain arteko entseguetan bezala, ebakuntza irekia eginda.
|
|
|
Lehendabizi, zelula amak mioblastoak erauzi behar dira gaixoaren hankako muskulu ehunetik, biopsia bidez. Lan horretan, anestesia lokala erabiltzen dute. Ikertzaileek muskulu ehun horretako laginetik zelula ama helduak bakartzen
|
dituzte
, eta zelula horiek berariazko hazkuntza medioan hazten edo ugaltzen uzten dituzte hilabete inguru, transplantea egin ahal izateko behar adina zelula izan arte.
|
|
|
Lehendabizi, zelula amak mioblastoak erauzi behar dira gaixoaren hankako muskulu ehunetik, biopsia bidez. Lan horretan, anestesia lokala erabiltzen dute. Ikertzaileek muskulu ehun horretako laginetik zelula ama helduak bakartzen dituzte, eta zelula horiek berariazko hazkuntza medioan hazten edo ugaltzen uzten
|
dituzte
hilabete inguru, transplantea egin ahal izateko behar adina zelula izan arte.
|
|
|
Gutxi gorabehera hilabete pasatu ostean, hazitako zelula horiek gaixoaren bihotzean txertatzen
|
dituzte
kateterismo bidez; alegia, injekzio kateter berezi batez. Zelulak infartua jasan duten muskulu kardiakoan eta haren inguruan txertatzen dituzte.
|
|
|
Gutxi gorabehera hilabete pasatu ostean, hazitako zelula horiek gaixoaren bihotzean txertatzen dituzte kateterismo bidez; alegia, injekzio kateter berezi batez. Zelulak infartua jasan duten muskulu kardiakoan eta haren inguruan txertatzen
|
dituzte
. Dena den, aurrez, zelula ama heldu horien lagin bat aztertzen dute mikrobiologia laborategian, infekziorik ba ote duten edo ez ikusteko, eta osasuntsu daudela ziurtatzeko.
|
|
|
Horregatik, ezkerreko bentrikuluko infartuak larriagoak dira eta gaixoaren pronostikoa nabarmenago asaldatzen dute. Hori dela eta, eremu horretan txertatzen
|
dituzte
zelula amak.
|
|
|
Teknika horri esker, ezkerreko bentrikulua hiru dimentsiotan berregiten dute. Ondoren, eremu horretako tentsio baxuko guneak aztertzen
|
dituzte
. Jarduera elektrikorik gabeko guneak dira, eta, anatomikoki, miokardioaren infartua islatzen dute.
|
|
|
Oro har, kateterismoa arteria femoraletik abiatuta egiten da, zelulak txertatu behar diren bihotzeko leku zehatzera iritsi arte. Han, mioblastoen 15 edo 20 injekzio ezartzen
|
dituzte
. Hori guztia anestesia lokalarekin egiten dute, gaixoa esna dagoela, eta bizpahiru ordu irauten du prozesuak.
|
|
|
Hori guztia anestesia lokalarekin egiten dute, gaixoa esna dagoela, eta bizpahiru ordu irauten du prozesuak. Orain artean, 14 gaixorekin egin
|
dituzte
entseguak, eta emaitzak onak izan dira guztietan.
|
|
|
Zergatik aukeratu ote zuen e letra ez dago oso argi. Hainbat azalpen posible eman
|
dituzte
. Batek dio zenbakiaren eta esponentzialaren arteko lotura handiaren ondorioz eman ziola Eulerrek esponentzial hitzaren lehenengo letra.
|
|
|
Hiru ikertzaileek funtsezko aurkikuntzak egin
|
dituzte
genetikoki eraldatutako sagu ereduak sortzeko teknika garatzeko. Sagu horiek generen bat inaktibatuta izaten dute normalean (knockout saguak), eta aldaketa genetiko hori ondorengoei transmititzeko gai dira.
|
|
|
Zelula ama enbrionarioak erabilita, errekonbinazio bidez, gene bat inaktibatuta zuen sagua aipatzen den lehen ikerketa 1989an argitaratu zen. Ordutik, era horretako sagu mota asko sortu
|
dituzte
, eta ugaztunen fisiologiaren edozein alderdi ikertzeko aukera ematen dute, enbrioiaren garapenetik hasita, gaixotasun larrietara arte. Halaber, gene terapiaren eragina ikertzeko ere erabiltzen dituzte.
|
|
|
Ordutik, era horretako sagu mota asko sortu dituzte, eta ugaztunen fisiologiaren edozein alderdi ikertzeko aukera ematen dute, enbrioiaren garapenetik hasita, gaixotasun larrietara arte. Halaber, gene terapiaren eragina ikertzeko ere erabiltzen
|
dituzte
.
|
|
|
Gailu horien irakurgailuek diskoak aztertu eta haietan gordeta dauden magnetismo aldaketak erregistratzen
|
dituzte
. Zenbat eta trinkoagoa izan disko gogorra, orduan eta txikiagoak eta ahulagoak izango dira gune magnetikoak.
|
|
|
Irakurgailuek material magnetiko baten eta magnetikoa ez den baten geruza finak
|
dituzte
txandaka jarrita. Geruza magnetiko baten magnetismoa finkoa bada eta hurrengoaren aldakorra, azkenekoaren magnetizazioa disko gogorrean aztertzen edo irakurtzen duen gunearen magnetizazioaren arabera aldatu ahal izango da.
|
|
|
Zientziak eta teknologiak eragin handia dute gaurko gizartean eta bizimoduan. Azken urteetako hainbat berrikuntzak eta aurrerakuntzak aldaketa handiak eragin
|
dituzte
, eta nahiko bizkor, gainera. Baina, paradoxa badirudi ere, gizartearen parte handi batentzat urruneko eta ia ulergaitz dira zientzia eta teknologia, ez badira aspergarri.
|
|
|
Litekeena da izenez oso ezagunak ez izatea, baina IKTek berebiziko protagonismoa dute egungo bizimoduan, eta gehienok egunero erabiltzen ditugu. Gauza asko biltzen
|
dituzte
hiru hizki horiek. Azken finean, informazioa jasotzeko eta emateko komunikatzeko eta informazio hori hainbat modutan erabili ahal izateko teknologia guztiak dira IKTak:
|
|
|
AEB eta Europako Batasuna. Zerrendaren azken lekuetan, ostera, nekazaritzarako hainbeste baliabide ez dituzten herriak daude; Errusian, Ukrainan eta Nepalen, besteak beste, ez
|
dituzte
10 tona baino gehiago ateratzen hektareako.
|
|
|
Hala, patata jotzen duten gaitz nagusiak ikertzen
|
dituzte
, Phytophthora infestans, Y birusa (PVY) eta birus kiribila (PLRV) besteak beste. Bestalde, barietate berriak egiteko material ugari dute:
|
|
|
germoplasma banku handi bat dute, hau da, hainbat barietate komertzialen eta ikerketan lortutako klonen material genetikoa. Horri esker, barietate berriak erregistratu
|
dituzte
, eta horietako hiruk arrakasta komertziala izan dute. Zorba eta Nagore izenekoak industriarako hazten dituzte Alemanian, eta Gorbea izenekoa freskoan kontsumitzeko saltzen da.
|
|
|
Horri esker, barietate berriak erregistratu dituzte, eta horietako hiruk arrakasta komertziala izan dute. Zorba eta Nagore izenekoak industriarako hazten
|
dituzte
Alemanian, eta Gorbea izenekoa freskoan kontsumitzeko saltzen da.
|
|
|
Bestalde, gainazalean jitoan egoten diren buiek munduko gainazaleko lasterren bidea egiten dute, eta hainbat datu ematen
|
dituzte
gainazalari buruz: tenperatura, lasterrak eta, askotan, presio barometrikoa.
|
|
|
tenperatura, lasterrak eta, askotan, presio barometrikoa. Itsas gainazalaren tenperaturari buruz sateliteek egindako kalkuluak egiaztatzeko datu errealak ematen
|
dituzte
buia horiek, eta ozeanoaren gainazaleko lasterren lekuko onenak dira haizeak eta ozeanoetako zurrunbiloek gidatzen dituzte haiek ere. Halaber, eguraldiaren iragarpenak hobetzen dituzte, gainazalaren presioaren berri emanez.
|
|
|
tenperatura, lasterrak eta, askotan, presio barometrikoa. Itsas gainazalaren tenperaturari buruz sateliteek egindako kalkuluak egiaztatzeko datu errealak ematen dituzte buia horiek, eta ozeanoaren gainazaleko lasterren lekuko onenak dira haizeak eta ozeanoetako zurrunbiloek gidatzen
|
dituzte
haiek ere. Halaber, eguraldiaren iragarpenak hobetzen dituzte, gainazalaren presioaren berri emanez.
|
|
|
Itsas gainazalaren tenperaturari buruz sateliteek egindako kalkuluak egiaztatzeko datu errealak ematen dituzte buia horiek, eta ozeanoaren gainazaleko lasterren lekuko onenak dira haizeak eta ozeanoetako zurrunbiloek gidatzen dituzte haiek ere. Halaber, eguraldiaren iragarpenak hobetzen
|
dituzte
, gainazalaren presioaren berri emanez.
|
|
|
ozeanoa behatzen duten in situ plataformak, 2005eko urrian. Denbora errealean ematen
|
dituzte
datuak. Datu horiek hauen bidez lortzen dira, batez ere:
|
|
|
Argo balizak (urdin ilunak), noizbehinkako itsasontziak (gris argiak, urdin argiak eta horiak), buia finkoak eta jitoan dauden buiak (gorriak). Urtaro batzuetan izotzez estaltzen diren ozeanoek arazo teknikoak sortzen
|
dituzte
oraindik ere. (Argazkia:
|
|
|
Sistema globalaren funtsezko zati dira behaketa horiek, eta JCOMMren behaketa ontzietako taldeen bidez koordinatzen dira. Kapitainak eta ontziaren konpainiak doan ematen
|
dituzte
zerbitzuak; borondatez ematen dute beren denbora eta espazioa ontzian.
|
|
|
Klima zaintzeko, iragartzeko eta ikertzeko diseinatu zen GOOSen osagai globala, baina eguraldiaren eta itsas egoeraren iragarpena hobetzen ere laguntzen du. Ozeanoei buruzko datuak (gaur egun 70 herrialde inguruk ematen
|
dituzte
) era koordinatuan kudeatzen eta hedatzen ditu, eta, horietan oinarrituta, ozeano eta klima ereduak sortzen dituzte, baita beste zenbait produktu ere. Esaterako, IOCek funtzio garrantzitsua du arrisku naturalen mundu osoko alertak koordinatzen, batez ere tsunamiei dagokienez.
|
|
|
Klima zaintzeko, iragartzeko eta ikertzeko diseinatu zen GOOSen osagai globala, baina eguraldiaren eta itsas egoeraren iragarpena hobetzen ere laguntzen du. Ozeanoei buruzko datuak (gaur egun 70 herrialde inguruk ematen dituzte) era koordinatuan kudeatzen eta hedatzen ditu, eta, horietan oinarrituta, ozeano eta klima ereduak sortzen
|
dituzte
, baita beste zenbait produktu ere. Esaterako, IOCek funtzio garrantzitsua du arrisku naturalen mundu osoko alertak koordinatzen, batez ere tsunamiei dagokienez.
|
|
|
Ozeanografia ikertzaileen etengabeko lanari esker eraiki ziren ozeanoa behatzeko sareak. Nolanahi ere, sarea izateak berak arazoak sortzen ditu; adibidez, azal azpiko lasterrak neurtzeko tresnek hamar urte baino gehiago daramatzate Atlantikoko zirkulazio termohalinoa kontrolatzen; baina horietako batzuk ez
|
dituzte
berrituko, ikerketa agentzia nazionalek nahiago baitute zerbait berria sortu. Zaintza hori amaitu ostean, ez da beste ezer egongo hutsune hori betetzeko.
|
|
|
Ipar Atlantiko polarrean sortutako sakoneko ur hotz, gazi eta dentso horiek, jatorritik hegoalderantz doazen fluxu sakonek garraiatzen
|
dituzte
, eta, ehunka urteren poderioz, beste zenbait ozeanoetara hedatu ondoren, haizeak eta mareek gainazalera ekartzen dituzte berriro ere. Han, eguzkiak berotu eta euriak gezatu egiten dituzte.
|
|
|
Ipar Atlantiko polarrean sortutako sakoneko ur hotz, gazi eta dentso horiek, jatorritik hegoalderantz doazen fluxu sakonek garraiatzen dituzte, eta, ehunka urteren poderioz, beste zenbait ozeanoetara hedatu ondoren, haizeak eta mareek gainazalera ekartzen
|
dituzte
berriro ere. Han, eguzkiak berotu eta euriak gezatu egiten dituzte.
|
|
|
Ipar Atlantiko polarrean sortutako sakoneko ur hotz, gazi eta dentso horiek, jatorritik hegoalderantz doazen fluxu sakonek garraiatzen dituzte, eta, ehunka urteren poderioz, beste zenbait ozeanoetara hedatu ondoren, haizeak eta mareek gainazalera ekartzen dituzte berriro ere. Han, eguzkiak berotu eta euriak gezatu egiten
|
dituzte
. Azkenik, poloetara itzultzen dira ozeanoaren gainazaletik, eta berriz ere zikloa errepikatzen da.
|
|
|
Dagoeneko badira banda garraiatzailea makaltzen ari den zantzuak. Zientzialariek aditzera eman dute Ipar Atlantikoan hegoalderantz higitzen diren laster hotz sakonak% 30 inguru gutxitu zirela 1957etik 2004ra 1 bost espediziok neurtu
|
dituzte
bost hamarkadatan. Aldakortasun naturalaren ziklotzat jo behar genuke beherakada hori, ala ozeanoaren banda garraiatzailearen epe luzeko aldaketa adierazten du?
|
|
|
Ozeanoko ur beroek urakanak eragiten
|
dituzte
, eta urak ohi baino askoz beroagoak ziren Atlantikoko tropikoan 2005ean. Katrina urakana dago ikusgai hemen (2005eko abuztuaren 27a), sateliteko hodei irudi bat itsas gainazalaren tenperatura ematen duen mapa batean gainjarrita.
|
|
|
Sugeen baraualdia ikertzeko, hainbat kriskitin suge, pitoi eta arratoi suge erabili
|
dituzte
Arkansas-eko Unibertsitatean. Elikagairik eman gabe eduki dituzte 168 egunez, eta gorputzaren tenperatura ez jaistera behartu dituzte, laborategia 27 ºC an mantenduta.
|
|
|
Sugeen baraualdia ikertzeko, hainbat kriskitin suge, pitoi eta arratoi suge erabili dituzte Arkansas-eko Unibertsitatean. Elikagairik eman gabe eduki
|
dituzte
168 egunez, eta gorputzaren tenperatura ez jaistera behartu dituzte, laborategia 27 ºC an mantenduta. Egoera horretan, sugeen arnasketari erreparatu diote, eta ikusi dute oxigeno kontsumoa% 72 txikiagoa dela baraualdian.
|
|
|
Sugeen baraualdia ikertzeko, hainbat kriskitin suge, pitoi eta arratoi suge erabili dituzte Arkansas-eko Unibertsitatean. Elikagairik eman gabe eduki dituzte 168 egunez, eta gorputzaren tenperatura ez jaistera behartu
|
dituzte
, laborategia 27 ºC an mantenduta. Egoera horretan, sugeen arnasketari erreparatu diote, eta ikusi dute oxigeno kontsumoa% 72 txikiagoa dela baraualdian.
|
|
|
Ikerketaren emaitzak medikuntzako aldizkari ospetsu batean argitaratu
|
dituzte
, eta Europako giza ernalketarako erakundearen aurrean aurkeztu zituzten Frantzian egindako batzarrean. Zientzialari guztiak ez daude ados egin den azterketarekin, ordea, eta lortutako emaitzak zalantzan jartzen dituzte.
|
|
|
Ikerketaren emaitzak medikuntzako aldizkari ospetsu batean argitaratu dituzte, eta Europako giza ernalketarako erakundearen aurrean aurkeztu zituzten Frantzian egindako batzarrean. Zientzialari guztiak ez daude ados egin den azterketarekin, ordea, eta lortutako emaitzak zalantzan jartzen
|
dituzte
.
|
|
|
Hori argitzeko, ahalik eta zehaztasun handienaz begiratu nahi izan diote. Hainbat teleskopioren lana bateratu dute, eta espaziotik Hubble eta Lurretik Hawaiiko W.M. Keck behatokiko tresneria jarri
|
dituzte
galaxia horri begira.
|
|
|
Hala, izar berriak aurkitu
|
dituzte
. Jasotako datuekin, IC 10 galaxiaren konposizioa hobeto aztertzeko asmoa dute, galaxien eboluzioa hobeto ezagutzeko.
|
|
|
Oro har, azido laktikoak kutsu negatiboa du. Danimarkako zientzialari batzuek azterketa batean ikusi dute azido laktikoak alde positiboak ere badituela, eta The Journal of Physiology aldizkarian argitaratu
|
dituzte
emaitzak.
|
|
|
Simulazioa Erresuma Batuko Unibertsitate Irekian egin dute. Hainbat egoera simulatu
|
dituzte
: eguzki sistema Jupiterrekin, Jupiter gabe, eta Jupiterren ordez hainbat masatako gasezko erraldoiak banan banan jarrita, masa desberdineko baina Jupiterren antzeko planetekin, alegia.
|
|
|
eguzki sistema Jupiterrekin, Jupiter gabe, eta Jupiterren ordez hainbat masatako gasezko erraldoiak banan banan jarrita, masa desberdineko baina Jupiterren antzeko planetekin, alegia. Sistema horretan, Kuiper-en gerrikoko ehun mila gorputz ere jarri
|
dituzte
. Eta denborarekin eredu bakoitzean zer gertatzen zen ikusi dute (birtualki, hamar milioi urte igaroarazi dituzte eredu bakoitzean).
|
|
|
Sistema horretan, Kuiper-en gerrikoko ehun mila gorputz ere jarri dituzte. Eta denborarekin eredu bakoitzean zer gertatzen zen ikusi dute (birtualki, hamar milioi urte igaroarazi
|
dituzte
eredu bakoitzean). Bada, simulazio horien arabera, Kuiper-en gerrikoko objektu batek Lurra jotzeko arriskua% 30 handiagoa da Jupiter egonda, gabe baino.
|
|
|
Izan ere, hegaztien artean modu asko daude hegan egiteko: batzuek etengabe mugitu behar
|
dituzte
hegoak gora eta behera; beste batzuk, berriz, hegoak zabal zabal ireki eta biraka aritzen dira, airean zintzilik egongo balira bezala, hegoak ia mugitu gabe.
|
|
|
Gainera, energia oso azkar behar izaten dute erabilgarri, hegaldiarekin jarraitu ahal izateko. Jaten dituzten elikagaietatik energia lortzeko, elikagaiak erre egin behar
|
dituzte
, eta, horretarako, oxigenoa behar dute. Oxigenoa ere, beraz, azkar behar dute.
|
|
|
Handiagoek propultsio indartsuagoa behar dute. Uretan bizi diren asko albatrosa, esate baterako korrika hasten dira, eta beharrezko abiadura lortzen dutenean, astintzen
|
dituzte
hegoak.
|
|
|
Planeatzea abantaila handia da, hegaztiek energia asko aurrezten dutelako hegan egitean. Lehorreko hegazti planeatzaileak lurzoruak sortzen dituen aire masa beroez baliatzen dira hegan egiteko (uretako eta, batez ere, itsasoko planeatzaileek uretan sortzen diren beste haize korronte batzuk aprobetxatzen
|
dituzte
, baina oraingo honetan lehorreko hegaztietara mugatuko gara). Eguzkiak berotzen duenean, lurzoruaren inguruan dagoen airea ere berotu egiten da, eta, aire beroak hotzak baino gutxiago pisatzen duenez (dentsitate txikiagoa duelako), gora egiten du.
|
|
|
Hegoak astintzeko erritmoa, dena den, oso aldakorra da hegazti batetik bestera. Batzuek mugimendu motela dute lertxunek, adibidez, eta beste batzuek, berriz, hegoak hain azkar mugitzen
|
dituzte
, ikusi ere ez zaizkie egiten kolibriak dira adierazgarrienak. Hegazti batzuek, hegoak etengabe astindu beharrean, etenaldiak egiten dituzte tarteka.
|
|
|
Batzuek mugimendu motela dute lertxunek, adibidez, eta beste batzuek, berriz, hegoak hain azkar mugitzen dituzte, ikusi ere ez zaizkie egiten kolibriak dira adierazgarrienak. Hegazti batzuek, hegoak etengabe astindu beharrean, etenaldiak egiten
|
dituzte
tarteka. Etenaldi horietan hegoak geldirik izaten dituzte, abiadura galdu arte.
|
|
|
Hegazti batzuek, hegoak etengabe astindu beharrean, etenaldiak egiten dituzte tarteka. Etenaldi horietan hegoak geldirik izaten
|
dituzte
, abiadura galdu arte. Noiznahi ikus ditzakegu usoak, txolarreak, txantxangorriak... era horretan hegan egiten.
|
|
|
Landaredi itxietan bizi direnek basoetan, esate baterako hego eliptikoak, hau da, motzak eta zabal samarrak, izaten
|
dituzte
. Itxura horri esker, eremu txikietan erraz egiten dituzte maniobrak.
|