|
2009
|
|
|
Ama etorri zan, da
|
bera
hasi zan, ba, jesus!, jakin ni (k) paino hobeto jakin eban errazoiketan, uzabandre horrek: Ene!
|
|
|
Da nik bederatzi urte einde nituzen, antza, orduentxe kunplidute. D, umeori emon, da sutondoan ixten nindun gaubean;
|
bera
, ohira. Da nik eiten naun, ba, «Ume ta biok erreko gara surten» pentsetan naun neure artean, «Lo eiten enoa», ahaleginez, lorik eneuen eiten, baia.
|
|
|
Turingo arkupeetako oregano usainaren usman, Pavesek bere burua hil zuen Hotel Romara joaten diren «jakin gose morbosoak» aipatzen ditu. Banago Lertxundi ez zela mitomano bat gehiago,
|
bera
errumes joan zela, errespetua erakustera.
|
|
|
Oso egokia iruditzen zait, Lourdes, italiar literaturak eta kulturak Lertxundiren lanean izan duten garrantzia azpimarratzea, garrantzia presentzia bilakatzen baita zenbaitetan. Gogoan dut Ihes betea eleberriaren zati nabarmen bat Triesten kokatzen duela, eta eleberriko protagonistetako bat Umberto Saba
|
bera
dela. Gu ere izan ginen, Italia, bizitza hizpide bidaia liburuaren atzetik, Triesten, eta joan ginen Sabak bere garaian lan egin zuen liburu dendara, gaur «Libreria antiquaria Umberto Saba» den horretara.
|
|
|
Agian ez: «gure gerra» bizi ez dutenek ere nobela hau interesgarri ikusiko dute, istorioa
|
bera
interesgarria delako eta ondo kontatuta dagoelako.
|
|
|
122 orrian Gigik eta Lisak duten elkarrizketa zinez esanguratsua dela iruditzen zait, Lisak Gigi lagunari «Utzi filmak eta liburuak behingoan» botatzen dionean, eta agurea eta
|
bera
igualak direla aurpegiratzen. Arteak, literaturak... eskaintzen dien «balkoitik» ikusten dute Gigik eta agureak besteen sufrimendua.
|
|
|
Bat batean, modu dramatikoenean. Literaturak drama horren intentsitatea sentiarazi behar digu, nahiz eta jakin testu perfekturik ez dagoela, perfektu izatekotan bizitza
|
bera
izango bailitzateke (177 or. «Mapa perfektua, Borgesen arabera, munduaren tamainukoa izango litzateke»).
|
|
|
Bai, bere garaian Zorion perfektua nobela «erraztzat» jo zuten horiek ziur gauza
|
bera
pentsatuko dutela Zoaz infernura, laztanari buruz. Eta zinez ez dakit zer harreman duen estilo zuzenak errazkeriarekin.
|
|
|
Etorkizuna bildumako ipuinen artean gorabeherak daudela esatea ezer gutxi esatea bada ere, narrazio laburrenen alde egingo dut nik. Iñaki Aldekoaren hitzetan, 90etan ipuinak substantzia argumentalaren galera izan zuen, eta zenbait autoreren kasuan nobelaren eta lirikaren arteko genero bilakatu (Pàmiesek ere gauza
|
bera
aitortu izan du inoiz). Eta lurralde interesgarria iruditzen zait hori niri.
|
|
|
Artxiboen datuen arabera, hortaz, 1913ko maiatzaren 24an, heriotza gertatu eta hiru urte geroago, 118 dolar ordaindu ziren, baina eskuz idatzia egonik ez da argi geratzen Mateo Arreguik eskaera egin ondoren
|
bera
izan ote zen ordaintzailea («paid by same») ala semeak ordaindu zuen («paid by son»). Baliteke Maleschevarriak semea izatea eta hark ordaintzea hiletaren gastu guztiak hiru urte geroago, baina ez zuen oroitarririk ordaindu.
|
|
|
Jakintsuak dira jakintsuen ezkutatzen dakitenak. Nik ez dut sekula bat
|
bera
ere ikusi.
|
|
|
Eta gero, bata bestearenetan, egun hori
|
bera
,
|
|
|
«Ni bai benetakoa, baina hori?» Baina zein da egia? Egia dena da blogen ispiluetan, mediokre saldoen erdian,
|
bera
baino idazle hobeak ikusten dituela tarteka paperezko idazleak, eta horrek nortasun krisi sakonak eta zalantza latz eta aitorrezinak eragiten dizkiola: oso ondo dago funtsean blogen fenomenoa, baiki, idazle ezkutuak azalerarazi eta sasi idazleak seinalatzen dituelako, mahastien ondoetan gaitza detektatzeko landatzen diren arrosen eran, pertsonen aurkako minak non dauden salatzeko ereiten diren landare horien eran, umeen «Erregea biluzik dago» salatari batekin.
|
|
|
Poesia irakurriz gero orduerditxo bipila igaro dezakezu orrialdea pasatu ere egin gabe. Poemek, literaturan, maketek arkitekturan sortzen duten efektu
|
bera
sor dezakete: eraikin osoa ikusten duzu airetik, paisaia osoa begirada bakar batean, posible da maketari teilatuak kendu eta gelen barruan dagoena ere ikustea.
|
|
|
poema txar bakar bat ere ezin diogula geure buruari permititu. Bat
|
bera
ere ez. Sortzailearen talaia harroa, tarteka epikoa den arroka hori?
|
|
|
Serroyren eta Lipovetskyren aburuz, orduan eta jende gutxiago joan zinema aretoetara, are indartsuagoa da, paradoxikoki, zinemaren imaginarioa: famoseoaren ustiapena
|
bera
, industria amerikarrak zinemari hertsiki lorturik sortu zuen star systemaren jarraipena besterik ez litzateke. Arteak bizitzari baino, bizitzak arteari gehiago kopiatzen diola zioen Oscar Wilden errana eurena eginez, zinemak amesteko, eta bigarren bizitza bat bizitzeko?
|
|
|
Arteak bizitzari baino, bizitzak arteari gehiago kopiatzen diola zioen Oscar Wilden errana eurena eginez, zinemak amesteko, eta bigarren bizitza bat bizitzeko? ematen duen balizko aukeraren luzapena litzateke second life
|
bera
ere. Ametsen Fabrika bataiatutako Hollywoodeko muinoan aldaketa bat obratu da, hori bai:
|
|
|
bere erdigunea leku guztietan izan arren, zirkunferentziarik inon ez duen zirkulua litzateke zinema. Gatozen bada poesiara eta aldarrika dezagun gauza
|
bera
: poesia ere, bere erdigunea leku guztietan izan arren, zirkunferentziarik inon ez duen zirkulua da.
|
|
|
Badaude poeta izatea gustatzen zaien poetak, eta badaude poemak idaztea gustatzen zaienak. Ni behintzat, bat nator Günter Grassekin, idaztearen gauzarik onena idaztea
|
bera
dela dioenean. Idaztea eta irakurtzea.
|
|
|
Nolanahi ere, euskara
|
bera
ari da oraingoan mendeetan zehar ments izan duena garatzen eta egituratzen; hain zuzen, mundu juridikoari zor zaion erregistro linguistikoa. Horretan, bistan da, legebiltzarrak eta aldizkari ofizialak behar beharrezkoak dira.
|
|
|
Ez zen izan Shortyren jukutria bakarra. Denei aurkitzailea
|
bera
izan zela esaten ibili zen Shorty. Biak ezagutu zituen George C. Pipkinek ez du dudarik:
|
|
|
Pete Aguereberry
|
bera
bere bizitzaz mintzo,
|
|
|
Pete Aguereberry Shorty Harrisekin zihoan urre aurkikuntza historiko hura egin zenean Harrisburgen, Panamint mendietan; hobeto esanda, Pete
|
bera
izan zen aurkikuntza egin zuena. Duela 36 urte izan zen hori, eta geroztik Harrisburgek bat batean sortutako beste mea herri askoren bide berbera hartua du aspaldian.
|
|
|
Heriotza Ibarrean bertan, Shorty Harrisekin egokitu nintzen. Bide
|
bera
egin behar genuenez, elkarrekin joatea pentsatu genuen. Mendien goiko aldean, Shorty aurretik zihoan.
|
|
|
Eguraldia, berriz, inoiz ez da jasanezina. Zergatik ez zen
|
bera
saiatu galdetu genion.
|
|
|
da horren lekuko, nahiz eta, marka? bihurtu izana
|
bera
agortze sintoma ere izan daitekeen, argi ibili: marka berriak sortu behar dira, ongi funtzionatzen dutenak mantenduz.
|
|
|
Sumptaren azentu ilaun hura atsegin nuen eta, hiztun arrotzei batzuetan gertatzen zaienez, ohi baino zehazkiago mintzatzeko bere modua ere bai. Gainera, galdera bati erantzun aurretik, pausatu eta laxatzen zen, eta inguruko guztiak haren hitzen irrikan geratzen ziren, nahiz eta egia zera izan,
|
bera
zoratu beharrean ibiltzen zela erantzuna itzuli nahian. Espainiara joan ginenean ingelesari eutsi genion gure arteko hizkuntza pribatu gisa, eta harekiko atxikimendua, lehen berezkotzat hartzen genuena?
|
|
|
Espainiarrek zintzo eta artez mintzatzen ikasi dute, komunikatu behar dituzten kontzeptu sinpleak adierazten, eta gainera animatu egiten dituzte beren gogoeta eta sentipenak azaleratu nahian ari diren atzerritarrak berdin jokatzera. Eta hau gertatzen da ideiaren atzean dagoen pertsona ideia
|
bera
baino gehiago interesatzen zaielako, eta jakin badakitelako hizkuntzak nekez eman dezakeela halako ezagutza.
|
|
|
Kataluniako beste milioika lagun bezala, elebidun hazi zen. Elebitasun hauxe da, eta ez katalana
|
bera
, Katalunian bizi izatearen ezaugarri nagusietakoa.
|
|
|
Abuztuan Britainia Handira joan ginen oporretan nire gurasoenera. Han bere lehengusu gusina guztiak ezagutu zituen, eta batik bat, Hammah eta Jemma lehengusinak,
|
bera
baino bi urte zaharragoak. Kosta ahala kosta nahi zuen haiekin jolastu eta horretarako zekien ingeles guztia behar zuen.
|
|
|
Nola egiten den hori? Beharrezkoa izan dutenean, hitz laburren aldeko apustua egin dute eta atzizki eranste etengabearen kontra lehiatu dira, batzuetan herri literaturako eredu bizienak aintzat hartuz; bestetzuetan, hizkera
|
bera
modu aski behartuan bihurrituz.
|
|
|
Greziera modernoak literatura landuagoen aurrean dituen abantailaz ari da poeta greziarra, eta Séferisek dioen gauza
|
bera
sentitzen dut nik neuk ere euskaraz ari naizenean: eragozpenei abantaila, gozamen sotzailea?
|
|
|
Hitzen izaera letrazkoari eta izaera musikalari erreparatzea. Galtza eta praka hitzek esanahi
|
bera
izan arren, oso aukera desberdinak eskaintzen dituzte giroaren, testuinguruaren eta ondoan duten hitzaren arabera. Galtza hitzak baditu ahalmen batzuk praka hitzak ez dituenak; eta alderantziz.
|
|
|
Ateari danbatekoa eta gero ama bere ondoan. Ama eta
|
bera
bakar bakarrik, liburu eder hari begira: enaren hegada geldituak, papar txuriak, batzuk binaka, besteak bakarka, airean zintzilik inoiz erori gabe.
|
|
|
Begi biribil handia duen tresna, suge moduko tutu luzea duena, makina bizigabe zein izaki bizidun izan daitekeena. Xaboi hautsak bota makinaren ahotik, zapaldu botoi txiki asko errenkan eta esnatu egiten da garbigailua,
|
bera
esnatu den bezalaxe. Mutikoak maite ditu zarata haiek:
|
|
|
Ama, nonbait, ez da
|
bera
bezainbat dibertitzen. Eguerdirako bazkaria prestatzen hasi da.
|
|
|
¿ Has aprobado?». Eta
|
bera
zegoen otorrinoren notaren zain. Eta esan zion:
|
|
|
Mikel pila bat ibili da txalupa horretan, lehenbizi arraunekin, pila bat, familiarekin, lagunekin. Ni igeri egiten ona nintzen, eta joaten nintzen gabarroira, eta
|
bera
etortzen zen txalupan ikustera nola botatzen nintzen uretara. «Karpa» eta «angel» egiten nuen, eta hor egoten zen bera.
|
|
|
Ni igeri egiten ona nintzen, eta joaten nintzen gabarroira, eta bera etortzen zen txalupan ikustera nola botatzen nintzen uretara. «Karpa» eta «angel» egiten nuen, eta hor egoten zen
|
bera
. Arraunekin ibili ginen luzaro.
|
|
|
ez, hortik ez, beste aldetik. Baina gero
|
bera
ere kutsatu egin zen eta azkenean denok joaten ginen bide okerretik.
|
|
|
Mikel pozik gelditu zen Roy Hart ikusita! Badakizu,
|
bera
hasi zen lekeitioekin 1968an, eta Gernika, Lekeitio laugarrena egina zeukanean, 1972an. Bueno, egin 1971ren inguruan egin zuen, baina estreinatu 1972an?
|
|
|
Gauero, afaltzen dudanean, amamaren deituren hasierako AE letrak grabatuak dituzten zerbitzatzeko koilara eta sardexka dauzkat mahaian. Beste biloba batzuk imajinatzen ditut Mendebaldean, hasierako letra berdinei begira, Euskal Herrian deitura hori
|
bera
duten ahaideetako batzuek bezala, nire familia euskaldunari buruzko istorio honen irakaskizuna iradokiz: gure amama euskaldunak lotzen gaitu, gure iraganera, bai, baina baita elkarrengana ere gaur egun.
|
|
|
Argazkiz eta Atlantikoaren bi aldeetan bildutako pasadizoz baizik ez nuen ezagutzen aitona. Nire emazte Hollyrekin eta Bernardo Arrizabalaga Amoroto lehengusuarekin. Euskal Herriko eleberrigilea
|
bera
–aurkitu nuen, Gernikara ematen duen Ajangizko gainaldeko elizako sakristian, hautsez betetako apal batean zegoen liburu batean aitonaren jaiotzaren eta bataioaren eskuzko idatzoharra, hain zuzen ere 1873ko Eguberri biharamunean jaio zela jasotzen zuena.
|
|
|
egun batean, Markinan, Petra gaztea Bernardoren aitonari hurbildu zitzaion, gutun bat eskuan zuela. Petraren gurasoak hilak ziren, eta
|
bera
osaba izebekin bizi zen.
|
|
|
Holly eta biok hoteleko gelak pintatzen laguntzen izan ginen uda batez, osabak esan zigunean hoteleko teilatua konpontzen ari zela eta nire amama, laurogeita zazpi urteko emakumea, leiho batetik igo zela teilaturaino berari laguntzera. Konturatu nintzen altzairuzko neska gazte hura eta nire amama pertsona
|
bera
zirela. «Uste diat amamak latzak pasa zituela, esan zidan anaiak?, nahiz eta dena barruan gorde.» Bere umeei, hazi zirenean, denetik gertatu zitzaien:
|
|
|
Bere begi erorien zirrikituetatik begiratzen ziola, aitak gezi burua jasotzeko aitonaren atzera jo, eta prozesua errepikatu zuen. Azkenean, mendi maldan hainbat aldiz gauza
|
bera
egin ondoren, Aitatxi bere suhiak gezi burua utzitako tokira hurbildu, esku ahurrean pixka batez eduki, bizkarra jaso, eta bakeroen txanpon poltsikoan gorde zuen. Aitona hil ondoren, idazmahaiko paper eta ebakin eta zirriborro artean topatu genuenean, osorik eta akatsik gabe zegoen artean.
|
|
|
Komunio eta absoluzio objektuz inguratzen du bere burua. Bere Reno zaharreko etxean, non gela bakarra erabiltzen duen, familiako argazkiek apaintzen dituzte hormak, Euskal Herriko argazki zahar zuri beltzak,
|
bera
umea zenekoak. Ordenatu gabeko egunkari txatal pilek betetzen dute bere jantokiko mahaiaren gaina.
|
|
|
Etxetik alde egin zuen gaztea eta aurrean duen gizona pertsona
|
bera
dira, eta, hala ere, Marie Jeanneri iruditzen zaio zerbait aldatu egin dela. Dominiquek soinean daramatzan jantzi finak sintoma bat (hutsala agian) baino ez dira?, baina zerbait hori ezin du hitzez adierazi. Dominique izan, bada, baina ez da.
|
|
|
Mendiak mugako elementua dira; batu eta, aldi berean, bereiztu egiten dituzte lurraldeak. Bere barruan, euskaldun izaten jarraitzen du Laxalt zaharrak, baina euskalduntasuna ulertzeko bere modua ez da Zuberoan utzitako familiak duen
|
bera
. Geografia, esaterako, ez zaio hain erabakigarria iruditzen.
|
|
|
Amaigabeko istorioa liburuan bezala gertatzen dira gauzak eleberri baten aurrean aurkitzen garenean. Liburuan, Bastian izeneko ume batek liburu bat irekitzen duenean, bat batean, jauzi bat egingo balu bezala, mundu irreal batean agertzen da, eta
|
bera
pertsonaia garrantzitsuenen artean dago. Nik ere, Bastianek egiten duen bezala, liburu azala altxa, eta jauzi batez, beste mundu batean aurkitzen naiz.
|
|
|
asko irakatsi dio Santiagori: irakatsi dio pertsonok eta ingurumena bat
|
bera
garela, inguruabarraren araberako izakariak garela, Itsasoak ematen dion ahala hartzen diola, hartzen dion ahala itzultzen diola; Itsasoa, maitale eta hazkurri emaile, bizirik irauteko bitartekoa duela.
|
|
|
hiru pertsona diferente, baina benetako Jainko bakar bat. Bada, nire liburu gogokoenekin gauza
|
bera
gertatzen zait. Hiru dira, baina, azkenean, bat besterik ez da, Hirutasunaren kide horiek bezalaxe.
|
|
2010
|
|
|
Arantzazu, fedea, Jainkoa, euskaldungoa,? Niri liburua luze egin zait, baina ez nau aspertu; dosi neurtuetan irakurtzeko moduko liburua da, Gandiaga (eta Azurmendi
|
bera
) eta haren denbora eta ingurua hobeki ezagutzeko baliozkoa.
|
|
|
Elorriagak aukeratu gaia, diktadurarena, oso interesgarria da berez, baina harildu duen kontakizunak ez dit tira egin. Ziurrenez, horretan istorioa
|
bera
baino errudunago idaztankera da. Begi bistakoa da Unairen aspalditiko ahalegina bere estiloa soildu eta sinplifikatzeko, edozein apaingarri ezabatu eta fueratzekoa, eta agian horixe da Mari Josek aipatu duen desparadisu eta distopiari ondoen egokitzen zaiona.
|
|
|
Kasu honetan ere, Herria eleberriak irakurketa exijentea eskatzen du, Darrieussecqi irakurri dizkiodan beste lan batzuek bezala, eta oso interesgarriak dira sorterriaz egiten diren hausnarketak, hiritarrak herria duela deskubritzen du, erroak, badela nongoa, pertenentzia, identitatea, horien harremana memoriarekin, familiarekin... Gero, deigarria da nola errepikatzen diren gauza batzuk idazlearen eleberri ia guztietan, hala nola, amatasuna, haurra, heriotza, besteen eta norbere absentzia, idazketa
|
bera
–
|
|
|
Autokarabana bizirik dago, emozioa du, korapiloak sortzen ditu urdailean, alde egiten du literaturan, oro har, gero eta gehiago zabaltzen ari den idazkera onbera horretatik. Hasteko pertsonaia
|
bera
da aipagarri, antiheroi moduko bat, «dudako guraso, dudako kooperatibista, dudako euskaldun», bere askatasun pertsonala jartzen duena edozeren gainetik. Ezagun egiten zaigu, gertuko, identifikatuta ere sentitzen gara, edo senti gaitezke.
|
|
|
Autokarabana, Fermin Etxegoienek idatzitako nobela. Liburuan zehar hainbat kontu findu litezkeen arren (erredakzioa
|
bera
, esaterako), azken garaiotan atera den eleberri kitzikagarrienetako bat iruditu zait, gurean gisa horretako lanak ez baitira oso ohikoak eta nolabaiteko aire freskoa dakarrela uste baitut. Autokarabana bizirik dago, emozioa du, korapiloak sortzen ditu urdailean, alde egiten du literaturan, oro har, gero eta gehiago zabaltzen ari den idazkera onbera horretatik.
|
|
|
Bat nator liburuaren gehiegizko soiltasunak eraman gaitzakeela pentsatzera zerbait handiagorako materialak izan zitezkeela. Gehiagoren eske uzten zaitu liburuak eta horixe
|
bera
adierazi nahi nuen profesioz gidoilari den baten opera prima dela esatean. Baina ez nago ziur flash efektu horretatik aurrerago joan nahi ote zuen egileak.
|
|
|
Elenaren oroimenean dirauten kantu horiekin batzen dira gero zaintzaile ekuatortarrak abesten dituenak, Ricardok gogoan dituen musikarien interpretazioak? Airean geratzen dira eskegita batzuen eta besteen kantu horiek, bizitza
|
bera
desagertu eta gero ere, haren izpirituaren adierazle bihurtzen dira, bizitza errepikagarritasunaren eta aldagarritasunaren lekuko. Izenburuak ematen du irakurketa horretarako oinarria, eta, Jacintok arestian esan bezala, musika horiek entzunaraztea da Jaiok hautatu duen kontatzeko modu berezia.
|
|
|
Bere laburtasunean (91 orri besterik ez ditu), handia iruditu zait Esnaolaren estreinako lana. Lan honetan ezin hobeto uztartuta azaltzen dira giroa (udako azken egunak, galerna gertu dela) eta pertsonaien arteko gorabeherak (berrogei urteren bueltan dabilen emakumea; adin txikiko neskatila batekin dabilen haren senarra; neskatilaren aita, bikotea uda igarotzen ari den hoteleko zuzendaria; neskatila
|
bera
). Galernak, Esnaolak liburu hasieran aipatzen duen bezala, udaren amaiera iragarri ohi du pertsonaiak dauden kostaldeko herrian, S.S. delakoan.
|
|
|
Nolanahi, «Gret» eta «Marraska lurperatu arren» izan dira gehien gustatu zaizkidanak. Biotan kontatutako istorioa
|
bera
baino askoz lortuagoa izan da kontatzeko era, hurbil eta nostalgikoa lehenengoan, obsesibo eta txoriz eta landarez josia bigarrenean. Horrexegatik labur laburrak suertatu zaizkit, laburregi, orrialde gehiagoren guraz utzi naute.
|
|
|
Aipamen soilean besterik ez bada, hona ekarri nahi dut Ez obeditu inori, Mikel Perurenak argitaratu duen lehen eleberria. Hasteko, istorioa
|
bera
da bizigarri, hiru pertsonaia biltzen dituen mataza: Sotero, nagusia, bertso jartzen aritzen den langile apala, analfabetoa, baina astoa erreginaren izenez bataiatu duena; Frantsesa, ahoa bete iraultza, luzamendutan ibili dabilen poeta; eta Estudiantea, bizargabea, gonak ezagutu berria, burua hemen baino gehiago han daukana.
|
|
|
Gutxienez modu berezi batean kontatua balego. Hari nagusia
|
bera
ezaguna zaigu, bizitzaz aski duen edadekoa, bizitzaren zamak azpian harrapatu duena; badakigu zaintzailearen etorrerak inflexio puntu bat eragingo duela (onerako, ustez), liburuko afera batzuk (lagun minaren alabarena, nagusien artean) nola konponduko diren, narrazioak etsaigo zaharraren konpontzea izango duela helmuga. Erabiltzen diren irudi asko ere ezagun ditugu, errepikatuak izan dira, behin eta berriz:
|
|
|
Ale ezin ederragoak ditu Katu jendea honek: «Katu jendea» izenekoa
|
bera
, bizilagun eta hala ere ezezagun biren arteko desio lotua, katuen harremanaren bitartez azaldua; «Hagina», garai bateko harrokeriak joanda, hortz protesia egin dion ikaskide ohiarekin oheratzen den neska; «Hazia», hausnarrean ari den emazte gaztea, etsi puntu batez, amatasunaz, seme alabez, senarraz, bizitzaz. Zeinen zehatz harrapatzen duen, esaterako, Hendaiako mikroklima hori, distantziak distantzia, gizarte garaikideari, edo gutxienez gizarte maila jakin bati estrapola dakiokeena.
|
|
|
Dela aurreko bi lanetan dela oraingo honetan, narrazio interesgarri askoak aurkitu ditut. Katu jendean, zehazki, narrazio batzuk («Katu jendea»
|
bera
, «Hagina», «Omarren uda») beste batzuk baino biribilagoak iruditu zaizkit, gaiari zein tratamenduari begira. Dena dela, eta kritika anglosaxoiaren gaiari helduz, iruditzen zait dena kontatzeko gogoa nagusitu egiten dela liburuan, eta horren ondorioz zenbait pasarte («Hagina»ren amaiera, esaterako) esplizituegiak gertatzen dira.
|
|
|
«Jo emagaldu bati egiten zaion bezala». Nobela batean esaldi
|
bera
pertsonaia baten ahotan, edo are narratzailearen ahotan jarriz gero inor ez da asaldatzen. Baina Pessoa, Eliot eta enparauak igaroagatik, poesia oraindik halako aitortza batekin erlazionatzen dugu, non ahots poetikoak, gutxi asko, benetakotasun bat gordetzen baitu.
|
|
|
Pelukerea etorten jakon etxera, ta pelukereak orraztute ipinten euen. Ta egun beten etorri zen pelukereori, ta, klaro, kapritxosea zen
|
bera
be; horrek, bakixu, horrek maniek guztiek eukite ituez ta. Ta esan osten neuri, neuri esan osten berak sonbreru ta danak ipinteko.
|
|
|
Aldudera doa mediku 1905ean, eta sasoi horretan Eskualduna astekariarekin kolaboratzen hasi zen. Aldudeko medikua guztiz apartekoa da euskal letren Parnaso txikian,
|
bera
baita laiko bakarrenetariko bat gure literaturaren historiako elizgizonen segida kolorebakoan. Liburu bi plazaratu zituen, Buruxkak (1910) eta Beribilez (1931), zein baino zein pozoitsuagoak Villasanteren ustez.
|
|
|
Eric Claptonen ustez, sentimendu hori
|
bera
da drogara eta edarira bultzatu zuen azpiko arrazoia, gizona ia erabat suntsitzera bultzatu zuena. Esan daiteke Claptonen autobiografia alkoholiko baten historia dela musikari batena bainoago.
|
|
|
Halere, Alsaneak hautesle mordoa dauka bere atzetik. Best-seller bat da, arabiar munduan chick lita idazten duen bakarra eta, beharbada horrexegatik, esan daiteke
|
bera
dela XXI. mendeko emakume arabiarren bozeramalea. Girls of Riyadh eleberriak klase ertaineko lau emakumeren historiak kontatzen ditu:
|
|
|
Alsanearen anai arreba guztiak sendagileak edo haginlariak dira. Alsanea
|
bera
haginlaria da eta horretan dihardu, saudiarabiar munduan idazle gisa ezin dela dirurik egin esanez. Zalantzarik gabe, bera izango da salbuespena.
|
|
|
Alsanea bera haginlaria da eta horretan dihardu, saudiarabiar munduan idazle gisa ezin dela dirurik egin esanez. Zalantzarik gabe,
|
bera
izango da salbuespena. Liburua amaitu zuenean, Alsaneak zuhur jokatu zuen.
|
|
|
deitzea erabaki nuen». Gutxira, ordea, Pattierekin aspertu zenean, autoekiko jarrera
|
bera
erakutsi zuen emaztearekin ere. «Georgeren autoekiko pasioak piztu zuen zaletasun hori nigan.
|
|
|
Kasu benetan bakan eta berezia dugu hauxe. Liburuen kontrazaletan Gorrotok azalpen bat eman ohi du, beti
|
bera
, eta honela hasten da: «Mikelats Gorroto orain dela 306 urte jaio zen, Anbotoko mendian».
|
|
|
Hauxe erantzuna: «Mikelats Gorroto eta biok ez gara pertsona (edo gauza)
|
bera
. Mikelats Gorrotok idazten duenean, berak idazten du, pertsonaiak, ez nik.
|
|
|
Iheslari bat, ezusteko leku batean. Ez al da
|
bera
horixe?
|
|
|
Kontrakoa esan du beste norbaitek: maitasuna eta iraultza gauza
|
bera
direla.
|
|
|
Jende mukerra eta berdotsa. Horregatik da
|
bera
ekintzaile. Baina uste izatekoa zen Andréyev delako morroiaren liburuko iraultzaile hark amodioa eta sexuaren ase maseak ez dastatu izanaren errua ez zuela haren irakurzaletasunak,:
|
|
|
Jende multzoa jarrita dago biribilean ezarri aulkietan, baina tartean tartean aulki hutsak ere badirela ikusi duenez, haietako batean eseri da. Denek ala denek?
|
bera
izan ezik, erran gabe doa?, liburu berbera dute esku artean: Leonid Andréyeven Ilunbeak nobela laburra.
|
|
|
Jaramonik ez zuk. Gauza
|
bera
errepikatzen jarraitu nuen, ordea, zuk amore eman eta joatera utzi ninduzun arte.
|
|
|
Makina horri gaia, neurria eta testuinguruari buruzko xehetasun batzuk eman eta sonetoak idazten ditu, nahiz eta ipuin horretan gero eta soneto surrealistagoak egiten dituen eta prosan idazten bukatzen duen. Ipuina
|
bera
ere, hain zuzen, makinak idatzia dela aitortuz bukatzen du idazleak.
|
|
|
Gelako bat Santutxuko bertso eskolan zebilen eta harekin batera hasi nintzen joaten. Hasieran teknika
|
bera
menderatzeak atsegin izugarriak ematen ditu. Koplak kantatzen hasi eta bertso afari batean ordubeteko saioa egitera iristea handia da.
|
|
|
Zerrenda horretan, lehendabiziko, Uxue Alberdiren izena jarri behar dugu,
|
bera
baita bi generoetan, bertsoan eta eleberrian, joan den urtean gehien nabarmendu zena. Udaberrirako ateratako Aulki jokoa urteko eleberririk interesgarrienetakoa izan zen eta Donostiako Liburuaren Eguneko azokan euskal libururik salduena, Atxagaren Zazpi etxe Frantzian eleberriaren ondotik.
|
|
|
60ko hamarkadan hasi zen Amuriza bertsotan sotanarekin. «Bertsoa
|
bera
baino garrantzitsuagoa zen sortzen genuen espektazioa eta esaten genuena. Saio mordoa egin nuen 60ko hamarkadan, horietako batzuek, gainera, Guardia Zibilaren eta txibatoen aurrean.
|
|
|
Abuelari eta abuelori kantatutako bederatzi puntuko bertso horretan nire familiaren historia laburbilduta dago. Gero Karidadeko Bentaren bigarren diskoan abuelori eskaini nion pasadoblean gauza
|
bera
kontatzen dut. Garan idatzi nuen «Tierras vascas, abuelo» iritzi artikuluan agertu zen hirugarrenez eta eleberri formatuan ondoren».
|
|
|
Gai hori baztertuta dago edo modu akademikoan tratatzen da eta guk abenturaren eta historiaren arteko nahasketa gisa aurkeztu genuen. Espedizioaren kontzeptua
|
bera
ere munduan bakarra izan zen. Nire bizitzako esperientziarik indartsuenetakoa izan zen.
|
|
|
Urteen joanean, taldearen osaera
|
bera
aldatzen joan da. Hasieran, duela hamabiren bat urte, bide bat eskaintzen zuen denbora partzialeko ikasle zaharragoek diploma unibertsitarioa lor zezaten giza zientzietan, baina funtzio akademiko hori gainbehera joan zen, gero eta gehiago baitziren, ez agiri baten atzetik, baizik eta literatura eztabaidatze hutsagatik etorritako ikasleak.
|
|
|
Hori dela-eta, erakundeetako agintariek ez dute sekula serio hartu estatistiken kontu hori. Herritarren% 60k ez irakurtzeak ez dio loa galarazten Hezkuntzako inongo ministrori, eta, gainera, ez zaio iruditzen?
|
bera
ministerioan lanean aritu eta gero, hori bere porrotaren seinale denik.
|
|
|
Nik dakidala, inork ez du bere gain erantzukizunik hartzen ez irakurtzearen porrot kolektiboaren aurrean; eta porrot horrek, gutxi asko, geroagoko beste porrot batzuk iragartzen ditu. Badaude, bai, ugari, porrot horren gaineko ikerlan eta hitz aspertuak, baina, nonbait, ez dira azterketa fidagarriak, behin eta berriz gauza
|
bera
esaten dutelako, eta errua beti alde berera botatzen dutelako. Noizbait ere galdetu liokete beren buruari nor diren irakurtzen ez duten horiek, eta zergatik ez duten irakurtzen.
|
|
|
«Hiru irakurle mota daude: lehenbizikoa, liburua epaitu gabe hartaz gozatzen dutenak; hirugarrena, hartaz gozatu gabe liburua epaitzen dutenak; eta bestea, bien artean, liburuaz gozatu bitartean liburua
|
bera
epaitzen dutenak eta liburua epaitu bitartean hartaz gozatzen dutenak. Azken horiek bizitza berria ematen diote artelan bati, baina ez dira asko».
|
|
|
Izan ere, ez diete batere erreparatzen irakurgaiaren aspektu formalei edo. Zeren, forma
|
bera
edukia ere badenez, erreparatzen ez bazaio, nola izan daiteke pertsona bat irakurle on?
|
|
|
XX. mendeko euskal literaturaren egoerara etorriz, Baudelaire bezala (eta Rodríguez Baixeiras
|
bera
bezala) idazle asko aritu dira itzulpen literarioak egiten: Orixe, Zaitegi, Ibinagabeitia, Aresti, Lasa, Izagirre, Sarasola, Arrieta, Sarrionandia, Igerabide?
|
|
|
Ordea, literatura lan kanonikoak ez bezala, itzulpen literarioak iragankorrak dira, «modaz pasatzen dira», hain zuzen ere erabiltzen dituzten hizkuntza ereduak (eta itzultzeko estiloa
|
bera
ere) zaharkitu egiten direlako; hori, bistan denez, areago gertatu da euskararen arauen dantzarekin. Kontua da, literatura unibertsaleko obra jakin batzuk itzulita egonda ere, berriro euskaratu liratekeela.
|
|
|
Esan nahi da bakoitzetik 700etik 1.000 ale bitarte saldu direla, gutxi gorabehera. Gauza
|
bera
esan daiteke neronek itzulitako Odol hotzean edo Gatsby handiaz. Edo Fernando Reyk itzulitako Pereirak dioenez edo Matias Múgicak itzulitako Gauaren muturrerainoko bidaiaz (hogei urteren buruan, hori bai).
|
|
|
Eta
|
bera
xarmagarri best, ororen gaineti.
|
|
|
Mutila minduta zegoen nirekin, oso minduta. Alferrik azaldu nion, lehenengo neskalagunari eta, ondoren, azkenean harekin elkartzea lortu nuelarik, nire adiskideari, beraren ezaugarri batzuk besterik ez nituela hartu pertsonaia osatzeko, ezaugarri horiek exajeratu nituela gero, ez zela inondik ere
|
bera
, pertsonaia bat baizik: alferrik azaldu nien, haiek ez zutelako sinetsi, eta nik ere, jakina, ez nuelako sinesten.
|
|
|
»Gure adiskidetasuna hantxe amaitu zen. Taldearen bileretan elkartzen jarraitzen genuen, eta baita bileren ostean trago batzuk hartzera irteten ginenetan ere, baina ez zen inondik ere gauza
|
bera
. Ez zen benetako berradiskidetzerik egon.
|
|
|
«Hots, Capotek idatzitakoa gustatzen zait, noski, Odol hotzean batik bat, eta Gosaria Tiffany, s en, noski, eta baita Kameleoientzako musika ere; gutxik aipatzen dute, baina ipuinlari ona zen Capote. Baina
|
bera
antipatikoa egiten zait. Eta gainera kontu zahar bat gogorarazten dit istorio horrek».
|
|
|
Hemen dirham bat ordaintzen digute tomate kiloa. Alemanian, tomate hori
|
bera
40 dirhametan saltzen dute. Eta, orain, jendea ere eramaten ari dira.
|
|
|
Egia ala gezurra, hala entzun dut. Nagusi hori
|
bera
konturatzen bada gaztea langile ona dela, eta lekuz aldatu nahi duela, txantaje egiten diola, alde egin ez dezan. Esklaboak nahi dituzte, ez pertsonak.
|