|
2004
|
|
|
dira biak, eta darabilgun gaian eta garaian behintzat, Azkue askozaz berrizaleago ageri zaigu, tradi zio idatziari dagokionez. ...jaio eta XX.aren hasieratik aUITera zabaltzen den bizkaiera idatzi berrian, Aranak irekiriko bidea, hots, orto grafia sistema eta neologismo sorta bat edo agian hobe Iitzateke esatea, neologismo hoiek baino ga rrantzitsuago bait da, erdal kutsuko hitz guzti guztiekiko jarrera garbizalea, bere jarraitzaileek lútz be rrigintzan hasirikoa jarraitu bait zuten, eta bestetik eredu horrek biltzen
|
duen
aditz laguntzailearen sistima eta joskerari buruzko zenbait berezitasun, Azkueren eskutik sorturikoak gehien bat, hau mai zegi azpimarratu ez bada ere. Urteen buruan, haatik, Azkuek sorturiko ereduaren eragina gero eta na bariago egingo da Aranaren lanetan, bakanka aurki daitezkeen adibideetan Iehenik, ugarituz gero, az ken lanetan osoro makurtzeraino bere hizkuntza hiperbizkaieraren sistimara> > (Laka, op., 24 or.).
|
|
2005
|
|
|
Lokailu izenpean jaso diren beste batzuek, ordea, lokailu delako testu mailako funtzio hori baizik ez dute gaur egun, jatorrizko funtzioa erraz susma daitekeen arreo: behintzat, adibidez, behin eta tzat prolatiboaz osaturik egon arreo, gaur egun bederen nekez erabil daiteke izenki predikatu gisa, prolatiboa eskatzen
|
duen
aditz batekin (jo, hartu, eduki...), behin hori ez baita tzat hartu ohi duten izen edo izenondoen kategoriakoa.
|
|
2006
|
|
|
Testuinguru horretan ulertu behar da Homerok heroiarentzat darabilen agindu saihestezina: beti nabarmentzeko eta ororen gainetik gailentzeko (aien aisteuein kai upeiroon emmenai allwn) 19 Nabarmentzea adierazten
|
duen
aditza ere familia beretik eratortzen da: aisteuw.
|
|
2007
|
|
|
Ez dut uste astakeria litzatekeenik esatea J. B. Agirrek zelan erabiltzen
|
duen
aditza (oso aurrera) narrazioen perpaus hasieretan, hala gertatuko dela narrazio osoko perpausetan ere.
|
|
2008
|
|
|
Aditz formak erabilera desberdin guztietan hautatzen
|
duen
aditz laguntzaile mota baliatzeko garaian, ohizko lau motak izango ditugu kontuan; adierazpide eza guna erabiliz: DA, DU, DIO eta ZAIO aditz laguntzaileak.
|
|
|
– [Egilea, Gaia] argumentu egitura
|
duen
aditz horri, ki> eranstean, ostera,
|
|
2009
|
|
|
M4 estrategia: Modua adierazten
|
duen
aditz bat mugimenduzko beste aditz batez ordezkatzea. Adb.:
|
|
|
M5 estrategia: Modua adierazten
|
duen
aditz bat mugimenduzkoa ez den aditz batez ordezkatzea. Adb.:
|
|
|
M3 estrategia: Modua adierazten
|
duen
aditza Bidea adierazten duen aditz batez ordezkatzea. Adb.:
|
|
|
M3 estrategia: Modua adierazten duen aditza Bidea adierazten
|
duen
aditz batez ordezkatzea. Adb.:
|
|
2010
|
|
|
Baina, dotrina horretan Ala da dena, Mahoma mezularia baizik ez baita. Islam deitzen zaio dotrinari eta musulman jarraitzaileari, ‘atxekimendua’ adierazten
|
duen
aditzaren infinitiboa eta partizipioa.
|
|
|
1075. Hau da Elhuyar Hiztegi Entziklopedikoan ematen den subjuntibo hitzaren definizioa: " Egoera edo ekintza gertakari objektibo bezala ez baizik gogoan desirazko, iritzizko edo emoziozko gisa sortu den zerbait aurkezten
|
duen
aditz modua. Euskaraz,* edin edo* ezan aditz laguntzaileen bidez eratutako eta n atzizkiaz amaitutako adizki perifrastikoek osatzen dute (zenbait adizki trinko zahar ere badira)".
|
|
2012
|
|
|
Adibide horiek erakusten digutenez, egitura parentetikoak ez du ezinbestean IS+ AS egituraz osaturik egon behar, nahiz eta parentetikoan agertzen diren askok eta askok aditza izan. Gerta daiteke, gainera, aditza duten kasuetan ere, E2 parentetikoak E1 oinarrizko enuntziatuak
|
duen
aditza ez bezalakoa izatea: aditz aldia aldatu delako, aditzaren subjektua aldatu delako, aditz mota aldatu delako, etab. Holakoetan ere garbi ikusten da ez garelaenuntziatu bat eta bakarraz ari; gutxienez bi enuntziaturen gurutzatzea dugula:
|
|
|
Gu ez gara parentetiko estatusa
|
duen
aditzik badagoenik esatera ausartzen, ez eta enuntziatu parentetikoetan agertzen diren komunikazioko aditzak ezinbestean lehen pertsonan agertzen direnik ere (corpusa horren lekuko). Gure ustez, egitura parentetikoan agertzen diren aditzak lirateke parentetiko, baina hauek ez dira egitura parentetikora bakarrik lerratzen; edozein egitura sintaktikotan ager daitezke.
|
|
|
Gure ustez, egitura parentetikoan agertzen diren aditzak lirateke parentetiko, baina hauek ez dira egitura parentetikora bakarrik lerratzen; edozein egitura sintaktikotan ager daitezke. Kontua, gure ustez, ez da hainbeste parentetiko estatusa
|
duen
aditz tipoak egiten duela egitura bat parentetiko; egitura parentetiko bezala izendatu dugun egitura sintaktiko zehatz bat egoteak baizik. Besterik da egitura mota horretan zein aditz mota agertzen den zehaztea.
|
|
2013
|
|
|
Egunero sartzen da gure bizietan, begirale, zer egiten dugun zain, piezaz pieza atontzeko geroaren puzzlea, eta gu, gehienetan, ez gara ohartzen. Gero, etorkizunean, baldintza erabiltzen dugu damua edota zalantza adierazteko; lehenaldian erabili behar, erremediorik ez
|
duen
aditz denboran.
|
|
2014
|
|
|
Izan ere, Denb buruaren aurretikazaltzen da beti alokutiboa, ez ostean. Hori dela eta, Oyharçabalen bidetik, Lakak (1993) proposatzen
|
duen
aditz inflexioaren sorrerarako hipotesia beteko litzateke.
|
|
2015
|
|
|
Zergaitik hain errez onartu mendia kreatua izan dela eta ez ttikitik handira garamatzan puzzle izugarria? (Euskarak
|
duen
aditzak hau guzia ulertzera garamatzake).
|
|
2016
|
|
|
Nolanahi ere, gakoa esanaren bi muturretan dagoela iruditzen zait; erantsi gero, haien artean, kasik juntagailu funtzioa beteko
|
duen
aditz bat, eta egia batekin egingo dugu topo eta tupust, tope eta talka: " zurrumurruak sortzen ditu ezjakintasunak".
|
|
2019
|
|
|
(4) adibidean ikus daitekeenez, Saxtonen galdera, what?? hemen erabili dena baino orokorragoa da.Kasu honetan NORK+ haurrak erabili
|
duen
aditz berbera erabili du helduak haurraren argibideaeskatzeko. Modu honetan haurrak bere ekoizpenean ergatiboaren esaldia zuzentzen duen edo ezikusiko da eta horren arabera, feedback negatiboak ergatiboarengan duen eragina ere aztertuko da.
|
|
|
Elkarlana da gakoa. Gure aspaldiko arbaso horiek elkarrekin zerbait egitera joan eta, ekintza edo mugimendu bat adierazten
|
duen
aditza indarrean jarri zutenean, sekulako aurrerapausoa eman zuten: haien aginte esaldietarako euskal aditza eskuratu zuten.
|
|
2020
|
|
|
Beraz, ezin da esan le/ tzaile atzizki agentiboa bakarrik denik. Esan da atzizki horrek oinarrian eskatzen duela edo ‘agente’ argumentua
|
duen
aditza trantsitiboa edo intrantsitibo ergatiboduna izan daitekeena, edo aditz psikologiko trantsitiboa, ‘esperimentatzailea’ gaia’ argumentu egitura izango duena, eta atzizkiak ‘esperimentatzailea’ xurgatzen duela.
|
|
2021
|
|
|
Adibidez, tasun izengilea lexema osagarria adjektiboa denean hautatzen da, oro har, eta izen abstraktuak sortzen ditu (§ 4.1.2). Bestetik, (k) era, keta eta kuntza atzizkiek gertaera, egoeraedo ondorio izenak sortzeko erabiltzen dira, oinarrian harturik gertaera bat adierazten
|
duen
aditz bat (§ 4.5). Alabaina, azken atzizki izen sortzaileen artean, irregulartasunak ere aurkitzen ditugu.
|
|
|
Baina Azkaratek (1995) defendatu du horrelako formak ihartuak daudela eta ez dutela emankortasunik, joale ren ondoan* etorle ezinezkoa baita, orobat* ibiltzaile ere, egoile izan arren; hau da, aditz intrantsitiboetan salbuespenak dira le/ tzaile har dezaketenak. Bustitzaile, erretzaile, gibelatzaile, hiltzaile, sendatzaile edo zuritzaile eratorrien oinarri den aditza ez da intrantsitiboa (busti da, erre da, gibelatu da, hil da, sendatu da edo zuritu da), baizik busti du, erre du edo hil du laguntzailea eskatzen
|
duen
aditza (aditz trantsitiboa, alegia): Giro esnetsu eta bustitzaile horretan beste isla batzuk agertuko dira (Sarrionandia); Beraz etzara zu ere, zeure aitzinekoen giristinotasunaren gibelatzaile izatu (Axular).
|
|
|
Menderagailua gabe ere erabiltzen da, ordea, kausazko moduan, azalpena adierazteko (§ 42.23.2). Perpausak menderagailua hartuko
|
duen
aditzik ez duenean, ezinbestean gertatzen da hori; hala, esate baterako, aipamena denean (Hori horrela da, zeren, aitak dioen bezala," Nik dut beti arrazoia"; Hori ez da harritzekoa, zeren Quid prodest homini?), edo galdera (Presta zaitezte ondo partidarako, zeren nork irabazten du ondo prestatu gabe?). Baina horiek gabe ere erabiltzen da menderagailurik gabeko partikula gisa, alboraturiko perpausen arteko lotura eginaz:
|
|
|
Horregatik, askotan beste zerbaiten beharra sumatzen da kontzesio balioa bermatzeko, hura indartzeko. Helburu horretarako, ere askotan erabili izan da menderagailua
|
duen
aditzari erantsirik: Mutil koskorra zelarik ere, asko zekien; Nahi ez nuelarik ere, sartu behar nuelako ustetan abiatu nintzen (Mitxelena); O Nere Salbadorea.
|
|
|
Beste batzuek burutzapenak (harrikoa egin) edo erdiespenak (alde egin, ihes egin, irrist egin, tiro egin); batzuek egoerak ere adierazten dituzte (bero egin). Argi geratzen da amaierarik gabeko jarduera adierazten duten eta amaiera
|
duen
aditz predikatuaren arteko aldea: Jonek bi orduan lan egin du, baina ez du lana amaitu/* Jonek bi orduan harrikoa egin du, baina ez du harrikoa bukatu (Zabala 2004; Martinez 2015).
|
|
|
23.2.2.2a Subjektu funtzio sintaktikoa betetzen duen argumentua baino hautatzen ez
|
duen
aditzari esaten zaio aditz intrantsitibo; objekturik hartzen ez duenari. Da laguntzailea hartzen dute aditz intrantsitibo gehienek (intrantsitibo absolutibodunek, alegia); eta perpausean absolutibo kasua hartzen du aditzaren argumentu bakarrak.
|
|
|
2 Oin aditzaren (hau da, arazi hartzen
|
duen
aditzaren) objektuak beti absolutiboa hartzen du: sagarrak salarazi ditugu.
|
|
|
23.3.1h Semantikak agintzen
|
duen
aditzen sareko argumentu horiek sintaxian gauzatzen dira. Arruntena da, hortaz, argumentu horiek egiturazko kasuak deitu ditugunetan gauzatzea:
|
|
|
Aditz modalek ageriko subjektua
|
duen
aditza eskatzen dute. Eguraldi aditzek edo irudi du, ematen du, merezi du, pena da motakoek ez dute onartzen horrelako aditz modalik14 Behar izan eta nahi izan aditz modalen erregimena arautu zuen Euskaltzaindiak 113 eta 114 arauetan.
|
|
|
Partizipio burutuan ematen da gehienetan adizki nagusia, eta hari dagokion aspektua nagusiko aditzak seinalatzen du, ohikoa den bezala; isildutako laguntzaileari dagozkion pertsona denborak ere testuinguruari esker eskuratzen dira. Aspektu burutugabea adierazten
|
duen
aditz izena erabiltzea ez da debeku, baina Ateratzen bezainbat sortzen baita (Axular) perpausaren lekuan, esate baterako, Atera bezainbat sortzen baita esan daiteke.
|
|
|
Jarraitzen duen jarduera edo egoera adierazten
|
duen
aditza da adberbio honekin doana (oraindik ari da; oraindik badago). Uneko aditzak ez du hor lekurik(* oraindik iritsi da); ezezka emanda, ordea, iraupeneko bilakatzen da, erdiespenaren aurreko egoera adierazten baitu, eta orduan onargarria gertatzen da (ez da iritsi oraindik).
|
|
|
Badakit [zertaz hitz egin]/ Badaukate [zertaz hitz egin]; Badakit [zer jan]/ Badaukagu [zer jan]. Nahiz arras hurbil iduri duten bikote horietako egiturek, bikote bakoitzeko lehen perpausa zehar galdera da, mota horretako osagarria eskatzen
|
duen
aditz batekin (jakin) erabilia. Bigarrena, berriz, ardatzik gabeko perpaus erlatiboa da, posesioa adierazten duen aditz batekin (eduki) erabilia.
|
|
|
Nahiz arras hurbil iduri duten bikote horietako egiturek, bikote bakoitzeko lehen perpausa zehar galdera da, mota horretako osagarria eskatzen duen aditz batekin (jakin) erabilia. Bigarrena, berriz, ardatzik gabeko perpaus erlatiboa da, posesioa adierazten
|
duen
aditz batekin (eduki) erabilia.
|
|
|
4 n atzizkia hartzen
|
duen
aditz izenaren formari dagokionez, te eta tze orokorrez gainera, badira beste zenbait euskalki aldaera: ite, tute, tzaite, (k) eta...
|
|
|
Zilegi al da horrelakorik egitea? Bada, bai; bereziki, (e) n menderagailua hartzen
|
duen
aditzaren perpaus osagarri bati badagokio perpaus menderatu hori: [Inoiz [Ø ikustera] joaten ez naizen] lagunak.
|
|
|
31.4.3.12b Perpaus erlatibo subjektiboetan sintagma erlatibatua adierazpenezko perpaus osagarri batean sartua da, eta horregatik agertzen da ela atzizkia perpaus horri dagokion aditzaren hondarrean. Maizenik, horrelakoetan perpaus osagarria ekarri
|
duen
aditza agerian da, eta hari lotzen zaio (e) n menderagailua, gorago ikusi bezala; ordea, aditz hura isiltzen bada, ko lotu behar zaio perpaus osagarriari, ardatzaren izenlagun izan ahal dadin. Hona Hiriart Urrutiren idatzietan bildu beste adibide bat:
|
|
|
39.3.2b Arren postposizioaren aldaerarik ez dago (zenbaitetan h arekin eman izanaz gain); halaxe erabiltzen da euskalki guztietan. Mendeko perpaus osoari bagagozkio, ordea, molde desberdinak aurkitu ditzakegu atal honetan ere, oinarri
|
duen
aditzaren forma desberdinen arabera: a) Aditz partizipioa+ arren:
|
|
|
Badu kasu honek lehenago aztertu dugun tu arren egiturarekin paralelismorik; kasu honetan, bestean bezala, mendekoaren balioa aldatu egiten da oinarritzat hartzen
|
duen
aditzaren formaren arabera.
|
|
|
Lehen adibidean bi predikazio daude, [ni — iritsi] eta [ni — nekatuta]; nolabait esateko, ‘iritsi nintzenean nekatuta nengoen’ adierazten du. Bigarren adibidean, ordea, interpretaziorik ohikoenean ez da ulertzen ‘gelditu nintzenean nekatuta nengoen’; nekatu predikatu nagusia da hemen, eta gelditu aditzak ez du adierazten ‘higitzeari edo jarduteari utzi’, baizik eta bereziki aspektua adierazten
|
duen
aditz arina da, ‘egoera batean gertatu edo suertatu’ edo antzeko zerbait adieraziko lukeena. Nekatuta bigarren mailako predikatua da lehen adibidean, eta predikatu nagusia bigarren adibidean.
|
|
|
(Barbier); Alta ez zen orduan orain baino jateko eta edateko gehiago (Aintziburu); Eta balukek hor erraiteko frango (Dagorret). Eleak eta aginduak zeharkako diskurtsoan ekartzen direlarik, ko postposizioa
|
duen
aditz izena erabiltzen da konpletiboen osatzeko: Amak hara joateko esan du; Ikasteko erran zigun; Andu Lertxundi, Inazio Mujika, Jorje Giménez, Juan Garzia eta Joxe Azurmendi aritu izan zaizkit urteetan euskaraz idazteko esaten (Zulaika).
|
|
|
Haatik, 3 pertsonako objektua duten adizkiak berezi bereziak dira. Kasu horretan, adizkiak ez du oraineko formek duten d (a) aurrizkirik; eaurrizkia
|
duen
aditz erroaren gainean eratua da (hemendik aitzina [e ERROA]), pertsona atzizkiak hari datxizkola: egi zue, esa da zu, ekar k, erran eza k, entzun eza zue...
|
|
|
Neure senargaia da, jauna (Etxeita); Berori neure ugazaba da (Zamarripa); Hori, neure sakelaren kaltean da (Erkiaga); Neure adiskidea da (Agirre); Neure arazoa da, Neurea bakarrik (Sarrionandia); Neure sineste intimoa da (Borda); Neure alda ateratzen da (Garate) eta abar. Horietan ez da dut, zait, edo holako aditzik, hau da, ni izenordaina biltzen
|
duen
aditzik eta, hala ere, neure ageri da.
|
|
|
26.3.2.2a Partizipio burutugabea inesibozko postposizioa
|
duen
aditz izena da: ekartze n, egite n, esate n...
|
|
|
13 Kontua da tu hurran (hurren) moldeak ez dituela mendeko perpausak osatzen: berez, egitura hau hartzen
|
duen
aditzak ez du argumenturik hartzen, egitura eginak dira, [aditz partizipioa+ hurran] egitura soila dutenak. Horregatik ez ditugu moduzko mendeko perpausetan sailkatu.
|
|
|
Aurrerantzean, erraztu egingo ditugu gure hemengo hausnarketak, eta throw= bota delako hizkuntz baliokidetasuna batez ere munduaren ezagumenduan oinarrituta dagoela esango dugu: hizkuntza askotan edo guztietan egongo da ‘indarrez jaurti’ adiera fisikoa ematen
|
duen
aditz bat. Make verses singing= bertsoak bota baliokidetasuna, aldiz, oinarrituago egongo da hizkuntza bi hauen ezagumendu espezifikoan, munduaren ezagumenduan baino:
|
|
2022
|
|
|
Arnastu aditzera barik, arnasa hartu lokuziora jotzen dute mila bider gehiago erdi eta sartaldeko hiztunek, eta hatsa hartu lokuziora ekialdekoek, nafar eta ipar. Idatzizko tradizioak ere argiro on egiten
|
duen
aditz lokuzioon nagusitasuna.
|
|
2023
|
|
|
Guztiak agurtu eta barruko aretotxo batera sartu dira bilkura aurrera eroateko asmoz. Andre batek adierazi dio aro bidaiariari Azkuek oraintsu arte bizirik iraun
|
duen
aditz baten berri ematen duela, baina gaur egun galzorian dagoela: eragon.
|