|
2008
|
|
|
Aipatu dugun bezala, testu horretako gai garrantzitsuenetako bat artearen eta mitoaren arteko harremanak ziren. Mitoak dira gizarte edo kultura ezberdinek munduari begiratu eta interpretatzeko beharrezko dituzten tresnak, edo bestela esateko, gizakiok mitoen bitartez munduari zentzua eta esanahia ematen diogu, zentzu sakratua alegia, egunerokotasunari eta denboraren joan etorriaren monotoniari egitura bat ezarriz15 Mitoak
|
sortzea
eta, batez ere, mito horiek etengabe berritzea zen testu horretan Oteizarentzat benetako artearen zeregina: «Artistak gizartean duen garrantzia datza mito sortzaile izatea dagokion neurrian edo, baldin haien birsortzaile bada, haiek gauzatu behar dituen baldintzen sortzaile den heinean» (Oteiza, 2007b:
|
|
|
Alde horretan San Agustin eta San Andres deituriko kultura primitiboen aztarnak aurki daitezke, batez ere animalia eta gizaki formak nahasten dituzten eskulturak. Oteizak ikusi eta aztertu nahi zuen nola garatu ziren aldi berean kulturen adierazpide sinbolikoak eta eskulturaren ezaugarri formalak gizarte primitibo horietan, zeren, aurreko testuetan zioen bezala, kulturaren oinarriak arteak
|
sortzen
eta berritzen dituen mitoen bitartez sendotzen baitira. Ikerketa horien emaitzak 1948an Bilbora itzuli ondoren plazaratu zituen, 1952an Madrilen argitaratu zen Interpretacion estetica de la estatuaria megalitica americana testuan, Oteizak argitaratutako lehen liburuan17 Liburu hori, Quousque tandem?! en modura, zati ezberdinez osatu arren, osotasun bat bezala uler daiteke.
|
|
|
Bertan Ley de los Cambios en el Arte eta Estetika ezkorra ideia garrantzitsu eta aberatsak azaltzen ditu, eta artelan bat zer den definitzen du. Eta gure ustez garrantzitsuagoa dena, ideia horiek eskulturak egiten zituen bitartean bere buruan nola
|
sortzen
joan ziren azaltzen digu.
|
|
|
Erdialdeko orrietan Rothko, Boccioni, Pollock, bere eskulturen edo kronlech en imajinak aurkitzen ditugun bezala, liburuaren beste ataletan irudi bihurtzen diren hitzekin egiten dugu topo. Ezaugarri hau oso ohikoa da hainbat mistikoren eta poetaren idatzietan, zeren sistema kontzeptual bat baino gehiago sistema plastiko bat
|
sortzen
baitute (Hass, 1998: 13).
|
|
|
3 Perspektiba Errenazimentu garaian
|
sortu
zen errepresentazio sistema da. Espazio bateratu, matematiko eta arrazional baten ilusioa eskaintzen du, errealitatea, leiho?
|
|
|
Nahiz eta zentsoreak, ziur asko arrazoi faltarik gabe eta ondoren izango zuen irakurketa politikoa aurreikusi gabe, Quousque tandem?! obran inolako tendentzia politiko arriskutsurik ikusi ez, berehala izugarrizko oihartzuna izan zuen euskal gizartean, batez ere garai hartan
|
sortzen
ari ziren talde politiko abertzale eta ezkertiarretan. Horren zergatia erraz suma daiteke:
|
|
|
lanak testuinguru politiko eta sozial konkretu baten beharrak asetu zituen. Sabino Aranaren abertzaletasuna baztertuz, garaiko gazte mugimendu berriei beste abertzaletasun mota bat
|
sortzeko
, beharrezko zuten marko teorikoa eskaintzen zien. Horrekin zuzenean elkarturik, euskal kultura bigarren mailakoa zela pentsatzen zutenen aurka, Quousque tandem?! ek euskal kulturaren defentsarako nolabaiteko arrazoiak eskaintzen zituen.
|
|
|
Epe horren atzetik Estatuko Abokatutzak 2005eko otsailean Auzitegi Gorenaren Hirugarren Salaren aurrean aurkeztutako helegitearen aurrean, honen sententziaren zain geratzea zen helburua. Uruguairen partetik jarrera hau aurkezteak
|
sortzen
duen harridura alde batera utzita, epemuga konkreturik gabeko denbora honetan bi aldeek maila teknikoan lanean jarraituko zutela adierazi zuten.
|
|
|
1870eko Tratatuaren inguruan
|
sortutako
gatazkaren funtsezko arrazoia ondoren sinatutako akordio sorta baten existentzia litzateke, eta horien artean aurkitu ditzakegu 1961eko abenduaren 18ko Nota Elkartrukea eta 1992ko uztailaren 23ko Espainia eta Uruguai arteko Kooperazio eta Adiskidetasun Tratatu Orokorra. Bi horiek aurrekoa espresuki indargabetu ez arren, haren edukia moduren batean aldatzen dute.
|
|
|
Azkenean, Vienako Hitzarmenaren 30 artikuluaren aplikazioa, kasu honi dagokionez, erabiliko diren interpretazio irizpideetara irekita egongo da erabat. Hemen topa daiteke auzitegi ezberdinen sententzien artean
|
sortutako
diferentzia hain nabarmenen funtsa: zenbait auzitegik interpretazio lan horri harmonizazioaren ikuspegitik aurre egin diote; besteek, aldiz, bateraezintasuna irizpide zutela.
|
|
|
Azken urte hauetan espainiar auzitegiek aurrera eraman duten lanak orain gutxi arte espainiar gizartearentzat isilean mantentzen zen gatazka bat aditzera eman du. Gatazka hori dugu Espainiako Erreinuak eta Uruguaiko Ekialdeko Errepublikak sinatutako 1870 urteko Ezagutze, Bake eta Adiskidetasun Tratatua indarrean ote dagoen zalantzaren inguruan
|
sortu
dena. Hitzarmen horren xedea elkarrekiko zenbait eskubideren ezagutza zen, modu horretan nazio faboratuen kondizioa gauzatuz edo gutxienez antzeko egoera bati ateak irekiz.
|
|
|
Denbora luzean zehar, bertan jasotako eskubideak momentu ez hain oparoetan Uruguaira joandako espainiar etorkinei modu zabalean praktikara eramatea onartu zitzaien. Hitzarmen horrek, egun, atentzio berria
|
sortu
du, oraingoan berriz, amerikar kontinentetik Espainiarako bidean gauzatzen diren migrazio fluxuak direla eta. Espainiako autoritateek hitzarmen hau Uruguaiko herritarrei ez aplikatzearen jarrerak erantzun sendoa piztu du uruguaitarren aldetik, bai arlo politikora bai judizialera zabalduz, bi aldeen gobernuei tratatu horren aplikazioa gauza dezaten beharrezko gestioak egin ditzaten eskatuz eta, aldi berean, auzitegietan eskubide horiek galdatuz.
|
|
|
Eta hau, dudarik gabe, Nazioarteko Zuzenbidea dugu eta konkretuki, behe mailako auzitegietan argi geratu zen bezala, Tratatu Zuzenbideari buruzko Vienako Hitzarmena. Bere momentuan behe mailako auzitegiak gehiegizko laburtasunez aplikagarria zen artikulua identifikatzeagatik kritikatu baditugu, honako honetan Auzitegi Gorenari inolako erreferentzia juridikorik ez egiteagatik kritiko azaltzea ezinbestekoa da, zeren jarrera honek aldeengan erabateko defentsa gabezia juridikoa
|
sortzen
baitu, aldi berean, auzitegiaren oinarri juridikoak kontrolatzerik ezinezkoa egiten baitu.
|
|
|
Egitateetan aipatu moduan, arlo politikoan aurrera eraman diren ekimenek aditzera ematen dutenez, benetako ardurarik ezin da ondorioztatu bertatik. Harritzekoa bada ere, ekimen legegile hauek kopuru handiago batean izan dira Espainiako Kongresuan, non modu errepikatu batean gobernuaren atentziora gai hau ekarri den16 Uruguaiko barne ordenamenduan, berriz, jarrera pasibo honek biztanleen aldetik kritikak
|
sortu
baditu ere, ekimen nabarmenik ez da gertatu eta horren adierazle garbia dugu 1992ko Tratatu Orokorrak jasotzen duen Goi Mailako Komisioaren bileran Auzitegi Gorenaren sententziaren zain geratzeko hartutako erabakia. Jarrera hori ulergarri egingo lukeen arrazoi bakarra Uruguaiko herritarren aldeko sententzia jasoz gero Espainiako Administrazioa lotuta geratuko litzatekeelako ideiatik etor daiteke, baina ez dirudi hori izan denik Uruguaiko Gobernua horretara mugitu duen arrazoia.
|
|
|
(...) bi pertsonen artean zuzenbidezko edo egitatezko puntu baten inguruan
|
sortzen
den desadostasuna da. Desadostasun hau tesi juridiko edo interesei buruzkoa izan daitekeelarik17.
|
|
|
Sententzia horrek hainbat ohar sorrarazten ditu, ez bere azken erabakiak harridura
|
sortzeagatik
, Espainiako Administrazioaren aurrean politikoki zuzena delako adierazpena besterik suposatzen ez duelako, baizik eta berau oinarritzeko auzitegi honek azaltzen duen jarreragatik eta, noski, erabiltzen dituen oinarriengatik (edo hobe esanda, bereziki, erabiltzen ez dituen oinarriengatik).
|
|
|
Argudio falta nabarmena da IDAZ 2 eta MINTZA 2 ariketetan. Ikasleei kosta egiten zaie era honetako testuak
|
sortzea
. Esan bezala, antolatzaile gutxi erabiltzen dituzte argudioak aurkezteko; elkarrekintzan, bestetik, talka da nagusi, oposizioa erakustea eta, ondorioz, diskurtsoera ezberdinen txertaketa benetan urria da.
|
|
|
8 urterekin hasitakoen taldekoei buruz honako alderdiak azpimarratu genituzke: batetik, testu estatikoagoak
|
sortu
dituzte euskarazko IDAZ 1 ariketan eta, gainera, aditz denborak gehiago nahastu dituzte gaztelaniazko MINTZA 1 ariketan. Bestetik, modalizazioan egokiago jokatu dute gaztelaniazko argudiozko eskutitzetan (IDAZ 2) eta aspektuaren balio diskurtsiboa hobeto erabili dute gaztelaniazko narrazioetan (MINTZA 1).
|
|
|
(1998). Gaitasun komunikatiboa: asmo pedagogikoek
|
sortutako
eredu bat, osagaien edukiak zehaztuta?, Hizpide, 41, 59
|
|
|
Parte hartze eraldatzailea, nolabait, enpoderamendua
|
sortzen
duena dela definitu dugu. Baina horrek zehazki zer suposatzen duen jakiteko aurretiaz jakin behar dugu nola egikaritzen duen botereak.
|
|
|
Bigarrenik, adostasunaren ikusmoldearen teorikoak daude, beraiek boterea etengabe heda daitekeela uste dute pertsonen abilezia balitz bezala, botereak gaitasun baten antza hartzen duelarik. Zentzu honetan indibiduo edo talde batek botere gehiago izateak ez du zertan beste baten kalterako izan, ez baitago hasierako botere dotazio mugaturik, eta gizarteak botere gehiago
|
sor
baitezake helburu komunak bilatu eta legitimatzen dituen heinean.
|
|
|
Parte hartzeko espazioak nola, nork, zergatik eta zertarako
|
sortzen
edo betetzen diren jakitea funtsezkoa da beraz. Dena den, bi espazio mota hauen arteko muga ezin da zorrotzegia izan, bien arteko desberdintasuna ez baita soilik nork betetzen dituen, baizik eta bertan adosten diren estrategiek existitzen diren botere egiturak desafiatzen dituzten ala ez (Miraftab, 2004); zentzu horretan talde berdinek barruan eta kanpoan aldi berean egotea erabaki dezakete.
|
|
|
Aldi berean espazio baten sorrerak eta bertan parte hartzeak balio dezake identitate eta interes kolektibo berriak
|
sortzeko
, errealitate soziala zeharka eta oharkabean aldatu daitekeelarik. Hots, parte hartzeko espazio batean murgiltzean kide bakoitzak aurretiaz izaera edo nortasun bat badu ere, hori alda daiteke prozesu parte hartzailea aurrera doan heinean eta toki horren arauak onartzen diren heinean; hau hainbat giza mugimenduren instituzionalizazioaren adibidearekin garbi ikusten da.
|
|
|
Bigarrenik, galdetzea dago ea autogestio barik inongo enpoderamendurik
|
sor
daitekeen, norbera ez bada zeinek sortuko luke. Nola da posible kanpoko agentziek beren esku hartzeen bitartez egiteko boterea sortzea, beraien gaineko boterearen mendeko diren giza talde horiengan?
|
|
|
Bigarrenik, galdetzea dago ea autogestio barik inongo enpoderamendurik sor daitekeen, norbera ez bada zeinek
|
sortuko
luke. Nola da posible kanpoko agentziek beren esku hartzeen bitartez egiteko boterea sortzea, beraien gaineko boterearen mendeko diren giza talde horiengan?
|
|
|
Bigarrenik, galdetzea dago ea autogestio barik inongo enpoderamendurik sor daitekeen, norbera ez bada zeinek sortuko luke? Nola da posible kanpoko agentziek beren esku hartzeen bitartez egiteko boterea
|
sortzea
, beraien gaineko boterearen mendeko diren giza talde horiengan? (Nelson eta Wright, 1995).
|
|
|
Hirugarren argudioa oso lotuta dago garapen parte hartzaileak izan dezakeen arrisku batekin bestearen enpoderamendua bilatzen den heinean, bilaketa hori gure sopikuntza eta nahiaz zeharkatua egongo baita (Kapoor, 2005). Sopikuntza Iparraldeko gizartekook munduko ekonomia global kapitalistaren partaide onuradunak garelako, zeinak gure garapen lankidetzak konpondu nahi dituen bazterketak
|
sortzen
dituen. Nahia, lankidetzan beste herrialdeetan sustatutako parte hartze hau gure sistema politikoen akatsen konpondu gabeko gatazkaren translazio bat baino ezin izan daitekeelako.
|
|
|
Dena den, 1 eta 2 pausoak ematea beharrezkoa da, eta horietatik abiatuta, ostera, bestelako prozesuak
|
sortu
ahal dira, eta ez hori bakarrik, baizik eta maila horietan edozein prozesu parte hartzailetan garrantzitsua den informazio sormen eta kudeaketaren auzia azaleratzen dela. Batetik ea tokiko informazioa kontuan hartzen den ikusi behar dugu, eta datuak eta horien ondorengo iritzi eta interpretazioak zeinek egiten dituen, ea parte hartzaile berberak diren edo kanpoko teknikari bat den, finean, ea informazioaren sortze prozesu osoa plurala den.
|
|
|
Baina efektu hori positiboa edo negatiboa izan daiteke, estimua edo arbuioa, atxikimendua edo mespretxua... Izen berberak ere modu askotara ulertu ahal dira; izan ere, izen baten balioa ezagutzeko zein gizarte eremutan, zein zentzu komunitatetan eta zein koderen arabera
|
sortu
den jakin behar dugu.
|
|
|
Hitz gutxitan, izenek belaunaldi zentzua
|
sortzen
dute. Ez da harritzekoa, gainerako ondare sinbolikoen joan etorriek ere egiten baitute gauza bera.
|
|
|
zentzua sortzen dute: garaikideen arteko lotura bat
|
sortzen
dute. Bizi segida bat dugu komun, ditugun izenek argi erakusten digute zeintzuk diren gure belaunaldikoak10.
|
|
|
Laburbilduz, jendarteko egitura, egituratuak? bere egiten ditu jendeak, prozesu horretatik
|
sortzen
da portaera kolektiboa. Baina harago joan behar dugu, egitura, egituratzaileetara?
|
|
|
Baina harago joan behar dugu, egitura, egituratzaileetara? hain zuzen, haietan
|
sortzen
baita ekintza estrategikoa (ezagun denez, termino horietan deskribatu zuen Bourdieu k habitus kontzeptua).
|
|
|
2 Ez dugu esan
|
sortzea
. Izena emanez eratzen dugunaren aurreizatea ez dugu zalantza jartzen.
|
|
|
Arestian ikusi bezala, Bourdieu ren ustez, pertsona izenek ez dute erreferentziarik, aitzitik, ustezko erreferentzia baten? (nor) beratasuna?
|
sortu
nahi dugu haiek erabiliz, hartara izugarrizko abstrakzio bat dugu bide: esentzia iraunkor eta egonkor bat irudikatzeko, aldaketa guztiak baztertu behar ditugu.
|
|
|
zer edo zeri deitzekotan, adierazle batek har ditzakeen adiera guztien multzoari deitu genioke. Hala ere, jende komunitateak ondo arduratu dira adierazle eta adiera arteko loturak instituzionalizatzeaz eta naturalizatzeaz; alegia, adierazle bati esanahi bat eta bakarra lotzen saiatu dira, konnotazio guztiak bakar batera murrizten, horrela
|
sortzen
baita denotazioa. Eta horrela ere, interpretazio komunitate batek bere errealitatea eratzen du.
|
|
|
Esanahiari buruzko bestelako paradigma behar dugu; paradigma horrek kodeak eta, ondare adierazkorrak?
|
sortzeari
eta erabiltzeari eragiten dioten harremanetan eta baldintzetan jarri behar du esanahia. Izenak balio zeinuak dira, ondare sinbolikoak, inolaz ere materia huts edo izendatze neutroak.
|
|
|
Kanpo inpaktu gogorraren ordez, barne inpresio ondo landua nahiago du juizio estetiko ikasiak, hau da, gutxi batzuen eskura dagoen kodeak. Halako kode batez
|
sortutako
izenek interpretatze lan bati esker hunkitzen dute. Laburbilduz:
|
|
|
singulartasuna eta originaltasuna. Erregimen modernoak estatu administrazio burokratikoekin eta indibidualismoa goratzearekin batera
|
sortu
ziren. Estatuak izendatzearen duintasuna aitakeriaz zaintzearekin batera, legerian pertsona izena, pertsona bakana eta bereizgarria?
|
|
|
Logika horiek zatikatu dute behinola baturik eta bakuna irudikatu zen gizartea. Gizartekideek arauak barneratzea zen lehengo gizarteratzearen helburua, oraingoan, berriz, joko estrategikorako kideak gaitzea da nagusi (Goffman en face work horrek jokaera estrategikoan ondo gaitutako kideak
|
sortzea
du helburu). Horrenbestez, gizarteratzea ez da dagoneneko gizartekideek ordena egonkorra bere egitea jokatzeko eskema kultural batzuen bidez (jarreren bidez, alegia), oraingo honetan gizarteratzea gogoeta erreflexiborako gaitzea da, hau da, interpretaziorako eta kontu ematerako subjektua eskuduntzea.
|
|
|
Horrenbestez, gizarteratzea ez da dagoneneko gizartekideek ordena egonkorra bere egitea jokatzeko eskema kultural batzuen bidez (jarreren bidez, alegia), oraingo honetan gizarteratzea gogoeta erreflexiborako gaitzea da, hau da, interpretaziorako eta kontu ematerako subjektua eskuduntzea. Subjektu edo kide hori ez da aritzen aurretiaz ezarritako kodeak eta ordena ostera berregiten, aitzitik, egoeran egoerako
|
sortu
behar ditu.
|
|
|
Ezagun denez, De Certeau k, egiteko arte arruntetan?
|
sortzen
den berezko erresistentzia azpimarratu nahi izan zuen. Arte horiek ez dute mintzaira propiorik, ezin dute euren buruaren konturik eman eta ez dira gai gogoeta eta berbaldi propioa egiteko, baina arte horiek dira eguneroko bizitzaren jakintza, eta bizimodu arruntean modu askotara agertzen dira trebetasun praktiko horiek.
|
|
|
Ekintzaren diskurtso gabeko barren horretan erakundeen botereari aurre egiten ikasten da. Gogora dezagun, maila hori, jendarteko harreman maila guziak bezala, etengabeko tour de force askoren bidez instituitzen dela, horien kontra mugitzean
|
sortzen
da, erresistentzia arrunta? (Dobré, 2002).
|
|
|
kolonizatu (nahi) duen eguneroko bizimoduan, autonomia guneak?
|
sortzen
dituzte (Dobré, 2002: 311).
|
|
|
Horrez gain, izenek, kohorte? zentzua
|
sortzen
dute: garaikideen arteko lotura bat sortzen dute.
|
|
|
Horregatik, ondare sinbolikoaren balioa ezagutzeko eremuaren logika bera ezagutu behar dugu, jakin behar dugu zeren arabera duen balioa, bestela ez diogu inongo baliorik, aitortuko?. Behar dugu, hitz batean, ondare sinbolikoa
|
sortu
duen kulturaren code de chiffrement, hots, ulertze kodea. Kodea pertzepzio kategoria zenbaitzuen multzoa da, zerbaiten balioa ezagutarazten edo agerrarazten diguten kognizio egitura zenbaiten multzoa.
|
|
|
Mallarmé rentzat, bertze nunbaitak ez du azken buru buztan deus transzendenterik, gure asmamenaren ekoizpen bat baizik ez da, oinarri bakarra daukan sineste bat: gizakiak duen «Ideiak» asmatzeko ahala (zentzu platonikoan hartu behar ez den hitza da hau), giza Espiritutik kanpo errealitaterik ez duten birtualitateak direnak; zuzen errateko, bertze nunbaita «ez zen existitu»/ «n, exista pas» («Prose (pour des Esseintes)», Poésies, op., 45 or.) eta ez da existituko, gai pentsakorra den gizakiarengandik
|
sortu
kontzepzio mental soila baizik ez baita.
|
|
|
Heldu nahiak diren marinel benturosen ametsetako «ugartettoak» ez dira «emankorrak» (arrantza beti alfer dute itsasgizonek: Kenneth White-k deitzen ditu «those who fish in emptiness», Septentrio, 2001, 20 or.); Espiritutik
|
sortu
lilurak baizik ez dira, eta buru-argitasun horren gabeziak galtzera eta hondoratzera baizik ez du eramaten. Poetaren misioa da, orduan, irakurketa prozesuaren dinamikaren bidez, gizonak giza Espirituaren esentziaren berezitasunaz kontziente bilakaraztea, berezitasun hori baita ezin lortuzko Absolutu baten Ideiaren asmatzearen ahala. Absolutu hori errealki Ezdeustasuna, «Fikzio» bat baizik ez delarik, hitz antolaketan datzan asmatutako kreazio bat (hain zuzen, Mallarmé k maiz hurbiltzen ditu bi aditz:
|
|
|
Mallarmé rentzat, Poesia da giza Espirituaren bidaia benturosaren lekukoa: Gizakia berez izar multzo septentrional baten bila ari den izaera metafisikoa da, errealki bere kontingentzia baizik itxuratzen ahal ez duena; ezen «zazpikotea» ez da Espiritua bere burua islatzen ari den «analogon izartsua» baizik, Menturak
|
sortu
«gai pentsakor» baten kreazioa baizik. Definizio hori oinarri, Mallarmé k «Liburu» oso bat asmatzen du, sakonki bereganatuak lituzkeenak, ahalen Mentura menderatuz, Poema guziak, liburu guziak, erran nahi baita giza kondizioaren zentzuaz kontu emateko manera guztiak1 Horrela, Poesiaren «nabean» («nef») ontziratuz, itsas «Salbamena» eta «Salbamen» metafisikoa segurtatuak litezke:
|
|
|
Ez leihorretik, arroka biluzi gaitzengatik, desertu ikaragarriengatik, leku ilunengatik eta leku horietan aurkitzen diren munstroengatik. Eta uretik ere ez, ez baita ibaiez baliatzen ahal hara joateko, urek jaistean egiten duten jauzian izigarriko indarra hartzen baitute alimaleko uhainak
|
sortuz
eta nehor ez baitaiteke uraren kontra joan, luietan, Lurreko Parabisua den aldera. Gainera, urek egiten duten burrunba ezin sinetsizkoa denez, ontzian direnek ez lezakete elkar adi.
|
|
|
Ni hortik gibelera itzuli naiz eta orain beranduegi da enetzat. Baina zuk irakurle maitea, bidaia benturos hori egin nahi baldin bazenu eta ni baino urrunago joan, jakin ezazu hortik eguzki
|
sortzera
joanez itzulia egin daitekeela. (Septentrio, 85 or.)
|
|
|
Lehena hauxe da: ikusiz errepikapen literarioa hondoratze etengabea dela, idazleak ez luke geihago hizkuntzak liluraz
|
sortu
zentzua (erran nahia) defendatu nahi, baina mintzaira bat, euskara. Ezen, mintzaira da Poetari gelditzen zaiona hitzen zentzua (eta zentzu mentala) hondoratzekotan eta Literatura urperatzeko zorian direlarik, Derridak ohartarazten duen bezala:
|
|
|
Nahitaez, irrati hertziarrean denbora lineala izan behar da eta edukiak behin barreiatuta desagertu egiten dira. Linealtasun horri mezuen iheskortasun deritzo eta irratiaren ezaugarri propioetako bat izan da Internet
|
sortu arte
.
|
|
|
Azken bi hamarkadetako irrati munduko aldaketek egitura orokorraren kontzeptu klasikoa eraldatu dute eta programazio orokorraren hiru aldaera
|
sortu
dituzte (Cebrián Herreros, 1995; Martí, 2004): mosaiko erakoa, bloke formakoa, eta, jarraitutasuneko azpieredua.
|
|
|
Irratiek entzuleen ezaugarrien araberako edukiak
|
sortzen
dituzte programazioak ahalik eta eraginkorrenak izateko bai publizitate errentagarritasunaren aldetik bai entzuleria poltsa handitzeko. Hartzaileak dira kate eta irrati publiko zein pribatuetako publizitate eta edukien azken helburua.
|
|
|
denbora faktorea kontuan hartu gabe. Ikusten denez, denbora lineala, mezuaren iheskortasuna, alegia?, irratiaren ezaugarri nagusietako bat bezala, desagertzear dago diakronia testuinguru berri bat
|
sortzen
delako.
|
|
|
Hala ere, esan beharra dago teknologiak ez duela berez edukirik
|
sortzen
, nahiz eta gaur eguneko biderik oparoena den, gizabanakoak kontsumozko mezuak sortzeko. Edukien dibertsifikazioa teknologiari esker suertatzen den fenomenoa bada ere, enpresa estrategiaren helburuen arabera kudeatu behar den balio gehigarria da.
|
|
|
Hala ere, esan beharra dago teknologiak ez duela berez edukirik sortzen, nahiz eta gaur eguneko biderik oparoena den, gizabanakoak kontsumozko mezuak
|
sortzeko
. Edukien dibertsifikazioa teknologiari esker suertatzen den fenomenoa bada ere, enpresa estrategiaren helburuen arabera kudeatu behar den balio gehigarria da.
|
|
|
Teknologia berriek zuzeneko eragina daukate irratiaren antolakuntzan. Saio kateaketan oinarritutako irrati programazioaren aurrean Internet bidezko irratiak eduki solteetan egituratutako aukera berri bat
|
sortu
du. Eduki indibidualen antzeztoki berri honek hedabidearen historian zehar antzeman izan den programazioaren zatikatzea erakusten du.
|
|
|
Eskualduna astekariaren iraileko lehen zenbakian ere presentzia nabaria eduki zuten Donibane Lohizuneko, eskualdun bestek? 37 Izatez, kronikaren muina Albert Goienetxek irakurritako hitzaldi biren testuak dira. Lehenengoak, frantsesez eta luze xamarra, Anton Abadiaren omenez ospatu zen bazkarian esandakoa biltzen du, besteak beste Abadiak
|
sorturiko
euskal jaien berrogeigarren ekitaldia zela gogoraraziz. Bigarren testua, euskaraz eta berau ere nahikoa luze, zuberotarrei egin zien, pherediku ederra?
|
|
|
Egia esateko, ezinago harrigarri suertatu zait Ebrotik Aturrirainoko aipu hori, noiz eta 1892an! Badirudi, itxura batean, Donibane Lohizunen
|
sortu
zen giro horrek Euskal Herri osoa tindatu zuela geroago, luzaro barik. Nolanahi, Eskualduna astekariaren zenbaki berean badago, gainera, Journal de St Palaisen argitaraturiko beste kronika baten zati bat, berriro ere dioskuna bost mila lagunek lagundu zutela banderen bedeinkazioa.
|
|
|
1893ko abuztuaren 4an Eskualduna astekariak kritika egin zion, aurreko uztailean Bordeleko La Petite Gironde egunkarian zenbait euskaltzalek argitaraturiko deialdiari41 Antza, Association labourdine izeneko elkarte
|
sortu
berriak Uztaritzen antolatu behar zuen Euskal Jai bat, baina, idazkaritza lana Martin Guilbeau mediku donibandar gorriaren esku gelditu zen, edo behintzat haren etxera rue Sopite, 27ra helbideratu behar ziren izen emateak eta idazlanak (Xarriton, 1984: 284).
|
|
|
Elkarte berri horrek hainbat errepublikazale eta liberal bildu zituen, hala nola Harriaga Morroxko diputatu hazpandarra, Arturo Campion, Salaberri Mauleko notarioa, Duhart Uztaritzeko alkatea eta Haltsuet Ezpeletako alkatea. Ezaguna denez, elkarte hori, izatez, Anton Abadiaren Euskal Jaien joera gero eta erreakzionarioagoari aurre egiteko
|
sortu
zen. Uztaritzeko Euskal Jaiaren ostetik, 1894an Hazparnen ospatu zuten, 1895ean Ezpeletan, 1896an Kanbon, eta 1897an Saran.
|
|
|
Dirudienez, Donibaneko jaietan jendea nahikotxo adoretu zen, eta, izan ere, Anton Abadia eta Albert Goienetxeren inguruan elkarte bat abiatzeko ideia
|
sortu
zen, alegia, «une vaste association purement régionale, qui, donnant la main à nos amis de Navarre, de Guipuzcoa, d. Alava et de Biscaye, travaillerait à conserver, vives et pures, toutes ces nobles traditions euskariennes». Asmo hori iraileko 21eko Eskualdunak jaso arren52, lehenago Semaine de Bayonne delakoak argitaratu zuen.
|
|
|
Bestalde, irailaren 23ko zenbakian irakurriko duzu86, Goienetxe alkateak eskutitz bana igorri diela itsas armadako ministroari eta herri lanetako ministroari, protesta erakutsiz egindako kudeaketa eskasarengatik. Izan ere, aurreko maiatzeko ekaitzek Arthako dikean oso kalte larriak
|
sortu
zituzten, eta dirudienez ez zen abuztuaren 19ra arte inolako aurrekonturik onartu Parisen, dikea konpontzen hasteko. Alabaina, horren ostetik ere prozesua luzatzen hasia zen burokraziaren esku, eta hori dela-eta Goienetxek gutun suharra idatzi zien, konponketa lanak lehenbailehen abia zitezen.
|
|
|
Ezagutza, hortaz, halako nahasketa moduko bat da, esperientzien, balioen, testuinguru jakin bati dagokion informazioaren eta adituikuspegiaren arteko nahasketa bat, alegia?, zeinak esperientzia eta informazio berri gehiago jaso eta ebaluatzeko eskema bat eskaintzen duen. Hori guztia ezagutzaren jabe direnen burmuinean
|
sortu
eta aplikatzen da. Antolakuntzari gagozkiola, ezagutza hori gordeta dago hala txosten eta bestelako paper eta elementu ukigarrietan, nola arau, praktika, prozesu eta ohitura ukiezinetan.
|
|
|
6 taula. Ekonomian balioa
|
sortzen
duten faktore nagusien bilakaera.
|
|
|
Enpresek prozesuen bidez kudeatzen dute ezagutza: prozesu horiei esker, enpresek balioa
|
sortu
eta eransteko faktoretzat darabilte ezagutza. Ezagutzaren kudeaketa, hortaz, datuak bildu eta manipulatze hutsetik askoz harago doa.
|
|
|
a. Ezagutza
|
sortu
edota biltzea, enpresa barruko nahiz kanpoko iturrietara joz. Izan ere, kanpoko hainbat agenterengandik ikas bailiteke:
|
|
|
b.
|
Sortu
edota bildutako ezagutza egituratu eta balioa eranstea. Alde horretatik, berebiziko garrantzia du ezagutza ondo gordetzeak, gerora berrerabilia izan dadin.
|
|
|
Horretarako beharrezkoa da enpresan barrena ezagutza banatu eta barreiatzeko mekanismoak garatzea: bilerak, txostenak, enpresa barneko heziketa programak, bisitak, lanpostuak txandakatzeko programak, talde multidiziplinarrak
|
sortzea
, etab.
|
|
|
3) Ezagutza kanpoan jaso edota barnean
|
sortu
.
|
|
|
9 Enpresa txikietan, ezagutza enpresaren baitan
|
sortzea
eta kanpotik biltzea izaten da ezagutzaren kudeaketaren muina. Enpresa handietan, aldiz, komunikatzeko eta harreman pertsonalak lantzeko zailtasunak hagitz handiagoak dira eta, hartara, informazio eta komunikaziorako teknologia aurreratuak ezartzeari ematen zaio lehentasuna.
|
|
|
Enpresari gagozkiola, ezagutza aktiboak, aktibo intelektualak? Kapital Intelektualaren baitan biltzen dira, zeinak enpresako ezagutza fluxuek
|
sortutako
aktibo ukiezin guztien balorazioa islatzen baitu. Kapital Intelektuala honela defini genezake:
|
|
|
enpresa batek dauzkan ezagutzak, esperientzia aplikatuak, antolatzeko teknologia, ingurunearekiko harremanak eta abilezia profesionalak, enpresa horri merkatuan abantaila konpetitibo bat ematen diotenak. Badira ezagutza aktibo anitz, ohiko kontabilitatean agertu ez arren, enpresarentzako balio handia
|
sortzen
(eta etorkizunean are handiagoa sortuko) dutenak: esaterako, enpresan giltzarri diren pertsonen ezagutzak, bezero jakin batzuen berezitasunen berri zehatza izatea, enpresaren know how delakoa, lidergorako abilezia konkretu batzuk, etab. Horiek guztiek zeresan franko dute merkatuak enpresa bat baloratzen duenean, baina, hala ere, enpresa horren balio kontableak ez ditu jasotzen.
|
|
|
enpresa batek dauzkan ezagutzak, esperientzia aplikatuak, antolatzeko teknologia, ingurunearekiko harremanak eta abilezia profesionalak, enpresa horri merkatuan abantaila konpetitibo bat ematen diotenak. Badira ezagutza aktibo anitz, ohiko kontabilitatean agertu ez arren, enpresarentzako balio handia sortzen (eta etorkizunean are handiagoa
|
sortuko
) dutenak: esaterako, enpresan giltzarri diren pertsonen ezagutzak, bezero jakin batzuen berezitasunen berri zehatza izatea, enpresaren know how delakoa, lidergorako abilezia konkretu batzuk, etab. Horiek guztiek zeresan franko dute merkatuak enpresa bat baloratzen duenean, baina, hala ere, enpresa horren balio kontableak ez ditu jasotzen.
|
|
|
Lidergo faktoreak 9 taulako aktibo ukiezin horien barru barruko eta berezko zati bat osatzen du. Izan ere, lidergo faktorea erabakigarria izan liteke sinergia
|
sortzeko
langileek enpresan luze iraun dezaten eta enpresarekin identifika daitezen; modu horretan langileengan halako taldetasun edo kidetasun sentimendu bat garatzen da eta horrek eragiten du gainerako aktibo ukiezinek gero eta garrantzi handiagoa hartzea.
|
|
|
–Egitura kapitalari dagokionez, garatu egin behar dira berrikuntzarako prozesu eta sistemak, ezagutza
|
sortu
eta biltzeko mekanismoak, komunikazioa hedatzeko tresnak, eta abiarazi nahi diren estrategiekin bat datorren antolakuntza kultura malgu eta moldakorra.
|
|
|
2 Lidergo faktoreak berrikuntzaren atala sustatu behar du, horretarako proiektu talde handi nahiz txikiak eratuz eta, oro har, berrikuntzan arituko diren taldeak berez berez eta libreki
|
sortuko
diren giroa bultzatuz.
|
|
|
3 Enpresako zuzendaritza taldearen (lidergo faktorearen) eginbeharrik garrantzitsuena, ziur asko, giro aproposa
|
sortzea
da talde autoantolatu eta autoarautuek egitura burokratikoen lekua har dezaten. Horretarako, ezinbestekoa da lidergo faktore eraginkor baten lana, antolakuntza kultura kudeatuko duena; printzipio, balio eta sinbolo jakin batzuekin pertsona guztien batasun kultural indartsu bat lortuko duena; eta denok partekatutako bisio batekin pertsona oro noranzko berean gidatzeko gai dena.
|
|
|
Azaleratzen ari den antolaketa eredu berrian, enpresako zuzendaritza taldeak giro aproposa
|
sortu
behar du enpresaren baitan talde autoantolatuak behin eta berriro eratu eta garatu daitezen eta ingurunearekin harremana izan dezaten, horixe baita giltzarri nagusia kanpo zein barneko konplexutasunekin era adimentsuan tratatzeko16 Baina horrek ez dakar jarduera enpresarialaren desplazamendu edo nahasketarik; kultura indartsu batek, printzipio eta balio bateratu batzuk muinean sustraituta dauzkan... argitasuna eta gidaritza eskaintzen dizkie eguneroko zereginei.
|
|
|
c. Oinarrizko unitate autogestionatu eta talde autoantolatuei dagokie ideia berriak
|
sortu
eta garatzea (eurena da ekimena), bai zeregin arrunten atalean baita berrikuntzaren atalean ere.
|
|
|
15 Autoantolaketaz mintzo gara jendeak, berez berez eta borondatez, taldeak edo koalizioak
|
sortzen
dituenean arazo bati edo ustekabeko gertaera bati aurre egiteko, ideia edo helburu batekin. Talde edo koalizio horiek berezkoa dute aldakor, mugikor eta elastikoak izatea, baita ingurumari konplexuetara egokitzeko malguak izatea ere.
|
|
|
3 Aktibo ukiezinak (Kapital Intelektuala eta Kapital Emozionala) imitatzea edo kopiatzea oso zaila da, eta horrek abantaila konpetitibo handia dakar; baina aktibook kudeatzeak ere baditu bi oztopo edo zailtasun: a) aktibo ukiezinak
|
sortu
, heldu eta fruituak emateko beharrezkoa den denbora askoz luzeagoa da aktibo ukigarriena baino (motelago eratu eta metatzen baitira, eta ez dutelako berehalako etekinik eman ohi); eta b) enpresetako zuzendariak ez daude aktibo ukiezinak kudeatu eta gidatzen ohituta (ez dute esperientziarik, ezta beharrezko ezagutza eta abileziarik ere).
|
|
|
Gertaera batekin lotutako izate eta egitateen multzo objektibo eta diskretu bat da. Datuak, informazioa
|
sortzeko
lehengaiak dira.
|
|
|
Kudeaketa metodo aurreratu bat da, ezagutza antolakuntzaren funtsezko aktibotzat hartzen duena. Ezagutzaren kudeaketa, finean, ezagutza
|
sortu
eta antzolakuntzan barrena hedatzeko prozesu jakin batzuk aurrera eramatean datza, ezagutza hori antolakuntzaren atal eta prozesu orotan erabili eta berrerabili dadin.
|
|
|
5 Peter Senge ren (1997) hitzak baliatuta, antolakuntza inteligente edo adimentsua halako antolakuntza bat da non «pertsonek eurek benetan nahi dituzten emaitzak
|
sortzeko
gaitasuna areagotzen baitute, pentsatzeko era eta molde berriak esperimenta baititzakete, eta etengabe ikasten baitute elkarrekin ikasten». Delako antolakuntza inteligente edo adimentsuak, hortaz, etengabean landu eta landu egiten du bere izaeraren muina aldatzeko abilezia:
|
|
|
Esparru horretan bereziki da interesgarria, halaber, enpresa kudeaketaren alorrean jakintza
|
sortzeko
eta zabaltzeko prozesua aztertzea; alegia, sorkuntza horretan parte hartzen duten agenteak eta jakintza horrentzako, merkatuaren, sorkuntza zertan diren aztertzea.
|
|
|
Horren harian, aztergaietako bat da enpresen zuzendaritza eta kudeaketa jakintza merkatua, oro har. Merkatu horretan jarraibide zehatzak daude eta etengabe
|
sortzen
dira kudeaketa tekniken arrazionaltasunari eta eraginkortasunari buruzko arauak (Albizu eta Olazaran, 2003). Badago, era berean, jakintza sortzaile edo jakintzaren ekintzaile (knowledge entrepreneurs) komunitate bat, hainbat agentek osatua:
|
|
|
negozio eskolak, guruak, aditu akademikoak, aholkularitza enpresak, argitaletxeak (management liburuak, aldizkariak, egunkariak, etab.) eta antzeko beste erakunde batzuk. Horiek guztiek jakintza
|
sortzeko
ekimenak antolatzen dituzte enpresa zuzendari, hezitzaile eta aholkularien lanari begira (Clark, 2004).
|
|
|
Enpresa kudeaketaren guru handiek
|
sortzen
dute ideia gehien, best-seller eta enpresa aldizkari garrantzitsuenetan argitaratzen dituzten artikuluen bitartez. Izan ere, argitalpen horiek dira gero kudeaketa teknika eta tresna bihurtuko diren ideia handien abiapuntu.
|
|
|
Izan ere, argitalpen horiek dira gero kudeaketa teknika eta tresna bihurtuko diren ideia handien abiapuntu. Halaber, aholkularitza enpresek ere parte hartzen dute kudeaketa kontzeptu berriak
|
sortzen
, transferitzen eta ezartzen, enpresa kudeaketarako jakintzan aldi berean kontsumitzaile eta ekoizle diren aldetik.
|
|
|
Horiez gain, negozio eskolak eta enpresa zuzendaritzaren inguruko akademia eremua ere ideia kontsumitzaile eta sortzaile garrantzitsuak dira. Oro har, modan jartzen diren ideia nagusiak aholkularitzetan
|
sortzen
dira, baina akademia alorrean egile arrakastatsu ugari daude. Aipagarriak dira, besteak beste, Barney, Prahalad, Mintzberg eta, batez ere, Michael Porter; horiek guztiek eragin handia izan dute enpresa estrategien garapenean (Álvarez, 1997; Clark, 2004).
|
|
|
Aipatu gabeko agente horietako bat da, nire iritziz, Administrazio Publikoa; izan ere, zenbait ingurunetan, eta gurean, zalantzarik gabe, hala da? modu aktiboan
|
sortzen
, sustatzen eta zabaltzen du Administrazioak enpresen kudeaketa eta zuzendaritzaren alorreko jakintza berritzailea.
|
|
|
Horregatik, eguneroko lanerako kudeaketa tresnak eta ideiak behar dituzte, oso garrantzitsuak izan baitaitezke zuzendaritza eraginkorragoa eta lehiatzeko ahalmen handiagoa izan ditzaten. Ordea, kudeaketarako jakintza sortzaile nagusiek kudeaketa kontzeptu berriak
|
sortzeko
eta saltzeko dauzkaten interes komertzialak edo legitimitate kognitibo eta soziala direla-eta, askotan, Albizu eta Olazaranek dioten bezala, «agintzak eta errealitatea ez datoz bat, ezta ideien formulazio orokorra eta enpresa eta erakundeetan egiten den benetako ezarpena» (Albizu eta Olazaran, 2003). Gai hori ikertzen dutenen arabera, enpresek modei jarraitzen diete, batetik, egindako akatsak eta izandako frustrazioak gainditzeko premiagatik; eta bestetik, itxura berritzaile eta originala edukitzeagatik.
|
|
|
Erabateko kalitate kudeaketak (ingelesez TQM deritzona, alegia, Total Quality Management esapidearen laburdura) enpresa zuzendaritzarako edo kudeaketarako filosofia orokor gisa 80ko hamarraldian
|
sortu
zen (Heras et al., 2007). Etengabeko hobekuntza oinarri izanik, enpresako kide guztien parte hartzeaz enpresako kanpoko nahiz barneko bezeroen asetasuna areagotzea duen enpresa zuzendaritzaren filosofia edo kontzeptu holistikoa da.
|
|
|
Bestalde, Sei Sigma enpresa kudeaketarako filosofia gisa defini daiteke; filosofia hori prozesuen hobekuntzan oinarritua da, eta, horretarako, prozesuetatik eskuratutako informazioaren trataera estatistikoa egiten du, betiere prozesuen aldakortasuna murrizteko xedez, eta lortutako produktuek edo zerbitzuek bezeroek espero dutena betetzeko edo hortik gora jotzeko moduan. Ez da kontu berri berria ere, ordea; izan ere, aski ezagunak diren tresna estatistikoak erabiltzen ditu, beste tresna berriago batzuekin eta egitura berezia eta nomenklatura espezifikoa
|
sortzen
dituen antolaketa metodologia batekin batera. Sei Sigma 80ko hamarraldiaren hasieran hasi zen erabiltzen, Motorolan, Mikel Harry ingeniari adituak hainbat prozesuren aldakortasuna ikertzeari ekin zionean.
|
|
|
Goraldi horren ondoren, ordea, izugarri egin zuten behera, nahiz eta hamarkadaren bukaeran berriz ere gora egin, 2000 urtean argitaratutako arauak
|
sortutako
ikusminagatik, seguru asko. Gailur horren ondoren, aipamenak asko urritu ziren eta azken urteetako argitalpen ez akademikoetan dagoeneko ez dira agertzen.
|
|
|
Gainera, kasu askotan, ezarpen prozesuen ahuleziak egiten du paradigmak aurrera eta hobera egitearen kontra. Erabateko kalitate kudeaketa enpresen arazo guztiak konpontzeko edabe mirarizko gisa aurkeztu zuten eta horrek itxaropen handia
|
sortu
zuen; iguripen asko, ordea, zapuztu egingo ziren seguru asko. Nabarmendu beharra dago, gainera, ezarpen prozesu horiek huts hutsean helburu bihurtzeko arriskua.
|
|
|
Horrela, Ibarrola zutabeak kontraeraso bat gauzatzen zuen bitartean pinudian, beronen erdia berreskuratuz, Legutioren aurkako erasoa bertan behera geratu zen eta zenbait batailoi Areatza, Artea, Durango eta Bilbora erretiratu zituzten. Elosua Nafarrete sektoreko tropek, ordea, kontraerasoa egin zuten Bergara tontorrerantz eta Betolatza herrirantz; ibilaldi azkar bat egitera behartu zuten Alonso Vega-ren zutabea,
|
sortutako
zuloak ixteko. Egun horretan bertan laguntza berria jaso zuten matxinatuek eta Zestafe herria hartu zuten marokoar tropek20.
|