|
2013
|
|
|
Bada, Roelkeren arabera ez da komenigarria alderdi bakoitzaren teoriei kasu gehiegi egitea, propaganda baitzen funtsean. Baina
|
jende
askok sinesten zuen propaganda, Joanak berak, adibidez. Hortik, agian, bere mendeko lurraldeetan ezarri nahi izan zuen politika antikatoliko nabarmena, matxinada orokor bat eragin zuena (oso arrakastatsua euskaldunen artean).
|
|
|
Ildo berean, kuriosoa da protestantismoaren arazoaren azterketan sakontzea: kontzientzia askatasunaetengabe plazaratzen zen gaia zen, eta
|
jendeak
armak hartzen zituen horren alde, bai higanotek Frantziako errege katolikoaren aurka, zein, adibidez, Nafarroa Behereko eta Zuberoako euskaldunek (gehien gehienak katolikoak) beren erregina protestantearen kontra. Sasoi berean, zer esanik ez, holandes protestanteek berdin egiten baitzuten beren errege katolikoaren kontra... eta abar.
|
|
|
Gorago esan dugun legez, Joanaren ikusmira eta interesa Frantziako gortean zegoen, ez Donapaleun, ezta Pauen ere, nahiz eta Biarnok askoz ere leku handiagoa hartzen duen liburuan. Hori da behintzat Roelkerrek eskaintzen digun irudia, kasu batzuetan apur bat groteskoa suertatzen dena; honela, ez du arazorik biarnesa edo euskara patois gisa aipatzeko (egiten dizkien aipu bakanetan) edo Biarnoko separatismoa modu aski displizentean tratatzeko (xelebrekeriatzat); edo garaiko testuetan testualki agertzen denean
|
jendea
Biarnotik. Frantziara, joaten zela aipatzen denean,. Frantzia?
|
|
|
–Emen aurki Donosti' ra bizi izatera joatekoa naiz; ta an, J.l. [Jainkoa lagun] ezer al ba det, aztartu bear det
|
jendea
. Gure jokaerarik egikorrena, Amigos del País bazkunaren itzalpean lan egitea izango genuke.
|
|
|
Gizon ori eden utsa degu, ta komediante ederra gañera, bere burua euskaltzale agertzen maixu
|
jende
aurrean; baña pixka bat aztartu ezkero, politiko zikin bat besterik ezta. Joan da lengo batean CCC' ko Zuzendariarengana, ta itz txukunekin auxe esan dio:
|
|
|
Uztapide aitortu zuten, Basarri' ren gain, txapeldun. Ta eztakizu, errietatik nola ibilli dan
|
jendea
, txartel eske barrura sartu nairik. Baiña Centro de Atracción y Turismo' a ta gure Arrue ta abar ziran tartean, eta egundoko zikinkeria izan da txartel kontu orretan.
|
|
|
–Herrikoitasuna denean igartzen da Erkiagaren testuetan, halako usaina darie testu guztiei. Hainbat bider aipatzen ditu kantu ezagunak,
|
jendeak
edozein aukera daukanean kantatzen dituenak; mitologiaren aipamenak dira halako beste ezaugarri bat; atsotitz zaharren kutsua darien hainbat aforismo sartzen ditu; kostako herrietako beste ohitura bat ere nahiko sarri igartzen zaio, gaitzizenak erabiltzearena. Behin baino gehiagotan azaleratzen ditu halakoak.
|
|
|
Edonola ere, Juan Garziaren iritziz, hitzaurre akademikoak? gogorrak izaten dira, eta gurean itzultzaile hitzaurregileek enbaxadore lana egin izan dute, obra
|
jendeari
hurbiltzeko. Juan Garziaren ustez, dagokigun bildumako hitzaurreen heterogeneotasun formala ez da txarra, betiere itzulitako obrak irakurleari hurbiltzeko testuak badira hitzaurreak, kasuan kasuko beharrizanaren arabera.
|
|
|
Kasu honetan ez dago indefiniziorik edo anbiguetaterik sinbolismoari dagokionez: badago
|
jende
gaiztoa ura atsegin hutsez zikintzen duena. Baina interesgarria da ikustea ni poetikoak une batean isiltasuna aukeratzen duela adierazpenaren ordez.
|
|
|
eskola eta unibertsitatearen bitartez, prentsaren bitartez, publikoa bera aldatu da eta, idazleen sariztatzeko eta kontsakratzeko bideak ere bai. Hots, duela mende erdi bat, euskal literaturaren historialariek edo kritikariek denbora asko xahutu behar zuten Euskal Herriko eta kanpoko
|
jendearen
konbentzitzeko euskal literatura dei zitekeen zerbait bazela. Gaur egun, lizeoko eta unibertsitateko ikasgai bilakatua da euskal literatura, solasaldiak antolatzen haren aztertzeko eta idazleentzat sariak banatzen dira Euskal Herrian eta berdin kanpoan.
|
|
|
(Bizi nizano munduan, 17). . Armadak gizon hezten zuen, ezkontzak eta haurdunaldiak emaztea emazte, eta lanak
|
jendea
jende? (Bizi nizano munduan, 16).
|
|
|
(Bizi nizano munduan, 17). . Armadak gizon hezten zuen, ezkontzak eta haurdunaldiak emaztea emazte, eta lanak jendea
|
jende
–(Bizi nizano munduan, 16).
|
|
|
Alkateari gutunak egin zizkioten Aitzolek, Eusebio Erkiagak (Batzordearen izenean), Xanti Meabeketa beste batzuek. Jai Batzordeak, E. Erkiaga zuela idazkari, gonbidapenak egin zizkien Zita enperatrizari, ezker eta eskuineko politikariei, ahaldun eta pertsona ospetsuei, batez ere kulturako
|
jendeari
, baita prentsari ere.Gorazarrerako diru-laguntza eman zuten pertsona eta erakunde batzuek: Austriako Familia Inperialak 100 pezeta, Espainiako Akademiak 100, Iruñeko apezpiku Olaetxeak 50, Sotak 50, Fermin Irigaraik 25, Altubek 25, F. Belaustegigoitiak 25, Santanderko apezpikuak 25, Erramun Ertze abade lekeitiarrak 15, J. Larreak 10, gainerakoek gutxiago.
|
|
|
Bandak euskal kantak baino ez zituen jo (Euskaltzaleak en jaia zelako), eta
|
jendeak
gogo txarrez hartu eta txistuak jo.
|
|
2014
|
|
|
Azken urteotako kontuetara mugatzearren, esan dezagun, eta horrela aitortu izan dute bertsolariek sarri, bertsolaritzaren inguruko
|
jendea
(bertsolariak, entzuleak eta gainerakoak) ia guztiz bat eginda zegoela frankismoaren garaian. Alegia, orain ez bezala, oso talde trinkoa osatzen zuten, ikuspegi, balio eta erreferentzia beretsuei atxikita.
|
|
|
Arrangura handiak agertu dira hor gaindi. Behartsuak laguntzen dituztenek ez diotela
|
jende
gaixo horieri galdetzen paperak xuxen dituzten ala ez, beharretan direla ikusiz segurtatzen diotela sokorri zerbait. Elkartasunez, erran nahi baita jendetasunez.
|
|
|
Gizon haragia nola-nahi jaten zuen [Hongriako
|
jendeak
], gizon odola edaten. Osoki basa zen, hots!
|
|
|
Txetxenian Ramzan Kadyrov dute beren lehen ministro berria, aitzineko lehen ministro hilaren semea hots. 29 urte ditu eta erran behar da Wladimir Putin errusoaren aldekoa dela eta hala izana bere gudariekin, beldur haundiak hedatu ere baitzituen denetan Errusiari sumetitzen ez zireneri [EPD, Herria, HERRIAK ETA
|
JENDEAK
, SINADURARIK GABE,(, 2 or.)]
|
|
|
Heien jokoa litake Charia delakoa hedatzea herri osoan, erran nahi baita islamisten lege dorpeenaren pean ezartzea herria eta
|
jendea
. [EPD prentsa, Herria]
|
|
|
Zein izan zen euskaldun
|
jendearen
jarrera prozesu horren guztiaren aurrean. Arrese Beitiaren. Ama euskeriari azken agurrak!?
|
|
|
Abangoardia berria osatuko zuten erantzun aurremodernoak ditugu batetik; horietan aitzindari izan zen Oteiza (1963), zeinak, iraganera begira jarrita (cromlech neolitikoa izan bere bere pentsamenduaren totem nagusienetako bat), imajinario oso bat eraiki eta lur jota zegoen euskaldun
|
jendearen
autoestimua altxatzen asmatu zuen. Erantzun aurremoderno horien zakuan sartzeko modukoak dira, halaber, 1965 ingurutik 1972ra bitartean euskal kulturaren ikur ezagunenetakoak izan ziren Ez Dok Amairu taldekoen zenbait adierazpide, hala nola ordura arte ia erabat bazter utzia zen txalapartaren erabilera edota aspaldiko motibo zuberotarrekin osatutako unibertsoa (ez alferrik, mugimendu honen izena bera ere tradizio mitiko alegorikotik dator, Azkueren Euskalerriaren yakintzaliburuko Martin Errementariaren ipuinetik jaso baitzuen Oteizak).
|
|
|
Udaletatik heldu zitzaien babesa, salbuespenak salbuespen, mugatua izan bazen ere, 1990eko lehenengo urteetan bazirudien haizeak hizkuntzaren alde jotzen zuela: euskaltegietan aurreko hamarkadan baino
|
jende
gutxiago zebilen arren milaka ziren urtero urtero izena ematen zutenak, Egunkariabera ere irakurleak irabazten eta bere lekua egiten ari zen, Bilbo erdian Kafe Antzokia leku erreferentzial bihurtu zen?
|
|
|
artikulu honen hasieran aipaturiko aldaketa soziodemografiko sakonei eranstekoak dira azken urteotako migrazio mugimenduak, eta ezin ahantzi berauen poderioz kulturaniztasunaren eta eleaniztasunaren presentzia areagotu egin dela Euskal Herrian. Horrez gain, globalizazioaren zein unibertso birtualaren eta sare sozialen eraginez, espazioaren eta identitatearen gaineko pertzepzioak ere ez dira duela urte batzuk bezain monolitikoak, ez behinik behin gazte
|
jendearen
kasuan (ikus horri buruz Díaz, 2014). Garai likidoon eraginak jendearen bizipenak aldatu egin dituela, azken batean:
|
|
|
Horrez gain, globalizazioaren zein unibertso birtualaren eta sare sozialen eraginez, espazioaren eta identitatearen gaineko pertzepzioak ere ez dira duela urte batzuk bezain monolitikoak, ez behinik behin gazte jendearen kasuan (ikus horri buruz Díaz, 2014). Garai likidoon eraginak
|
jendearen
bizipenak aldatu egin dituela, azken batean:
|
|
|
Euskara elkarteetan ere antzeman da joera hau, bereziki azken hamar urteotan: hasierako lantalde zabalak mehetuz joan dira, segidarik ezak
|
jendea
kezkatu du, bazkideak jarrera aktiboak albo batera utzi eta kuota ordaintzera mugatu dira. Geldoaldia iristearekin batera ugaritu egin dira gogoetarako foroak eta adituen eta arituen hausnarketak.
|
|
|
bat, berme instituzional eta sozialen bila lan egingo duena. Baina, euskaraz bizitzeko hautua ohartu gabe egiten duen
|
jende
euskaltzale gero eta gehiago dago. Eta ez daukagu behin eta berriz euskaltzaleak direla gogorarazten jardun beharrik?
|
|
|
Badugu euskaraz bizitzeko gai dela badakigun masa kritiko gero eta zabalago eta anitzagoa, euskalgintzak antolatzen duenaren xede talde egoki izan daitekeena. Badugu euskaraz bizitzeko hautua modu kontzientean egin duen
|
jende
multzo zabala ere (batzuk, majo sufrituta, euskaltegitik atera berriak; gero eta gehiago, etxean aurreko belaunaldietatik euskara jasotzeko zortea izan dutenak). Badugu eskura eta erabilgarri dituen sormen bideak euskaraz natural erabiltzeko gai den artista kuadrilla ederra ere.
|
|
|
Horrek balio izan du euskal hizkuntzaren garapena indartzeko, kalterik egin gabe gaztelania jakiteari edo frantsesa jakiteari, zein bere erreferentziako estatu lurraldeetan. Begien bistan eduki behar da ezen, espainiar eta frantziar estatuetan aktiboki edo pasiboki ezarririko hizkuntz politiken ondorioz, gaur egun (errateko) Hegoaldeko herritar guziek badakitela gaztelaniaz mintzatzen, eta Iparraldeko
|
jende
guziak badakiela frantsesez; ez da, ordea, hala gertatzen euskararen kasuan, biztanleen gutiengo batek besterik ez baitaki hizkuntza hori.
|
|
|
Lehen ere erran den bezala, kontuan hartu behar da hezkuntza/ hizkuntza eredu horiek inplementatzen direla ingurune eta baldintza soziolinguistiko desberdinetan eta hartzen dituztela ikasleak familia hizkuntza desberdinetakoak. Hala ere, denak batean hartuta, emaitzek erakusten dute ikasle
|
jendearen
ehuneko garrantzitsu batek ez duela erdiesten nahi den eta legez ezarria den euskara maila, nahitaezko irakaskuntzaren denboran.
|
|
|
Euskal Herriko jendartean badira sentsibilitate desberdinak hizkuntza ofizialei dagokienez. Testuinguru horretan, amaierako gogoeta gisa, azpimarratu nahi dugu euskarak balio behar duela kohesio elementu gisa, eta ez
|
jendea
gaitzesteko edo baztertzeko, eta horretarako garrantzitsua da gai horretan ahal den adinako kontsentsu soziala zaintzen saiatzea herritarren artean (Baztarrika, 2009; Euskararen Aholku Batzordea, 2009; Zalbide, 2010).
|
|
|
2006ko inkesta soziolinguistikoaren arabera, 16 urtetik gorako nafar populazioa bere burua identifikatzen duena elebidun gisa euskaraz eta gaztelaniaz, maila desberdinetan, populazio guziaren %11ren eta %18, 8ren artean da (Eustat, 2010). Gaur egun, eskoletan euskaraz ikasten ari den ikasleen ehunekoa handiagoa da jendartean elebidun den
|
jendea
baino.
|
|
|
Ez da, esaterako, hiriburuetan euskarak duen edo izan lezakeen bizitasuna ulertzen lege markoen eragina kontuan hartu barik. Ezta
|
jendeen
ideologiak eta erakundeen politikak alde batera utzita. Ez nuke nik, hortaz, inork pentsa dezan euskararen bizitasuna eta bizitza hiri bizimoduaren gorabeheretan oso osorik jokatzen dugunik.
|
|
|
Hiriaren definizio transhistorikobat egin banu, hiria kontzentrazioaedo biltzea izan dela esango nuke.
|
Jendeak
, zerbitzuak, harremanak, bideak eta abar gune batera biltzea izan da historian zehar hiri ororen eginkizuna eta izana. Gune horiek fisikoak ziren, jakina.
|
|
|
Gune horiek fisikoak ziren, jakina. Garai batean,
|
jendeak
, baliabideak eta zerbitzuak biltzen ziren segurtasun eta ziurtasunen babespean: harresi baten barnera usu.
|
|
|
Bestalde, gogora dezagun, egitura eta azpiegitura urbanistikoez gain, hiriak bizimoduak antolatzeko dispositibo soziopolitikoak izan direla. Arean ere, hiria
|
jendea
eta haren bizimodua moldatzeko eta meneratzeko dispositiboa izan da; bai eta jendeek askatasuna lor zezaten bidea ere. Alegia, kontzentrazioak berak eta hura antolatzeko izan diren sistemek ikaragarri arautu dituzte hala hiritar jendearen bizimodua nola hiriz kanpokoekin izan dituzten harremanak.
|
|
|
Bestalde, gogora dezagun, egitura eta azpiegitura urbanistikoez gain, hiriak bizimoduak antolatzeko dispositibo soziopolitikoak izan direla. Arean ere, hiria jendea eta haren bizimodua moldatzeko eta meneratzeko dispositiboa izan da; bai eta
|
jendeek
askatasuna lor zezaten bidea ere. Alegia, kontzentrazioak berak eta hura antolatzeko izan diren sistemek ikaragarri arautu dituzte hala hiritar jendearen bizimodua nola hiriz kanpokoekin izan dituzten harremanak.
|
|
|
Arean ere, hiria jendea eta haren bizimodua moldatzeko eta meneratzeko dispositiboa izan da; bai eta jendeek askatasuna lor zezaten bidea ere. Alegia, kontzentrazioak berak eta hura antolatzeko izan diren sistemek ikaragarri arautu dituzte hala hiritar
|
jendearen
bizimodua nola hiriz kanpokoekin izan dituzten harremanak. Kontzentraziorako logikak hainbat eta hainbat izan direnez gero, arautze moduak ere anitz izan dira.
|
|
|
Hiriak
|
jende
, zerbitzu, baliabide eta eginbeharren kontzentrazioa diren aldetik, botere sorguneak dira. Kontzentrazio eta antolakuntza hark sortzen baitu boterea, edo larri esanda, eragimena.
|
|
|
Erdigune horiek gorte hiriak izan dira halako inperioak agertu zirenetik. Eta, esan bezala, gorte hiri handiek inperio osoko bazter
|
jende
nabarrak batu dituzte euren kaleetan.Metropoliak izan dira: inperioaren koreografia orokorraren igortze gune nagusia.
|
|
|
zenbat eta altuagoa titulua orduan eta hurbilago errege gunea. Estamentuka sailkatu zen
|
jende
guztia: tituluek eta estatusek mugatutako estamentuetan.
|
|
|
tituluek eta estatusek mugatutako estamentuetan. Eta ondo ezaguna da
|
jende
gehiena jaiotzez titulurik gabea zela.
|
|
|
Nabarmendu behar da historia honetan Koroaren azpiko estamentu eta
|
jendeak
batzeko eta hala nazio gorputzarte bakarra sortzeko ahalegina hiritarrena izan zela gehienbat, burgesena, eta kasu askotan gainera gorte hirietakoena. Hiri horietan, hots, inperioen hiriburuetan, administrazio zentral bakarra antolatzen zen neurrian edota merkataritza sareak egituratu ahala, sortu ziren nazio sinkroniak.
|
|
|
Labur bilduz, nazioak sortu, hiri baten inguruan sortu ziren. Eredu kanonikoan hiri hori gorte hiria izanda ere, burges boteretsuen hiria zen; eta iraultza egin, erregearen burua moztu eta haren tokian nazioa jarri ostean, Hiriakbere neurrira antolatu zituen Koroaren mendeko herri eta
|
jende
guztiak: mendeko biztanleak populu bihurtu zituen, esan nahi baita, nazio bereko populazio.
|
|
|
eskola, armada, zerga zentralizatuak, eta abar... Horrela irakatsi zion
|
jendeari
nazio kidea, hots, hiritarra izaten.
|
|
|
Faltsukerietan dabil hiria eta herria, askatasunak eta loturak, aniztasuna eta bakantasuna, zibilizazioa eta basakeria, modernitatea eta tradizioa... kontrajartzen dituen Hiriaren ideologia. Faltsukeria horietan zutitzen eta legitimatzen du bere burua estatu hirigintzak eta horrela ere ezkutatzen du nola hiriburuek, estatugintzako sorgune izan diren hiriek, antolatu, egituratu, arautu, ustiatu eta, hitz batez, kolonizatu dituzten inguruko herrialdeak eta
|
jendeak
. Hori da, hain zuzen, euskararen historian ahaztu ezin duguna.
|
|
|
Gure elkar indarrakirauliko ditu hiri joerak:
|
jende
dentsitate handia, abiadura eta ibilera zoroak, merkatu orojalea... Bistan da, euskalfilia honek modernizatu nahi zuen euskara, aro modernora ekarri, haren legeen neurrira, eta hori zerbait bada, euskara nazio hizkuntza bihurtzea da; edo bestela esan, hiri hizkuntza bilakatzea.
|
|
|
edonora zabaldu da hiri bizimodu hipermodernoa. Kasu, gero eta
|
jende
gehiago bizi da bakarrik, elkarrekin bizi direnek gero eta denbora eta espazio gutxiago partekatzen dute, eta partekatzen dutenek ere zein bere dispositiboetan murgilduta egiten dute... Eta horrelako tenorean, konexioak, loturak, harremanak edota praktikak leku eta topagune fisikotik lokatu egin dira.
|
|
|
Hiri bizimoduetan, beraz, nahasten ari dira hiria bera bizitzeko eta bizimodu horiek antolatzeko logika ezberdinak. Elkarren segidan topatu ahal ditugu, edo hobe esan, igaroahal dugu irizpide ekonomikoen arabera altxatutako hautazko urbanizazio pribatuetatik sustraiduntzat jotzen ditugun
|
jende
pilatuen auzotegietara, eta geroago, haietatik irten eta arrazoi politiko edo ideologikoak direla medio sortzen diren neokomunitateen bilguneetara jo dezakegu, edo bizi estiloen kontura agertzen diren modako praktika esanguratsuen pasealeku eta erakustokietara hurreratu.
|
|
|
lurraldeak kontzentraziorako tokiko biziguneak galduko ditu ezarian. Udal askok egin nahi dio aurre galera horri, biziguneak berariaz antolatzen eta paratzen ibiltzen dira eta
|
jendeak
berez betetzen eta animatzen ez dituenean hartarako amuak prestatzen dituzte: ikuskizunak, azokak, jaialdiak...
|
|
|
Politika absurdoa: kale arte dentso eta nabarrak hustu,
|
jendea
bezero eta ikus entzule bilakarazi eta ondoren lehengo bizi dinamikak pizteko esku hartze bereziak antolatu.
|
|
|
Baina nekez iraungo dute hizkuntza babesleku horiek hango
|
jendeek
ez badute bizitza osoa bertatik bertara egiten. Eta gainera ondorio kaltegarriak izan litzake aipatu psikogeografia horrek, handik kanpo bizi direnak euskara besteguneko kontua dela irudikatzen hasiko balira.
|
|
|
Milaka mikro arnasaldiz bilbatutako amarauna begitantzen zait erakargarriagoa. Era berean, utzi genioke
|
jendea
eta haren hizkuntza gaitasunak itxitura geografiko administratibo estankoetan sailkatzeari eta ekin euskal praktikak, jarduerak, aukerak eta beharrak zenbatzeari.
|
|
2015
|
|
|
Dialektologiako datuen bildumak hiztunekin aurrez aurre egotera eta ondotik banda edo grabazio horiek entzun, berrentzun eta kudeatzera behartzen du ikertzailea. Datu biltzaile naizen aldetik, ene asmoa euskal hiztunen ahotik Ipar Euskal Herri barreneko alderdiaren ekialdean zer entzuten den kontatzea da, euskararen munduko gure arteko
|
jende
batzuek euskal ahoskeraz ukan dezaketen ezagutza orokorrari maila bat gehiago eransteko besterik ez bada ere; helburu hori erdietsiz gero, ene aldetik aski litzateke. Halaz guztiz ere, ahoskeraren gaiari dagozkion arlo edo atal orokorxeago batzuen berri ere ekarri nahiko nuke saioaren hasierako lerro hauetan.
|
|
|
Arlo honetan, gainera, iritziak ez daude baitezpada alderdi bateko nahiz besteko saihetsean, franko
|
jenderen
ikuspegia mailaz maila bide erdi haratago edo honatago kokatu ohi da. Eman dezagun, hots bataren ala bestearen aldeko arautze hautua arrazoitzeko juzgu soziologiko edo demolinguistikoak egon litezke, esate batera/ j/ ahoskatzeko baldin [x] hotsa proposa baledi, baina hizkuntzan hauek ez dira arrazoi bakarrak.
|
|
|
Badakigu hizkuntza aldaketek inoiz gizarte motibazioa ukan dezaketela. William Labov soziolinguistaren 1972ko ikerlanagatik ospetsu bihurtu da ekialdeko Ipar Amerikako Massachusettsen Martha, s Vineyard uhartea; bertako hiztunek/ ay/ eta/ aw/ diptongoen ahoskera arras zentralizatua egitera jo zuten, bereziki 31 urte bitarteko
|
jendeek
, betiere aldea azpifonemikoa izanik. Lehenago ondu ingelesaren hizkuntza atlasetan uharteko emaitzak islaturik baitzeuden, aitzineko belaunaldiei bildu emaitzak 1961eko ahoskerarekin alderatu zituen Labov ek.
|
|
|
Zenbait filologo, hizkuntzalari edo normalizatzailek uste dute honelako gorabeherek belaunaldi bat, bat eta erdi ala gehienez bi iraun ohi dutela eta behin batasuna, estandarizazioa eta normalizazioa erabakiz gero, ahoskera ohiturak biderkatzeko gaitasuna eta ahala duten hedabide, hezkuntza eta administrazioak gizartearen eta geografiaren alderdi gehienetara lerraraziko eta bideratuko dituztela ondotik ahoskera arau estandarizatuak:
|
jende
batzuk zaharrez hiltzea eta beste batzuk sortzea eta heztea bezain gauza automatiko eta lineala delakoan.
|
|
|
Ez bedi pentsa saio honetan parte hartzea interes ideologikoaz edo teorikoaz ideia batzuen alde jotzeko onetsi dudanik, ez nator ahoskera egokia zein den eta zein ez den adieraztera, auzi horretan badudalako berezko halako ezintasun gogorra; garbizalexe naiz eta ez ditut gogoko erdaratikako zenbait azentuera edo ahoskera berri. Halaz guztiz ere, iduri luke gure arteko zenbait
|
jende
euskaltzalek pentsatzen duela Gipuzkoa edo Bizkaikoa ez den euskal azentuera oro erdarak kutsaturik dagoela; gauzak, ordea, ez dira hain xinpleak. Berri itxura eduki lezakeen hainbat doinu eta azentuera entzun daiteke dialektologiako grabazioetan, eman dezagun Nafarroa Garaian edo ekialderago ere, baina Bizkai Gipuzkoetakoak bezain euskarazkoak eta egokiak dira horiek ere.
|
|
|
Liburuan azentuera aipatzen den atalean ahoskeraren gai honi Gipuzkoatik eta bereziki Beterritik so egin zaiola sumatu dugu; ezkerretik hasirik bigarren silaban hobesten da azentua, bere garaian Txillardegik proposatu bezala (1992, 65). Gipuzkoan ezkerretik hasirik hirugarrenean koka daiteke azentua Urolan (Hualde 1993b) eta esate batera, Goierriko Zaldibian baita hitz batzuetan hirugarren eta laugarrenean ere, adineko
|
jendeen
mintzoan (Garmendia 2008, 105 eta 108). Euskal Herriko ekialdeko eta Nafarroako euskaldun anitzek ere bigarren silaban kokatzen dute azentua, baina eskuinetik hasirik.
|
|
|
Nolanahi ere den, dialektologiako langile naizen aldetik, ahoskerarekin nola edo halako lotura duten zenbait gai aurkeztea da egungo ene asmoa, ez naiz etorri 2014ko liburu honen edo beste zenbaiten aurka deus adieraztera; ez dut delako Ahoskeralana sakon ezagutzen eta ez naiz ideia jakin batzuk aurkeztera edo defendatzera etorri ere. Dialektoak aztertzeko eginahalean ikertzaileok usu hiztunekin aritzen baikara, euskal
|
jende
batzuek hizkuntza mintzatuko hotsak ahoskatzean ageri diren zenbait gertakari eta bilakabide aurkeztera etorri naiz.
|
|
|
R: dardarkari ubularra, frantsesaren eite duena, hala Ipar Euskal Herrian nola Ipar Katalunian ahoskatzen dena, Hego Euskal Herrian eta Hego Katalunian ez bezalakoa; Ipar Euskal Herrian hiztun gazteetan eta adineko
|
jende
frankoren ahoan ageri da
|
|
|
Ostibarreko mintzo basa hunek asia, gohaindia, okhaztatia bitzauteke ingoitik (1905). Ezagutu ditugu Oztibarren Baigorriko euskara maite duten
|
jendeak
, edota Lapurdikoa bestela. Iduria da iritzia Amikuzen ere:
|
|
|
Euskaraz tradiziokoak ez diren eta frantsesezko maileguen bidez euskarara sartzen ari diren bokal sudurkari guti entzun dut nik Amikuzeko adinetako
|
jendeen
ahotik. Maileguetan finastiain f, anaipa daiteke:, astearen hondarrean?
|
|
|
Amikuzen hiztun zaharren artean ere anitzek ez dituzte euskal hitzetako bokalak sudurkari ahoskatzen eta iduri luke ezaugarriaren galera lehendik abiaturik dela. Aldiz, Zuberoan, euskaraz ongi egiten duten ber, adinetako
|
jendeek
euskal bokal sudurkariak ahoskatzen dituzte: Pettarreko Ündüreine edo Urdiñarbeko euskaldun zaharrekin egotean honela entzun dut.
|
|
|
Akamarre, Bidaxune, Bardoze, Gixune herrien ondoan bizi dira bartarrak eta egungo egunak artean gaskoiaren presentzia handia izan da eskualdean. Bartarrek euskaraz ü fonema ez ahoskatzeko balizko bi arrazoi dakuskigu; lehena Oragarreko auzo hau berria izatea, bestela esan, bertako
|
jende
euskaldun nahiz gaskoiak bertan aspaldikoak ez izatea eta beraz, Amikuzen ü k duen sarbide historiko geografiko eta gizartezkoarekin lotura zuzenik ez ukaitea. Bigarrenik, Lapurdiko Hazparne Oragarreko auzo Bartatik hurbil egotea, hiri hori merkatugune, sos eta lan iturria izan den aldetik.
|
|
|
Oragarre herri euskalduntzat sal geniezaioke Hego Euskal Herriko nornahiri arazo handirik gabe, baina ez da guztizko egia; herri honetan ez da 40 urte inguruko
|
jende
erdaldunik falta, ergo... frantsesak indar handia hartu du Oragarren. Halaz ere, Parisen sehi egon zen emazteki oragartar batek naturaltasun osoz ahoskatzen du dardarkari hobikaria enekiko elkarrizketan Behauzen; elkarrizketan gurekin batean den haren senar behauztarrak ere hobikaria ahoskatzen du:
|
|
|
gü bagoatzü, bena
|
jendea
etzü juiten (Arboti)
|
|
|
Ikastaro hasieran, galdera bera egiten diet ikasleei: «Zuek agertokian, mikrofono edo kamera aurrean,
|
jende
aurrean testu bat irakurri/ interpretatu behar duzuenean, zer irizpide erabiltzen dituzue? »Eta erantzun bera jasotzen dut beti: «Sena, intuizioa! »Sena eta intuizioa oso lagun onak dira edozein arlotako profesionalarentzat, ez dago horretan batere dudarik; baina lan tresna batzuk eskainiz gero, askoz hobeto burutuko lukete beren lana; batez ere, sena galdurik dutenek edo haren aztarnarik sekula izan ez dutenek.
|
|
|
Pernandoren egia da:
|
jendearengana
iritsi gura izanez gero, audientzia ezagutu beharra dago lehenengo eta behin. Euskaraz dihardutenek, ordea, telebistaren arloan dihardutenek batik bat, arazoa dute, Izagirrek (2004) seinalaturiko moduan, ikusleria ehunekoak ematerakoan zaku berean sartu ohi baitira euskaldunak eta euskaraz ez dakitenak.
|
|
|
Baina gerla ez zen bukatua eta bera ez zen gai deus egin gabe gelditzeko. Horrela garaiko erresistentzian sartu eta
|
jendea
lagundu eta segurki betirako isilduak gelditu diren ekintza desberdinetan parte hartu. Hau zen garaiko Larzabal, pertsona engaiatua eta apeza.
|
|
|
Baina horretaz ia ia ez zuen deus kontatu. Parisetik ekarri zuena erizain prestakuntza izan zen, horretaz baliatu zen bereziki Zokora heldu zelarik, bertako
|
jendearen
artatzeko.
|
|
|
Zuka aritzeko arrazoia tradiziotik izandako urruntasuna izan litekeela argudiatu da lehenago, baina baliteke beste arrazoi honi erantzutea: igorleak, kontakizuna kontatzeko ohiko testuingurutik, sua, iluntasuna,
|
jende
ezaguna hurbilean, at egonik, hitanozko jarioa errespetu maila handiago batera moldatu izana, zientzialari edo mito biltzailearen aurrean.
|
|
|
, 2000a, Mito hurbilak. Euskal mitologia
|
jendeen
bizitzan. Baiona:
|
|
|
Bein Anbotoraskero, udebarrie asten san, da beragas soloariek eta basoak orrire ta lorara etorten sirean, gaurko moduen, baie atxine udebarrie Marik ekarten auela pentzeta (n) san, da bate (k) p (b) año geaok siñistu be bai,
|
jenteak
etzeukalako gaur beste konosimintu. Mari garretan ikusten i audien Supeleorreti Anbotora t, axe ixite (n) san udebarrien señale ta erritarren posa, urteko yakia logretako.
|
|
|
Solo bearrak akabauskero, idebateak, egurgintzea, iketzegostea ta olango bearrak etorte (n) sirean da denodu gustiegas eragoion
|
jenteak
aaa, biximodue aurrera atetako, d, in in bear, ostaintxean gosea (k) tx (y) an.
|
|
|
Nere erakaspena da, gutiz gehienetan oraiko egunari dohakona, Eskualdungoaren akulatzale,
|
jende
handien harrotzale (1962: 8).
|
|
|
Baserri bateko aita semeen arteko ika mikak jorratzen ditu, seriosa halaz ere. Maule eta Miarritzeko emanaldietan gazteak ere hurbildu dira eta pozik gara horrekin, obra ezagutzen duelako jin baita
|
jendea
. Deliberatu genuelarik Bordaxuri emaitea' hori zaharkitua da' erran ziguten batzuk.
|
|
2016
|
|
|
|
Jende
gehiena ados dago teknologiak duen garrantziaz, baita hizkuntzen bizirauterako ere. Hori horrela izanik ere, gutxi dira hori sustatzeko hartzen diren erabakiak.
|
|
|
6), eta bada homogeneizazio horren aurrean erreakzionatu duenik. Izan ere,
|
jendeak
gero eta lotura estuagoa du tokian tokikoa den horrekin. Ondorioz, hurrengo aldebiko prozesu hau etengabe garatzen ari dela dirudi:
|
|
|
Azkenik, Euskal Herriak inoiz ezagutu gabeko egoera soziolinguistikoa bizi du, izan ere, euskararen ezagutza handiena
|
jende
asko bizi den udalerrietan dago, hau da, eremu urbanoan. Euskal hiztunen gehiengoa, beraz, euskaldunen ehunekoa apala den tokietan bizi da eta etxetik kanpo ikasi du hizkuntza.
|
|
|
Halere, I. Mundu Gerra amaitu ondoren, behera etorri zen kontakizun laburraren nagusitasuna. Julian Symonsek dioenez, liburutegi anbulanteak agertu ziren eta liburuak erraz zabaldu ziren
|
jendearen
artean. Emakumeak ere irakurle bihurtu ziren emantzipazioaren ondorioz, eta detektibe nobelak oso gustuko zituzten.
|
|
|
Edo behintzat, ez detektibe nobela klasiko baten detektibeari.4 Badirudi Loidik Sherlock Holmesen aspaldiko eredua hartu zuela hemen, edota irudi zinematografikoren bat: detektibea
|
jendearen
zelatan. Horrela, intelektualtasunari ez baina ekintzei ematen zaie garrantzia.
|
|
|
Garaidi, bestalde, batetik bestera dabil autoan
|
jendearekin
hitz egiteko eta aztarnak biltzeko. Detektibearen autonomia azpimarratzen du horrela Loidik eta mundu modernoago bat iragartzen du euskal literaturan.10 Aipatzekoa da, adibidez, Garaidik galdeketa bat egiten diola Muñuberi bere autoan (164).
|
|
|
nor den nor jakitea. Izan ere, kontakizunaren harian poliki poliki ohartzen gara pertsonaiek ez dutela benetan ezagutzen inguratzen dituen
|
jendea
. Bizitza bikoitzaren gaia detektibe nobela klasikoetako hilketa askoren arrazoia da, gizataldearen oreka apurtzen duena.
|
|
|
Hegoaldeko balizko arnasguneotako gainbeheraren kausa posibleen artean maiz aipatzen da aipatu azterketetan kanpotiko
|
jende
erdaldun (ago) aren iritsiera arnasguneetara, nahiz gehienean ez den halako etorrera multzo esanahitsuegirik aitortzen, salbuespenak salbuespen. Eta azken garaian hainbat ere hitz egin da arnasguneetarako plan demografiko linguistiko berezien beharraz, hauek kanpotiko etorkin erdaldun (ago) engandik babesteko.
|
|
|
3.3.2 Izan ere, zenbat
|
jenderekin
egin genezake bada euskaraz inguruan. Ia guztiekin diozu?
|
|
|
Baina bat batean, ezagutzen ez dugun
|
jendearen
artean, zenbatek ulertu gaitzake, guk beste gabe euskaraz egiten badiogu. Zein probabilitate dugu beste gabe ulertuak izateko?
|
|
|
Zenbat
|
jendek
ulertu gaitzake EAEn, gu erraz ausartu gaitezen haien artean euskaraz egiten. Eustatek jasotako 2011ko zentsuko datuak oinarrian, lurraldeetakoak (ik.
|
|
|
3.3.2.1 Baina eta bereizten baditugu azken 15 urtean Espainiaz kanpo jaiotako azken etorkin uholdeko herritarrak, eta hauen ondorengoak?, bertakoagoak edo garen zenbat
|
jenderekin
egin genezake orduan euskaraz?
|
|
|
Aztiker kooperatibako soziologo bati eskatu diot laguntza, nire herritik bidaiatzeko mapa berriak behar ditudalako, eta hasteko hau: ehunekotan, gure herrietan zenbat
|
jende
dira euskara ulertzeko gauza. Horrela prestatuak dira kronika honekin doazen kartak.
|
|
|
2016ko urtearen parterik handiena eman behar izan nuen Bilbon lanean. Lantokian, denak ere Eusko Jaurlaritzako funtzionario EGAdun?, konbentzitu nahi izan ninduten Bilbon
|
jendeak
–ez zekiela, euskaraz,, ez zuela ulertzen?.
|
|
|
euskaraz,, ez zuela ulertzen?. Eta esperientziaz esan nezake Bilbon ere lasai egin litekeela euskaraz 50 urtez azpiko
|
jende
guztiarekin, salbuespenak salbuespen, eta tartekako espainol zale amorraturen bat gorabehera.
|
|
|
Bide horietan bereziki iruditu zaizkit ezin eredugarriagoak Joseba Intxausti eta Eusko Jaurlaritzaren 1990eko Euskara, euskaldunon hizkuntza haren bidetikoak, Xamarren Orhipean, Euskara
|
Jendea
, Kike Amunarrizen EITBko Tribuaren berbak,. Denak ere euskaraz mintzatu den herriaren harrotasuna zabalduz, eta gure balizko historia, inoiz, inon, inola erabat ezagutzerik ez duguna?
|
|
|
__, (2006) Euskara
|
Jendea
Gure hizkuntzaren histori, gure historiaren hizkuntza. Iruñea, Pamiela, 2006.
|
|
|
Euskaltzale= ezker abertzale identifikazioa nahikoa murriztaileagoa da, oso bereziki ezker abertzaleak bere burua antisistema gisa agertzen jarraitzen duen bitartean?, baina guztiz ohikoa da gaur egun gure
|
jendearen
artean. Eta ez da ere harritzeko, urtetan batez ere ezker abertzalearen inguruko herritarrak izan direnez euskararen alde batere mugitu direnak instituzioetatik kanpo (nahiz instituzioetan ere mugitu).
|
|
|
2 Bestetik ordea, non dira, non gaude, ezker abertzaleko sokakoak ez garen euskaltzaleak? Eta non dago EAJ, beste erakunde politiko abertzale euskaltzale nagusiko
|
jendea
–Erakundeetan?
|
|
|
Zein euskalgintza lan propio garatzen du EAJk, berak kontrolatzen dituen erakundeetatik kanpo? Eta bere inguruko
|
jendearen
artean. Niretzat nahiko inkognita dira.
|
|
|
Datu bilketak mugikor bidez egiteak, berriz, behaketa burutu bitarteko diskrezioa hobeto lortzea ahalbidetzen digu. Hala eta guztiz ere, esperientziak esan digu mugikor bidezko datu bilketa motelagoa dela
|
jende
gehiago eta, ondorioz, elkarrizketa gehiago entzuten ditugun kaleetan (momentu berean entzuten diren elkarrizketak mugikor bidez jasotzeko zailtasunak izan ohi dituzte neurtzaileek). Horregatik, mugikor bidezko datu bilketak herri txikiagoetan burutu ohi ditugu, elkarrizketak maiztasun gutxiagorekin entzuten baitira eta denbora gehiago baitute neurtzaileek elkarrizketa mugikorrean modu zuzenean sartzeko.
|
|
|
Neurraldiei dagokienez, Euskal Herriko Kale Neurketan 2006tik aurrera datu bilketa neguko ordu aldaketa baino lehen egiten da, eguneko argi orduak gehiago diren heinean kalean
|
jende
gehiago beha dezakegulako. Hego Euskal Herrian, asteazkenetan 18:00: 00 bitartean, eta larunbatetan 11:00: 00 eta 18:00: 00 bitartean burutzen dira neurketak; eta Ipar Euskal Herrian, berriz, ordutegia aurreratzen da:
|
|
|
Hirugarrenik, erdara nagusi den eremuetan, euskarazko hiztun taldeak edota harreman sareak eratzea beharrezkoa da, goitik beherako euskarazko eskolatze eta alfabetatze aukera ugarituz eta behetik gora[?] euskaldun
|
jendearen
arteko harreman sare informalak eratu, zabaldu, indartu eta bizirik mantenduz (Zalbide, 2016).
|
|
2017
|
|
|
Ferdinand semeak ez zuen beste daturik eman ezkontzarako, adibidez gurasoen ofizioari buruz. Ez zen, alta,
|
jende
xumearen semea. Ama familia onekoa zen ikusi dugun bezala, aita politikari ospetsua izan zen, notario, idazle... baina ezer ez.
|