|
2000
|
|
|
Bere gramatika sortu du. Eta gramatika eta literaturaren arteko dialektika zuzenean, transgresioa eta araua arteko gatazkan bera
|
dabil
agintari. Hitz Osteak eta Lerro Armadak bere menpe ditu."
|
|
|
Kandelako kritikoak dioenez, Narrazioak ipuinetan kontaketa bera da nagusitzen dena, eta prosa poetikotik hurbil
|
dabil
kasu askotan, hain zuzen ere, oso harira eta ongi lotuta datozen konparazioak eransten dituelarik. Era berean esaten du liburuan erregistro barietatea sumatzen dela, autoreak aitortua baitu liburu honetan duen helburuetako bat euskarari literaturan bide berriak ibiltzen laguntzea duela.
|
|
|
Bestalde, 1983kotik 1990eko narrazioetara bilakaera izan deneko hipotesiaren aldeko azaltzen da Azkorbebeitia, jadanik aipatua dugun kronotopo indeterminatuetatik determinatu eta errealagoetarako norabidea, beti ere denboraren urruntasuna mantenduz. Lehenengo bi narrazio liburuetan narrazio maila ezberdinekin jokoan
|
dabilela
, ametsa eta irudimen jokoak narrazio askoren zutabe direla ikusten badugu ere, azkenekoan, aldiz, joko hori alde batera utzia du. Horregatik, bat dator Azkorbebeitia Kirmen Uriberen garapen ikuskerarekin:
|
|
|
Bernardo Atxagak ere bere epilogoaren sarreran Bernardo Soaresek (Fernando Pessoaren heteronomoak) idatziriko zati batean jasotzen du nabigatzen duen eta aldarrai
|
dabilen
untziaren gaia: " Untzi bat helburu bezala nabigatzea duen untzi bat dirudi, baina bere helburua ez da nabigatzea, baizik eta portu batera iristea.
|
|
|
Poemak liburuan zertarako bat ere nabarmentzen du, erabakia du saiatzea: "... ekin dezagun harik eta gure aberri eta/ sasoiaren tankerako hitzak aurkitu arte..." (Nuyi illa, 108 or.). Izan ere, sasoi makaletan ere poetek," gau sagaratuan lur batetik bestera aldarrai
|
dabiltzan
" Hölderlin en poeta horiek, badute zer esanik eta zer eginik. Poesian bezala prosan ere zeregin horri lotzen zaio beti, aberriari eta garaiari doitasunez dagokion hitza bilatzeari poesiaren giltza ttipiaz, edota eguratsa arteztasunez besarkatzeari gilletak bezalako aizto txipiez.
|
|
|
Sarrionandiak, gure errealitate kulturalaren beste aldean
|
dabil
aztarrika. " Zeharo onarturik ditugun errito, jokaera eta ikusmoldeei buelta ematen saiatzen da, ironia, alegoria, pastiche eta bere literatur ezagutzak eskaintzen dizkion baliabide anitzen bidez."
|
|
|
Obra honetan egileak erakusten duen talaiari dagokionez, G. Markuletaren iritziz, beti bezain zorrotz dihardu zientziari dagokionez, baina jarrera jostalaria, ironikoa, alderdi harrigarri eta uste gabekoaren bila
|
dabilena
da. Talai horren adierazgarri egokienak" Ekibokazioa" deritzana eta liburuko izenburu bera daramanaz batera," Haizeak eraman dezala" delakoak dira.
|
|
|
Susako komentariogileak(" Marinel zaharrak", Susa, 1989, 2324 alea, 14 or.) ere bilakaera hau aipatzen du" Poeta erromantiko ederzalea, hizkuntzaren barruan jolas egiten zuena, metaliteraturaren gailur urrinetan etxeko karrajuan baino nasaiago
|
ibiltzen
zekiena, hori guztiori eta besterik ere bazen hura bera, berbera lehorrekoago agertzen zaigu hemengo olerkietan. Mingostu egiten du kartzelak.
|
|
|
Kandelako kritikoak dioenez, Narrazioak ipuinetan kontaketa bera da nagusitzen dena, eta prosa poetikotik hurbil dabil kasu askotan, hain zuzen ere, oso harira eta ongi lotuta datozen konparazioak eransten dituelarik. Era berean esaten du liburuan erregistro barietatea sumatzen dela, autoreak aitortua baitu liburu honetan duen helburuetako bat euskarari literaturan bide berriak
|
ibiltzen
laguntzea duela.
|
|
|
Iñaki Aldekoaren iritziz, liburuak egiten dituen ebokazio literario guztien artean bi dira sinbolo nagusiak: bidaiatu bai baina bere jomugara iritsiz gero fatua beteko zaion Ulisesen bidaia, eta bestetik, Kavafis poetaren ziutatearen zama," beste leku eta beste hirien bila
|
dabilen
bidaiari nekatuak pentsatzen du" Ez duk aurkituko beste itsaso eta beste lurrik/ Ziutatea hirekin joango duk beti./ Betiko kaleetara itzuliko haiz/ Suburbio berdinetan helduko zaik edadea/ ze, ziutatea berbera baita beti/ etzak besterik bilatu/ etzegok/ Ezta hiretzako bide edo barkurik ere." d) Bidaia literarioa
|
|
|
Hortaz, liburu hau poeta eta itsas bidaiariak bitakora kaiera batean eginiko oharrek osatzen dute. Ulissesen etengabeko bidai honen markoan kokaturik, eta Europako hiri literario zaharretatik
|
dabilelarik
, poetak bidaiak eginiko edo hiri horiei loturiko beste idazle askoren oihartzunak sumatzen ditu: Joseph Conrad, Franz Kafka, Thomas Stuart Eliot, Dylan Thomas...
|
|
|
Semea aski herabea da berenaz, nahiz frango azkarra den adineko. Eskolan ez da luzaz
|
ibili
, nekez ikasten baitzuen; beraz laborantxari lotu da burrasoen segida hartu beharrez.
|
|
|
" ehun eta hirurogeitik gora foliotako oihal zuria, zeinetan hiru hari ezberdin eta orratz bakarra idazluma baliatuz, ikutu sentimentalez hornituriko brodatu errealista burutu duen." (Egunkaria I) Itziar Belaunderen aburuz, bestalde, une batean bat egiten duten bi hari besterik ez daude: batetik, Mariok bere sexualitatearekin duen arazoa planteatzen zaigu, hemen bertan sartuko luke Afrikarekin duen harremana, honek lagunduko baitio bere arazoa gainditzen; beste aldetik, poliziarengandik ihesi
|
dabilen
Keparen istorioa genuke. Arestian esan bezala, Kepa eta Marioren harremanarekin aurreko bi planoak uztartzea lortzen da.
|
|
|
Izan ere," biek ezkutatzen dute beraien nortasunaren alde garrantzitsu eta funtsezko bat" (Egunkaria). Honela, narrazioan pertsonaia nagusiaren gatazkarekin batera, Jimenezek dioen bezala," beren sexu nortasunaren bila
|
dabiltzan
hiru pertsonaia dakarzkigu Gorrindok." (Egunkaria I)
|
|
|
Alvaroren beraren baitan daude, estu estu lotuta bere porrotei." (Deia I) Alegia, barne sentipenek bideratuko dituzte pertsonaiaren ekintzak, eta sentipen horien artean sarritan galtzailearen sentipenak aginduko du. Are gehiago, Alvaro sentimendu horri aurre egin nahian
|
dabil
. Beranduago, Mikel atxilotu dutela jakitean, Alvarok Donostiara, bere jaioterrira alde egingo du, bertan nerabezaroko hainbat gertakari gogora ekarriko dituelarik.
|
|
|
Baliabide literario moduan erabili du, gainera, oraingoan behartu gabeko etorri hori, harantzago eramanez hitz jarioaren iturria, protagonista nagusiaren (Teresa) pentsamenduak ahalik eta modu natural eta egiazkoagoan eskaini ahal izateko irakurleari." Izan ere, gogoeta jarioak" ez du hizkera kargaturik onartzen, pedantekerian ez erortzearren. Narrazioaren pultsu bizkorrak plano aldaketak jostun gisa harilkatzera behartu du idazlea, eta ez da makal
|
ibili
. (Egunkaria I)
|
|
|
Baina, Urduñan gertaera tamalgarri batean parte hartu du, eta herritik kanporatuko dute. Kanpoan merkataritzan
|
ibili ondoren
, Bilbora doa bizitzera. Eleberria han hemenka egileari jazoriko hainbat abentura eta azpijokoren kontaketan oinarritzen da.
|
|
|
Pagoetako parkean basozain
|
ibilitako
Antxon Gomezek ipuinbilduma honetan basapiztiak dakartza mintzagai. Liburu hau osatzen duten sei ipuinetan zazpi animalia ezberdin topa ditzakegu.
|
|
|
Literatura hori argitaratzea aberasgarri ikusten dut nik. Bada, ostera, Harkaitz Cano azkarregi argitaratzen eta, ondorioz, talentua alferrik galtzen ote
|
dabilen
dioenik. Batzuek Bilbaoko bakartzat duten egunkarian idazten duen Rojok, izen eta guzti esanda, adibidez.
|
|
|
Bestalde, errealitateari fantasia gehitu eta istorio ezagunak aldatzeko joera du. Honela, Robinson Crusoe edo Rimbauden alderdi ezkutuak azalarazi nahian
|
dabil
. Izan ere, gertaeren edo ezagunaren beste alde horren bilaketa etengabea da.
|
|
|
Lekuari dagokionez, zehazgabetasuna nabari da. Izan ere, ipuin asko oso laburrak dira eta horietan ez dago horrelako zehaztasunetan
|
ibiltzeko
lekurik. Haatik, espazioa zehazten duenean ere, leku urrunetara joko du (Tanger, Istanbul,...), honela amets eta irudimenezko munduak geografia egokietan girotuz, mundu iradokitzaileak sortuz.
|
|
|
Honetan pertsonaia ezberdinak biltzeaz gain, berriro ere pelikanoak ditu hizpide. Gure aburuz, pelikano horiek, hegaka
|
dabiltzan
ametsen eta ilusioen irudia lirateke.
|
|
|
Urrun
|
dabil
menditik, kale artera garamatza, eta, zehatzago esanda, hiri handi bateko pisuetako etxebizitzetan izaten diren bikoteen barrunbeetara: gizon emakumeen gorabeherak eta miseriak, elkarren behar eta konpondu ezinak... maisutasunez daude deskribatuta, batez ere, zenbait gizon tipo:
|
|
|
Beraz, oraina eta iragana bata bestearekin harilkaturik ikus ditzakegu. Izan ere, askotan iraganetik ihesi eta etorkizun berri baten bila
|
dabiltzan
pertsonaiak aurkezten zaizkigu: baina, ihes hori beti ere antzua izango da, ipuinotako protagonistek ezin izango baitiote heriotzari aurre egin, patua garaile irtengo da-eta.
|
|
|
Merkataritzako nabegazioan mundu zabaleko portuetan
|
dabiltzan
marinelak edo itsabazter urrunetan galdutako petroliountzien inguruko istorioak kontatuko zaizkigu; besteetan, gizon emakumeek gorpuzturiko istorio samin eta indartsuak: andrazko bat gizonezkoen untzi batera igo zenekoa, aspaldi ikusi gabeko marinelaren aurrean familiak sentitzen dituen gazi gozoak, aspaldiko piraten gorabeherak. (Rojo, Jabier:
|
|
|
Hala ere, badirudi ipuin hauetan guztietan itsasoak" bere legea ezartzen" (Rojo, Jabier: El Correo IV) diharduela, eta gizakiak bizitzan haize kontra
|
dabilelako
ideia azpimarratzen dela: bakardade eta heriotza baitira gai erabilienak.
|
|
|
Uste dut inportanteena esan nahi duzun hori erraz komunikatzea dela. Orduan pentsatzen dut ez dela lexiko arraro, hitz zail eta joskera korapilatsuen bila
|
ibili
behar. Hortaz, hizkera ulergarria, samurra nahi bada, irteten zait, eta gainera ez daukat asmorik korapilatzeko.
|
|
|
Bertako protagonista Nepalen eta Indiako iparraldean
|
dabil
, budismoaren zein hinduismoaren bidetik, benetako izpiritualtasunaren atzetik, ez baitu ikusteko irrikaz bidaiatzen, bere burua aurkitzeko irrikaz baizik. Maitasun istorio bat, misterioa... denetik topatuko du irakurleak protagonistaren bidaiegunkari honetan, Arretxeren lanetan ohikoa denez, estilo zuzen eta arinez.
|
|
|
Hortaz, bazter guztiak nahas ditzakeen liburua, euskal historia interpretatzeko era zeharo alda baitezake. Horregatik, poliziak, gobernadorea, ministroa, kazetariak, politikariak,... desagerturiko liburua nork lehenago eskuratu
|
ibiliko
dira. Egileak aitortu zuen bezala" boterearen harremanen gaineko erretratoa egin nahi izan" du (Larrion, Patxi:
|
|
|
Mikelek, gazte honek, ez du lanik egiten eta Bilbon bizi da Dionisos bere lagunaren lepotik. Mikel, Zuria Beltz taldeko baxujolea da eta musikaz gain, parrandan besterik ez
|
dabil
. Gau horietariko batean ETArekin zerikusia duen gazte bat ezagutuko du, eta era inkonsziente batez, itzulbiderik ez duen egoera batean sartuta ikusiko du bere burua.
|
|
|
Bertan, Dionisosen iraganeko pasarte bat aurkezten zaigu, oroitzapen modura edo: bertan, borroka armatua utzi aurretik sator modura lanean
|
zebilen
bat hiltzeko erabakia nola hartu zuen kontatzen zaigu. Beraz, plano bat bestearen barruan txerta badezakegu ere, bi plano ezberdin hauek zeharo bereizirik eskaintzen zaizkigu:
|
|
|
Aitzitik, gure ustetan, ez da batere argia bigarren plano horrek eleberrian betetzen duen lekua. Antza denez, Dionisosen jokaera ulertzeko giltza azaldu nahian
|
dabil
, baina, horretarako beharrezkoa izango litzatekeen pertsonaiaren barne munduan sakontzeko ahaleginik ez du egiten. Bestalde, gainerako pertsonaien hainbat gogoetaren berri ematen badigu ere, ez da beraien barne munduan sakontzeko ahaleginik sumatzen, pertsonaia lauak aurkeztu nahi dizkigu eta.
|
|
|
Pertsonaien indarra beren indarezan datza. Bizi dira, zergatik bizi diren jakiteke; jan eta edaten dute (edan galanki), kalez kale
|
ibiltzen
dira beste zer egin haundirik gabe. Ez da berebiziko historiarik, pertsonaia gogoangarririk.
|
|
|
Liburu honen beste ardatzetariko bat egunerokotasuna dugu. " Iturriagaren ustez, egunerokotasunaz idazteak ez dakar derrigorrez azalkerietan
|
ibiltzea
." (Arregi, Montse: Egunkaria IV).
|
|
|
Eta, bestea," karlistak", Murua tarrak," Jenaro" alkatea buru.(...) Bakoitzak ditu bere espazioak. Halanola" Iraeta" tarren ildotik
|
dabiltzanek
, abertzaleek, badute bere" Batzokia"," Perutegi" taberna, eta" besteak" berriz, boterearen nagusi direnek," Udaletxea"," Karlisten zirkuloa" eta" Sastrenea" taberna, besteak beste." (Etxebarria, Gillermo: Egan 46)
|
|
|
Julen Azkue deituriko gazteak hausnarketa eta oroitzapenen bidez, erabaki hori hartzera bultzatu duten arrazoiak pixkanaka azaleratzen dizkigu. Julen editorea izaki, liburu bat atontzen dihardu, baina, Zubeldia deituriko argitaratzailea azpijokoetan
|
ibili
denez, Julenek liburua legez kanpo argitaratzeko saioa egingo du. Hori dela-eta, eta Bilbora trenez igortzen zituen pakete batzuengatik Julen atxilotu egingo dute.
|
|
|
Felipe Juaristik dioen modura," liburuaren lirismoa pertsonaiei ere kutsatu zaie, lausotzeraino batzuetan. Irrealak dirudite, ez errealitatetik kanpo daudelako, errealitatearen eta fantasiaren artean aise
|
dabiltzalako
baizik" (El Diario Vasco). Haatik, gure aburuz, pertsonaien arteko lokarria bere buruak suntsipenera eramateko duten joera da.
|
|
|
Genero ezberdinen arteko nahasketa gisa definitzen du autoreak berak: " Poliziakoa da, halako intriga dagoelako, zerbaiten ondoren
|
dabiltzalako
, historikoa da atzerako uneak ematen direlako; erotikoa ere bada pasarte batzuetan... eta dena ironiaz eta umorez egina. (Egunkaria XII)
|
|
|
Belmonteren eleberriko Joanen antzera, Igantzi pertsonaia nagusiak pertsonaia ezberdin ugari aurkeztuko dizkigu, haren antzera alde batetik bestera
|
dabilen
gaztea baitugu hau ere. Beraz, bigarren mailako pertsonaia asko ezagutzeko aukera izango dugu.
|
|
|
Bere bigarren eleberrian, politika internazionala eta estralurtarrak batzen ditu. Pertsonaia nagusia, Isidoro Belaustegigoitia deiturikoa, lurralde batetik bestera
|
dabilen
Egunkariako berriemailea da. Erredakziora Kazakhstanen estralurtarrek lur hartu dutelako berria iritsi da.
|
|
2001
|
|
|
Honetaz gain, istorio hau osatzen duten sekuentzietako bigarren pertsonaia Mutua da, klabe beckettiarrean betiko mututu ziren Molloy edo Malone izan daitezkeelarik. Azken pertsonaia hau bizikletaz
|
ibiltzen
da (Molloy bezala) eta noizean behin," hitz egin" egiten du, bere mututasunaren ironia narratzaileak agertuz. a) Estazioari dagokionez, ez dago esplizitazio zehatzik nongo estazioa den jakiteko, nahiz eta dakigunez, bertan, oiloz betetako otarrak daramatzaten emakume" musu gorri bibotedunek" eta" koipez beterik bizikleta sorbaldan dutelarik" doazen gizonek trena hart... Halaber, deigarria gertatzen da estazioko" komun turkoetatik" ateratzen den usaiaren errepikapena.
|
|
|
" Hay chicles, caramelos, pastillas de café y leche" (12.or.,...)," Chicle americano" (12.or.,...). a) Historiako hizkuntza bikoiztasun hau ez da bigarren nobelaren kasukoa bezain bortitza. Aipatutako kasu horretaz gain, protagonistak berak asmatutako beste istorioetan (etxez etxe saltzaile gisara
|
dabilen
sekuentzia horretaz aparte), ez dago bi hizkuntzen erabilera sistematikorik. Funtsean, kontakizunaren espazio hipotetikoa kokatzeko balio digun baliapide honek (estazio hori Euskal Herriko edozein estazio izan daiteke), ez digu 100 metro ren kasuan islatzen zuen bi komunitate linguistikoen konflikto hori hain nabari agertzen. b) Narratzailea protagonista duten beste istorioak, gehienetan lehenaldian kontatuak, eta itxuraz protagonistaren gaztaroari dagozkionak.
|
|
|
Pertsonaia preso dago amaren sabelean, sabel hori eta hezean, hainbeste higuin eragiten dion sabelean, eta berau bihurtzen zaigu hasieraren eta bukaeraren irudi. Molloy nobelan bezala, pertsonaia bere amaren bila
|
dabil
, ama (irudi negatibokoa hemen ere) beharrezkoa baitzaio berjaiotzeko. Edozein kasutan, Ene Jesus-en, askozaz ere itogarriagoa suertatzen da amaren irudi hori eta pertsonaiak ihes egin nahi du, eten, lotura horretatik.
|
|
|
• Urte horietan sendotu eta ugaritu ziren urte batzuk lehenago etxe partikularretan eta klandestinitatean sortu ziren ikastolak. 1960an 60 ikasle bakarrik
|
bazebiltzan
ikastoletan, 1978 ikasturterako 53.268ra igo zen kopurua.
|
|
|
Alabaina, nobelaren plano nagusia Donostiako Konstituzio plazan poliziarengandik iheska
|
dabilen
ETAkide baten azken ehun metroen kontaketa izateak, nobela honen irakurketak baldintzatu zituen. Jon Juaristi kritikariak esan duen bezala (1987), euskal literaturaren historian gaizki ulertutako nobelarik bada hau izan da, izan ere, nobelaren lehenengo argitalpena bahitu eta zentsuratu zuten poliziek eta nobela honetan euskal nobela abertzalea ikusi zuten irakurleek ez zuten, inondik ere, narratzaileak bertan egin zuen ahalegin objektiboa ulertu.
|
|
|
Mugimendu honetan barneratzen diren idazleek hizkuntza optiko eta guztiz deskribatzailea erabili zuten beraien nobeletan eta Fenomenologiaren ideiak bere eginez, gizakia eta mundua aldentzen duen oro deuseztatzea bilatzen zuten. Horregatik, ez da sinesgaitza suertatuko Nouveau Roman eko egile asko 50eko hamarkadaren azken urteetan indartu zen Nouvelle Vague mugimendutik hurbil
|
ibiltzea
, eta hori horrela izanik, zenbait idazlek, A. Robbe Grillet eta M. Duras-ek kasu, ciné roman direlakoak plazaratzea 60ko hamarkadan. Adibide gisara, hortxe dauzkagu Robbe Grilleten L´Année dernière à Marienband (1961) eta L´Immortelle (1963) nobelak, ekintza narratiboak ikuspuntu zinematografikoz aurkezten dituztenak.
|
|
|
Rossetiren obsesioa n, ostera, literaturaren beraren funtsa da, etengabe, auzitan jartzen dena: zertarako idatzi?, zer azaleratzen du testu literarioak?... bezalako galderak dira bizitzari aurre egiteko gaitasunik ez duen protagonistaren baitan bueltaka
|
dabiltzanak
. Berdin generrake, Marcel Martinen aitatasun ukatua z edo Asaba zaharraren baratza delakoaz.
|
|
|
13 Etenduraz hitz egitean kontu handiz
|
ibili
behar dugu. Izan ere, irakurketak irakurketa, ezin esan baitaiteke nobela honek arrakastarik eduki ez duenik, eta oraindik irakurlerik ezagutzen ez duenik.
|
|
|
Nik, esandakoak esan baditut ere, literaturak (sensibilitateak edukatzen dituen neurrian behintzat), funzio inmediato bat ere baduela sinesten baitut. Funzio hau betetzeko beharrezkoa zait irakurleak ez dezala pentsa modernoarena edo artistarena egiten
|
nabilenik
, edo epatatzeko, norbait harriturik uzteko ari naizenik Becketeriak egiten". (142.or.)
|
|
|
" Hamar txitoak larri larri
|
zebiltzan
: izeba zeukaten alde batetik, gizon zaindaria bestetik.
|
|
|
Agian aldaketa gogorregia izan da. Eta bat batean bukatu zaizkio literaturarekin jolasean
|
ibilteko
gogoak. Liburu hau idazten duenean Sarrionandiak garbi uzten dio irakurleari zein izan den bere poesia sorreraren iturburua.
|
|
|
Eta bidaia guztien zentzua aurkitu du Sarrionandiaren itzalak ere: kanpokoaren bila abiatu da barnean duen nortasuna aurkitzeko, atzerrian
|
ibili
da, sorterria zer den ulertzeko. Antonio Bonet ek idatzi duenez:
|
|
|
" Denbora pasa
|
nenbilen
Abenduko arratsalde hotz batetan, zinema periferiko zaharkituaren kartelerarekin estropozo egin nuen. Western tradizional bat...
|
|
|
Zinema hor zegoen, ziurrenik Bilbaotik paseatzen
|
zebilen
pertsonaiaren biografian. Eta biografia horretan abangoardiako antzerkiak ziren bezalatsu, biografian aurkitzen ziren zine forum a eta abangoardiako zinea.
|
|
|
Heterogeneitatearen eremuan gaude, atal bakoitza bere aldetik doa eta alde bakoitzaren arteko lubakiak poemaren autonomiaren alde egiten du. Baina poemaren zatien artean diren hutsarteei amildegi edo lubaki deitzen badiegu, gauza bi egiten
|
gabiltza
: hutsartearen zentzua geografiaren bidez izendatzen, eta gaurko filosofiarentzat behin behinekoa den kontzeptu bat aipatzen," fraktala", apurtuta dagoena, arroa...
|
|
|
Zinemaren erritmoa da hau. Kamera jartzen dugu eta larrialdia eta zorabioaren erritmoz saiatzen gara, arinaren arinez ero moduan
|
gabiltzala
, mundua harrapatzeko saioa egiten.
|
|
|
" Alferrik
|
ibili
ditut, maitea, Lisboako bideak zu zaren fantasia xerka.
|
|
2002
|
|
|
Paisaia ikusteak ere, Txekhoven lanetan protagonistaren bakardadea adierazteko balio duen paisaiak, ez du lasaitzen. Eleberrian etengabe agertzen dira zenbait irudiren erreferentziak, hala nola farolaren inguruan hegan
|
dabilen
saguzarra, itsasoko olatuak, zerua eta ogi forma duten hodeiak edo gerezia dirudien eguzkia... Erreferentzia horiek gertakizunen bilakaera tristea eteteko bitarte narratiboak definitzen dituzte.
|
|
|
Helduentzat argitaratu dituen 5 narratiba lanetatik, lehen biek Euskaltzaindiaren Txomin Agirre Saria eskuratu zuten: Gauaz
|
ibiltzen
dena... (1967) polizi eleberriak eta Itzal gorria (1972) gai sozialei buruzko eleberriak. Urtebete geroago, Gatu beltza (1973) eleberria argitaratu zuen, obra sinbolikoagoa eta polizi eleberriak parodiatzen dituena.
|
|
|
Ikusmolde poetiko horretan sartzen dira donostiar idazlearen lehen bi eleberriak. Haietako lehenak, Egunero hasten delako (1969), txandakatuz doazen bi plano narratibo independentetan kontatzen ditu abortatu nahian
|
dabilen
ikasle gazte baten (Gisèle Sergier) istorioa eta tren geltoki batean eta telefono zentralita batean pertsonaia bitxi baten eta bat edo bi solaskide anonimoren artean gertatzen den elkarrizketa. Plano narratibo desberdinen erabilera konstante bat izan da Saizarbitoriaren eleberri guztietan, eta hartara proposatzen zaigun irakurketan, zineman bezalaxe," muntaketak" garrantzi handia hartzen du.
|
|
|
Egunero hasten delakon etengabeak dira garai hartan puri purian
|
zebiltzan
gai eta eztabaiden erreferentziak. Jorratutako gaien artean badaude arrazakeria, birjintasuna, feminismoa... baina batez ere abortuaz hitz egiten da.
|
|
|
Denek hurbiltzen gaituzte emakume horren sufrimendura. Martzelina gajoak, senarrak iraindu eta auzokoek bazterturako emakumeak, herrikoen artean ezkutuan
|
zebilen
ahozko eta sexuzko indarkeria ekartzen du azalera.
|
|
|
Lertxundiren kasuan, bidaia, batez ere, bidaia literarioa da. Ez litzateke zaila eredu estetikoen bila
|
dabilen
marrazkilari horren eta autoreak garai hartan bizi zuen egoeraren artean paralelismoa antzematea.
|
|
|
Azkenaz besten, kondena misteriotsu batek gainean hiru gabirai daramatzan kalesa beltzean atsedenik gabe eta eternitatean zehar han hemenka
|
ibiltzera
behartzen ditu Nora eta bere aita. Eleberri honetako protagonistek elezaharrrak, historia eta literatura nahasten diren bidaia fantastiko batean Amerika eta Europako ordokiak zeharkatzen dituzte hirurehun urtean zehar (bidaia XVII. mendean hasi eta bigarren gerra karlistaren garaian amaitzen da).
|
|
|
Bigarrenik, autoreak benetan miretsi duen I. Calvinoren aipu bat, bere Antologia di raconti fantasticin argitaratua; bertan, W. Austin iparramerikarraren ipuin batean, lur iparramerikarretan betiko han hemenka
|
ibiltzera
kondenatutako aita alaba batzuen istorioa kontatzen dela esaten da. Azkenik, eleberriaren horizonte literarioa osatzeko, erreferentzia nabarmenak egiten dira judu alderraiaren elezaharraren hainbat bertsiori buruz, dela nabigatzaile holandarrak egina, dela Brodatzen ari nintzen baladan bildutako euskal elezaharrekoa.
|
|
|
Arazoa erraz konpontzen da: errua bertako ahulenari botatzen diote, Billieren aitari, Vietnamen soldadu
|
ibili
eta bere egun tristeak gerra hartako oroipen ankerrak alkoholean itoz ematen dituen gizagaixoari.
|
|
|
Idazle gaztea izan arren, dagoeneko liburu ugari ditu argitaratuak Canok. Hauen artean Kea behelainopean bezala (Susa, 1994) eta Norbait
|
dabil
sute eskaileran (Susa, 2001) poesia liburuak; Paulov-en txakurrak (Erein, 1994) hibridoa (itzulitako poemak+ ipuina); Telefono kaiolatua (Alberdania, 1997) ipuinliburua; eta Beluna jazz (Susa, 1996) eta Pasaia blues (Susa, 1998) eleberriak. Ipuin eta kronika artekoak dira Piano gainean gosaltzen (Erein, 2000) liburuko narrazioak, New York hirian kokatutako hainbat pasadizo elementu fantastikoz zipriztinduta agertzen dituztenak.
|
|
|
Toledo, A.: 1989, 1993), J. M. Lasagabaster zuzen
|
zebilen
ohiturazko eleberriaren aldia 1957 artekoa zela adierazi zuenean. Ildo berari jarraitzen diote Jon Etxaideren eleberrigintzari buruzko doktorego tesia egiten ari den J. Rojo irakasleak berriki egindako baieztapenek10.
|
|
|
J. M. Torrealdaik bere Euskal Kultura Gaur (1997) liburuan dioenari jarraituz, gaur egun 300 euskal idazle inguru daude eta euren ezaugarri soziologikoak honela deskribatuko genituzke: % 90 gizonezkoak dira eta% 10,6 bakarrik emakumezko7 Adinari dagokionez, batez beste, 49 urte dituzte idazleok (%70 30 urte bitartean
|
dabil
) eta horren ondorioz, argi ikusten da gaur egun argitaratzen duten idazleen artean belaunaldi desberdinetako egileak kausi ditzakegula. Hortxe dauzkagu, adibidez, hamarkadetan jaiotako idazleak (Txillardegi...) edo 64ko belaunaldia deitu izan zaion horretan sartuko liratekeen R.
|
|
|
Lehenengoan, Cesar Telleria da protagonista, ertzaintzaren sail berezi batean lanean diharduen fisonomista. Veronika izeneko emakume baten atzetik
|
dabil
eleberriaren hasieran eta Lisboatik bueltan datorrela erakunde armatu bateko komandokideak aurkitzeko aginduko diote. Hauexek dira, hain justu, eleberriaren bigarren plano nagusiko pertsonaiak, Marta, Olatz eta Patakik, ertzaintzak erakundean inflirtatutako satorrak, osatzen duten komandoa.
|
|
|
Hori guztia esan ondoren, eleberriaren eta ipuinaren arteko muga gero eta ilunagoez hitz egin genuke jarraian. Eleberria, ipuina, eleberri laburra edo ipuin luzea... guztion ahotan
|
dabiltzan
terminoak dira horiek. Hala ere, non dago euren arteko muga?
|
|
|
3 Hirugarren fasea ere eleberri batez Joanak joan (1955) eta drama batez Markesaren alaba osatua da. Euskaltzaindiak saritutako eleberri hau urrun
|
dabil
ohiturazko eleberrietan marrazten den mundu idilikotik. Joanak joanen Pierre Topet" Etxahun" XIX. mendeko poetaren bizitza kontatzen zaigu eta, nahiz eta batzuen arabera obra likitsa izan, gertakariak ikuspuntu moraletik aztertzen dira, eta hau nabarmentzen da protagonistak amaieran bizi duen aldaketarekin.
|
|
|
Heideggerrek gizakiaz egiten duen baieztapena, hots, gizakia heriorako izakia dela). Lanean larri
|
dabil
, handik irtetean ere ez du zoriontsu izatea lortzen, eta eroetxe batean sartzen dute. Ados gaude I. Aldekoarekin (1997: 380) esaten duenean autoreak, eleberri honekin, ez zuela asmatu bere kabuz zutik iraun zezakeen unibertso literariorik sortzen, liburuan agertzen den pentsamendu existentzialista guztia bertan sartzeko aitzakia izango ez zen unibertsoa sortzen alegia.
|
|
|
Jainko andia aren begira zegon, aren zai. Ta hamaika bide okerrekoz
|
ibili ondoren
, Giovani Papini, Berri Oneko mendirantz abiatu zan, ta egundoko liburu gartsu ta giartsu idatzi ere: " Kristo-ren kondaira".
|
|
|
" Gure artean bizi zara, gure aldamenean, lur gaiñean, zurea baitda, ta gurea; ume ziñanean ume artean artu zinduzan ta zu salaturik, lapur artean gurutzean josi zinduzan lur onen gañean; biziekin bizi zara, bizien lur gañean, eder izan zitzaizun ta maite izan zenduzan lurrean; gizazgaindiko biziez bizi zara gizonen lurrean, zure billa
|
dabiltzanentzat
ere ikusieziña; agian, ogia eskatzen duan eskalearen tajupean, iñork ere beatzen ez dion eskale itxuran.
|
|
|
Bizkaiarekiko liburu horretako hizkerea irudien bitartez begiek ikusi ebenez, behin hori buruan sartu ezkero eta eraz, nire zeregina lumaz barik bide aurreko izatera aldatuz mapa ganean hemeretzi ibilkizun ezberdin marratu nebazan, guztiak Bilbon hasierea eta gure Lurralde honen luze zabalean
|
ibili
ahal izateko aukerak.
|
|
|
Eta Schommer bere tresnakaz heldu baino lehen, aipaturiko bide lerroetan zehatz mehatz
|
ibili
nintzan beharren neban uneetan eta lekuetan hain minberatsu ta sentikor dana lagun nebala, eta gero ixil ixilean alde egiten dakiana han hor gertuz, errekondoetako dirdaiak, erdiaroko torrearen irudia, ehun urteko aretxaren sendotasuna, urrun lanbrotsuaren misteriopean datzan bazterraldearen edertasuna edo baserritar baten begirakune susma ezina... guztiok zirkin eragiten eutsoen nire arkatzari, ...
|
|
|
Argi argi egi onek irakatsi ebazan eta origaitik arerijuak alde gustijetatik agertu jakozan; zorotsat artzen eben, danak bera irainduten
|
ibilten
ziran, baña Sabin iñoiz ez zan bildurtu. ¡ Irakatsi ederra abertzalientzako irakasliak emona!
|
|
|
Lengo egunetako jazoera iguingarrijak dirala bide, zer esana zegaitijagaz eta, sendo
|
ibili
da. Baña, emengo besteko" koitadurik" ikusteko be.
|
|
|
Orain deun Kepa aurregunera arte ezkara kontixu etxera etorriko, esan dausku adiskide batek. Tira ba, arrain asko artu ta ondo
|
ibili
.
|
|
|
Ispasterreko jayak amaitu ziran eta orain Mendexa" kuak doguz ganian. Bat baño geyago egongo da estitan orrelan
|
ibilteko
jairikjai... edo ardaurik ardau.
|
|
|
Gure izkuntzea gexogexorik egona da; oraintxe bizkortuten asi da, jagiten be asi yaku bata. Salamanca aldetik bixi dan gixaxo bat estu edo ei
|
dabil
orixe dala ta beste barik; bere zeregiñik gurena aspaldi onetan orixe dau ¡ beti esanalak esaten euzkereak il biar dauala ta! Ia ba, ludiko gauzak orrelan dirala ta...
|
|
|
Baina jagi, gosaldu eta Kofradiara joan zan. Doinu baten durundia eukan belarrietan, berbak esan gura ezta
|
ebilen
doinua... " Ai, txibi zuri hori..."
|
|
|
Leon. Beranduegi
|
nabil
. Bizkorrago joan behar dot.
|
|
|
Harrezkero, Errenterian zehar
|
ibilten
zan arren, Leonek ez eban aldikada luzean Basiliren gerizarik inon ikusten. Zeozer jakin guran eta behin bidean, neskatoaren ezaguna zan andra maratza aurkitu ebanean, honengandik jakin eban Basili Larruskainen egoala, izeko gaixoari laguntzen joana.
|
|
|
Kantari
|
dabil
gaur etxeko txoria.
|
|
|
Lukasek be, orduantxe azaldu ebalako bere nortasun berezia. Apala ta borondate onekoa, koipekeri bako gizona, sari billa iñoiz
|
ibilli
ez zana. Lukas Ulegorria!
|
|
|
" Apurrek" galarrak hor hemen batu eta aldikadetan egur ikatza egiten eban. Otaio mendiaren inguru osoan
|
ibilten
zan egurretan. Inoiz, Arrakizko sakonera be joaten ekian, gaztain arbaztak eta aretx kimuak be, ebagi ta batuaz.
|
|
|
Inoiz, Arrakizko sakonera be joaten ekian, gaztain arbaztak eta aretx kimuak be, ebagi ta batuaz. Alobereko be,
|
ibilten
zan sarritan.
|
|
|
Auzolanean, Gardate kofradiako etxe bakotxetik gizonezko bat izentatu eta hiru lau aldratan banatu, eta Otaio mendiko bideska, txaraka ta usa, gaztainadi ta pagadi ta sastraka eta txapar, bazter guztiak arakatuten
|
ibili
zirean, Asto Zuriko lezan, Jentil koban, Lamina koban diadarrak eginez. Mendi tontor ta itsasaldeko ertzak, zer ez eben aztertu!
|
|
|
Belaunaldi ezbardinetako jentea ezagutu eban. Umeak be, sarri
|
ibilten
ziran zidor haretan zehar. Umeontzat," Untzorritxu" zan.
|
|
|
Umeak han zehar, batez be, sasi-eskola egiten ebenean, txarritan
|
ibilten
ziranean agertzen jakozan, inguru ha toki gorde ezkutua zalako.
|
|
|
Behar ez ziran orduetan kaleetan zehar dinbili danbala inork ikusi ez egizan, eta batez be fruta sasoia bazan, han inguruetako lehenengo kerixak eta goizetiko madariak, eta geroetan sagarrak eta ikoak eta abarrak harrapauten eta lorrinduten
|
ibilteko
, haraxe joten eban.
|
|
|
|
Ibili
ta ibili, inguru hareetako bidean joiala alboetan horma txiker apalak aurkitu ebazan, baina aterik ez eban bapere susmau.
|
|
|
Ibili ta
|
ibili
, inguru hareetako bidean joiala alboetan horma txiker apalak aurkitu ebazan, baina aterik ez eban bapere susmau.
|
|
|
Sekula ez eban etxetik urten, sekula ez zan munduko bide ekaizberetan
|
ibili
, eta bildurtu egin zan. Bere ule ta bizarrak laztu jakozan.
|
|
|
Ate baltzak lo egoala zirudian eta Untzorritxu bien bitartean ixilik
|
ebilen
bere zeretan, zaratarik atara bage.
|
|
|
! Zera, ate baten bila
|
nenbilen
eta hona ba! aurrean zaukadaz.
|
|
|
Ai, Pauline; izadiak daukan ixiltasunaren ederra! Uri haundian nagoan artean, alperrik, alperrik horren ondorik
|
ibiltea
.
|
|
|
Ez da hainbesteko marrurik. Ganera zu ta ni ez gara ontzian kolokan, gau eta egun
|
ibiliko
; ez gaitue olatuen zaparrada zazkarrek harrapatuko; uhinek atx sendoen kontra ataraten daben zarateagandik urrun bizi izango gara ta.
|