|
2007
|
|
|
Mota horretako proteinek argiarekin erreakzionatzen dute. Gizakietan eta animalia askotan ere agertzen dira, eta
|
haien
erloju biologikoaren antolaketan parte hartzen dute. Izan ere, beste faktore batzuen artean, argiaren arabera antolatua dute erloju biologikoa.
|
|
|
Astronomoek uste dutenez, Eguzkiaren gainazalaren konposizioa eta eguzki sistemaren aitzindariarena eguzki sistemako izarrak eta planetak sortu baino lehenagokoa berdinak dira. Lurraren atmosfera nola sortu zen jakiteko baliagarriak izango dira lortutako datuak,
|
haien
iritziz.
|
|
|
Neuronen sarea ordenagailu batez simula daiteke. Kalkulu unitate txiki asko defini daitezke, eta
|
haien artean
konektatu. Haietako batzuei datuak emanda, sarea abiaraz daiteke, eta, irteerako neuronen bitartez, lanaren emaitza jaso.
|
|
|
Kalkulu unitate txiki asko defini daitezke, eta haien artean konektatu.
|
Haietako
batzuei datuak emanda, sarea abiaraz daiteke, eta, irteerako neuronen bitartez, lanaren emaitza jaso. Hain zuzen ere, informatikariek neurona sare deitzen diete modu horretan funtzionatzen duten programa informatikoei, eta adimen artifizialaren arloan sailkatzen dituzte.
|
|
|
Ehiztari biltzaile ginenetik hona gauzak asko aldatu dira, dena den. L ehen, inguruan berez sortzen ziren landareen fruituak biltzen genituen; orain, berriz, nekazariek landatzen eta ustiatzen dituzte fruitu landareak
|
haien
fruituak eskuratzeko, eta, ondoren, munduaren punta batetik bestera garraiatzen dira eskuratutakoak. Guk saltokietara joan behar izaten dugu jan nahi ditugun fruituak erostera, eta orduan erabiltzen ditugu hainbat urtean ikasitakoak, erosiko ditugun fruituak aukeratzen ditugunean.
|
|
|
sakabanatzea; alegia, lehen hazten ez ziren lekuetan haztea.
|
Haien
kabuz ezin direnez mugitu, hainbat estrategia garatu dituzte, inguruan dituzten baliabideei probetxua ateratzeko. Besteak beste, animalientzat jangarri bihurtu dituzte fruituak, baina ez haziak.
|
|
|
Bareak animalia baketsuak, motelak eta aspergarri samarrak direla pentsa dezake batek baino gehiagok. Hala ere, besterik iruditu arren,
|
haien
biologia eta, oro har, bizimodua frenesi hutsa da. Gutxi gorabehera urtebete bizi diren arren, ez pentsa denbora alferrik galtzen dutenik.
|
|
|
Gutxi gorabehera urtebete bizi diren arren, ez pentsa denbora alferrik galtzen dutenik.
|
Haien
azterketa interesgarria da oso.
|
|
|
Azken belaunaldiko bideo-jokoek duten arrakasta ikusita, argi dago gaur egungo haurrak ordenagailuaren munduan murgilduta bizi direla, eta tresna hori oso ohikoa dela
|
haien
eguneroko bizitzan. Guraso askok, baina, oraindik errezeloz begiratzen diete jokoei, erabilera txarra edo adinera egokitzen ez diren edukiak izan ditzaketelakoan.
|
|
|
Medikuntzaren arloan, berriz, nanopartikula magnetikoek bide berriak irekitzen dituzte minbiziaren aurkako tratamenduetan. Partikula horiek giza gorputzean sar daitezke, eta,
|
haien
ezaugarri magnetikoei esker, behar bezala behatu eta soilik zelula kantzerigenoetara bideratu daitezke, zelula osasuntsuetan inolako kalterik eragin gabe.
|
|
|
Une honetan, zientzia arlo batzuk nanoteknologiara begira daude, eta nanoteknologia inoiz baino erakargarriagoa da
|
haientzat
. Zalantzarik gabe, zeregin ugari dago oraindik ere, baina inoiz baino gehiago hazten ari da; nanoteknologiarekiko interesa gero eta nabarmenagoa da.
|
|
|
Famous en ondotik, ozeano hondoa esploratzeko espedizio gehiago etorri ziren. Itsaspekoaz gain, itsasontzi zulatzailea ere erabili zuten esplorazio
|
haietan
. Itsasontzi zulatzailea oso baliagarria da geologoentzat, 6 cm-ko diametroko eta hainbat metroko luzerako zutabe zilindrikoak jasotzen baititu.
|
|
|
Sonarrarekin lekua aukeratu, eta kate bolkanikoaren gainean, hondoaren milaka argazki atera zituzten.
|
Haietan
, biziaren arrastorik ba ote zegoen begiratzen zuten. Horren arabera aukeratu zuten non urperatu, Alvin en barruan sartuta.
|
|
|
Horrela deskubritu zituzten lehen tximinia aktiboak. Hain juxtu, Bresteko Unibertsitateko irakasle emeritu den Thierry Juteau geologoak ikusi zituen lehen aldiz, eta txundituta geratu zen
|
haien inguruko
ekosistemarekin. Iluntasun betean, ozeanoak mortua dirudien sakoneran, milaka animalia biltzen ziren ur beltza isurtzen zuten fumarola ikusgarrien inguruan:
|
|
|
Izan ere, fumarolek karbono dioxidoa, metanoa eta, batez ere, hidrogeno sulfuroa isurtzen dituzte ur beroan disolbatuta (ura 350 ºC an ateratzen da). Horrenbestez, ingurua aproposa da bakterio anaerobioak hazteko, eta
|
haiekin
sinbiosian ornogabe eta ornodun ugari bizi dira.
|
|
|
1960ko hamarkada arte, batiskafoak erabiltzen ziren itsas hondora jaisteko.
|
Haiekin
, errekor ikusgarriak egin zituzten. Adibidez, 1960ko hamarkada hartan, Archimede batiskafo frantziarrak 10.800 metroko sakonerara iristea lortu zuen, Marianetako fosan.
|
|
|
Adibidez, 1960ko hamarkada hartan, Archimede batiskafo frantziarrak 10.800 metroko sakonerara iristea lortu zuen, Marianetako fosan. Urperatze
|
haiek
, ordea, ez zuten helburu zientifiko handirik. Izan ere, batiskafoak ez ziren batere egokiak hondoa esploratzeko; oso astunak ziren (200 tona), eta ez ziren hondoan mugitzeko gai.
|
|
|
Ofiolitak gaur egun lurrazal kontinentalaren gainean dauden antzinako lurrazal ozeanikoaren zatiak dira. Eta ikaragarria da
|
haien arteko
antzekotasuna: Omanen dago munduko ofiolitarik handiena, eta, han nagoenean, itsas hondoaren gainean nagoelako sentipena dut.
|
|
|
Baina artean ez genekien nolakoa zen itsas hondoa. Orduantxe, 1960ko hamarkadan, estatubatuarrak ozeano hondoen mapa egiten hasi ziren, eta
|
haiek
ikusi zuten dortsal ozeanikoa. Eta garai hartan sortu zen plaka tektonikaren teoria (1967) ere, eta dortsalak hor funtzio garrantzitsua zuela pentsatzen hasi ziren.
|
|
|
Haren propietateak definitu zituen, 1730 urtearen inguruan. Haren aurretik hainbat matematikarik egindako lanak zenbakiarekin lotuta zeudela ohartu zen, eta
|
haietan
oinarritu zen propietateak definitzeko.
|
|
|
XVII. mendearen hasieran egin zituzten lehenengo lanak, eta, harrezkero, zenbait matematikarik,
|
haien
kalkuluetan, zenbakia lortu zuten emaitzatzat, baina ez ziren ohartu emaitza horiek guztiak zenbaki bakarra zirela. Adibidez, 1661ean Christian Huygensek identifikatu zuen. xy= 1 kurba aztertzen ari zela, jakin nahi izan zuen 1 zenbakiaren eta beste zein zenbakiren artean hartzen duen kurba horrek 1 balioko azalera (beheko irudiari begiratu).
|
|
|
y= (e x+ e x)/ 2. Horrelako egiturak diseinatzen dabiltzan ingeniarientzat, beraz, beti kontuan hartu beharreko osagaia da zenbakia.
|
Haien
lanak ere zenbakiaren menpe daude.
|
|
|
Capecchik frogatu zuen DNA arrotzaren eta kromosomen artean errekonbinazioa gerta zitekeela ugaztun zeluletan; besteak beste, erakutsi zuen gene akasdunak konpon zitezkeela kanpotik sartutako DNAren bidez. Smithies, berriz, mutatutako geneak konpontzen saiatu zen hasieran. Saiakera
|
haietan
, ikusi zuen gene guztietan eragin daitezkeela aldaketak errekonbinazioa erabilita.
|
|
|
Gailu horien irakurgailuek diskoak aztertu eta
|
haietan
gordeta dauden magnetismo aldaketak erregistratzen dituzte. Zenbat eta trinkoagoa izan disko gogorra, orduan eta txikiagoak eta ahulagoak izango dira gune magnetikoak.
|
|
|
Solido batek parte hartzen badu erreakzio kimiko batean, solidoaren kanpoaldean izango da, gainazalean. Batzuetan, solidoak berak erreakzionatzen du eta, beste batzuetan, erreakzionatu behar duten molekulak elkartzen ditu,
|
haien arteko
erreakzioa gerta dadin; Kasu horretan, solidoari katalizatzaile deitzen diogu. Nolanahi ere, erreakzio asko gertatzen dira solidoaren gainazalean.
|
|
|
Inguru hartan, basapatata barietate ugari hazten da. Bada,
|
haietako
batzuk etxekotu egin zituzten, eta papa izena jarri zieten. Duela zazpi hamar mila urte inguru izan zen hori; data zehatz bat emateko aztarna egokirik ez omen dute ikertzaileek.
|
|
|
Kamelido horiek harresiz inguratutako ukuiluetan sartzen zituzten, eta, han, hainbat landare erraz ugalduko ziren naturalki. Abeltzainak arreta jarriko zien han hazten ziren landare jangarriei, eta
|
haien
hazkuntza bultzatzeko ahaleginak egingo zituen. Horrela etxekotu zuten lehenengo landarea kinoa (Quenopodium quinoa) izan zen seguruenera, eta, bigarrena, papa.
|
|
|
Andeetako goi lautadako lurralde hotz
|
haietan
bizi ziren herrientzat altxor bilakatu zen papa; izan ere, lur azpian hazten zenez, negu hotz eta lehorrean papa nahiko ondo kontserbatzen zen. Gainera, hango klimari etekina atera zioten; are luzeago kontserbatzeko era bat aurkitu zuten:
|
|
|
Dena dela, barietate berriak ateratzeko jatorrizko basapatata
|
haiek
ere beharrezkoak dira, gene aberastasun handiena haiek baitute. Hortaz, ezinbestekoak dira barietate berriei ezaugarri egokiak eman nahi bazaizkie.
|
|
|
Dena dela, barietate berriak ateratzeko jatorrizko basapatata haiek ere beharrezkoak dira, gene aberastasun handiena
|
haiek
baitute. Hortaz, ezinbestekoak dira barietate berriei ezaugarri egokiak eman nahi bazaizkie.
|
|
|
Hortaz, ezinbestekoak dira barietate berriei ezaugarri egokiak eman nahi bazaizkie. Mendeetan zabalkundea ezaugarri nagusi izan eta gero, patataren laborantzak jatorrizko papa
|
haietara
jo du.
|
|
|
tenperatura, lasterrak eta, askotan, presio barometrikoa. Itsas gainazalaren tenperaturari buruz sateliteek egindako kalkuluak egiaztatzeko datu errealak ematen dituzte buia horiek, eta ozeanoaren gainazaleko lasterren lekuko onenak dira haizeak eta ozeanoetako zurrunbiloek gidatzen dituzte
|
haiek
ere. Halaber, eguraldiaren iragarpenak hobetzen dituzte, gainazalaren presioaren berri emanez.
|
|
|
Galantak dira, baina askoz kakalardo handiagoak izan ziren garai batean, Paleozoiko berantiarrean. Nolatan desagertu ziren, bada, intsektu erraldoi
|
haiek
–Galdera horri erantzun nahian, intsektuen tamainaren muga non dagoen eta zeren araberakoa den ikertzen dihardute Argonne laborategiko ikertzaile batzuek.
|
|
|
Oxigenoa ere, beraz, azkar behar dute. Eskari horri erantzuteko moldatuta daude hegaztien birikak; ez dago
|
haiek
bezalako birikak dituen beste animaliarik. Hainbat aire zakutako sistema bat dute, eta, horiei esker, arnasketa oso eraginkorra izatea lortzen dute.
|
|
|
Zenbat eta handiagoa izan hegaztia, orduan eta indar handiagoa egin du aireratzeko. Arazo hori saihesteko, hegazti handiak puntu altuetan pausatzen dira askotan (eliz dorreetan, harkaitzetan...), eta, hegan hasteko, nahikoa dute beren buruari
|
haietatik
erortzen uztea.
|
|
|
Pausalekurik aurkitu ezean, batzuk itsasoa zeharkatzeko ahaleginean hiltzen dira, nekearen nekez. Horregatik zeharkatzen dituzte
|
haiek
ere askotan itsasoak itsasarte estuetatik.
|
|
|
Itsaso batetik bestera igarotzeko izaten dute arazoa, bi itsasoren edo ozeanoren artean lehorra baitago. Itsasarteak
|
haientzat
pasabideak dira, ozeano batetik bestera pasatzeko arazoaren konponbidea.
|
|
|
Badirudi hegan egiteko gaitasuna behin bakarrik agertu zela hegaztien eboluzioan. Lehenengo hegaztiek lumaz estalita zuten gorputza, bai, baina gorputzaren tenperatura mantentzeko; dirudienez, luma
|
haiez
baliatuta hasi ziren hegan. Antza denez, hegan egiten hastea onuragarria zen hegaztientzat, harraparietatik ihes egiteko eta harrapakinak errazago harrapatzeko.
|
|
|
Aitzitik, ur lurruna da hidrogenoa energia iturri gisa erabiltzean isurtzen den gas bakarra. Horregatik, kontuan izanik erregai fosilen bi arazo nagusiak
|
haiek
agortzea eta eragiten duten poluzioa direla, hidrogenoak aukera ona dirudi haien aurrean.
|
|
|
Aitzitik, ur lurruna da hidrogenoa energia iturri gisa erabiltzean isurtzen den gas bakarra. Horregatik, kontuan izanik erregai fosilen bi arazo nagusiak haiek agortzea eta eragiten duten poluzioa direla, hidrogenoak aukera ona dirudi
|
haien aurrean
.
|
|
|
Material porotsuen artean, karbono nanoegiturak begiz jota zituzten ikertzaileek,
|
haien
masa txikia eta adsortzio gaitasun handiagatik. Hala ere, hainbat ikerketek erakutsi dute karbono nanohodien kasuan hidrogenoaren eta karbonoaren elkarrekintza oso ahula dela, eta hidrogenoa biltzeko karbonoan oinarritutako material porotsuak erabiltzekotan, elkarrekintza horrek indartsuagoa izan behar duela.
|
|
|
Kontua ez da errua inori botatzea, baina, hala ere, uste dut komunikabideek sarritan itxaropen faltsuak sortzen laguntzen dutela. Oso ohikoa da
|
haiek
galdetzea, adibidez, zenbat urte barru izango dugu minbiziaren aurkako sendabidea? , eta, noski, erantzuna izenburu ikusgarri bat izatea nahi dute.
|
|
|
María Vivanco (M. V.). María del Mar Vivanco biokimikaria da (EHU), eta Heidelberg eko Unibertsitateko doktorea biologia molekularrean (Alemania, 1991). Hainbat beka jaso ditu,
|
haietako
bat Keith Yamamoto irakaslearekin lanean aritzeko Kaliforniako Unibertsitatean (San Frantzisko, AEB). Ondoren, Londresko Minbizia Ikertzeko Zentroan jardun zuen.
|
|
|
Izan ere, pentsatzen dut batzuetan ardura gehiegi jarri dugula zientziaren arlo batzuetan, eta beste batzuk albo batera utzi ditugula. Azken urteotan, legegileak eta bioetikan adituak tematu egin gara biomedikuntzaren gaineko zenbait gairekin, zelula amekin, esate baterako, eta
|
haiekin
lan egiten duten ikertzaile asko kexu da kontrolatuegi daudelako. Konturatu behar dugu hau ez dela zientziaren arlo bakarra; areago, beste arlo batzuetan egiten diren ikerketak, hala nola kimikan eta fisikan, arriskutsuagoak izan daitezke gizartearentzat, eta ez daude, inola ere, hain arautuak.
|
|
|
Eta errusiarrak hurbiltzen ari ziren.
|
Haien
beldur, 1945eko maiatzaren 2an, von Braunek eta beste 525 pertsonak beren buruak estatubatuarren esku utzi zituzten. Baina ez ziren esku hutsik joan:
|
|
|
Bi mundu, bi ideologia, bi kultura; ongi bereizitako bi bando, isilpekoa zen guda berri batean.
|
Haien arteko
lehiak kosmosera eraman zuen gizakia, lehen aldiz.
|
|
|
Baina, bitartean, misilak garatzen aritu ziren, Eisenhowerren aginduetara bata, eta Stalinenera lehenengo eta Khrustxev enera ondoren bestea. Ikusi zuten V2 misilak egokiak zirela lehergaia garraiatzeko, nahiz eta
|
haien
diseinua dezente oinarrizkoa zen. Orduan, 50eko hamarkadan, atomoa zen armarik preziatuena, eta misilek bide ezin hobea ziruditen lehergai atomikoak garraiatzeko.
|
|
|
Distantzia laburreko misilak garatu behar zituen, hasiera batean. Berdin zitzaien
|
haien
misilak distantzia luzeak egiteko gai ez baziren: AEBek aliatuak zituzten mundu osoan, eta aliatu haien baseetatik misilak garraiatuko zituzten hegazkin bonbaketariak atera zitezkeen.
|
|
|
Berdin zitzaien haien misilak distantzia luzeak egiteko gai ez baziren: AEBek aliatuak zituzten mundu osoan, eta aliatu
|
haien
baseetatik misilak garraiatuko zituzten hegazkin bonbaketariak atera zitezkeen. Ordurako estatubatuarra zen von Braun, eta Estatu Batuetako Armadarako ari zen lanean.
|
|
|
Von Braunek Korolevek baino geroago bete zuen ametsa. 1958an estatubatuarrek Explorer jaurti zuten,
|
haien
lehen satelite artifiziala, von Braunek eta haren taldeak sortutakoa. Izan ere, urte batzuk lehenago, von Braunen burugogorkeriari esker eta hainbat taldek erakutsitako interesa zela medio, AEBko agintariek argi berdea eman zioten satelitea sortzeko proiektuari.
|
|
|
Barruan bi irrati transmisore zeramatzan, bateria elektrikoek elikatzen zituztenak. Transmisoreek nahiko indar bazuten Lurretik seinalea jasotzeko, eta mundu osoko irratizaleek entzun zituzten 0,3 segundotik behin bidaltzen zituen bip bip
|
haiek
. 20.007 eta 40.002 MHz-eko maiztasunean emititzen zuten.
|
|
|
1991n Sobietar Batasuna desegin egin zen, eta baita
|
haien
programa espaziala ere. Hala ere, Errusiak badu bere programa, eta hori Errusiar Espazio Agentzia Federalak (RKA) eramaten du aurrera.
|
|
|
Estatu Batuetako espazio agentzia NASA da oraindik ere.
|
Haiez gain
, munduko herrialde ugarik du, gaur egun, espazioari eskainitako agentzia bat (Japonia, India, Ipar eta Hego Korea, Argentina, Australia, Brasil, Kanada, Kolonbia, Nigeria, Israel...) baina guztien artean nabarmentzekoa da Txina: herrialde horrexek bakarrik eraman du gizakia espaziora, AEBz eta Errusiaz gain, jakina.
|
|
|
Routerretan. Kableek behar bezainbesteko ahalmena izanda ere,
|
haien
muturretan dauden nodoak geroz eta kargatuagoak daude: routerren zeregina datu paketeak sareko bide motzenetik bideratzea da, eta segundoro kalkulu anitz egin behar dituzte.
|
|
|
Truke erritmo eta truke kantitate hori haziz doan heinean, beraz, kezkatzen dira adituak.
|
Haien
ustean, une batetik aurrera routerrek dute eskatutako kalkulu kopurua eskatu bezain azkar egin. Routerrak ekoizten dituzten enpresek, ordea, ez dute iritzi bera, eta gaur egungo routerren eraginkortasuna mota horretako arazoak saihesteko bezain ona dela argudiatzen dute.
|
|
|
Groenlandiak lur berdea esan nahi du, eta garai batean halakoxea zen. Baina, aztarna berrien arabera, uste baino lehenago amaitu ziren garai
|
haiek
. Uhartearen hego ekialdean, bi kilometroko zuloa
|
|
|
Groenlandiak lur berdea esan nahi du, eta garai batean halakoxea zen. Baina, aztarna berrien arabera, uste baino lehenago amaitu ziren garai
|
haiek
. Uhartearen hego ekialdean, bi kilometroko zuloa egin dute izotzean, eta azpiko lohian zegoen DNA erauzi dute.
|
|
|
Hurrengo oztopoa izan zen asmatzea nola txertatu behar diren hitzarmen horretan garabidean diren herrialdeak. Arazoa zen herrialde horiek beldur zirela ez ote zen
|
haien
garapena motelduko adostutako neurriak onartuz gero. Azkenean onartu zuten proposatutakoa; alde batetik, Lurra babesteko beharra zegoelako, eta, bestetik, diru transferentzia bat egon zelako, hau da, herrialde horiek diru-laguntza bat jaso zuten aldaketa horretara moldatu ahal izateko.
|
|
|
Egia esan, komunikabideek behar bezala informatzeko ardura dute,
|
haiek
jakin behar dute nola eman arazoaren berri. Ez dute hondamendi edo apokalipsi gisa irudikatu behar, konponbiderik ez duen arazo bat balitz bezala.
|
|
|
Urizaharran topatutako bizidun askoren historia ebolutiboan ez da aurkitu, oraingoz, hauek baino aztarna zaharragorik. Gainera, gaur egun ordezkaririk ez duten hainbat bizidunen fosilak ere aurkitu dituzte; bizidun
|
haiek
ezin izan zuten Behe eta Goi Kretazeoaren muga igaro, iraungi egin ziren.
|
|
|
Aldaketarik nabarmenena, seguru asko, loredun landareen agerpena izan zen.
|
Haien
arrakasta oso handia izan zen, planetaren paisaia guztiz aldatzerainokoa. Iratzeak eta koniferoak nagusitzen ziren paisaia izatetik loredun landarez beteta egotera igaro zen.
|
|
|
Harkaitzaren barruan zeuden unizelularrak aztertzen zituzten.
|
Haiek
erabiltzen zituzten teknikak anbarean erabiltzea pentsatu genuen, nahiz eta ez genekien anbarak nola erantzungo zuen. Mikroskopia elektronikoa probatu, eta mundu ezezagun bat aurkitu zuten, horrela sartu ginen mikroaren munduan.
|
|
|
Organismo unizelularrak aurkitu zituzten, protozooak, adibidez; baita plurizelularrak ere, onddoak, besteak beste. Teknika berritzaileek agerian utzi zituzten mikroorganismoen komunitateak, baina baita
|
haien arteko
sinbiosiak ere. Gainera, bestelako inklusioak ere aztertu ahal izan zituzten metodo haiekin, bizidunetatik eratorriak ez ziren hainbat egitura, eta horiek guztiek informazio berria eskaini zieten, orain arte anbarean inoiz ikertu ez den informazioa.
|
|
|
Teknika berritzaileek agerian utzi zituzten mikroorganismoen komunitateak, baina baita haien arteko sinbiosiak ere. Gainera, bestelako inklusioak ere aztertu ahal izan zituzten metodo
|
haiekin
, bizidunetatik eratorriak ez ziren hainbat egitura, eta horiek guztiek informazio berria eskaini zieten, orain arte anbarean inoiz ikertu ez den informazioa.
|
|
|
Ibaiek deltak eta estuarioak sortzen zituzten han. Eta horietan,
|
haien
harea eta buztin sedimentuetan pilatzen ziren ibaiek ekarritako landareen hondakinak; basoek adar, enbor eta hosto ugari uzten zuten uretan, baita hondakinei itsatsitako erretxina ere.
|
|
|
Inklusio asko eta mota askotakoak aurkitu dituzte, eta
|
haien
kalitatea ere aparta da; informazio asko eskaintzen ari dira. Urizaharra baino lehen, pentsatzen zuten euliak Tertziarioan azaldu zirela, ezagutzen zen euli aztarnarik zaharrena garai hartakoa zelako.
|
|
|
Aeronautikaz edo hegazkinez hitz egiten dugunean, burura lehenengo datozkigunak Boeing eta Airbusen irudiak izango dira, seguru asko.
|
Haiek
ikusten dira gehien, eta ez handienak direlako bakarrik. Badirudi hegazkin erraldoi horiek direla azken urteetako aurrerapenik handiena hegazkintzan.
|
|
|
Aeronautika arinean ikusi dute aurrera egiteko bidea, eta Aeris Naviter beren enpresan produktu propioa lantzeari ekin diote. Gu
|
haiekin
izan gara, aeronautika arinaren mundua ezagutzeko asmoz.
|
|
|
Eta, azkenik, diseinu aldetik ere aldaketa nabarmena izan da. Aerodinamika eskaseko hodi eta oihalezko hegazkin
|
haietatik
ordenagailuz egindako diseinuetara pasatu da. Aerodinamika asko lantzen da, kalkulu estrukturalak egiten dira eta presiopeko moldaketa erabiltzen da.
|
|
|
Hegazkin ez tripulatuek erabilera militarra izan dute orain arte, batez ere, azaldu du Iturbek. Hasieran misilekin probak egiteko erabiltzen ziren,
|
haien
jomuga gisa. Hau da, hegazkin txiki bat botatzen zen, eta helburua zen misilak hegazkina botatzea.
|
|
|
Iragarri dute udazken honetatik aurrera Iraken erabiltzen hasiko direla. Hori bai, pilotuek Arizonatik gidatuko dituzte, erosotasun osoz eta
|
haientzako
inolako arriskurik gabe.
|
|
|
Komunikagailu pertsonala Star Treck filmean agertzen da.
|
Haiek
bularrean eramaten zuten; guk, patrikan, eta telefono mugikor deitzen diogu dio Miquel Barcelók, Espainiako zientzia fikzioaren editore ezagunenetako batek. Dena dela, zientzia fikzioaren iragarpen teknikoak ez dira oso ugariak.
|
|
|
Fraisoro Baso Osasuneko laborategikoek prospekzio orokorrak egin zituzten 2001ean eta 2004an. Gaixotasuna detektatu zuten mendian bietan, baina hiru urte
|
haietan
ez zen zabaldu. Eta, geroztik, gaixotasuna erabat kontrolatuta dute; adituek badakite non dagoen, eta, agerraldi bat izaten den bakoitzean, azkar detektatzen eta tratatzen dute.
|
|
|
Prozesu horretan, edozein hantura prozesutan gertatzen diren pausoak gertatzen dira, eta tumore zelularen inguruan zabaltzen diren substantziak hanturan sortzen direnen oso antzekoak dira. Hain zuzen ere, substantzia horiek onuragarriak dira tumore zelulentzat, eta,
|
haiei esker
, tumore zelulen hazkuntza areagotu egiten da, eta baita zain berrien sorkuntza ere. Azken batean, tumore zelulak organo hartzaileko zelulekin hasi duen elkarrizketa horretan, horiei iruzur egitea lortzen du, eta, hala, hantura ingurune bat sortu eta tumorearen aurrerakuntza errazten da.
|
|
|
Itxaropen handia piztu duten arren, ikertzaileek muga eta zailtasun asko dituzte zelula amak lortzeko eta
|
haiekin
lan egiteko. Baina ez dute etsitzen, eta azkenaldian argitaratu dituzten ikerketak
|
|
|
Itxaropen handia piztu duten arren, ikertzaileek muga eta zailtasun asko dituzte zelula amak lortzeko eta
|
haiekin
lan egiteko. Baina ez dute etsitzen, eta azkenaldian argitaratu dituzten ikerketak ahalegin horren froga garbia dira.
|
|
|
Hori bai, objektu hegalarien zale batzuek defendatu zuten kontzeptu berria.
|
Haien
esanean, girograbitatea baliatzen dute plater hegalariek hegan egiteko. Gaurko zientzia komunitateak, ordea, erabat baztertu du ideia hori.
|
|
|
Eta, azkenik, bilatzaileekiko menpekotasuna du CorpEus ek: alde batetik,
|
haien
emaitzen ordenaren menpekoak dira tresnaren emaitzak, eta, bestetik, APIetan egiten dituzten aldaketekiko eta APIei jartzen dizkieten mugekiko menpekotasuna ere badute.
|
|
|
Baina hondakin motaren arabera tratamendu bat edo beste jasotzen dute. Alde batetik etxetresna elektrikoak daude, eta
|
haiek
lerro zurikoak (hozkailuak, garbigailuak, eta horrelakoak) edo lerro marroi eta grisekoak (telebista, bideoa...) izan daitezke. Bada, CFCrik gabeko lerro zuriko etxetresnak garbitu eta desegin egiten dira birrindu baino lehen; CFCa dutenak, berriz, biltegiratu egiten dira, gero tratamendu instalaziora bidaltzeko.
|
|
|
Euli larba horiek hazi eta heldu bihurtzen direnean, hilotzetik alde egiten dute. Izan ere, hilotz horretan bertan daude
|
haien
harrapariak ere. Horregatik, gerta liteke krimen bat aztertzera joan, eta intsektu larbarik ez aurkitzea, intsektuek dagoeneko hilotzetik alde egin dutelako.
|
|
|
EHUko auzitegi entomologiako zerbitzuko ikertzaileek hilotzetako intsektu kolonizatzaileak eta
|
haien
hazkuntza denborak aztertzen dihardute. Horretarako, lehendabizi, zenbait tranpa ezartzen dituzte lur zabalean.
|
|
|
Esperimentu horretatik aurrera bide luzea dago egiteko, baina lanean jarraitzen dute ikertzaile horiek, eta, ahalik eta zabalkunde handiena izateko, proteina beste hainbat adituri banatu diete,
|
haiek
ere iker dezaten. Izan ere, ikerketa horien ondorioz, garuneko gaixotasunak ikertzeko eta tratatzeko metodo erraz eta leunetara irits litezke.
|
|
|
2005ean txinpantzearen genoma sekuentziatu zuten, eta ikusi zuten DNAren% 98 berdina dutela
|
haiek
eta gizakiek. Makakoen eta gizakiaren lerro ebolutiboak duela 25 milioi urte bereizi zirela uste da; hortaz, makakoak txinpantzeak baino ahaide urrunagoak dira gizakiarentzat.
|
|
|
Aipamen berezia merezi dute Aiako Harriaren inguruko Arditurriko meatzeek. Euskal Herriko arrokarik zaharrenak dira, eta,
|
haietan
, zilarra eta beruna ere ustiatu ziren garai batean. Irungo portutik mundu osora zabaltzen ziren mineral haiek.
|
|
|
Euskal Herriko arrokarik zaharrenak dira, eta, haietan, zilarra eta beruna ere ustiatu ziren garai batean. Irungo portutik mundu osora zabaltzen ziren mineral
|
haiek
.
|
|
|
magnetosfera deiturikoak Lurra inguratzen du, eta eguzki ekaitzetatik babesten. Baina, gainera, gizakiak eta gainerako bizidunek behar beharrezkoak dituzte metal astunak bizitzeko,
|
haien
oinarrizko funtzioetan parte hartzen dutelako.
|
|
|
Lur hitzak oxido esan nahi omen zuen XVIII. mendeko frantsesean. Garai hartan, lur arraroak aurkitu zituztenean, frantsesa zen lingua franca eta terre hitza erabili zuten elementu
|
haiek
deskribatzeko. Ikusi zuten mineraletan oso oso proportzio txikian agertzen zirela, eta ondorioztatu zuten lurrean arraroak zirela.
|
|
|
Lehenengo ustiaketa
|
haiek
ez omen ziren oso handiak. Almadenen garairik onenak etortzeko zeuden; merkurio meategien loraldi handiena Amerikaren konkistaren ondotik etorri zen.
|
|
|
Zorigaiztoz, erabilera hori oso ezaguna egin zen 1972 eta 1973 urteetan. Urte
|
haietan
, Iraken sei mila lagunetik gora pozoitu ziren, eta bostehun bat hil. Merkurio inorganikoz tratatutako garia janda pozoitu ziren.
|
|
|
erabiltzen zuen metil merkurioa, eta arrainetan eta itsaskietan metatzen joan zen. Horren ondorioz,
|
haiekin
elikatzen ziren milaka lagun gaixotu ziren (baita animaliak ere). Adin guztietako jendeari eragin zion:
|
|
|
Goi mailako erromatarrei, ordea, gutxi axola zien forjako langileak berunez intoxikatzea.
|
Haiek
ez zuten intoxikazio akutua izateko arriskurik, ez baitzuten halako lanik egiten.
|
|
|
Aurretik zituen aplikazioez gain, berriak bilatu zizkioten. Erdi Aroan, esaterako, metal merkeak urre bihurtzen saiatzen ziren alkimistak, eta
|
haien
esperimentuetan beruna oinarrizko osagaia zen. Hori baino garrantzitsuagoa izan zen, ordea, Guttenbergek egin zuen erabilera; izan ere, inprimategiko letrak berunezkoa ziren.
|
|
|
Askotan aipatzen da ugaztunak dinosauroen desagertze handiari esker ugaritu zirela, hau da, nolabait
|
haiek
lagatako lekua hartu zutela duela hirurogeita bost bat milioi urte. Baina benetan ez omen
|
|
|
Askotan aipatzen da ugaztunak dinosauroen desagertze handiari esker ugaritu zirela, hau da, nolabait
|
haiek
lagatako lekua hartu zutela duela hirurogeita bost bat milioi urte. Baina benetan ez omen zen horrela gertatu.
|
|
|
Hortz inplanteen garapen zientifikoa asmo handiko helburu bat da, eta hain asmo handiko helburu batek zientzia arlo ezberdinetan adituak diren profesionalak behar ditu. Besteak beste, esperientzia handiko dentistak eta inplantologoak; horiek eguneroko harremana dute gaixoekin, eta
|
haien
eskakizun eta arazoak ezagutzen dituzte. Hezurretan adituak diren biologoak ere behar dira; kontuan izan behar da hortz inplanteak jartzeko hezur egitura egoki bat behar dugula, etxe bat egitean lur finko bat behar den bezala.
|
|
|
Horretan, bi aurrerakuntza izan dira funtsezkoak. Batetik, hazkuntza faktoreak merke lortu ahal izateko urratsak ematea; izan ere, hazkuntza faktoreen propietateak eta hezurren birsorkuntzan dituzten funtzioak lehendik ezagunak baziren ere, kostuak asko mugatzen zuen
|
haien
erabilera. Bestetik, hezurraren garapen egokia lortzeko beharrezkoak diren beste faktoreak hezur zelulen (osteoblastoen) hazkuntza sustatzen duten faktore mitogenikoak, zelula amak bereizi eta hezur zelulak sortuko dituzten faktoreak, faktore angiogenikoak eta abar iturri bakarretik erauzi ahal izatea, zehazki, odoleko plaketetatik.
|
|
|
Klima gaur egun baino beroagoa zen garai
|
haietan
, eta koralezko arrezife handi bat sortu zen plataforma bukatzen zen lekuan. Haren lekuko dira Euskal Herria ekialdetik mendebaldera zeharkatzen duten kareharrizko mendilerroak:
|
|
|
Horixe da flyscha. Gero, iberiar plaka tektonikoa eta eurasiarra gerturatzean, Pirinioak sortzen joan ziren ekialdetik mendebaldera, eta, indar
|
haiek
bultzatuta, lehen horizontalak ziren geruzak bertikal bihurtu ziren. Horrela ikusten dira gaur Zumaiako labarretan.
|
|
|
Lehen horizontalak eta orain bertikalak diren geruza horietan, nabarmena da bi eratako materialak txandakatzen direla. Geruza batzuk gogorrak dira, eta tartekoak
|
haiek
baino bigunagoak, horregatik daude higatuago. Gogortasuna, noski, eratu zirenean jalkinek zuten konposizioarekin lotuta dago.
|
|
|
Mendikate berri guztiak bezala, Pirinioak izugarri higatu ziren hasieran, eta higatutako jalkinak inguruko arroetan metatu ziren, Ordesa inguruko plataformetan, adibidez. Bestalde, iberiar plakaren etengabeko bultzatzeak gero eta egoera ezegonkorragoa sortzen zuen plataforma
|
haietan
; lurrikarak eragiten zituen, eta ezpondaren malda handituz joan zen. Horren ondorioz, harea isuriak areagotu egin ziren, bai neurriz eta bai maiztasunez.
|