|
2003
|
|
|
Jakina, gordezulohoriekbabeshandikoak diraeguzkiarenetaharrapakarien aurrean, eta, bestalde, ugalketaren urrats
|
guztietarako
guneaproposa eskaintzendietebizkatxei, delaparekamendu, jaiotzazeinedoskitzerako. Arrakurterosakabanatzendirabizkatxeradesberdinetara, eta, horidela eta, sakabanatuaurretik pisuhandialortzen dute, prozesuaenergetikoki garesti suertatzenbaitzaie, taldedesberdinenlurraldeek ezbaituteelkargainjartzen, eta, batezere, lehiatuegitendirelakotaldehartzailearenarrekin.Dena dela, tamainadadimorfismo sexualarenezaugarrinagusia.Panpetanugalaldibakarraegotenda: parekamenduakmartxo apirilean etajaiotzakuztailabuztuan.Gehienetan200g kokumebijaiotzendirasabelaldiko, etaamek zortziastebetezedoskiaraztendituzte.Sexu heldutasuna zortzihilabeteeta erdirekiniristendaemeenkasuan; arreneanhamabostekin.Dirudienez, gauregunherrietatik osoapartejoanbehardabizkatxakikusiahalizateko, zeren, izurritetzat jodirelarik (esatebaterako, gordezuloak zapaltzeanabelgorriekhankakapurtzenzituztenososarritan), lurraldezabaletanerauziak izanbaitiraamorrubiziz.
|
|
|
GauregunHegoAmerikanbizidirenugaztunenhiruestratuetatik zaharrena, Simpson enaspaldikoetorkinena, dirudienezzuzeneaneratorri daGondwana zartatuzeneanbertan,, zeudenugaztun leinuetatik, etamultzohorretakoanimaliahegoamerikarrekezduteahaidetasunesturikmundukogainerakougaztunekin.Aspaldikoetorkinhorien arteankokatubeharditugu, batetikHegoAmerikakomartsupialio
|
guztiak
(zarigueiak eta), eta, bigarrenik, lehenagoko atalbateanaipatuditugun edentatuak (peludoaetagainerakoarmadiloak, nagiak etainurrijaleak). Bestalde, bigarrenestratukofaunarenlehenfosilakorain30milioiurtekoak dira, eta, ustez, espeziehoriekirlarikirlaailegatukoziren, errekazeharkatzekoharri pausuakerabiltzendirenbezala.Bigarrrenolatuhorretakoak diraHego Amerikakotximinoaketabaikarraskarikabiomorfoak (kapibara, agutia, txintxila, bizkatxaetabeste). Hirugarrenestratukoak, iritsi berrien taldekoespezieakPanamakoistmoaosotuzeneanailegatuziren, jakina, gehienezorain3, 5 milioiurte, etahoridela etaahaidetasunestuamantenduduteIparAmerikakofaunarekin, ezbaitutedenboranahikorikeduki sakonkidibergitzeko.Esangabedoa, zorrinoaazkenolatuhorrenondorioa da.Hauda, Etxeparekpeludoa, bizkatxaetazorrinoahirurokbateraerakutsibadizkiguere, bakoitzarenbilakaeraguztizdesberdinaizanda, eszenategihorretanelkartuaurretik.
|
|
|
ErnstHaeckel enmundu ikuskerazientifikoarenmuina, naturaren sakoneandatzanbatasunafrogatunahianzetzan, eta, izanere, Jainkoaeta naturagauzabatetaberazirelaesatenzuen, etaezzegoelabanaketarik materiarenetaizpirituaren artean, alegia, gorputzetaarimaartean.Halandaze, Haeckel ek errealitatebakarrabegietaratzen zuen, hauda, kosmosaren interpretaziomonistikoahobetsizuen, etabizitzaosoan
|
guztiz
oldarkorarituzen orduanerabat zabaldutako interpretazio dualistikoaren kontra.Monismoa, izatez, erlijiotzatjozuen.
|
|
|
EritasunariaurreegitekoorduraartesaiaturikoerremedioakereaipatzendizkiguConstantinek, adibidezmentuak, enpheltuharen euskaraederrean?, bainaerantsiz, orduraartekosendabideguzti
|
guztiak
itxurazalferrekoaksuertatudirela.GehiagoluzatzendaJaponiakogaztainondoaren (Castanea crenata) bideragarritasuna azaltzen, ez baitamin horiazgaixotzen, eta, beraz, berorrekbetezezakeenbertokogaztainondoen (Castaneasativa) hutsunea.Ildohorretatik, Albert Constantinmedikuakbereingurukoahaleginenberriematendigu:
|
|
|
...0lagunhilzirenhurrengoia bosturteetan, etaeurotatikzibilakizanzirenhamarmilioiinguru.Bestalde, estimazioekdiotenez, 6000euskaldunekgalduzutenbiziafronteetanFrantziarenaldeborrokatzen, eta, esanohidenez, neurrihandibateangerla horrenondorioz frantsestudaIparEuskalHerria, orduraarteerabateuskalduna.GerlaberaEuskalHerritikasagogertatu zen, bainabertaneragin luzeetasakonaedukidu, Iparraldekoherriguzti
|
guztietan
soldaduhilei eskainitakomonolito etaoroitarriek, eta, areago, monumentuhorietakohildakoenzerrendatristagarriekerakustendigutenez.Hilakhil, ezdakigu denetarazenbat milakaeuskaldunizanzirendeituakarmenhartzera.Aldudekobazterrean, Etxeparemedikuakdioenez, berrogeitazortzisoldadu egonziren; horietarik, hamaikahilzirengerlan, etabestehamarbatek, gerlakosarraskiak, ekarrizituztenaldean.Kasurako, Xotroe...
|
|
|
NikneukSeberoAltuberenekarpenaazpimarratukonukehemen, alegia,, erderaakzetaralaguneginbear deuskuen, izenburukomintzaldia.Kontuada, normalean, Altuberenizena aipatzeazbatera, galdegaia? datorkigula burura, hauda, euskarazkoperpausenhurrenkera zurrunarena.Badakizu, matrakahori: galdegaiakbeti beti aditzarenaurreankokatutajoanbeharduela, alegia, aditzabetiazken azkena.BatzuontzatAltubeErderismosizandahuts hutsean, etahorrexegatikedoinoizezduguosogogokoizan.Alabaina, denboraluzeezdela,
|
guztiz
bestelakoAltubebatezagutudutLuisVillasanterenEuskararenauziazliburuairakurtzean.Bosgarrenkapituluaerrebelaziobatizandaniretzat.Euskararen hitzak ditugai, eta, besteakbeste, ikuspegigarbizaleetaez garbizaleenartekonorgehiagokadela etaeuskalhiztegiansortudiren nahasteen berriematendigupolito polito, Larramendi, Aranaeta, batezere, Azkue aurkeztuz.Horrenostetik, Villasantek, nahaste borrasteagaindit...
|
|
|
Gezurrabadirudiere, pasartehorretako datuguzti
|
guztiak
prozesu ebolutibobatenondoriomodurabarik, Barandiaranenulerkeran, plan bakar, batengauzatzeaskotarikoaklirateke, etaerahorretara espeziebatzuk aldibereanagertuak(= kreatuak) dirateke, etabestetzukondozondokounetanagertuak (izatez, badirudikreaziobereziezaridela). Halaber, ohartu zarenez, transformismoari eustezinaderitzoageri agerian.Areagooraindik, arraskreazionistairudituzait, inplizitukibadaer...
|
|
|
JurgikgogoraraziditCamiloLizardirena.AspaldianirakurrinuenObabakoak, kasikaurrekobesteerrenkarnazio batean, eta, egiaesateko,
|
guztiz
ahaztutaedukidutpasartea.
|
|
|
LurrarenjatorriaLaplace ren hipotesiarenarabera, Jose MigelBarandiaranenApuntesdeGeología generalyla delPaísVascoliburuakjaso bezala.Eraztunenetaazpieraztunenkondentsaziofasea.Hipotesiaren arabera, eguzki sistemakoastroak eratudituensubstantzia, hasierabateannebulosa eskergaitxuratuzzegoen, etaerrotazio mugimendua zeukan.Horrelaizanik, kondentsazio gunebatsortu zen, hauda, nukleoprimitibobat: eguzkia.Nebulosarenbolumenatxikitzeaz batera, errotazio abiadurahandituzjoanzen, etaondoriozindarzentrifugoakeraztunkaparatuerazizituen aldeperiferikoak. Eraztun horiekerekondentsatuegin zirengeroago, nukleoprimitiboareninguruanbiraka doazenmasaglobularrak eratuz.Lurplaneta, eraztun horietarikobatetiksortuko zen.Hurrengourratsbatean, prozesuberberaz baliatuzplanetek sateliteak sortarazikozituzten.Behin nebulosatikbereiztuta, Lur planetaizar fasebatetikigarokozen, zeineanastroargitsubatenmodukoaizango baitzendenboraluzez: elementuguzti
|
guztiak
egoera fluidoanegonziren, hariketaplanetarenazalahoztu zenarteberoairradiatuz.
|
|
|
Pasartearengrafiazaharrakezdiguulertzekoinolakozailtasunikekarri, eta, ostera, halakoxarmabatezjantziduberezederradenazalpena.Egiatan eder deritzot, cientziacoiduen laconismoz? horri, edota, beiñ, dandaijarri guiñeneraco, aldameneansentituizanguenituenarnasac?. Nolanahi,
|
guztiz
deigarriada elizgizonbateneskutikLaplace ren hipotesiaerahainnaturaleanaurkitzea, kontuanhartuzelizarentzatheterodoxoazelahipotesihori. Azpimarratzekoada, gainera, Laplace-ren hipotesiaunibertsoarensorrerariburuzkoazalpenikgogobetekoenaizandelaluzaroan, eta, horrelaizanik, beraxekezarriduelazientzikomunitatearenortodoxia.
|
|
|
...843; Beloke, 1916). Baionanapaiztu1868anetairakaslebidalizuten, lehenago Larresorora, etageroago, 1871ean, BaionakoSeminarioHandira.Larresorokozuzendariizendatuzuten1880an.Berehegapean edukizituenManexHiriart Urruti, BlasAdema, etaJeanBarbierirakaslelagunak, etaharenikasleizanziren, esaterako, JeanEtxepare, JeanSaintPierreAnxuberro, JulesMoulierOxobi, LaurentApeztegietaJeanElizaldeZerbitzari.Hauek
|
guztiok
–Larresorokoeskola, deritzonidazle taldeaosotzendute.ArnaudAbadiakurte luzezasteroidatzizuenEskualdunaastekarian, etabereazuenLaborariersailarenardura.
|
|
|
Aspaldibaten, uneinfinituki urrunbatean, unibertsoosoagasezkokaos batzen.Jatorrizkounehorretanmateriaguzti
|
guztiak
, alegia, egunsolidotasun mailadesberdinaerakustendutenakbailurgaineanzeingainerako astroetan, orehomogeneobatean nahastutazeudenorduan, unibertsoosoa betez, etatenperaturaikaragarrihandibatekegiturazeharobirrineanmantentzenzituen.Orduanezzirenexistitzengaureguneguzki sistemaaskotantaldekatutakomilioietamilioiastroak.Izatez, astrohoriekguztiakerrotazio mugimenduorokorbatenondoriozjaioziren, zeinea...
|
|
|
IrrigarritikharrigarrirainojoangaraXIX. mendekokalonjezuberotarrareneskutik.Badugu, baina, negargarriaren eremura hurbiltzerik.HorretarakoaukeraopetsikodiguMauriceSouberbielle, mirikuiak?, hainzuzen ere, EtxeparerenEskualdunaaldizkarikomediku solasidatzieijarraipena emanziena, 1935ean Aldudeko medikuahilzelarik.Ba, hurrengourteko GureAlmanakako osagarriariburuzkoartikulua, eguzki bainuakgaitzathartuta, honelaxehasizuenSouberbiellek: ...ekarrigurakonukeena.ElizenArtekoBibliarenlehenargitalpenabegiratukobazenu, jainkoakeguzkialaugarreneguneaneginzuelakonturatuko zinateke (Hasiera, 1,16), hots, ilargiaetaizarrakeginzituenegunberean, etaez, antza, Souberbiellek adierazibezalahirugarrenegunean.Dirudienez, hirugarrenegunhorretanjainkoakLurrariagindueginzion, belarhezea, hazidunlandareaketaorotarikofruta arbolak emanzitzalaberenhazieta
|
guzti
, etahalaizanzen (Hasiera, 1,11). Ezdagoargieguzkibarikzelan moldatzenzirenfotosintesirako.Beharbada, goratxoagoikusidugunez, horrexegatikkokatukozituenIntxauspekberekontakizuneanlehenago, ekhia, etaberorrenostetik, belharrak, zuhainaketaihizesuerteguziak?. Beharbadabai.
|
|
|
Proposatudirenazalpenhorietariko batzuk, osoideiaarrazonagarriak diraezaguturikodatuenargira, bainabesteaskobenetanbarregarriak dira, etaematenduerditxantxetanluzatudirela.Adibidez,
|
guztiz
arbuiagarria da dinosauroakhaitzuloetako gizakiek garbituzituzteladioenhipotesia, zeren, dinosauroakerabatsuntsitutabaitzeudenlehenhominidoak agertubaino hirurogeimilioiurtelehenagotik. Eraberean, eutsiezinekoadaplaterhegalarietaniritsitakoehiztariberdeekkalituzituztelakoideia.Halaber, ezinda inolazeredefendatu, begibistakoadenez, NoerenArkakoleku faltaizan zeladesagerpenarenkausa; orobat, munduprehistorikoaren asperduraerabatekoaizanzelaargudiatudubatenbatek.
|
|
|
Nolanahi, 1962tikhona joandakourteekdamaigutenperspektibarekin, jakina, badaudehainbatgaldera, Flanders ekbilbatudigunistorioakolokan utzikodutenak.Esatebaterako, norainodabenetansinesgarri, beldarrak dinosauroherbiboroekin lehiazitezkeelaetalandareguzti
|
guztiak
janzitzaketela. Bestalde, norainoegokitzendaFlanders ekzirriborratudigun eszenarioarenkronologia, zehatz mehatz datatudenorain 65 milioiurteko dinosauroenerabatekoamaierarekin?
|
|
|
MichaelBenton ekbereiztu duenfaseprofesionala, izatez, 1960etako erdi aldean hasizen, etahortikaurreraikerlariekzehaztasunhandizaztertu nahiizandituzteK/ T jazokuneingurukoxehetasunguzti
|
guztiak
, etaera horretarahipotesitestagarriakdituzteondu, dinosauroensuntsipenaazaldu ahalizateko.MotabikoeszenarioakplanteatuizandiraK/ T jazokunearen inguruan, alegia, segidaekologikoaren modelogradualistaetainpaktu extralurtarrarenmodelokatastrofista.Eszenario bakoitzaren aldekofrogamordoabilduda, baina, aldekodatuakbatezerepaleontologiko etaestratigrafikoakizandirasegidaekologikoaren kasuan, eta, ost...
|
|
|
Karniboroterminoaentzutean, ornodunak bururatzen zaizkigueraautomatikoan. Halaere, ornogabeen munduzabaleanzoofagiaren adibideberebizikoakdaude, sarritan hainezagunakez izanarren.Nolanahi,
|
guztiz
beldurgarriakdiraarmiarmak, marisorginakedota irudiotakoehunzangoa eta txitxiburduntziarenlarba urtarra, bestemagnitude batekoakbadiraere.
|
|
|
–Euskara Batuaasmatubazen, beraz, ezzenizaneuskalkiakgaijasoezjardutekoezgauzazirelako. ...era, Etxeparekadierazi bezala, ozta oztaelizakoetaetxetakogauzarikoinarrizkoenetara iristen deneuskalkixuhurhorrekin, neukereezinezkotzatdutingeniaritzagenetikoaz, etabestehainbat etahainbat gainarrasagoengainean, idaztea, ganorazbehintzat, zeren, ereduhibridoetarajotaereoraingozez baikabiltzabatereflamenko.Etabereideiahorrifuntsaemateko edo, ondokohau erantsidiguKoldoZuazok:. Kontuada, 1968aarte,
|
euskarazidatziden
guztia, onaetatxarra, euskalkianegindela?. Nireustez, aurrekoesaldihori ereezzaiobiribilegi geldituKoldori: kontuaizangoda, beharbada, 1968ra arteidatzidenguztiaezdelaakademiakbedeinkaturiko euskarabatuan egin, bainaGabrielArestirenprotobatuazgain, bestehainbatidazlekerejo zutenhibridometadialektaletara, arestianaipatudugunez.Gauzakezdira horreneskematikoak.
|
|
2007
|
|
|
Eskubide
|
guztiak
jabedunak dira. Ez da zilegi liburuki hau osorik edo zatika kopiatzea, ez sistema infomatikoekin beronen edukia biltzea, ez inongo sistema elektroniko edo mekanikoz, fotokimikoz, magnetikoz, elektrooptikoz, fotokopiaz, erregistratuz edo beste bitartekoz berau transmititzea, aipamenetarako izan ezik, argitaratzailearen edo copyrightaren jabearen aldez aurreko eta idatzizko baimenik gabe.
|
|
|
Zehaztu beharra dago, hala ere, XIX. mendearen lehenengo hamarkadetan apaiz euskaldun
|
guztiak
ez zirela liberalismoaren berrikuntzen kontra. Larresoroko apaizgaitegian berean katolizismo liberalaren ideiak nagusitu ziren garai hartan, Lammenais, Gerbet, Lacordaire eta Montalembert apaizen eskutik.
|
|
|
Elkarteek buruturiko bileretara joan ziren intelektualek datu basearen mendeko aldagaia osatuko dute, ostera. Pertsonaia
|
horien guztien
ezaugarri komuna izango da intelektualak izatea, aipatu epean aktibo izatea jarduera intelektualean eta aukeraturiko elkarte kulturalen baten bileretan parte hartu izatea.
|
|
|
Jakina, hain baldintza zabalekin, pertsonaia andanak osatuko du datu basea, interesgarria dena, beste aldetik. Basearen beste ezaugarri interesgarria izango da pentsamolde aldetik mota
|
guztietako
pertsonaiak izango ditugula lagunkide eta, La, tteren etsai gutxi aurkitu dugula; eztabaida intelektualak ugari izan ziren, ostera, aldizkarietako lanek erakusten duten moduan.
|
|
|
Ez dugu sarrera hau bukatu nahi lana osatzeko lagundu diguten
|
guztiei
geure esker onak eman gabe.
|
|
|
Informazio baliagarria eskaintzeaz gain, eskertzekoa dena, ez genuke esan barik utzi nahi lan hau osatzeko eta orokorrean ikerkuntza mailan burutu dugun lan interesgarriena, aberasgarriena eta politena izan dela. Eskerrik asko, beraz, goian aipatu ditugun elkarrizketaturiko
|
guztiei
. Eskerrik asko Eusko Ikaskuntzari ere, posible egin zuelako aurrera eramatea Iparraldeko> euskalzaleak> eta> Espainiako> Gerra> ahozko Historiako proiektua, 1997 eta 1998 urteetan buruturikoa.
|
|
|
Euskaldunen bizibiderako probetxugarriak ziren foruak deuseztatu zituen Iraultzak. Horrela, ideia berrien arabera, Iparrean zatiezina zen etxondoa banandu behar izan zuten baserritarrrek herentzia ondoko
|
guztien artean
; ondasunen banaketak porrot egitera eraman zuen hainbat baserri, ordurako autokontsumo eta eguneroko biziraupenerako gai zirenak. Izan ere, baserriaren ondasunak ugariak ez zirenean, familiek etxea eta lurrak saldu behar izan zituzten oinordekoen artean banandu ahal izateko, pobrezia nagusituz familiako partaide guztiengan.
|
|
|
Horrela, ideia berrien arabera, Iparrean zatiezina zen etxondoa banandu behar izan zuten baserritarrrek herentzia ondoko guztien artean; ondasunen banaketak porrot egitera eraman zuen hainbat baserri, ordurako autokontsumo eta eguneroko biziraupenerako gai zirenak. Izan ere, baserriaren ondasunak ugariak ez zirenean, familiek etxea eta lurrak saldu behar izan zituzten oinordekoen artean banandu ahal izateko, pobrezia nagusituz familiako partaide
|
guztiengan
.
|
|
|
Iraultzaren printzipioak, batasuna eta berdintasuna? Frantzian zehar zabaldu zirenetik, frantsesa hizkuntza Frantziako biztanle
|
guztiei
inposatzeari ekin zion Gobernu frantziarrak; hain zuzen ere, helburu nagusitzat hartu zuten hikuntza eta zibilizazio frantsesaren hedapena, tokiko hizkuntza eta bizimoldeak desagerraraziz.
|
|
|
1901ean euskaltzaleak berriro elkartu ziren Hendaian. Hendaiako bilera hartara euskararen inguruan zebiltzan belaunaldi, ideologia eta herrialde
|
guztietako
pertsonak hurbildu ziren21; Euskal Herri osoko kultur buruzagien bilkura izan zen, beraz.
|
|
|
Baina esan dugun bezala, pentsamolde
|
guztietako
ekarpenak ditugu 1901eko kongresutik aurreragoko euskal eremu kulturalean. 1907an Julio Urquijo karlistak. Deustuko jesuiten katolikotasun militantepean hazitako legegizona?.
|
|
|
Baina beste aldetik, Oñatiko kongresua entzutetsua eta
|
guztiz
garrantzitsua izan zen jardunaldirako gonbidatuak bai botere zibila bai buruzagi katoliko eklesiastikoak izan zirelako; horrela, lau diputazioetako buruekin batera, Baionako, Gasteizko eta Iruñeko apezpikuei egin zien gonbidapena. Idoia Estornesen hitzetan:
|
|
|
Lan honetan leku zabala eskainiko diogu Eskualdunari, baita garai hartako gainerako argitalpen eraginkorrenei ere, haien orrialdeetan aurkitu baitugu Piarres La, tte eta garaikideen luma. Esan beharra dago urte horietako euskal astekari gehienak, ez
|
guztiak
, alabaina?, Elizaren eskuetan edo eraginpean sortu zirela. Izan ere, Frantziako Iraultzak ekarritako liberalismo eta agnostizismoari aurre egin nahian, Elizak euskara eta euskal kulturaren garapena bultzatu zituen, baita euskara horretarako tresna bihurtu26 ere:
|
|
|
1886an Société> de> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> jakitun elkarteak (société> savante) izen bereko aldizkaria argitaratu zuen. Intelektuelei zegoen zuzendurik eta zientziaren arlo
|
guztiak
arakatzearren kaleratu zuten. Frantsesez idazten zituzten artikuluak, elkartea euskara bultzatzearen alde bazegoen ere27.
|
|
|
Euskal herritarrei zuzenduriko argitalpena izan zen, artikulu gehienak euskaraz idatziak izan ohi zituena; tokiko gertakariei buruzko berriak eskaintzen zituen, baserritarrekin loturik zeuden gaiak ere landuz. Artikulu
|
guztietan
nabaritzen zen kutsu erlijiosoa, Elizaren alorreko ekintzak ere espresuki aipatuz.
|
|
|
Museoaren ondareen berri ematearekin batera, jakitunek zehaztasunak agertzen zituzten arkitektura, pintura, ohitura zaharrak, antzerkia eta hizkuntzari buruz, betiere Euskal Herrian kokaturik. Erabilitako hizkuntzari dagokionez, artikulu
|
guztiak
frantsesez izan ziren idatziak. Bitan baino ez zuten euskara bera gaitzat hartu:
|
|
|
– bestean, aurrekoarekiko ikuspuntu
|
guztiz
diferentea zuena: Camille Jullianek. Frantziako Akademiako kidea?
|
|
|
Azkenez, Ybarnégarayren kiroletarako gaitasuna, eta bereziki 1921ean Pilota Federazio Frantsesaren buru izendatu izana? euskal botoak erakartzeko egoki suertatu baitzitzaion79 Berriro esango dugu orduko gizarte euskalduna
|
guztiz
kontserbadorea zela eta antzinako euskal ohiturak eta bizimoldea iraunaraztearen aldekoa, hala nola, euskara mintzaira, kristautasuna eta pilota kirola. Ulergarria da, beraz, Ybarnégarayren arrakasta Euskal Herriko hauteskundeetan.
|
|
|
Jean Ybarnégaray politikoa ezagutzeko
|
guztiz
erabilgarri izan zaigu B. Ménouren lana: Jean> Ybarnégaray, Institut dEtudes Politiques, Bordeleko Unibertsitatea, n. s.
|
|
|
Delvaille, Détroyat, Folin, Grillières, Hiriart, Moujon eta Stoecklin jakitunek burutu zuten bilera hori, elkartearen egitasmoak zehaztuz: élever lâme et conduire lhomme vers les régions élevées de la vérité92 Azterketa antropologikoari ekingo zioten, ere arduratuz, ora, fauna, geologia eta minerologiaz, baita monumentu, aurri eta ohiturez ere; azterketa eta sorkuntza literarioa ere bultzatuko zituzten, gizakiaren arlo
|
guztiak
jorratzearren93.
|
|
|
Dena dela, Sociéték argitaraturiko aleek erakusten digutenez, urte
|
horietan guztietan
zehar elkarteak izena baino ez zuen aldatu, 1873an aurkezturiko xede berberei jarraituz ikertu ditugun 1920 eta 1930 hamarkadetan.
|
|
|
Hoym de Marien zuzendaria 23tan izan zen eta Jean Baptiste Daranatz 5etan, oraindik zuzendaria ez zelarik. Lehendakariordeek ia
|
guztietan
hartu zuten parte, William Boissel 19tan, Albert Constantin 12tan, André Grimard 24tan, Joseph Nogaret 19tan Antonin Personnaz 18tan, Emile Prestat 15etan eta Raymond Poydenot 7tan (1935 arte kargurik gabea). Foltzer idazkaria 3tan, Auguste Fourcade 12tan eta Jean Ribeton 25etan, idazkarien artean leialena.
|
|
|
Horrekin batera, Elizak aldizkariak argitaratzeari ekin zion, hala nola Comité> dHistoire> t> dArchéologie>. Revue> de> ascogne>() bihurtu zena? > eta garai hartan
|
guztiz
esanguratsua izan zen Etudes> Historiques> et> Religieuses> du> Diocèse> de> Bayonne>() 110, non idatzi zuten Pierre Haristoyk111 eta Victor Dubaratek112, Errepublikaren kontrako historiagileak.
|
|
|
Eta Eliza idatzizko testuez baliatu bazen ere erlijio propaganda egiteko, funtzionarioek beste hainbeste egin zuten. Martial Henry Berdoly Mauleko suprefetak Le> Réveil> basque> astekari errepublikarra kaleratu zuen, 1886ko abuztuan; eta urtebete geraoago Louis Etcheberry diputatugai erregezaleak Eskualduna> argitaratu zuen, 1887ko martxoaren 15ean, Le> il> Basquek hautesle euskaldun
|
guztiak
erakarriko lituzkeen beldurrez113.
|
|
|
Kutsu erlijiosoa nabaria izan zen Eskualdunaren ia berri
|
guztietan
, Elizaren inguruan buruturiko ekintzak espresuki aipatzeaz gain129 Azaldu dugu jadanik Eskualduna> helburu politikoekin sortu zutenean, xede horiek bat zetozela Elizaren pentsamoldearekin130 Are gehiago, batzuetan Louis Etcheverry sortzaileak, politikaz, bihotz bihotzez bonapartte tiarra131, Elizak baino Errepublikaren kontrako pentsamolde gogorragoa azaldu zuen, Elizaren jokabideari errep...
|
|
|
Astekariaren hainbat lankidek ezin zuten jasan Jean Hiriart Urruty arduratsuegia163: Eskualdunanera heltzen ziren artikulu
|
guztiak
berrikusten zituen eta bere ustezko gramatika huts guztiak zuzentzen. Horrela, Hiriart Urruty hil zenean eta Jean Blaise Adémak Eskualdunaren zuzendaritza hartu zuenean, idazle batzuk maizago idatzi zuten Eskualdunan, hala nola Jean Etcheparek eta Jean Saint Pierrek.
|
|
|
Astekariaren hainbat lankidek ezin zuten jasan Jean Hiriart Urruty arduratsuegia163: Eskualdunanera heltzen ziren artikulu guztiak berrikusten zituen eta bere ustezko gramatika huts
|
guztiak
zuzentzen. Horrela, Hiriart Urruty hil zenean eta Jean Blaise Adémak Eskualdunaren zuzendaritza hartu zuenean, idazle batzuk maizago idatzi zuten Eskualdunan, hala nola Jean Etcheparek eta Jean Saint Pierrek.
|
|
|
Tartean Jules Moulier Oxobi-k egin zuen posible astekaria kalera zedin, zuzendari izan barik. Oronosek azpimarratu duenez, Adémaren izendapenarekin apezpikuak lehenengoz hartu zuen parte Eskualdunaren zuzendariaren hautaketan167; eta ordutik aurrera Baionako apezpikuak Eskualdunaren zuzendari
|
guztiak
izendatu zituen, hau da, Jean Saint Pierre, Domingo Soubelet eta Xalbat Arotçarena.
|
|
|
Soubelet zuzendariak astero idatzi zuen Eskualdunaren lehenengo orrialdean: ordura arteko ohiturari jarraituz, Soubeletek apezpikuaren hitzak goratu egin zituen, Espainiako Errepublika arbuiatu, soldadu frantziarrak adoretu, etab. Piarres La, ttek ia zenbaki
|
guztietan
idatzi zuen Ebanjelioaz; liburu berrien aurkezpena ere egin izan zuen noizbehinka, P.L. sinaturik. Hala ere, esan beharra dago La, ttek ez zuela harreman handirik izan Soubeletekin; izan, ere La, tte aurrezalea zen eta abertzalea eta Ybarnégaray ultraybarnegaraista eta frantses frantsesa181.
|
|
|
...k, astekariak bat egin zuen Frantzian ezarritako Vichyko gobernu nazi zalearekin; Vichyn sorturiko Milice> Française> ere aintzat hartu zuen192 Era berean, gobernu horren burua zen Pétainen pentsabidearean jarraitzailea izan zen orduko Eskualduna; Gobernu horren Révolution> Nationalak193 aldarrikatu zuen lana, familia eta aberria leloari atxiki zitzaion Eskualduna, irakurle
|
guztiak
adoretuz Frantziaren batasunaren alde194.
|
|
|
Beste aldetik, Eskualdunan idatzi zuten 28 idazleetatik 18ren jaiotze data ezagutzen dugularik,
|
guztiak
La, tte baino zaharragoak ziren, hogeita bost urteko Pierre Larzabal izan ezik. Hala ere, artikuluen kopuruari begiratuz gero, 1940an bost idazlek baino ez zuten La, tte gainditzen Eskualdunan argitaraturiko artikuluen kopuruari dagokionez.
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarra sortzeko aurrepausoa izan zen Hendaian buruturiko ortogra, a kongresua, 1901eko irailaren 16an. Hendaiako bilera Guilbeau errepublikarrak prestatu zuen, Arturo Campion eta Gratien Adéma tradizionalistaren onespenarekin; euskararen inguruan zebiltzan belaunaldi, ideologia eta herrialde
|
guztietako
pertsonak hurbildu ziren Hendaiara
|
|
|
Deialdia euskaltzale ikasi zein ezikasiei zabaltzeko asmoa zuen Aranak, hau da, euskara maitatzen zuten
|
guztiei
. Hala ere, hainbat batzarkide ez zegoen ados deialdia euskaltzale ez ikasiei bidaltzeaz.
|
|
|
Gaston Grattauren familia ez zen euskalduna, Armagnaqetik etorritakoa baino; likoreak saltzen zituen eta Izarra> likorea eskaintzen zien
|
guztiei
; Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, Bilbo, 2002ko urtarrilaren 25a.
|
|
|
Beraz, Louis Dassance eta José Eizagirre izan ziren harreman estuak lortzeko aukera handienak izan zituztenak Eskualzaleen Biltzarraren bilerak zirela medio, sarrien parte hartu zutenak izan baitziren. Azpimarratu beharra dago Eizagirreren leialtasuna; azken baten, gainerako
|
guztiek
karguari zetxikion erantzunbeharra zuten, baina Eizagirre, urte bat baino ez zen buru izan eta zazpi bileretara joan zen.
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarra modernizazioak ekar zitzakeen aldakuntzei aurre egiteko sortu zuten. Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne, ostera, zientziaren arlo
|
guztiak
jorratzearren eratu zuten, ikuspuntu intelektuala nagusituz eta irakurlego intelektualari zuzenduz. Eskualzaleen Biltzarra Société baino herritarragoa izan zen, euskaltasunaren betiko ezaugarriak iraunaraztea helburu eta jende ezikasia ahalegin horien hartzaile nagusi izanik.
|
|
|
Horrela, X X. mendearen hasierako gizarte modernoaren pizkundean Eskualzaleen Biltzarrak antzineko pentsamoldera atzera egin zuen bitartean, Eusko Ikaskuntza
|
guztiz
egokitu zen aro berrian sorturiko premia intelektualetara.
|
|
|
Jose Agerre, Domingo Agirre, Jean Blaise Adema, Pierre Broussain, Juan Bautista Eguskiza, Ramón Intzagarai, Pierre Lhande290 eta Raimundo Olabide; aranazaleen nahiak Olabideren alde nagusitu ziren, beraz. Hala ere, Jean Blaise Ademak uko egin zion euskaltzain izateko eskaintzari, gai ez zelakoan, lanpeturik egoteaz gain291; Martin Landerretche aukeratu zuten ordezko, Broussain eta Lhandek proposaturik292 Beraz, Iparraldeko hiru eta Hegoaldeko bost euskaltzain izendatu zituzten Hegoaldeko Diputazioek sorturiko euskal Akademiarako, euskalki
|
guztiak
ordezkaturik izateaz arduratuz.
|
|
|
Harreman horiek jatorri berbera izanak eragin zituen, bai geogra, aren aldetik baita bultzatzaileen aldetik ere, Bizkaia, Gipuzkoa, Araba eta Nafarroako diputazioek bultzatu baitzituzten bai Eusko Ikaskuntza baita Euskaltzaindia ere. Harreman urriak izatea Eusko Ikaskuntzak eta Euskaltzaindiak aztergai desberdinak izateak eragin zuen, Eusko Ikaskuntzak zientziaren arlo
|
guztiak
aztertu baitzituen eta Euskaltzaindiak euskal hizkuntza baino ez. Harrigarria, hala ere, hain erlazio txikia izatea, Euskaltzaindia Eusko Ikaskuntzatik sortu zela kontuan harturik.
|
|
|
SSLAB, RIEV> eta Euskerak, ostera, Literatura, Artea edota Linguistika lantzen zituzten, bereziki intelektualei zuzenduz. Ulergarria da, beraz, Gure> Herria> aldizkari intelektualak, baina zientzia ezadituengana zabaltzea helburu hartu zuenak, lankide komunak izatea gainerako aldizkari
|
guztiekin
: Gure> erriak jende ezikasiei zuzentzen zien. Eskualdunak egiten zuen moduan?
|
|
|
Aldizkariak zituen arazoei dagokienez, azaldu dugu 1930eko azaroan Gure Herria elkartea sortu zutela Gure> Herriari indarra emateko helburuz. Horretaz, Jean Etchepare lehendakariordeak La, tte idazkariari aipatu zion Gure> Herria> interesgarriago egin beharra334 Erantzun moduan, Gure> Herria> hilabetekari bihurtzea proposatu zuen Etcheparek, bihilabetekaria izan beharrean; 40 orrikoa izango litzateke, txandakatuz erdarazko (espainolez eta frantsesez) eta euskarazko zenbakiak; euskarazkoetan euskalki
|
guztiak
erabiliko zituzten. Berrikuntza horietarako guztietarako diru-laguntza eskatzeko aukera aipatu zuen Etcheparek, bai Eskualzaleen Biltzarrari baita Fédération> de Pelote> Basqueri ere, diru pribatua ere onartzeaz gain.
|
|
|
Horretaz, Jean Etchepare lehendakariordeak La, tte idazkariari aipatu zion Gure> Herria> interesgarriago egin beharra334 Erantzun moduan, Gure> Herria> hilabetekari bihurtzea proposatu zuen Etcheparek, bihilabetekaria izan beharrean; 40 orrikoa izango litzateke, txandakatuz erdarazko (espainolez eta frantsesez) eta euskarazko zenbakiak; euskarazkoetan euskalki guztiak erabiliko zituzten. Berrikuntza
|
horietarako guztietarako
diru-laguntza eskatzeko aukera aipatu zuen Etcheparek, bai Eskualzaleen Biltzarrari baita Fédération> de Pelote> Basqueri ere, diru pribatua ere onartzeaz gain.
|
|
|
Lauki laburpen honen arabera, Piarres La, tte Gure Herria elkarteak burutu zituen bederatzi bileratara joan zen, baita Jules Moulier eta Emmanuel Souberbielle ere. Dassance eta López de Mendizabalek ere grinaz jarraitu zieten elkartzeko deialdiei, batean izan ezik, batzar
|
guztietan
izan baitziren; jarraian, Leon Léon, Maurice Souberbielle eta Jean de Jaureguibérry ditugu batzarrotan bertaratzeari dagokionez. Azkenez, Maurice Amestoy, Dominique Dufau, José Eizagirre, Jean Elissalde, Jean Etchepare (1935ean hil zena), Rafäel Souberbielle eta Picochet ditugu, gutxi gora behera bilkuren kopuruaren erdira baino azaldu ez zirenak.
|
|
|
Posible zatekeen Gure Herria elkarteko lankideak gainerako elkarteen bileretan parte hartzea; azken baten,
|
guztiak
ziren intelektualak, entzulego diferentea izan arren; azken baten, Gure> Herria> aldizkariaren hainbat lankidek gainerako aldizkarietan ere idatzi zuten. Ez zen, ostera, hori gertatu; Eskualzaleen Biltzarra eta Gure Herria elkartearen lankideok ez ziren Société, Euskaltzaindia edo Eusko Ikaskuntza elkartearen biltokietara joan, Jean Elissalde izan ezik:
|
|
|
–dun grand intérét? esandakoarekin
|
guztiz
ados ez bazegoen ere: les basques nont eu besoin de personne pour élaborer des règles de jeu et inventer des intruments391.
|
|
|
Ikusten dugun legez, kritika ugari egin zituzten Jean Etchepare eta Jules Moulierek, mirespen zein gaitzespenezkoak. Beste aldetik, Jean Barbier izan zen kritika gehienak jaso zituena, bat izan ezik
|
guztiak
laudoriozkoak.
|
|
|
Ikusten dugun legez, Eusko Ikaskuntzaren edo RIEVeren lankideei buruzko aipamenak urriak izan ziren Gure> Herrian, egon bazeuden ere. Kritiketatik, bat izan ezik, hau da, Angel Irigaraik Donostiari zuzendurikoa, laudoriozkoak izan ziren
|
guztiak
. Beste aldetik, Albert Léon izan zen bakarra, kritikari eta kritikatua aldi berean izateari dagokionez.
|
|
|
Ordurako López de Mendizabalek Euzkel Egutegia> zeukan argitaratuta, gipuzkera eta lapurtera erkatuz, eta Euskaltzaindiak eredutzat aurkeztu zion Saint Jayme urgazleari, honek antzeko lana burutzeko asmoa agertu zuenean476 Erabilgarri suertatu ei zitzaion Saint Jaymeri: Je, euille, chaque jour, avec satisfaction croissante, lEgutegia de M. López de Mendizabal477, baina Saint Jaymek euskalki
|
guztien
bat egitea bilatzen zuen eta etsipenez onartu zuen Egutegian bi euskalki baino erkatu ezin izana478.
|
|
|
Hogeita hamabost kritikarien iritziak agertzen dira Gure> Herrian. Hala ere,
|
guztiek
ez zuten iritzi kopuru berbera azaldu; Laurent Apestéguy, Henri Dop, Christian dElbée, Jean Etchepare, Henri Gavel, Georges Hérelle, Georges Lacombe, Piarres La, tte, Pierre Lhande, Jules Moulier, Jean Saint Pierre eta Philippe Veyrin izan ziren gehien idatzi zutenak Gure> Herrian garaiko sortzaile eta sorkuntza intelektualaz.
|
|
|
Kulturgunei dagokienez, elkarte
|
guztien
ordezkariek jaso zituzten kritikak: Azkuek, Euskaltzaindiaren lehendakariak; Barbierek, Gure Herria elkartearen aholkulariak; Daranatzek, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonneko lehendakariak; Lhande eskaltzainak; Urquijok, euskaltzain eta Eusko Ikaskuntzaren buruak, eta Veyrinek, Euskal Museoaren idazkariak.
|
|
|
Azkenez, aldizkari
|
guztietako
lankideek jaso zituzten kritikak. Azkuek Euskeran baino ez zuen idatzi, Colasek Gure> Herrian bakarrik eta Urquijok RIEVen baino ez; Barbierek, ostera, Gure> Herria> eta Eskualdunan idatzi zuen, Daranatzek Gure> Herrian, Bulletin> du> Musée> Basquen, SSLAB> eta RIEVen, Veyrinek Gure> Herrian, Bulletin> du> Musée> Basquen eta RIEVen eta Vinsonek Gure> Herrian, SSLAB> eta RIEVen.
|
|
|
Bulletin> du> Musée> Basque> eta Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> argitalpenetan bi lankide komun baino ez badago ere. Daranatz eta Nogaret?, Société> e> Sciencies, > ttres> t> Arts> e> Bayonnek Euskal Museoa sortu zuenetik harremanak egonkorrak egon ziren elkarte bien artean. Horren froga lirateke Jean Baptiste Daranatz Sociétéko burua izatea eta Bulletinen ohiko lankide moduan ari izatea (beste aldetik, Eskualdunan izan ezik, aldizkari
|
guztietan
idatzi zuena); William Boissel Sociétéko buruordea eta Museoaren zuzendaria izatea, Bulletinaren ohiko lankidea izatearekin batera; André Constantin Sociétéko buruordea eta Bulletinaren kudeatzailea izatea; eta Nogaret Sociétéko idazkari adjuntua, gero buruordea, izatearekin batera Bulletineko ohiko lankidea izatea.
|
|
|
Aintzina> euskaltzaleen argitalpena 1937an desagertu zenean, lankideak banandu egin ziren eta taldea desagertu. Hain zuzen ere,
|
guztiek
ideia euskaltzaleak bazituzten ere, mugimendua desegin zen partaideen pentsamolde politiko desberdinek eraginda. Jacques Mestelanek horrelaxe azaldu du Espainiako gerran protagonista izan zenaren garaiko egoera politikoa:
|
|
|
Eta besteak Ybarnegaray eta La Rocque, horien alderat itzuli ziren. Eta hor beste gehientsuenak, ez bakarrik abertzale garbi zirenak, oso gutxi baitziren, heiek ez zuten hortan interesik bainan beste
|
guztiekin
behar ziren konpondu; La, tte bat, ez zen, baitezpada, ez doriotista ez larrocquista, baina ez zuen lagunik, bakarrik gelditu zen643.
|
|
|
Politikari dagokionez, euskaltzaleak zentralismoaren kontrakoak eta erregionalismoaren aldekoak ziren. Gobernu frantziarraren zentralismoaren kontra, zeren eta herrialdeetako arazoak desberdinak baitziren; zentzugabekeria iruditzen zitzaien euskaltzaleei politiko frantziarrek problema
|
guztiak
konpon zitzaten irtenbide berberaz668 Aldiz, erregionalismoaren aldekoak ziren, euren ustez lurralde bakoitzak bilatu behar zuelako tokian tokiko problemen konponbidea. Euskaltzaleen ikuspuntutik, garaiko Gobernu frantsesak batu baino gehiago bateratu egiten zuen, herrialdeen berezitasunak ezabatuz.669
|
|
|
Aintzinan azaldu zutenez679, korporazioek produkzioa arautzen zuten, lan orduen kopurua mugatuz, lan taldeak, nkatuz eta lan-egunak, soldatak eta salneurriak zehaztuz. Antolaketa horren ondorioz, zioten,
|
guztientzako
irabaziak lortuko zituzten eta orekaturik bizi izango ziren.
|
|
|
|
Horren guztiaren
ondorioz, La, ttek aldizkari propioa argitaratzea erabaki zuen, Aintzina> izena izango zuena, betiere lankideen iritziak kontuan hartuz:
|
|
|
Horrela, Xabier Diharceri722 adierazi ostean, La, tteren bila abiatu ziren horren berri emateko; Piarres Xarrittoni ere zuten asmoa aurkeztu zioten723 Baina Bigarren Mundu Gerraren garai hartan Frantzia alemanenmende zegoen eta aldizkari kulturalak baino ezin zitezkeen argitaratu; zaila zatekeen ere izen berriko aldizkari bat kaleratzeko baimena lortzea.
|
Hori guztia
zela eta, Gure> Herria> aldizkari kulturala birsortzea erabaki zuten, 1936tik argitaratzen ez baitzen.
|
|
|
1930ean Jean Saint Pierre Carthagoko apezpiku izendatua izan zen eta Dominique Soubelet aukeratu zuten Eskualdunaren zuzendari. La, ttek Ebanjelioari buruz idazten jarraitu zuen Eskualdunaren ia zenbaki
|
guztietan
, harreman gutxi bazuen ere Soubeletekin. Izan ere, ume denborako ikaskideak izan baziren ere La, tte eta Soubelet, Beloken, erlazio gutxi izan zuten garai hartan (La, tte bat txarra eta meharra bezain bestea indartsua zela; hortakoz ez zen heien artean konplizidaderik izaiten ahal832).
|
|
|
Baina La, tteren lankide euskaltzaleek, pentsamolde politiko ezberdinak bazituzten ere,
|
guztiak
etorri ziren bat La, tterekin beronek agertu zuen jokabide abertzalean, Jainkoa eta Lege Zaharra leloa berenganatu zuten jokabidean, bide batez esanda, Hegoaldeko EAJ partidu abertzalearen pentsamoldearen eragina erakutsiz.
|
|
|
Hauetariko batzuk 30 hamarkadan sortu berri zen Gure Herria elkartearen kide bilakatu ziren, hala nola René Cuzacq, Michel Etcheverry, Pedro Garmendia, Gilberte Guillaumie Reicher, Hillau, Jean eta Madeleine de Jaureguiberry, Leon Lassalle, Picochet, Puchulu, Dominique Soubelet Emmanuel eta Maurice Souberbielle. Piarres La, tte Gure Herria elkartearen batzarkide ere bilakatu zen eta bilera
|
guztietara
joanez, harremanak izan zituen aipatu berri digutun intelektualekin.
|
|
|
La, tteren antzinako lagunkide horiek harremanetan jarraitu zuten La, tterekin 1930 hamarkadan Gure Herria elkartearen batzarkide bilakatu zirelako, hala nola Maurice Amestoy, Philippe Aranart, Edmond Blazy, Louis Dassance, Dominique Dufau, Jean Elissalde, Jean Etchepare, Jean Lamarque, Albert Léon, Clément Mathieu, Isaac López de Mendizabal, Jules Moulier, Jean Saint Pierre eta Maurice Souberbielle.
|
Hauek guztiek
Gure Herria elkartearen bilerak baino ez zizkieten gehitu 1920 hamarkadan egin zituzten ekintza kulturalei, Louis Dassancek eta Clément Mathieuk izan ezik; izan ere, Dassance eta Mathieu Euskaltzaindiaren bilera batean izan ziren 1930 hamarkadan; La, tteri Akademiari buruzko berri emateko gai bilakatu ziren, beraz, Georges Lacombek La, tteri emandako Euskaltzaindiari buruzko informazioa osatuz.
|
|
|
Bigarren Aintzina> argitaratzeari ekin zioten intelektualetatik zazpik parte hartu zuten urtebete geroago sorturiko Eskualdun Gazteen Batasunaren bileretan ere: Jean Duboscq, Michel Labéguerie, Pierre Larzabal, Marc Legasse, Bernard Mendisko, André Ospital eta Piarres Xarrittonek; Jean Duboscq zen1930 hamarkadako sarekide bakarra, gainerako
|
guztiak
1940 hamarkadan bilakatu baitziren sarekide.
|
|
|
Bost horiek kritikariak izan baziren ere,
|
guztiak
ez ziren Gure> Herrian argitaraturiko iritzien jasotzaileak; izan ere, haietatik Pierre Lhandek baino ez zituen gainerakoen kritikak jaso, idazle xarmangarria zelarik Louis Dassanceren iritziz eta idazle bikaina, baina euskalari eta linguista kaskarra, Georges Lacomberen aburuz. Denetariko iritziak jaso zituen, beraz, Pierre Lhande euskaltzainak.
|
|
|
Piarres La, ttek Eskualdunan P. L. z sinatzen zuelarik, Kepa Suduperen ikerketen arabera, P. L. z sinaturiko Eskualdunaren artikulu
|
guztiak
ez lirateke Piarres La, tterenak izango. Piarres Xarritton eta Emile Larreri galde eginik, berauek azaldu diote 1925eko P. L.z sinaturiko artikuluak ez direla La, ttek idatzitakoak:
|
|
2008
|
|
|
Datu
|
hauek guztiak
modu koherente batean gordetzeko, datu base bat antolatu dugu (Aldezabal et al., 1998). Hala, aditz bakoitzaren balioak lantzeko bi pausu eman ditugu.
|
|
|
Markatutako kasu
|
guztiak
batera agertu badaitezke ere, ez dugu adibiderik topatu ez ablatibo arekin, ez soziatiboarekin ez instrumentalarekin. Guztietan adlatiboa da azaldu zaiguna.
|
|
|
Markatutako kasu guztiak batera agertu badaitezke ere, ez dugu adibiderik topatu ez ablatibo arekin, ez soziatiboarekin ez instrumentalarekin.
|
Guztietan
adlatiboa da azaldu zaiguna.
|
|
|
Aditzak hautatzeko, taldean eskura dugun EEBS4 corpusetik 22.000 hitzeko lagin bat hartu eta 622 aditz zerrendatu ditugu, maiztasun gehienekotik gutxienekora; zerrendatutako
|
guztietatik
110 aditz hautatu ditugu irizpide desberdinen arabera: bate tik, maiztasunari begiratu diogu, maiztasun handienekoak hartuz lehenik, baina horie kin batera, azpikategorizazio jokamolde aldetik ustez interesgarri izan zitezkeen beste batzuk ere hautatu ditugu.
|
|
|
Hautatutako prozedura honen bitartez, hauxe da lortzen duguna, edo bederen lortu nahi genukeena: aditz forma bakoitzak, guk definitutako irizpideetan oinarritu ta izan ditzakeen balio desberdin
|
guztiak
banatuta. Hau da, modu honetan hain eza gun diren balio kausatibo eta inkoatiboak, esaterako, bereizita agertuko zaizkigu, delako aditzaren bi balio gisa.
|
|
|
Hau da, modu honetan hain eza gun diren balio kausatibo eta inkoatiboak, esaterako, bereizita agertuko zaizkigu, delako aditzaren bi balio gisa. Balio
|
guztiak
zehaztea, halere, oso puntu inportantea
|
|
|
jotzen diren elementuak zehaztea bezain garrantzitsua edo are garrantzitsuagoa da, gure ustez, zein elementu ez duen onartzen zehaztea. Eta hau
|
guztiz
bat dator aplikazio konputazionalen barruan egiten diren Gramatika Zuzentzaileek beharrezko duten informazioarekin.
|
|
|
|
Horrek guztiak
, aukeran dauden bideak aztertzera eta horietako bati lehentasu na ematera eraman gaituzte.
|
|
|
definitzen du. Ikusi dugun bezala, gainera, proposatzen dituen klaseak ez daude beti irizpide berari jarraituz osatuak, eta ez dira hortaz
|
guztiz
oinarri fidagarriak. Horren aurrean, gure hautua izan da, ez oinarrizko egiturarik jakintzat ematea eta euskaran bertan topatzen ditugun zenbait baliabide sintaktiko baliatuz, 110 aditzen gainean azterlan bat egitea.
|
|
|
Horiei buruzkoak 4.2 puntuan ikusiko ditu gu. Azkenik, 4.3, 4.4 eta 4.5 puntuetan datu
|
hauek guztiak
gordetzeko datu basea, hautatutako aditzak eta horretarako baliabide automatikoek eskain dezaketen lagun tza ikusiko dugu, hurrenez hurren.
|
|
|
Aditz formak erabilera desberdin
|
guztietan
hautatzen duen aditz laguntzaile mota baliatzeko garaian, ohizko lau motak izango ditugu kontuan; adierazpide eza guna erabiliz: DA, DU, DIO eta ZAIO aditz laguntzaileak.
|
|
|
DA, DU, DIO eta ZAIO aditz laguntzaileak. Ez ditugu, halere, agerpen
|
guztietan
ageri zaizkigun erabilera guztiak markatuko. Azterketa errazteko eta lexi koko balioetara bakarrik mugatze aldera, aurrerabaki batzuk hartu ditugu.
|
|
|
DA, DU, DIO eta ZAIO aditz laguntzaileak. Ez ditugu, halere, agerpen guztietan ageri zaizkigun erabilera
|
guztiak
markatuko. Azterketa errazteko eta lexi koko balioetara bakarrik mugatze aldera, aurrerabaki batzuk hartu ditugu.
|
|
|
Erabilera
|
hauetan guztietan
, ordea, laguntzailearen itxura iragangaitzaz gain, topatzen diren fenomeno linguistikoak ez dira ez hain agerikoak ez eta hain errazak azaltzen ere.
|
|
|
Fenomeno
|
hauek guztiak
, orduan, iragankortasunaren kontzeptua are gehiago nahasten dute, morfologikoki, iragangaitzak, izan arren, ekintzan egiletasuna adie razten duen elementua, beti ez desagertzeaz gainera, egiletasuna ez delako beti modu berean adierazten.
|
|
|
Bertan irakur dezakegunez, erreflexibotasuna adierazteko euskarak bi baliabide erakusten ditu: bata egitura iragankor arrunt batean ren> burua> izenordaina erabiliaz, eta bestea hemen aipatu dugun adizki mota iragankorraren bidez. Baina aditz
|
guztiek
ez dute joera bera erakusten bi baliabideekiko: aditz ba tzuek ren> burua z bakarrik egin dezakete erreflexiboa; beste batzuek aditza iragan gaitz bihurtzen soilik, eta badira biak onartzen dituztenak:
|
|
|
Beraz, ez dirudi erreflexibotasuna fenomeno
|
guztiz
erregularra denik, eta bade nik oinarrizko egitura bat nondik bestea eratortzen den.
|