2000
|
|
Ohar bedi, hala ere, pertsonaren egoerari buruzko proiektu
|
guztietan
egoera zibila soil soilean arakatu dugula, gizakien egoera politikoa konstituzioak zehazten baitu. Atzerritarrak ere aintzat hartu ditugu, beren beregi arautzeko noraino izan daitezkeen, gai zibiletan, frantsesen parekoak eta noraino, ostera, horiengandik banatuak.
|
|
Merkataritzak baztertu gaitu aurreiritzi basati eta txikitzaile horietatik; herri eta eskualde
|
guztien
gizakiak nahasi dira. Iparrorratzak unibertsoa ireki zuen; merkataritzak, aldiz, berori gizarteratu du.
|
|
Orain arte, Estatu gehienek izan dituzte lege batzuk, horien xedea atzerritarrek bertako lurrak eskuratzetik aldentzea zela, jabearen izateak ematen baitie horiei zinezko balioa; aberastasun mota hori, beren beregi dagokio Estatu bakoitzari. Higigarriak, ostera, hala dirua, nola balioko, kanbio letrak, banku zein konpainien akzioak, ontziak, merkatugaiak oro, mundu osoari dagozkio, mundua baita horretan Estatu bakarra eta horren kide gizarte
|
guztiak
dira. Efektu higigarri gehien dituen herria da aberatsena.
|
|
Objektu desberdin horien gainean jarri ditugun arauak, hemen banan banan aurkeztea alferrik bada ere, aldi
|
guztietan
praktikan erabili direnekin bat datoz. Gauzen egungo ordenari egokitzen ez zaizkionak edo esperientziak berak erakutsitako desegokierak; horiek dira, eta besterik ez, aldatu edo birmoldatu ditugunak.
|
|
Kontratuez hitz egiterakoan, kontratu
|
guztiei
aplikagarri zaizkien zuzenbide naturalaren oinarriak garatu ditugu lehendabizi.
|
|
Idatzizkoa da, herri zibilizatu
|
guztietan
, kontratuen froga berezkoa. Haatik, aurreko lege guztiei men egin eta lekukoen froga onartu dugu, aurretiazko eta idatzizko froga zantzurik badago.
|
|
Idatzizkoa da, herri zibilizatu guztietan, kontratuen froga berezkoa. Haatik, aurreko lege
|
guztiei
men egin eta lekukoen froga onartu dugu, aurretiazko eta idatzizko froga zantzurik badago. Aldiz, idatzizko froga zantzua ez da premiazkoa merkataritza negozioetan, horiek Burtsan, plazan edo bat bateko elkarrizketan gauzatzen baitira.
|
|
Egun ez dugu Europako lurretan inor aurkituko, legeari emana eta horren ospea aitortzen ez duena. Unibertsitate
|
guztietako
Lege Fakultate eta Eskolak, Auzitegiak, abokatuak nahiz legelarien lanbideak... oro dira Kode Zibil haren lorratz eta segidakoak.
|
|
Bolada berri horri, arrazoi osoaz gainera, Kode Zibilaren kulturarena esan ohi zaio, batez ere, herri latindarretan. Frantzia, Belgika, Italia, Portugal, Espainia...
|
guztiak
dira tradizio horren katebegiak. Orduantxe gorpuzten da Europako herrietan Kode Zibilaren lerrakera eta ikuskera hori, Britainiako Uharteetako Common Law pentsamoldearen aurrean.
|
|
Bata, Code Civil delakoarena, giza arrazoimen eta adimenean sustraitua, abstraktu eta orokorra, jabetza eskubide erabatekoena nonahi zabaldu nahi duena. Etxeko gobernua ere, aita familiakoari aitortzen dio, eta oinordetza gorabeheretan legezko tokamenak agintzen ditu seme alaba
|
guztientzat
. Bestera, euskal foru zuzenbidearena, ohitura eta usadioen bidez sortua eta ekanduak moldatua, premia eta behar zehatzetarako; jabetza eskubidea familiaren mesederako sakon mugatu duena.
|
|
...merkataritza osoa Estatuko Buruzagiaren izenean eta horren probetxurako egiten den horietan, gizabanakoek ez dute askatasunik, borondaterik edo jabetzarik, eta epaile eta borrero gehiago dira, legeak baino; haatik, herritarrek zer zaindu eta zer babesturik badute, eskubide politiko nahiz zibilen jabe badira eta ohorea aintzat hartzen bada, herri horietan bertan, lege kopuru zehatza behar da horiei
|
guztioi
aurre egiteko. Ondasun mota desberdinak, langintza bestelakotsuak, giza bizitzaren osterantzeko egoerak, horiek guztiek eskatzen dituzte erregela berezkoak.
|
|
Baziren Frantziako Ancient Regime zelako hartan anitz lege, ohitura eta abar hamaika eskualde, herrialde eta gainontzekoetan. Erregea zen
|
guztion
biltzaile eta bategile bakarra. Erresumaren barruan, lege desberdinak batetik bestera, egoera historiko askoren ondorengoak.
|
|
Zein, beraz, erlijio horren dogmak? Edota kultu
|
guztiak
zilegi al dira. Gizarte hasiberri edo heldu baten aurrean al gara?
|
|
Herritarrek erlijio ugariak izan ditzakete; legeak, aldiz,
|
guztientzat
behar dira bateratsu.
|
|
Legeak dibortziorako ahalmena uzten die herritar
|
guztiei
, dibortzioaren aurkako iritzia duten senar emazteak ukitu gabe. Lege hori, gure erregimenaren ondorioa eta emaitza da, alegia, Frantziako egoera politiko eta erlijiosoaren ekarri zuzenekoa.
|
|
Plazerrak osatzen ditu horiek eta plazerra agortu ahala, eurak ere ezabatzen dira. Herri zibilizatu
|
guztien
legeek gaitzetsi dituzte horiek.
|
|
Bide bertsutik ere, esan ohi da izate eta aiurriaren bateraezintasunaren alegazioa dela eta, dibortzioaren abantaila
|
guztiak
ezabatu egiten direla. Aitzitik, guk diogunaren arabera, dibortzioaren abusuak biderkatu eta astundu egiten dira, izate eta aiurriaren bidezko bateraezintasuna gordetzen bada.
|
|
Bateraezintasun horren alegazioa egingo dute berori betetzen ez duten
|
guztiek
. Kontraturik nagusi eta jasoenak ez du ezelako egiturarik izango eta begirunea ere ez zaio zor izango; ohitura onak etengabe urratuko dituzte legeek.
|
|
Ezkontza elkartea da; elkarterik naturalena, santuena eta
|
guztien artean
ere, urraezinena.
|
|
Elkarte arruntetan nork bere izenean egiten ditu itunak, interes ilun eta pribatuen gainean eta norberaren ondasunen ararteko gisa. Ezkontzan norberak ez du itunik egiten norberaren izenean, beste batzuen izenean baizik; norberak zin egiten du familia berriaren babesle izatea, familia berri horri emango baitizkio zer
|
guztiak
. Estatuarengatik, gizateriaren elkarte orokorrarengatik egiten du itun norberak ere.
|
|
Betebeharrak losintxa eta plazerrekin bukatu al dira? Erromako legeen esamolde ederrari jarraikiz, ezkontza bera ez al da ezkontideen arteko elkarte oso eta hutsik gabekoa, bizitzaren on gaitzetan partaidetza eta gauza
|
guztien
—zeruko nahiz lurrekoen— komunikazioa eskatzen duena?
|
|
Familia bakoitza elkarte bereizi eta apartekoa da. Horren gobernua familia handiari ardura zaio, horrek hartzen baititu bere barruan beste
|
guztiak
.
|
|
Baldintza eta era horiek batuketa horren izaera ezagutarazi eta ondorioak ere bermatu egiten dituzte. Horra hartu ditugun arreta
|
guztiak
, ezkontzaren prestutasun eta zehaztasunerako.
|
|
Arreta horiek direla eta, senar emazteak jendaurrean dira. Euren arteko itunak lege, epaitegi eta gizaki zintzo
|
guztien
babespean jartzen dira. Horien bitartez, ezkontzaren fedea asmo itsutik eta irristen desbideraketak eskubideen usaera arautuetatik —gizaki orori preziatuen zaizkion horietatik, hain zuzen ere— bereizten ikasten da.
|
|
Izadiaren egintzak, sortzearen misterioaz, urraezinak dira; ezinezkoa litzaiguke beroriek ezkutatzen dizkigun oihal estalkia jasotzea; ezkontza publiko eta erazkorik gabe, seme alabatza kontu
|
guztiak
ezerezean geratuko lirateke; amatasuna, beti agerikoa; aitatasuna, aldiz, inoiz ere ez. Ba al dago ezkontzarik, behar den modukoa, legeak berretsia eta gizarteak aitortua?
|
|
ezkontzak nor erakutsi eta hori berori da. Legearen presuntzioan, nahiz senar emazteen elkarrekiko bizimodua, nahiz senarraren interes eta zainketa, nahiz andrazkoaren errugabetasuna —aldez aurretikoa— uste izateko betebeharra,
|
horiek guztiak
dira oinarri, magistratuaren ezinegonak ostendu eta norbanakoen egoera eta familien lasaitasuna bermatzeko.
|
|
Idazkeraren aurkikuntzatik oro da aldatu: ezkontzak, jaiotzak, heriotzak,
|
horiek guztiak
erregistrora doaz. Horren ondorioz, egoera zibil autuetan frogarik legezkoena erregistro publikoetatik datorrena da.
|
|
Horren ondorioz, egoera zibil autuetan frogarik legezkoena erregistro publikoetatik datorrena da. Oinarri hau, herri zibilizatu
|
guztientzat
, Jendeen zuzenbide erkidea modukoa da.
|
|
Geroenean ere, krimen baten epaiketan, lekukoen bitarteko froga da biztua kontrakarreko esanetatik, salatuaren argudioetatik eta oro har, salatu hori babesteko forma
|
guztietatik
; aitzitik, egoera zibilaren kontuetan ez dago misterio bera argitu edo iraina desegin dezakeenik norbanakoak hil ostera arte: ez dago krimen guztietan esku eskura den baliabiderik, gezurra eta itxurakeria ezabatzeko.
|
|
Geroenean ere, krimen baten epaiketan, lekukoen bitarteko froga da biztua kontrakarreko esanetatik, salatuaren argudioetatik eta oro har, salatu hori babesteko forma guztietatik; aitzitik, egoera zibilaren kontuetan ez dago misterio bera argitu edo iraina desegin dezakeenik norbanakoak hil ostera arte: ez dago krimen
|
guztietan
esku eskura den baliabiderik, gezurra eta itxurakeria ezabatzeko.
|
|
Ezin, beraz, arrazoirik eta formarik gabe eskualdatu bere artapean dagoen ondarea; tentuaz administratu eta fideltasunaz kudeatu beharra du; kontularia da, administratzailea bezainbestekoa; bere jokabidearen erantzulea; kaltea ere ezin sortu, horren konponketa gauzatu gabe. Horra hor tutoretza
|
guztien
teoria.
|
|
Dirua balio
|
guztien
zeinua da; onura edo fruituak ematen dituen oro eskuratzen du. Zergatik, bada, zeinu baten beharra duenak, horren erabilera ordaindu ez, premiazko dituen objektu guztien erabilera ordaindu duen modu berberean?
|
|
Dirua balio guztien zeinua da; onura edo fruituak ematen dituen oro eskuratzen du. Zergatik, bada, zeinu baten beharra duenak, horren erabilera ordaindu ez, premiazko dituen objektu
|
guztien
erabilera ordaindu duen modu berberean. Beste gauzen antzera, dirua dohainez, mailegutan, akuran edo salerosian eman daiteke.
|
|
Noraezekoa da diruak salneurria izatea, salneurri hori munta txikikoa gertatzea premiazkoa den ber. Diruaren korritu zentzuzkoak enpresa jarduera
|
guztiak
bultzatzen ditu; ematen die —laborantza berrietan euren burua sartu nahi izanez gero—, salneurri arrazoizko baten barruan, xede horretarako laguntzak eskuratzeko itxaropen oinarriduna; merkatari eta ekoizleak antolatzen ditu, arrakasta osoz, atzerriko industriarekin lehian ibiltzeko.
|
|
Diruak beste gauza
|
guztien
salneurria arautzen du, ondasun horiek higigarri nahiz higiezin izan. Salneurri horrek euskarri du erkaketa, hain zuzen ere, bateko diruaren ugari eta urritasun erlatiboaren eta besteko, salerosian diren objektu edo merkatugaien urritasun edo ugaritasun erlatiboaren artekoa.
|
|
Dirua erabili aitzin, gizartearen negozio
|
guztiak
mailegu soil edo trukaketaren bidez egiten ziren. Dirua erabili eta gero, salmenta, erosketa eta bizitza zibilaren merkataritza izeneko ekintza multzo horren bitartez gauzatzen dira horiek.
|
|
Lege horien izpiritua, lege zibilarena baino,
|
guztiz
bestelakoa da.
|
|
Dena den, justiziarik eta zentzurik gabekoa litzateke halako akzioak negozio zibiletan ez onartzea. Negozio zibil horiek, ia beti, ondasun higiezinen gainekoak dira eta ondasun horiek leku finko batean daude, pertsegitzeko modukoak dira, edonoren eskuetan direla ere; iraunkortasunaren bidez, egingarri eta errazak egiten dituzte justiziaren interesak galda ditzakeen eztabaida
|
guztiak
.
|
|
Formalitate ezeroso eta zuhurgabekeriazkoek kreditua desgogara jartzen dute, iruzurrak baztertu gabe; estutu egiten dute, babesa eman beharrean. Uste ere, uste dugu gai honetan eman diren aspaldi honetako legeek ez dutela besterik egin gizartearen negozioak geldiaraztea baino, alderdi interesatu
|
guztiak
nekarazteko prozedura garestien bidez; horiek guztiek, hipoteka bera babesteko itxurapean, arrisku bizian jarri dute berori. Gure asmoa izan da arlo horretan ere, erregimen zabalago eta zentzudunago batera itzultzea.
|
|
Formalitate ezeroso eta zuhurgabekeriazkoek kreditua desgogara jartzen dute, iruzurrak baztertu gabe; estutu egiten dute, babesa eman beharrean. Uste ere, uste dugu gai honetan eman diren aspaldi honetako legeek ez dutela besterik egin gizartearen negozioak geldiaraztea baino, alderdi interesatu guztiak nekarazteko prozedura garestien bidez;
|
horiek guztiek
, hipoteka bera babesteko itxurapean, arrisku bizian jarri dute berori. Gure asmoa izan da arlo horretan ere, erregimen zabalago eta zentzudunago batera itzultzea.
|
|
Soberako iritzi diogu, ostera, beste honi: feudalismoaren aztarna
|
guztiak
ezabatu nahian, ondasun higiezinetan bai zentsu bai errentaren bidezko jabetza ere debekatua izanari. Bata zein bestea ez dira inoiz ere kontratu feudalak izan.
|
|
Elkarri eman diezazkieketen abantailak ere arautu ditugu; ezkontideen arteko elkartearen izpirituari men egin diogu, hori baita elkarte
|
guztien artean
, samurrena eta beharrena.
|
|
Zentzu ona, arrazoia, onura publikoa,
|
horiek guztiak
ezin daitezke bertan behera utz; badira arrazoi batzuk, komenigarritasuna eta ekitatea, besteak beste, jabearen familiari uzteko ondasun horiek; zehatzak izatera, familia horren inolako kiderik ezin, tituluz behinik behin, horren jabetza galdatu. Nola egingo da seme alaben arteko oinordetza zatiketa eta, horren ezean, senideen artekoa?
|
|
Seme alaba naturalak eta legezkoak berdin berdinak izango al dira? Ondorengorik ez badago, alboko senide
|
guztiak
deituak izango al dira oinordetzara, senide gradua edozein izanda ere. Testamentua egiteko ahalmena onartu, debekatu ala mugatu egingo dugu?
|
|
Erakundeak bala bala doaz, bata bestearen atzetik, eurotariko ezein ere finkatu gabe, eta iraultzaren izpiritua eurotan
|
guztiotan
jartzen da. Iraultzaren izpiritu esaten diogu guk xede politiko baten pentzudan eskubide guztiak gogorki ezerezteko gogo nabarmenari.
|
|
Erakundeak bala bala doaz, bata bestearen atzetik, eurotariko ezein ere finkatu gabe, eta iraultzaren izpiritua eurotan guztiotan jartzen da. Iraultzaren izpiritu esaten diogu guk xede politiko baten pentzudan eskubide
|
guztiak
gogorki ezerezteko gogo nabarmenari. Gogo horrek, argi dago, ez du onartzen besterik Estatuaren interes misteriotsu eta aldakorra baino.
|
|
Nor agintean egon eta nor meneko, herritar bakoitza zein herritar
|
guztiak
, horien arteko harremanak dira konstituzio eta politika legeen gaiak.
|
|
Lege zibilek arautzen dituzte harreman naturalak eta konbentzionalak, aginduzkoak nahiz borondatezkoak, nahitaezkoak zein komenientziazkoak, norbanako
|
guztiak
beste norbanako batekin edo batzuekin lotzen dituztenak.
|
|
Horregatik, herri zibilizatu
|
guztietan
nabarmen da, legeen santutegiaren aldamenean eta legegilearen zaintzapean, halako goiburu, ebatzi eta doktrinaren gordailua, egunero eraberritzen dena, epaitegietako eztabaiden praktika eta gatazkak direla bide. Gordailu hori aldioro areagotzen da aurreko jakituriarekin, eta betidanik hartu ohi da legeriaren osagarri zinezkotzat.
|
|
Plazerrak osatzen ditu horiek eta plazerra agortu ahala, eurak ere ezabatzen dira. Herri zibilizatu
|
guztien
legeek gaitzetsi dituzte horiek.
|
|
Bide beretik ere, edu honetan ikusten du elkarte hori: " Ezkontza elkartea da; elkarterik naturalena, santuena eta
|
guztien artean
ere, urraezinena".
|
|
Erromako legeen esamolde ederrari jarraikiz, ezkontza bera ez al da ezkontideen arteko elkarte oso eta hutsik gabekoa, bizitzaren on gaitzetan partaidetza eta gauza
|
guztien
—zeruko nahiz lurrekoen— komunikazioa eskatzen duena?
|
|
Familia bakoitza elkarte bereizi eta apartekoa da. Horren gobernua familia handiari ardura zaio, horrek hartzen baititu bere barruan beste
|
guztiak
.
|
|
(...) ezkontza publiko eta erazkorik gabe, seme alabatza kontu
|
guztiak
ezerezean geratuko lirateke; amatasuna, beti agerikoa; aitatasuna, aldiz, inoiz ere ez.
|
|
Dirua balio
|
guztien
zeinua da; onura edo fruituak ematen dituen oro eskuratzen du. Zergatik, bada, zeinu baten beharra duenak, horren erabilera ordaindu ez, premiazko dituen objektu guztien erabilera ordaindu duen modu berberean?
|
|
Dirua balio guztien zeinua da; onura edo fruituak ematen dituen oro eskuratzen du. Zergatik, bada, zeinu baten beharra duenak, horren erabilera ordaindu ez, premiazko dituen objektu
|
guztien
erabilera ordaindu duen modu berberean?
|
|
Ondasunak, kontratuak...
|
horiek guztiak
dira jabetzaren eskukoak. Nolakoa ostera, jabetza bera erregimen berrian?
|
|
Gogora bedi lehen pausoa, Herri Batzarraren Dekretua, 1789 urteko abuztuaren 4koa. Testu horren 10 artikuluaren harian indargabeturik geratu ziren lurraldeetako arau mota
|
guztiak
. Aurrerantzean, frantziar guztien zuzenbide erkidea zen zaindu beharrekoa:
|
|
Testu horren 10 artikuluaren harian indargabeturik geratu ziren lurraldeetako arau mota guztiak. Aurrerantzean, frantziar
|
guztien
zuzenbide erkidea zen zaindu beharrekoa:
|
|
Konstituzio nazionala eta libertate publikoa abantailatsuago baitira probintzientzat hauetakoren batzuk gozatzen dituzten pribilegioak baino, eta beharrezkoa baita horiek sakrifikatzea Inperioko zati
|
guztien artean
batasun akabatu bat egiteko, deklaratzen du ezen probintzia, printzerri, herrialde, kantonamendu, hiribildu eta biztanle komunitateen pribilegio partikular guztiak, diruzkoak nahiz beste edozein eratakoak, abolituta gelditzen direla errekurtsorik gabe, eta frantses guztien Zuzenbide Komunean izango direla batuak.10
|
|
Konstituzio nazionala eta libertate publikoa abantailatsuago baitira probintzientzat hauetakoren batzuk gozatzen dituzten pribilegioak baino, eta beharrezkoa baita horiek sakrifikatzea Inperioko zati guztien artean batasun akabatu bat egiteko, deklaratzen du ezen probintzia, printzerri, herrialde, kantonamendu, hiribildu eta biztanle komunitateen pribilegio partikular
|
guztiak
, diruzkoak nahiz beste edozein eratakoak, abolituta gelditzen direla errekurtsorik gabe, eta frantses guztien Zuzenbide Komunean izango direla batuak.10
|
|
...tzat hauetakoren batzuk gozatzen dituzten pribilegioak baino, eta beharrezkoa baita horiek sakrifikatzea Inperioko zati guztien artean batasun akabatu bat egiteko, deklaratzen du ezen probintzia, printzerri, herrialde, kantonamendu, hiribildu eta biztanle komunitateen pribilegio partikular guztiak, diruzkoak nahiz beste edozein eratakoak, abolituta gelditzen direla errekurtsorik gabe, eta frantses
|
guztien
Zuzenbide Komunean izango direla batuak.10
|
|
Adin aitzinatuago batean, izpirituak kultura behar du. Bihotzaren lehen garatze horiek ere jagon behar dira, grinaren hasierako kimuak zuzendu eta zigortu, arrazoimenaren egoki zertu, sedukzio mota
|
guztien aurrean
babes egokia emanda; berba batez esateko, izadiaren zelatan egon, haren eraginak ez saihesteko eta harekin batera osatzeko beraren obra nagusia, horri lotuta, kide legez, onartzen baikaitu hark.
|
|
Hori da ezkontza, bere horretan eta ondorio naturaletan azaldua, lege positibo
|
guztietatik
aldendua. Kontratu baten ideia oinarrizkoa eskaintzen digu horrek, kontratu hori, xedez eta helburuz, betierekoa delarik.
|
|
Kontratu horrek, arestian aurkeztu ditugun oharren arabera, senar emazteak behartzen ditu, zertara eta elkarrekiko edota ondorengoekiko betebehar erkideetara. Horrexegatik, herri aurreratu
|
guztietan
, nahitaezko izan dituzte legeek betebehar horien menekoak zehazteko moldeak. Molde horiek zehaztu ditugu.
|
|
Izadiarenak tartean du adin nagusiaren gabezia. Oro har, ezkontzarako baimena dute erakundearen xedea bete dezaketen
|
guztiek
. Ez dago berezko erregela horren salbuesterik, gradu jakin batzuen arteko senideak izan ezik.
|
|
Ezkontza debekatuta dago aurreko eta ondorengo senideentzat, lerro zuzenekoak badira horiek. Debeku horren arrazoiak ez dira azaldu behar, legegile
|
guztiek
onartu baitituzte historian zehar. Neba arreben artean ere ezkontza debekatu behar da, ezkontza bera ohitura zuzenen santutegia baita.
|
|
Askatasun eza, bahiketa, norbanako zehatz batekiko errakuntza,
|
horiek guztiak
ere, izadiaren eragozpenak dira, ezkontzarako adostasuna baztertzen dutelako. Gurasoen edo tutoreen parte hartzea lege positiboek agintzen dute eta horren ez izanak ez du erakartzen beste ondoriorik deuseztasun zibila baino.
|
|
Aldi
|
guztietan
ulertu ohi da, arriskutsu bezain ezgizatiar dela senar emazteak atzera egiteko modurik gabe uztartzea, batak bestea itoa eta zanpatua. Hortik dator, modu berean ere, ezkontzaren hautsezintasuna lege zibiletan duten herrietan euretan, banantzearen erabilera, horrek leundu egiten duelako ezkontzaren lokarria, berori oso osorik askatzeke.
|
|
...oela deus ere sakratu edo erlijiosorik gizakien artean, ezkontzaren lotura hautsezina ez bada; giza espeziearen zabaltzea bermatuago dagoela senar emazte fidelen arteko konfiantzaz gustu aldakorreko batuketaz baino, azken hori gorabeheratsu eta zehazgabe izan daitekeelako; bukatzeko ere, gizartearen iraupen eta ordena egokiak familien egonkortasunean dutela oinarri, familia horiek direlako gizarte
|
guztien
pilarriak, erresumen hazia eta habe sendoak.
|
|
Edu bertsuan, zuzenbide politikoa izan da gure frantziar ohitura zaharrak eragin dituena,
|
horiek guztiak
monarkiaren asmoarekin bateratuak. Asmo horrek eskatzen ditu nonahi, bereizketa, pribilegio eta lehentasunak.
|
|
Erromako azken legeek, Justinianoren Bildumara ekarritako horiek, onuragarritasun eta ekitate naturalean dute gogoa. Aita amaren oinordetza, zati berdinetan dagokie seme alaba
|
guztiei
, sexu bereizketarik gabe; horiek ezean, senide hurbilekoenei.
|
|
Ezkontzaren aldekotasuna, ohitura onen sustapena, gizartearen nahia, orok nahi dute seme alaba naturalak legezkoekin pareka ez daitezen. Gauzen ordenaren aurka doa, halaber, herriaren partaide izan arren familia kide ez diren horiei oinordetza eskubidea zabaltzea, eskubide hori baita, herri zibilizatu
|
guztietan
, ez herritarrarena, ezpada familiaren barnekoa. Legeak, ezkontzak arautu ondoren, ezin halakoak familia baten kidetzat hartu.
|
|
Dekretu hori bat dator gure batzar nazional eta legegile
|
guztien
gogoarekin.
|
|
Halako batean, iraultza ikaragarria gertatu da. Abusu
|
guztien aurka
joan ohi da, erakunde guztiak eztabaidapean dira. Hizlari baten oihura, den erakunderik urraezinena ere, bertan behera doa; jada ez zuen horrek sustrairik ohitura nahiz gizartearen iritzi kontuetan.
|
|
Halako batean, iraultza ikaragarria gertatu da. Abusu guztien aurka joan ohi da, erakunde
|
guztiak
eztabaidapean dira. Hizlari baten oihura, den erakunderik urraezinena ere, bertan behera doa; jada ez zuen horrek sustrairik ohitura nahiz gizartearen iritzi kontuetan.
|
|
Gertakarien indarrez, lege berri horiek aurrekoen aurkako, eta aurrekoekiko alderdikoi eta desegileak dira. Usadioak eten, loturak argaldu, kontrako
|
guztiak
baztertzeko gogoak daramatza horiek aurrera. Gizakien arteko harreman pribatuak ere ez dira ohargarriak; helburu politiko eta orokorrak dira nagusi, gogokoagoak dira konfederatuak, herrikideak baino.
|
|
Unean unean, aldaketak aldaketetatik sortzen dira eta inguruabarrak inguruabarretatik. Erakundeak bala bala doaz, bata bestearen atzetik, eurotariko ezein ere finkatu gabe, eta iraultzaren izpiritua eurotan
|
guztiotan
jartzen da. Iraultzaren izpiritu esaten diogu guk xede politiko baten pentzudan eskubide guztiak gogorki ezerezteko gogo nabarmenari.
|
|
Erakundeak bala bala doaz, bata bestearen atzetik, eurotariko ezein ere finkatu gabe, eta iraultzaren izpiritua eurotan guztiotan jartzen da. Iraultzaren izpiritu esaten diogu guk xede politiko baten pentzudan eskubide
|
guztiak
gogorki ezerezteko gogo nabarmenari. Gogo horrek, argi dago, ez du onartzen besterik Estatuaren interes misteriotsu eta aldakorra baino.
|
|
Lege zibil egokiak dira gizakiek eman eta har dezaketen onik handiena; eurak dira ohituren iturburua, jabetzaren palladiuma, eta bake publiko eta partikular ororen bermea; eurok ere, gobernua bera sortu ez arren, fermuki sostengatzen dute hura; orobat, boterea mugatu eta aldi berean, berorri begirunea gordetzera behartzen dute, Justizia bera balitz bezala. Norbanako
|
guztiak
ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei: eurok dira, maiz sarri, herriaren moral bakarra eta beti beti horren askatasunaren zatia; azken batean, eurek arintzen diote herritar bakoitzari lege politikoek herriaren zerbitzurako ezarritako zama; berebat, sakon babesten dute herritarra, hala behar duenean, bere izate eta ondasunetan, bera, eta ez beste inor, herri osoa izango bailitzan.
|
|
Ez al ziren bata bestearen ondoan etorri, senatukontsultoak, plebiszituak, pretoreen ediktuak, kontsulen ordenantzak, edilen araudiak, juriskontsultoen erantzun edo erabakiak, pragmatika berronespenak, erreskriptuak, ediktuak eta enperadoreen nobelak? Erromako legeriaren historia da, batez beste, herri
|
guztien
legeriarena.
|
|
Agintekeriazko Estatuetan, printzea lurralde osoaren jabe izan eta merkataritza osoa Estatuko Buruzagiaren izenean eta horren probetxurako egiten den horietan, gizabanakoek ez dute askatasunik, borondaterik edo jabetzarik, eta epaile eta borrero gehiago dira, legeak baino; haatik, herritarrek zer zaindu eta zer babesturik badute, eskubide politiko nahiz zibilen jabe badira eta ohorea aintzat hartzen bada, herri horietan bertan, lege kopuru zehatza behar da horiei guztioi aurre egiteko. Ondasun mota desberdinak, langintza bestelakotsuak, giza bizitzaren osterantzeko egoerak,
|
horiek guztiek
eskatzen dituzte erregela berezkoak. Legegilearen ahalegina zer arautu eta zer horren aniztasun eta garrantziari egokitu behar zaio.
|
|
Gizartearen premiak anitzak dira, gizakien arteko ezaupideak, aberatsak, haien interesak eta harremanak modu askotarikoak eta zabalak. Legegileak ezin ditu
|
horiek guztiak
aurreikusi.
|
|
Horigatik, herri zibilizatu
|
guztietan
nabarmen da, legeen santutegiaren aldamenean eta legegilearen zaintzapean, halako goiburu, ebatzi eta doktrinaren gordailua, egunero eraberritzen dena, epaitegietako eztabaiden praktika eta gatazkak direla bide. Gordailu hori aldioro areagotzen da aurreko jakituriarekin, eta betidanik hartu ohi da legeriaren osagarri zinezkotzat.
|
|
Zer esanik ez, gertaeren nondik norakoak eta gizarte harremanak sarritan aldatzen dituzten inguruabarrei jaramonik eginez gero. Azkenean ere, ikusgarri suertatzen da arestiko hori, grina eta interes
|
guztien aldeko
eta kontrakarreko bolada jarraituak begi bistan badira. Ñabardurak eta iradokizunak zentsurapean jartzen dituen hori berori da, izan ere, berari dagokion auzi batean, iradokizun egilerik ñabarduratsuena eta setatiena.
|
|
Zalantzarik gabe, desiragarria litzateke gai
|
guztiak
legeak arautuak izatea.
|
|
Ezaguna den edo araututa dagoen horretatik ezerk ere gidatzen ez gaituela, egitate berri berria aurrean dugula, norbera berezko zuzenbide naturalaren oinarriei doakie. Legegileen aurreikuste hori mugatua bada ere, izadia mugagabea da eta gizakiei gerta dakieke aplikagarri intereseko zaien
|
horretan guztian
.
|
|
|
Horrek guztiak
bildumak, sailak, liburuak eta bolumen ugariak dakartza, ikerketa eta azalpenetan.
|
|
Zernahi gisaz ere, esan al daiteke edozein kode, errazena ere barne, gizartearen maila
|
guztien
eskura egongo litzatekeela. Grinak ez al lirateke ibiliko, atsedenik gabe, horren benazko esanahia desbideratzeko kezkatan?
|
|
Okerreko pentsamendua da, alabaina, ustezko gertaera
|
guztiak
bertara bildu eta herritarrik xumeenak ere eskura izango lukeen lege bildumarena.
|
|
Gai kriminalak, ekintza batzuen inguruan bakarrik mamitzen direnak, zehaztuta daude; gai zibilak, ordea, ez. Muga zehatzik gabe barruan hartzen dituzte gizarte batean bizi diren bi gizakien arteko auzigai
|
guztiak
, egintza nahiz interesak, azken horiek korapilotsu zein aldakor izanda ere. Horren ondorioz, gai kriminalak aurreikuste baten objektuak izan daitezke, gauza bera ezinezkoa delarik gai zibiletan.
|
|
Alderdiak euren artean adostasun batera iristeko gauza ez badira, zer egin behar du Estatuak? Gai
|
guztietarako
legeak ematea ezina dela eta, alderdioi eskaini egiten die magistratu publikoa, halako arbitro ongitsu eta alderdigabea; horren ebatziak eragozten du haien arteko borroka eta onuragarriago gertatzen zaie alderdiei ebatzi hori auzi luzexka baino, horren ondorioak eta bukaerak aurreikustezinak baitira. Ekitatearen itxura arbitrarioak gehiago balio du, grina guztien berbotsak baino.
|
|
Gai guztietarako legeak ematea ezina dela eta, alderdioi eskaini egiten die magistratu publikoa, halako arbitro ongitsu eta alderdigabea; horren ebatziak eragozten du haien arteko borroka eta onuragarriago gertatzen zaie alderdiei ebatzi hori auzi luzexka baino, horren ondorioak eta bukaerak aurreikustezinak baitira. Ekitatearen itxura arbitrarioak gehiago balio du, grina
|
guztien
berbotsak baino.
|
|
Arras bestelakoa da gai zibila, hemen jurisprudentzia behar beharrezkoa baita. Gai zibil
|
guztiak
legeen bidez arautzea ezinezkoa da; hartara, beharrezkoa da norbanakoen artean egon daitezkeen eztabaidak amaitzea eta horretarako eztabaidok ebatzi beharra dago herritar bakoitza bere kausaren epaile egin gabe, betiere aintzat hartuta subiranotasunaren lehen zama justizia dela.
|
|
Legeak
|
guztientzat
du araurik; gizakiak multzoan hartzen ditu, ez norbanako gisa; ezin ditu norbanakoen egintzak edo herritarrak elkarrengandik bereizten dituzten liskarrak zertu. Osterantzean, egunero egin lirateke lege berriak; halako anizkeriak lege horien duintasuna eta betetzea itoko lituzke.
|
|
Badago zientzia bat legegileentzat, magistratuentzat beste bat dagoen modu berean; eta lehenak ez du bigarrenaren antzik ere. Legegilearen zientziak gai bakoitzean kausitu behar ditu
|
guztion
onurarako oinarririk alderakoenak; magistratuaren zientziak, aldiz, oinarri horiek eraginean behar ditu jarri, hedatu eta zabaldu, kasu bakoitzarekin aplikazio zuhurra eta arrazoitua eginez; legearen izpiritua aztertu, haren letra idortu eta ahitu denean eta oro har, aldizka manupeko eta aldizka matxino izateko eta menpekotasun gogoaz desobeditzeko arriskutik alde egin.
|
|
Xehetasun aldakorregi eta eztabaidagarriegiak ere ez doazkio legegileari, jurisprudentziari baino. Jurisprudentziak ere, azken batean, baitaratu behar ditu norberak alferrik aurreikusi nahiko lituzkeen objektu
|
guztiak
edota iraizean egindako aurreikuste batek barneratuko ez lituzkeenak. Esperientziari dagokio guk uzten ditugun hutsuneak betetzea.
|
|
Zuzenbide naturala eta Jendeen arteko Zuzenbidea ez dira izatez desberdinak, euren aplikazioetan baizik. Arrazoiak berak, gizaki
|
guztiak
bereizketarik gabe gobernatzen dituen ginoan, zuzenbide natural du izena, eta herrien arteko harremanetan deritza Jendeen arteko zuzenbidea.
|
|
Herri bakoitzean, subiranoa nor izan eta horren borondatearen adierazpen ospetsua da legea,
|
guztion
onurako den objektu bati buruzkoa.
|
|
Lege
|
guztiak
norbanakoei edo ondasunei dagozkie. Ondasunekoak, esan gabe doa, norbanakoen onuragarritasunak dakartza.
|