|
2000
|
|
|
2000ko kultur tantak aztertzeko garaian, azken orduko berrien larritasuna dela eta, egokiago deritzot atzetik hasteari. Oro har, euskara eta euskalgintzaren alorrean garai ilunak datozkigula
|
ezin
ukatuko dugu. Aurreko urtean garbi geratu zen Kontseiluaren sorrera eta lana txalogarriak izan direla euskaldun guztiontzat, bai motor gisa (orain arte ikusi ez den maila batean, era bateratuan eta ukitu gabeko sektoreetara iritsita, industria adibidez), bai euskalduntze prozesuan sinesten duten gehienen ahaleginak bildu eta elkartzeko ardatz gisa ere.
|
|
|
Departamendua bera ere aipatu izan da hizkuntzaren berpizkunderako bide gisa, baina oraingoz politika eta hizkuntza nahasi dituzte departamenduaren aurkako jarrera dutenek eta bidea ez da arantzarik gabekoa izango. Eta Ipar Euskal Herrian euskararen egoera aztertzen duen Larrun aldizkariaren 36 alean Itxaro Bordak salatzen duen moduan, eta Hego Euskal Herrian bide beretik goazela
|
ezin
uka, gure hizkuntza abertzaleen artean sinesgarritasuna galtzen ari bada, konponbide zaila izango du galera horrek, eta gainera ezin izango zaio inori errurik leporatu.
|
|
|
Alde batetik oso ona da, beste lekuetako antzerkigintzarekin parekatzeko aukera ematen baitu. Eta
|
ezin
ukatuko da euskal taldeen maila bikaina dela, jasotako sariak eta ikusle kopuruari begira, Estatu mailan puntan dagoela. Baina honek badu alde txarrik ere, euskarazkoak gehienetan espainierazkoen bertsio baizik ez izatea, batzuetan laguntzetara iristeko aitzakia baino ez.
|
|
|
N Ez dizuet eskatzen —horretan sartuko ez naizela argi utzi baitut— Ibarretxeren gobernuari lagun diezaiozuen," bai ordea hiru (edo zenbat behar dira? 2, 4..) legebiltzarkide bidaltzea" euskararen azpiegiturazkoak" diren bozketetan EAJ, EA eta EB/ IUrekin boza ematera joan daitezen, halakoetan gure hizkuntzaren arerioek
|
ezin
garai dezaten. Are gehiago, era horretan are nabariago gertatuko litzateke Ibarretxeren gobernuari egin gura diozuen kritika politikoa.
|
|
|
Irakurriena ez da beti liburu onena, eta gutxi irakurtzen den guztia ez da txarra. Komertzialtasuna eta merkatua tartean dauden bitartean, literaturaren kalitatea
|
ezin da
neurtu best seller zerrendaren arabera. Baina gorago esandakoak balio du hala ere:
|
|
|
Erdi-erdian eta letra larrietan, Almanaka; hizki txikiagoetan, berri a. Apartekorik ez, Euskarazko egunaria esamoldea. Urtea, dena den,
|
ezin
goitik edo behetik nabarmendu, ezta albotik gaineratu ere. Beharbada, aspaldiko urteetan idatzia zen hura, eta norbaitek, ahazturik edo, liburu-denda hartako zoko batean utzia.
|
|
|
Euskarazko kultura berriak, bistan da,
|
ezin
euskararen aje horiei sendabelar hutsak eman; gaitza, zoritxarrez, aspaldikoagoa eta trinkoagoa da euskararen baitan. Erradiografiak beharrezko, eta terapia egokiak, are beharrezkoagoak.
|
|
|
2000 urtea (ikusle gutxi ohi dituen) antzerkia eginez hasi zen euskarazko kulturarentzat, eta Mari Sorgin deituriko lan berria taularatu zuen Taupada taldeak Elgoibarren.
|
Ezin zitzaion
egokiago eman hasiera milurtekoari, ezen, metafora arrunt bat paratuz, antzerki, errepresentazio, edo itxuratzea baita maiz gure kulturako jendearen izanaren ezkutune eta babestoki. Bigarren kultur ekitaldia bertsolaritzaren bidetik joan zen Zumaian, omenaldia ongi merezita zuen euskaltzale bati bertso-aste osoa eskainiz, bazkaria barne.
|
|
|
Arazo honen hasiera, publikoki bederen, 1901.eko Agorrilaren 29an izan zela esan genezake, Bilboko Lore-Jokoetan, hain zuzen, han, ordurako Salamankako Unibertsitateko errektore zena, Bilbok bere seme ospetsuaren merezimenduei ezagutza egin nahirik, mantentzaile izendatua baitzuen. Migel jaunaren izaera pitxia eta tenperamentu zuzengaitza harrezkero aski ezagunak ziren, baina zentzu oneko inori
|
ezin
burura zekizkiokeen izendapen hark ekarriko zituen ondorenak. Filme ezagunaren izenburua eskuratuz," harekin eskandalua heldu zela" esan genezake guk ere, nolabait.
|
|
|
" harribitxiz beterik zaude, baina pinpirina zara eta ez dakizu horiek behar bezala eramaten: izan ere, dirua sobera daukazu baina kultura falta duzu", eta hori guztiori lege zaharreko gizarte probintzial hartan plazaratu zuen, emakumeari zor zitzaion errespetua
|
ezin
eztabaida zitekeen deduzko puntutzat zeukatenen artean. Jakina, espero izatekoa zenez, mintzaldi hark purga batek baino eragin lazgarriagoak ekarri zituen eta berehala askok bilbotar alditsu haren jarrera kritikatu zuten haserrez, horien artean, gorago aipatu dugun Sabino Aranak berak1.
|
|
|
Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. Garai hartan euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura
|
ezin
ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. ...an euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz
|
ezin
baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
Poesiaren librotasunaren aldeko borrokak —Vinson gerrilari bakar— itxura formala hartu izan du maiz, baina formaren ardurapean poesiaren funtzioaren nolakoa dago beti, eta horretan berebiziko garrantzia ukan zuten Xabier Lizardiren jarrerak eta obrak, ingurune hiperpolitizatu batean beti jokatu zuelako poesiaren autonomia begiratzearren. Horrela, olerkariek mende erdi eta gehiagoan
|
ezin
egin izan zutena burutu zuen Lizardik: " bezala"," iduri"," antzo"," hala" moduko alderagailuak eta gidoi-parentesiak baliatuz, gure poesiaren garapena azkartzeko baitezpadako tresna eman zigun:
|
|
|
Egia da" Zazpiak Bat" izeneko poema egin zuela, egia da semeari aizkora eskuan hartu eta indarka hasteko esaten diola galdutako foruei eginikoan, baina funtsean ez du beste Euskal Herria bat amesten, eta ez da zapaldu bat, subjektiboki. Orixe zapaldu handi bat da,
|
ezin du
malenkonian aterbetu, atzean uzten duena herri baten suntsimendua izan da, eta urteetako alferrikako lan bat, maila pertsonalean. Bi polo horien artean," Amerikako pampetan" eta" Amate baten itzalpean" poemek hartzen duten mende erdi horretan eta biek ere ordezkatzen duten jarrera guztiz kontrajarri horien artean kokatzen da, nolabait, exilioko poesia.
|
|
|
Berebiziko pena badaukat barruan:
|
Ezin
gintezke bizi elkarren ondoan.
|
|
|
Ortziaren barrena sakontzerik
|
ezin
ukan dut zure begiak eneetan pausatu aurretik, zure begietan eneak murgildu ditudaino.
|
|
|
Edergailua ez baita bakarrik forma mailan atzematen, apaingarri esaten dugun hori izan liteke mezuari desmezu egiten dion joko kontzeptuala ere. ...asaila horia gelako itzal ketsuan agurea eta amona aulki marroietan betebeharrekin jarrita korridorean zoru freskoa pauso ahul batzuen azpitik eta negar pixka bat isilik haurraren bideak leuntzen bi koadrotan arbasoak denbora hatzetan balego bezala eta behakoak horman erailak edo ezpain gorrien puzturan jendetza triste marmarka besarkadak eta intsentsua pertsonen joateaz solasa eta bihotzean gorde
|
ezin
lurpera zeramaten kaxa eskaileretan beherantz baldar karreran kalean airean geldiro kanpaiak haurtzaroa iheska arropa beltz haiek eta atea itxi zuteneko danbada
|
|
|
Horrek
|
ezin
gaitzake eraman, hala ere —eta pentsamendu bakarraren sareetan erortzeko arriskua espreski uxatu nahian—, udazken honen hasieran Euskal Herrian gertakari haundia izan dena ezkutatzera, edota garrantzi izpirik kentzera Eduardo Chillidak Hernaniko Zabalaga baserrian museo bizia zabaltzeari.
|
|
|
Eta, gero, Gasteizko alkateak hiriko kioskoei eman dien agindua daukagu:
|
ezin dela
titipuntarik erakutsi aldizkari azaletan! Mayor Oreja hiru probintzietako lehendakari egiten dugunean, ederto pasatu behar dugu taliban hauekin, bai.
|
|
|
Helburu hau lortzeko, Internetek elkarrekintzarako eskaintzen dituen baliabideak eta gehienbat bere lotura hipertestualak erabiltzen dituzte. Bitarteko hauek
|
ezin dira
testuaren euskarri soilak izatera mugatu; abantaila elkarreragileak erabiliz zerbitzu sorta zabala eskaintzen da, batzuk ordaintzekoak izan daitezkeenak: denda birtualak, datu baseak edo informazio berezitua.
|
|
|
Argi dago, beraz, datu hauek adierazten duten bezala, martxa ez dela erraza izango eta bidea harri koskorrez beteta dagoela. Dena den, kontuan hartzen badugu aspaldi honetan webgune batzuen jabegoagatik —Terra atariaren kasua adibidez— nolako dirutza ordaindu den eta, beste aldetik, nola igo diren beste batzuen akzioak —nahiz eta oraindik zorretan egon—,
|
ezin dugu
pentsatu etorkizuna guztientzako beltza izango denik. Akaso batzuk bide bazterrean geldituko dira denentzako tokirik egongo ez delako, baina ukaezina da etorkizuna hortik doala eta lehia basati honetatik bizirik ateratzen direnak egingo direla azokaren jabe.j
|
|
|
Estatuak, bizimodu onei buruzko gizabanakoen ikuskera ezberdinen aurrean, neutrala izan behar duela defendatzeak ez du esan nahi, ordea, bere esparruan bizi diren hiritarren askatasun indibidual, segurtasun fisiko edota ongizateaz arduratu behar ez duenik. Alderantziz, aztergai ditugun liberal hauek, arlo horietan estatuak jarrera aktibo bat hartu behar duela diote2 Horrela bada, estatu liberal batek, neutraltasunaren agindua errespetatzen duen neurrian behintzat, politika antiperfekzionista bat izan behar du gidaritzat,
|
ezin baitu
bizimodu onaren ideia jakin bat edo beste bultzatu. Neutraltasunaren ideiaren arabera orduan, estatuak bere jokabidean ezin du bataren gailentasuna edota gutxiagotasuna aditzera eman bere baliabideak hara zuzenduz, horrela jokatuz gero gizabanakoen bizimodu onaren ikuskeren gain eragina izango bailuke.
|
|
|
Alderantziz, aztergai ditugun liberal hauek, arlo horietan estatuak jarrera aktibo bat hartu behar duela diote2 Horrela bada, estatu liberal batek, neutraltasunaren agindua errespetatzen duen neurrian behintzat, politika antiperfekzionista bat izan behar du gidaritzat, ezin baitu bizimodu onaren ideia jakin bat edo beste bultzatu. Neutraltasunaren ideiaren arabera orduan, estatuak bere jokabidean
|
ezin du
bataren gailentasuna edota gutxiagotasuna aditzera eman bere baliabideak hara zuzenduz, horrela jokatuz gero gizabanakoen bizimodu onaren ikuskeren gain eragina izango bailuke. Halako portaera bat onartezina izango litzateke ikuspuntu liberal batetik, ez bailuke errespetatuko gizakien autodeterminazio ahalmena, nork bere aldetik bizimodu ona aukeratzeko duen gaitasuna, alegia.
|
|
|
lehenengo eskakizun multzoaren arabera, taldeak, barne desakordioak sor ditzakeen eragin ezegonkortzaileetatik babestu behar dira (esate baterako, arbasoengandik jasotako ohiturak jadanik errespetatzen ez dituzten gizabanakoek erakusten duten heterodoxia). Bigarren eskakizun multzoaren arabera, beste aldetik, gutxiengo kulturalek, kanpotik datozen eraginetatik babestu ahal izateko zenbait neurri hartu behar dituzte (esate baterako, gutxiengo kulturalak hezkuntza sistema bere hizkuntzan
|
ezin duenean
garatu). Babes mota biek helburu bera daukatela dio Kymlickak, komunitate nazionalen egonkortasuna eta izaera defendatzea, hain zuzen ere.
|
|
|
Baina, liberalismoaren ikuspuntutik, lehenengo eskakizunak, barne murrizketak ezartzera bideratutakoak, alegia, onartezinak dira, dagoeneko ezaguna egiten zaigun argudio liberalean oinarrituta: barne murrizketok gizabanakoaren autodeterminazioa oztopatzen dute, gizabanakoek antzinako autoritateak eta praktikak kolokan jarri
|
ezin dituztelako
eta, beraz, beraien bizitza onaren ikuskera ezin berrikus daitekeelako. Itsu-itsuan onartu behar dituzte, beraien zentzu kritikoa alboratuz eta zapalketari bidea zabalik utziz.
|
|
|
Baina, liberalismoaren ikuspuntutik, lehenengo eskakizunak, barne murrizketak ezartzera bideratutakoak, alegia, onartezinak dira, dagoeneko ezaguna egiten zaigun argudio liberalean oinarrituta: barne murrizketok gizabanakoaren autodeterminazioa oztopatzen dute, gizabanakoek antzinako autoritateak eta praktikak kolokan jarri ezin dituztelako eta, beraz, beraien bizitza onaren ikuskera
|
ezin
berrikus daitekeelako. Itsu-itsuan onartu behar dituzte, beraien zentzu kritikoa alboratuz eta zapalketari bidea zabalik utziz.
|
|
|
Gizaki jakin bat jokabide umiliagarriaren biktima zuzena ez bada ere, biktimekin identifikatzen ahal da, adibidez talde kultural bereko kideak direlako. Esate baterako, bere ikasketa guztiak hizkuntza gutxiagotuan burutu dituzten ikasleak unibertsitatera iristen direnean eta han
|
ezin dutenean
beraien hizkuntzan estudiatzen segitu (demagun legediak eskubide hori errekonozitzen duela), orduan ikasle horiek umiliaturik sentitzeko arrazoi sendoak dituzte. Eta ez soilik ikasleek; gutxiengo kulturaleko kideak direnak ere umiliaturik senti daitezke, nahiz eta unibertsitatean ez egon eta inoiz egon ez izan, lehen aipaturiko izaera kutsagarriari esker.
|
|
|
Eta ez soilik ikasleek; gutxiengo kulturaleko kideak direnak ere umiliaturik senti daitezke, nahiz eta unibertsitatean ez egon eta inoiz egon ez izan, lehen aipaturiko izaera kutsagarriari esker. Estatuak
|
ezin du
kasu horietan neutraltasunez jokatu. Esku hartu behar du gutxiengo kultural horien babesean.
|
|
|
Esku hartu behar du gutxiengo kultural horien babesean. Modu horretan baino
|
ezin du
lagundu estatuak gizarte dezente bat eraikitzen, bere instituzioak bertan bizi diren gizabanako guztien errespetua irizpide nagusitzat duen gizartea, alegia10.
|
|
|
Nolanahi ere, nahiz eta iniziatiba hauek eta beste batzuk izan, II. Mundu Gerraren bukaera arte, atzerri bezala definitu
|
ezin
daitekeen marko soziologiko horretan, ez da egongo bi aldeetako intelektualen arteko benetako kolaborazio esturik eta elkarlanik. Horren ondorioz, Hegoaldetik heldu ziren iheslariek, aurretik Iparraldean egiten ari zen lan kulturala indartuko dute.
|
|
|
Gelditu zen argi zirrikitu ia bakarra, klandestinoki argitaratutako publikazioak ziren. Horiek ere, orduko egoera larria kontuan hartuta,
|
ezin ziren
izan kalitate handikoak. Azken horien artean, 1940tik 1945era euskal milizianoen komunikabide bezala argitaratu zenGu da ri-ren kasua dugu, hain zuzen.
|
|
|
Gas malko-eragileen artean egiten du maitearen galde, eta betiereko lelo erretorikoa izan zitekeena egunerokotasun gordinean kokatzen baldin badigu eztitasunak eta bortizkeriak elkar elikatzen duten plastizitate dramatiko batean, ber gisaz gaitu" gure kaleko" topiko zatekeen horretatik ateratzen oihu ez-ofizial horren urduriaz, bere baitakoa soilik den garrasiaren aldarriaz. Bi plano hauen kontrasteak —eta soseguz
|
ezin
uztartuak— sortzen dute poesia honen durduzatzeko ahalmena, bakardadea eta urruntasuna nagusi ageri dituen urraduran:
|
|
|
Konturatu zarete naturaren erreferentzia errepikatu egiten dela, nolabait ere, irakurri dizkizuedan poema zatietan: Berrizbeitiak haizearen fereka inbisiblea ikusten du fago, ezki, zumar, platanoetan; Aranbarrik errekaldetik itsasora ekarri du lizarra, edo itsasoa lizarraren bihotzera; zu eta ni hosto inutilen parekoak garela diosku, Prevert-en oihartzunez; Urretabizkaiak
|
ezin du
jakin arbolak bizirik dauden ere, zu baten aiduru malenkoniatsuan dagoelarik...
|
|
|
Pagoa geldi dago bidearen ertzean
|
ezin du
konprenitu nire presa bidean bide gora noala...
|
|
|
Kantsazio pozoia baitarama zainean izanaren miztoak sartuta egonean bizitza neke ahulen pentsaketa luzean
|
ezin du
konprenitu nire presa bidean
|
|
|
Bihotza ihartu zaio gogoeta luzean gogoa zaio ihartu pentsamendu lanean. Nire anaia delarik ezaren ilunean
|
ezin du
konprenitu nire presa bidean
|
|
|
Udazken bustiaren arratsalde morean fedea erantzi dio Lanbrok oharkabean sentimen busti tristez elkar besarkatzean.
|
Ezin du
konprenitu nire presa bidean
|
|
|
|
Ezin du
konprenitu nire presa bidean
|
|
|
otoitza kantuan. Apezteko gogoa eta euskaltzale izateko gogoa, biak batean piztu zitzaizkion, eta bere obra ere binomio etenezin horri zor zaio, fedea eta euskaltasuna bat ditu
|
ezin
banatuzko karrean. Iratzederrek esan ohi, Etxanizen modura, berak ez duela literatura egiten, bihotzean dituenak erran besterik ez.
|
|
|
dirudienez, itxita dago haren edukia. Estrasburgon dute txostena, norbaiten ipurdiaren azpian kieto, eta
|
ezin
irakurri. Ondo gabiltza.
|
|
|
Bi-biok loturik daudela
|
ezin
uka. Aurrerago ibili naiz diru publikoa dela eta ez dela.
|
|
|
Izen ponposoak alde batera bazterturik, zuzendaritza arazoa dugu koska nagusia eta horretarako dago biblioteka nazionala, sistemaren buru hierarkikoa izateko. Azken hogei urteotako hutsune politiko nabarmena dugu berau eta
|
ezin
esan eskumenik ez dugunik.
|
|
|
Beraz, lan honi jarraipena ematea mereziko luke. Halere, gai honetan ere
|
ezin ditugu
ahaztu goian jadanik aipaturiko aldaketak. Alde batetik, ez zait iruditzen osotasuna edo exhaustibitatearen helburua errealista denik.
|
|
|
1. Hogeigarren mende amaieran biblioteka baten egitekoaz galdetzea, aspalditik ezagutzen dugun biblioteka klasiko horri agur egitea bezalakoxea da. Biblioteka baten eginkizunak, ene aburuz,
|
ezin
daitezke besterik gabe moldatu, biblioteka horrek duen ingurukoa bazter utzita. Hartara, biblioteka mota anitz zehaztu ditzakegu, batera edo bestera:
|
|
|
Liburu eta Liburutegi Zerbitzua euskarazko gai-izenburuen zerrenda prestatzen eta IBERMARC formatura egokitzen ari da. Izan ere, gaur egun euskaraz normalizatuta ez dauden lanabesak liburutegietako profesionalen esku jarri behar dira, euskara erabiliz lortu
|
ezin den
informazio-gabezia konpontzeari begira.
|
|
|
Horrez gain, 3.000 biztanletik beherako udalerrien% 74k ere liburutegi-zerbitzuak ditu.
|
Ezin da
ahaztu, bestalde, Euskal Kultura Ondarearen 7/ 1990 Legea onartu zenetik Euskal Autonomia Erkidegoan 72 liburutegi berri sortu direla. Azpimarratu beharko genuke Eusko Jaurlaritzak azken hamarkada honetan ahalegin berezia egin duela gure erkidegoko liburutegien azpiegituraren garapena bermatzeko.
|
|
|
Horrekin batera, Liburu eta Liburutegi Zerbitzuak, erreferentzi tituluak eta urtero euskaraz argitaratzen diren liburuak igortzen dizkie liburutegiei. Bestalde,
|
ezin da
ahaztu, liburutegietara sistematikoki bidaltzen diren aldizkako argitalpenak. Era berean, aipaturiko fondoen katalogazioa ere eskaintzen zaie liburutegiei.
|
|
|
Sistema hori oso ondo moldatzen da gure liburutegiek dituzten beharrizanetara, hainbat bertsiotan dauden erregistro ezberdinak elkartrukatzeko aukera eskaintzen baitu. Era berean,
|
ezin da
ahaztuAb sys sistema oso hedatuta dagoela, bai Espainian, bai atzerrian ere eta, beraz, estatuko zein nazioarteko liburutegiekin elkarlanean aritzeko aukera ezin hobea daukagula.
|
|
|
Prestakuntza-arloan, Kultura Sailaren ustez, liburutegietan lan egiten duten langileen formazioa ezinbestekoa da, liburutegiek gizartearekiko duten eginbehar garrantzitsua bete dezaten. Hori gogoan dugula,
|
ezin da
ahaztu liburuzainei zuzenduta dagoenBibliotekonomiaaldizkari profesionala. Bertan, dokumentazio eta bibliotekonomiari buruzko argitalpenen aurkibideen berri eskaintzen da.
|
|
|
Hala ere ez da ahantzi behar Internet informazioa almazenatu, errekuperatu eta transmitizeko sortu zutela, eta ez dokumentu antolakuntza sistema lez; beraz,
|
ezin da
Internet lehen aipatu dugun liburutegi digital handi hori bezala planteatu.
|
|
|
Dokumentu elektronikoak baditu berezitasunak paperezkoarekin konparatuz gero. Erabiltzaileak
|
ezin du
dokumentua zuzenean kontsultatu, interfaze elektroniko baten beharra dauka, hau da, makina baten beharra dauka dokumentua irakurri ahal izateko. Lehen aipaturiko elementuak (edukia, estruktura eta kontestua) modu ezberdinean eskuratzen dira.
|
|
|
2 Paperik gabeko liburutegia. Ukitu
|
ezin diren
dokumentuen bildumekin osaturiko liburutegiak. Pentsatzekoa da sarean dabiltzan dokumentuek indarra har dezaketela apaletan sailkatuak daudenen kaltera.
|
|
|
Bilboko Arte Ederretako Museoan Caravaggio pintore italiarraren lanek aho zabalik utzi gintuzten. Caravaggiorenak berarenak zirela erabateko segurtasunez
|
ezin
ziurtaturik ere, lehenik Italian, gero Espainian eta ondoren Euskal Herrian zintzilikatutako koadro klasikoek niri behintzat sortzen didaten zirrara ez da —aitortzen dut— zirrara espiritual hutsa. Nahi gabe izango da, baina behin baino gehiagotan joaten zait burua preziora.
|
|
|
Bilboko Arte Ederretako Museoak Caravaggioren inguruan urte hasieran egindako erakusketa, eta beharbada Jean Dubuffet-en bilduma eskainiz udaberri aldean prestatutakoa, horiexek izango ziren aurten Euskal Herrian ikusi ahal izan ditugun erakusketa garrantzitsuenak, eta dudarik gabe ospe eta izen handiena izan dutenak.
|
Ezin
ahaztu, gainera, Guggenheim Bilbao Museoak" Tximistak zauritutako dorrea: ezinezkoa helburu" titulu misteriotsuaren atzean sei euskal artistak prestatutako lanekin antolatutakoa.
|
|
|
Ez bereziki maitagarria gertatu zaiolako emakumearen figura artistikoa; ez kontrakoarengatik ere. Baina arrazoi bat edo besterengatik,
|
ezin da
ukatu Gustavo de Maezturi nolabaiteko zirrara sortzen ziola emakumearen gaiak, edo zirrara hori beste mundukoa izan gabe ere, emakumearen edertasuna behintzat barru-barruraino iristen zitzaiola. Auskalo arrazoia zein zen!
|
|
|
Ba tirabirak izan ziren, ez argitaratzeko gomendioak, kexu eta malkoak. Lastima, III. milurtekoa hastear den honetan badirudi euskarak nazi baten hizkuntza maitatua
|
ezin duela
izan. Badirudi euskaltzale guztiek abertzaleak, ezkertiarrak eta internazionalistak behar dutela izan.
|
|
|
Antza denez,
|
ezin dugu
polizia, terrorista, hiltzaile, eskubitar, diktadore izan. Gerrillaria bai baina militarra ez.
|
|
|
Ikuskizunaren mundu gurea txikia dela tamainaz badakigu baina
|
ezin dugu
onartu zikoitza izan dadila. Aurkitu beharko ditugu bideak Euskal ikuskizunaren magia areagotzeko.
|
|
|
|
Ezin da
gehiago zain egon...! (Orain eta Hemen).
|
|
|
SALABERRY, Etienne-Tokio’tik oihu. 18 zk. (1965), 9 -10-Gizonaren
|
ezin
geldia. 21 zk. (1966), 85 -96-Ereilearen Parabola hamabi euskalki diferentez. 16 zk. (1981), 100 -108-Mccawley eta Jackendoffekin elkarrizketa. 19/ 20 zk. (1981), 191 -207-Noam Chomskyren hizkuntz teoriaz. 29 zk. (1983), 147 -162-Euskaltzaindiaren X. Biltzarra Iruñean. 32 zk. (1984), 163 -168-Orixe Jaunari. 14 zk. (1961), 16 -18-Nobelarientzako oñarri batzuek. 17 zk. (1964), 29 -33-Ibarr... Labayen Jaunari karta idikia. 21 zk. (1966), 65 -72-Lete ta Sarasola.
|
|
|
OREGI, Eneko-EAren hizkuntz politika. 62 zk. (1991), 53 -76-
|
Ezin da
gehiago zain egon...! (Orain eta Hemen).
|
|
|
SALABERRY, Etienne-Gizonaren
|
ezin
geldia. 21 zk. (1966), 85 -96.
|
|
2001
|
|
|
Kulturgintzaren tenplu berriak, funtzional izateko agian bai baina, horren gainetik, batez ere nabarmentzeko sortuak diren eraikinak dira, berezko ikuskizun izateko, arreta erakartzeko, hiri berritua ren ikur bihurtzeko. Espektakularitatea lortu beharrez harroak eta ausardiazegindako apustuak dira, ikusmina sortu dutenak, eta horiei begira gaude. Geure buruari esanez konfiantza dosi bat jarri beharko dela arkitektoengan (Patxi Mangado, Rafael Moneo eta Saenz de Oiza, hurrenez hurren.) Zalantza, dena dela,
|
ezin
baztertu —behineko zalantza, noski— handikeria eta faraonismoa dariela eraikinei. Inguruan dutenarekin integratu ez baizik, hurbil duten hori gutxietsi, ukatu eta horrekiko kontrastean bilatzen dute nabarmenagotzea.
|
|
|
Beste ekipamendu batzuk asmo huts dira: Biblioteka nagusiarena
|
ezin
aurreratuz, gurasoak ez baitituzte engainatu San Francisco ikastetxetik alde egiteko gonbiteekin. Agintarien nahi eza gainditu beharra dute, aldiz, ikasketa artistikoen gogotan daudenek:
|
|
|
Ukazioen sukar horrek jota, —alde eta aldi guztietan— euskara hizkuntza bat bera dela
|
ezin
onartu dute; ezta ere euskal hiztunen komunitatea bakarra dela. Muturreraino eramanez apriorismo politikoa, dekretuka, inprimaki eta letreroak elebakartuz, lankidetza hitzarmenak hautsiz, zor duen diruaren ordainketa ukatuz, instituzio kulturalak mesprezatuz, jokabide beligerante eta probokatzailean.
|
|
|
Abenduan, Stephen J. Gould paleontologo estatubatuarra etorriko da Euskal Idazleen Elkarteak antolatutako prosa zientifikoari buruzko jardunaldietara. Gaur eguneko zientzi dibulgatzaile handienetako bati entzuteko paradari
|
ezin zaio
muzin egin.°
|
|
|
(Eta inork uste balu arazo hori jada modatik pasea dela, on luke gogoratzea ez zaigula falta trapu zikin horiek aldizka, eta behin eta berriro, aurpegiratzen saiatzen zaigunik, Adolfo Careagaren hitzaurre mamitsuarekin jadanik bigarren edizioan doan Paginas de Sabino Aranalibu ruan, adibidez, behiala Manuel de Eguileor abertzale" sutsu" hark atera zigun De su alma y de su pluma deitoragarri haren isla. ...joanez gero, seguraski Arana ez litzaiguke arrazistago agertuko garai hartako gainerako espainol eta europar politikariak baino, baina testuinguru horretan juzgatu behar izanez gero ere, ene ustez komenigarria litzateke hori lehenbailehen geuk egin eta geure historiaren puntu ilun hori behin betiko argitzea, Sabino Aranaren gainean zenbait abertzaleren artean oraindik dagoen hagiografia nahia eta
|
ezin
ukituzko tabu absurdo hori erabat baztertuz).
|
|
|
Eta euskaraz irakurtzeko ohitura duten euskaldunen %100ek forma estandarra aparteko zailtasunik gabe ulertzen dute. Inork
|
ezin
gezurta ditzakeen egiak nonbait.
|
|
|
Ordua da ura bere bidera itzultzeko eta inon arrakastarik izan ez duten esperimentu dialektal banatzaile eta galgarri guztiokin behin betiko amai dezagun. Zeren azken buruan, Mitxelenak argi eta garbi esan zuenez, euskara batuarekin euskara salbatuko dugula
|
ezin
ziurta dezakegun arren, euskalki-egoeran segituz gero, ordea, gauza segurua da euskara hilko zaigula.
|
|
|
Izan ere, zer-nolako federalismoaz mintzatuko zaizkigu nongura autodeterminatzeko eskubidearen aurka eta Euskal Autonomia Erkidegoak —aspaldion Euskal Herriaz mintzatzea bekatua omen, Francoren garaian Euzkadiz egitea bezala—
|
ezin duela
eskumen handiagorik izan hortik aho beroz eta erdi mehatxuka esaten diguten horiek. PSE-EEk horrelako buruzagiak errotik aldatu eta beren afiliatuen baitan bestelako mezuak ereiten ez dituen artean, jai dugu.
|
|
|
Bide politikoari begira, UPNk eta Nafarroako Gobernuak —Miguel Sanzek ederki ordezkatuak, zurituak eta bideratuak— erakutsia zuten euskal kulturari dioten higuina, ezinikusia eta gorrotoa. Denon mesederako ziren bide-seinale elebidunak espainiera hutsean ager zitezen dirua xahutzeko prest dagoen politikari talde batengandik
|
ezin
espero ekintza hori asmo hutsen errebindikapena besterik ez izatea. Te rrorismo kulturala edo terrorismoaren kultura aplikatu du UPNk aurten euskal kutsua edo euskal kulturarekin lotura duen edozein eragileren aurka.
|
|
|
Horrenbestez, zehaztu ezinezko ikusgai bat zela errango nuke. Holako sorkuntza lanak euskal kulturaren esparrua eraberritzeko, aberasteko edota garatzeko onurazkoak direla
|
ezin dut
uka, baina, nire iritziz, Herria Ohoretan bezalako obra bat herritar gehiengoaren sentierari egokituagoa da. Badaukat susmoa abertzale edo euskaltzale zenbait elitismo mota batean gustura dabiltzala eta sorkuntza lan" xumeagoak" —honek ez du erran nahi, haatik, asmatzeko eta obratzeko errazagoak direnik— bazter uzten dituztela.
|
|
|
|
Ezin
, hala ere, bazterrean utzi kulturarekin zerikusirik estuena duena. Dirua dugu aitzakia eta estakurua, eu ro izendazioa eta aurtengo gorabeherak gogoetagai, nonahi eta noiznahi aldarrikatu baitzaigu diru berria ren garrantzia.
|
|
|
Horretarako, tokian tokiko eta lekuan lekuko hartu behar, eta horri lehentasuna eman, horrek euskararen etorkizuna ekarriko digulakoan.
|
Ezin
, beraz, bitartekorik gauzatu, euskalki osoarena soberan bailegoke, euskara batu horren bidegintzan. Planetak ere (bat behinik behin bai, gerra etagatazkarekin zuzeneko lotura duena) aipatu behar, besteak beste, pentsamolde horretako kide ez direnak lur honetakoak izango ez balira legez.
|
|
|
Gai dira gizartearen sektore dinamikoenakerakartzeko. Ez horrenbeste, sektore horiek antolatzeko, adostasun zabal baten bidez. Kultura horien aurrelari-ekina batzuen eskuetan izan, eta aurrerakuntza lan horretan,
|
ezin
besteena onartu, osagarri eta lagungarri legez.
|
|
|
Udazkenaren hasikinetan, beste biltzar baten berri izan dugu. Auzo eta kide dugun gaztelaniaren bigarrenbiltzarra aditu dugu urrian eta, egia esan, bi biltzarren arteko erkaketak
|
ezin
utzizkoak izan zaizkigu.
|
|
|
Aintzina-k ez dio, 1942an, Iparraldean nagusi zen petainzaletasunari aurrez aurreko borrokarik egin; aitzitik, nagusi zen petainzaletasuna nahi izan zuen baliatu euskalduna ikuspegi abertzaleago, beregainago batera lerrarazteko.
|
Ezin da
ahantzi bat zetozela balio tradizional katolikoen defentsan eta marxismoaren arbuio erabatekoan. Petainek abian jarritako nazio iraultzaren hariko erregionalismoaonuragarritzat jo zuen Aintzina-k euskal ikuspegiaren azkartzean aitzina egiteko.
|
|
|
Bestalde, askoz ere interesg arriagoa iruditzen zaidan protagonistaren engaiamendu karlista ren jatorria ren auziaz (une batean Karlos Setimoren alde armak hartzera eramaten duen bilakaeraz), ordea, ezer gutxi esaten zaigu: euskaldun= foruzale= karlista ekuazio topikoa berritzeaz gain, nobelak ez du, alde horretatik, ekarpen literario handirik egiten, historialariek erabat arg itu ez duten gaia bada ere (nik behintzat ez dut oraindik aurkitu erabat konbentzituko nauen azalpen sintetikorik), baina
|
ezin
ezkutatu alde horretatik zerbait gehiago espero zitekeela. Bide batez, ematen du Txillardegi zinez saiatzen dela Jon Juaristiren teoriak oinarritzeko argudio gehigarri ak eskaintzen:
|
|
|
interes gutxiko fikziozko autobiografia, postalitxura gehiegizkoa duen deskribapen-sorta eta kokapen historiko gatazkatsua zehazteko ahalegin eskergarri baina astun samarra. Elementu horiekin nekez eraiki zitekeen nobela bikain bat, nahiz eta, Felipe Juaristik azpimarratu bezala, arin irakurtzen dela
|
ezin
ukatu; Putzu-ren estiloaz, ordea, ezer gutxi gehiago esan daiteke, trabarik egiten ez duela baino. Egia esan, formaren eta mamiaren arteko dialektikan mamiaren alde egin ohi duenetakoa naiz, baina soiltasun formalak, bertute izateko, ganora handiagoko euskarri bat beharko luke.
|
|
|
liburu baten gainean eztabaidatzen genuen, besterik ez.
|
Ezin ditugu
euskal kulturaren produkzioak betirako babesten jarraitu, haurtzaro eternal batean hormatuta egongo balira bezala. Edo alde guztietatik mehatxatuta daudenaren aitzakiarekin:
|
|
|
Honi buruz zerbait esateko gogoa nuen aspaldi, baina, izan ere, nahiago izan dut itxarotea, Euskaldunon Egunkaria-n hasitako artikulugurutzaketahorren (1999-XI-3 eta 5) eta, batik bat, ondoren itzultzaile euskaldunen zerrenda elektronikorawe bratutako mezuen tonua kontuan hartuta: ur horietan murgiltzeak beldur pixka bat ematen didala
|
ezin
uka. Pentsatzen dut arazoa patxada handiagoz hartzeko nahikoa denbora igaro ote den.
|
|
|
P ruden Gartziak erabiltzen dituen argudioak Lur Entziklopedia Tematikoaren Euskal Herria ren Historia lan horri nik neuk egin nion kritika zabalagoan agertzen ziren batzuen antzekoak dira, hein batean (ikus Uz ta ro 27, 107 -125 orr.). Orrialde beteko artikulua izanik, Pruden Gartziaren arrazoiketa nirea baino erabateko eta zorrotzagoa zen, halakoetan
|
ezin baita
ñabardura gehiegi egin, noski; are gutxiago, kontuan hartzen badugu Azkue Bibliotekako buruaren helburua polemikoa zela. Hala ere, errespetuz egindako artikulua iruditu zitzaidan eta, funtsean, ados nago han idatzitakoekin:
|
|
|
Bestalde, J. Zabaleta zuzen dago, Lur-ek ez du" unibertsitateak, nonbait, biltzen eta adosten ez dituen historialariak" elkartzeko eta lanean jartzeko inolako obligaziorik, eta besteok
|
ezin diogu
ihes egin Euskal Herriko edo edonongo Historia liburuak euskaraz argitaratu ez izanaren ardurari. Baina, nire ustez, Lur-ek hala egingo balu laguntza ederra eskainiko luke, eta adosago egongo litzateke bere printzipioekin, eta liburuak saltzeko baliatzen duen imajinario euskaltzalearekin.
|
|
|
Zinemazaleak, oroha r, ondo ezagutzen ditu kritikarien gustu, ezagutza eta nondik norakoak, eta horren arabera egingo die kasu (edo ez): ez dakit zergatik
|
ezin
daitekeen halako zerbait gertatu, esaterako, literaturaren arloan. Ez dut esan nahi Mari Jose Olaziregik gogora ekartzen dizkigun 80ko hamarkadako literatur kritikaren inguruko eztabaida haietara itzuli behar denik (ikus Uztaro 34, bereziki 92 -93 orr.); urtetxo batzuk pasatu dira, besteak beste.
|
|
|
Diario Vasc o-ko Felipe Juaristik (1999-VIII-14), ordea, ez zuen busti nahi izan, eta Unamunoren Paz en la guerralibu ru arekiko konparaketa lainotsu batzuez gain, ezer gutxi esan du Txillardegiren azken lanari buruz (izan ere, kasik lerro gehiago eskaintzen dizkio idazle bilbotarraren nobelari Putzu-ri baino...). Luis Mari Mujikak zorroztasun handiagoz epaitzen du nobela hau (Ega n, 1999 -3/ 4, 243 -245), bai defendatzen dituen tesi historikoei dagokienez, baipe rtsonaien eta ekintzaren bilakaera literarioari dagokionez, baina, oro har,
|
ezin
ukatu tentu handi (egi) z jokatzen duenik.
|
|
|
Bestalde, erdi hustuta gelditu diren Eastmain eta Opinaca ibaien inguruko jendeak ere guztiz kaltetuta gelditu dira,
|
ezin baitute
ohiko arrantza eta ehizarekin segitu.
|
|
|
Eta eransten dute: Kanada bana badaiteke Quebecen autodeterminaziorako eskubidearen ondorioz, zergatik
|
ezin da
banatu Quebec bera ere bere mugen barneko Lehen Nazioek hala erabakiz gero?
|
|
|
Ni kondizio horiek kentzen ahalegindu, eta berek ez nahi, berek asmatutakoak ziren eta. Horrela
|
ezin
ezer ere egin. Zergatik ez dira aurretik ezer pentsatu gabe etortzen?
|
|
|
Nik horrela irakurri nituen horiek, eta beste batzuk ere bai. Nik garbizalekeria, uzku rtza, bakaldun a, Ama Neskutsa, gentzaeta holakoak
|
ezin
irentsi nituen. Horrelakoak idatzi eta euskara ona zen.
|
|
|
Mendian, berriz, nekazari eta artzain askorekin topo egiten genuen, orduan orain baino gehiago, bai Euskal Herrian eta bai atzerrian ere, hemen bizi izan naizen urteetan. Jende horrekin hizketalditxo bat egin gabe
|
ezin
utzi. Hizketaldi horiek ere bultzatu ninduten bide honetan sartzera.
|
|
|
Batean, gogoratzen naiz, liburu baten probak zuzentzen ari nintzen egun haietan, eta hemengo basilikan predikatu beharra izan nuen. Hiru hitz elkarren segidan esaten
|
ezin
asmatu, eta hura zen barrega rri gelditzea! Asmo sendo bat hartu nuen bertatik:
|
|
|
Aurki izango dira 50 urte Antonio Zavala gazte hark Pello Saikolari bere lehen bertsopapera erosi ziola. Zavalak berak
|
ezin
pentsa zezakeen orduan, 1953an, ze r-nolako langintzan sartzen zen. Aurki beteko den mende erdi honetan, izan ere, harri ga rria da Zavalakbu rutu duen lana.
|
|
|
Ez. Baina zerbaitekin kontsolatu behar badugu,
|
ezin
ahaztu garai ilunenetan ere sortze artistikoak oso lan aipagarriak eman dituela, eta arkitekturan (arkitektura aipatuta, eta New Yorkeko dorre bikiak gogoan, arte honek Euskal Herrian duen egoeraz hitz batzuk egiteko gogoa ere eman dit, baina beste baterako utziko dut. Baina pentsatzeko datu bat:
|
|
|
Balorapen hori, alabaina, zeharo ulerg arria da helduen munduan eta gizarteko sektore gehienetan —ba ita aitzindari eta erakargarrienetan ere— gaztetxoekegunerozein (zeintzuk) hizkuntza ikusten duten kontuanha rtzen badugu. Gauzak horrela, argi dago euskarak
|
ezin duela
erabateko erakargarritasunik izan, eta hiztun berriakeuskaran biltzeko arazoa euskarak eta erdarek gizartean dituzten ospe eta distira ezberdinetan datzala (estatu s-a); ez erabiltzen den euskararen kalitatean (co rpusa).
|
|
|
Izan ere, askotan aipatzen den bezala,
|
ezin da
maitatu ezagutzen ez dena, eta erdal komunitateak ez du euskal hiztunen komunitatearen berri handirik. Benetan ezagutu beharrekoak dira hainbat ikerlanetan erdaldun batzuek gutaz adierazten dutena, harrigarria baita; ezjakintasunak eta aurreiritziek josita.
|
|
|
Mota honetako aurrerapenek duela 21 urte pentsatu
|
ezin ziren
hainbat produktu sortu dituzte, adibidez mahai gaineko konputagailuak, sakeleko telefonoak, kamera digital merkeak eta Internet.
|
|
|
Hoberako edo txarrerako, genetikoki aldaturiko landareak eta animaliak sortu ditugu, eta beste zenbait material berri eta polimerikoentzako, drogentzako eta botikentzako ingeniaritzaren oinarria izan daiteke. Teknologia hau dagoeneko erabiltzen da hospitaletan, non beste ezein bidetik sortu
|
ezin diren
botikak erabiltzen diren. Adibide bat diabetesaren tratamenduan erabiltzen den insulina da.
|
|
|
Horrelakoetan, eredu klimatikoaren bereizmena 50 km ingurukoa izaten da. Baina, eredu klimatikoek, aurresankortasuna hurrengo egunetarako izan beharrean etorkizun urrunagorako bada,
|
ezin dute
uneko giroa aurresan; bakarrik, adibidez, hilabetearen batez bestekoak tenperaturan, aire-banaketan, ekaitzen bideetan, eta halaber urte-sasoiaren zikloa eta klimaren muturreko gertakizunen probabilitatea. Honen guztiaren bereizmena 200 km ingurukoa da.
|
|
|
Bide beretik, Procaccia zientzialariak dio maila handi batean erredukzionismoak porrot egin duela, konplexutasuna (gure ingurune osoa) ulertzeko, teoria batura iristekoproposatzen diren kontzeptuekin
|
ezin baita
hasi. Erredu kzionismoa ezin da maila horretan bakarrik azaldu, maila bakoitzak bere logika, matematika eta fenomenologia ditu-eta.
|
|
|
Bide beretik, Procaccia zientzialariak dio maila handi batean erredukzionismoak porrot egin duela, konplexutasuna (gure ingurune osoa) ulertzeko, teoria batura iristekoproposatzen diren kontzeptuekin ezin baita hasi. Erredu kzionismoa
|
ezin da
maila horretan bakarrik azaldu, maila bakoitzak bere logika, matematika eta fenomenologia ditu-eta. Demokrito eta Leuzipo-ren Greziatik gaur egun arte, eta Steven Weinbe rgnobel saridunak gogoratzen digun bezala, oinarrizko partikularen ideia edo kontzeptua zientzia ren helburu nagusiaren ikurra izan da: Natura ren konple xutasuna termino sinpleetan ulertze a. Procaccia ren bidea jarraituz, ikurra zabaldu egin behar da, maila bakoitzeankonple xutasuna ren ulermenak oinarrizko ezaugarriak dituela aldarrikatuz.
|