|
2008
|
|
|
Azterketak hizkera zenbaitetan gertatzen ari den bilakaera zehaztea du helburu. Eta aldi berean
|
euskara
batuaren eragina zein motatakoa eta norainokoa den zehaztea.
|
|
|
|
Euskara
batua edo eredu estandarra beharrezkoa zen euskarak iraungo bazuen. Egia da estandarizazioa ezinbestekoa izan zaigula, baina beronen abiada behar baino biziagoa izanez gero zer pentsatua ematen digu, ezagun baitu euskara batuak batasun mezua zabaltzeko dakarren asmoa.
|
|
|
Euskara batua edo eredu estandarra beharrezkoa zen euskarak iraungo bazuen. Egia da estandarizazioa ezinbestekoa izan zaigula, baina beronen abiada behar baino biziagoa izanez gero zer pentsatua ematen digu, ezagun baitu
|
euskara
batuak batasun mezua zabaltzeko dakarren asmoa. Hala ere, oso aberasgarria litzateke bata besteaz (batua euskalkiez eta euskalkiak batuaz) aberastea, trukean eta auzolanean arituz gero biek irabaz baitezakete.
|
|
2009
|
|
|
|
Euskara
batua sortu baino lehen idatzi ziren bederatzi testu matematikoren terminologia aztertu dugu, baita haien barruan argitaratu ziren lau hiztegitako terminoak ere; zortzi testu eta hiru hiztegi 1913 eta 1933 artekoak dira, eta testu bat eta bere hiztegia 1972koak.
|
|
|
GAKO HITZAK: Aditzak ·
|
Euskara
batua · Matematikako terminoak · Neurriak · Zenbakiak.
|
|
|
Aukeratu ditugun bederatzi testuetatik zortzi Espainiako militar batzuen 1936ko matxinadaren aurrekoak dira, 1913 eta 1933 urteen artekoak. Azken testua
|
euskara
batua sortu ondoren idatzi zen, 1971n, Caracasen, baina aurrekoen jokaera bera du; horregatik sartu dugu azterketa honetan.
|
|
2010
|
|
|
– Helduak gaztelaniaz eskolatuak izan dira eta gazteak euskaraz,
|
euskara
batua finkatua zegoen garaian.
|
|
|
Gazteak aitagiñarreba, amagiñarreba eta asperen eman ditu, eta helduari ez zaio ezer atera. Dena den, nahiko argi ikus daiteke hiru erantzun horietan (bai eta bestelakoetan ere)
|
euskara
batuaren eragina.
|
|
|
7 Aldaera hau (larunbat) zaharren artean ere zapatu rekin lehian dago (Azurmendi, 1996 eta Hurtado, 2001), baina, ez dugu oinarri dialektalekotzat hartu, bestea zaharragoa baita alderdi hartan. Gainera, esanguratsua da gazteak larunbat nahiago izatea, horren atzean
|
euskara
batuaren eragina baitago ziur asko.
|
|
|
Bigarren ezberdintasunak, aldiz, ez digu buruhausterik sortu, eta hizkuntz ekonomiaren legearen adibidetzat har dezakegu: hots, helduak hurbiltze adlatiboaren funtzioa duen egitura erabiltzen duen bitartean, gazteak adlatibo arrunta darabil kasu honetan (nahiz eta
|
euskara
batuko rantz modukoak ezagutu edota hitz jakin batzuekin raka atzizkia ere erabiltzen duen).
|
|
|
etxetio (helduak) vs etxetik (gazteak). Argi ikusten da hor
|
euskara
batuaren eragina gaztearengan.
|
|
|
|
Euskara
Batuaren eragina Tolosako gaztearengan(%) 13
|
|
|
Ikusten denez, Tolosan, herri handiago eta «erdaldunagoa» berau,
|
euskara
batuak eragin handiagoa izan du, ziur asko hizkuntzaren transmisioa, hein batean behintzat, eskolari esker ziurtatu delako. Ataunen, aldiz, gehienek euskaraz egiten zutela (eta dutela) kontuan hartuz, ez da harritzekoa eurenari hobeto eustea.
|
|
|
Ataunen, aldiz, gehienek euskaraz egiten zutela (eta dutela) kontuan hartuz, ez da harritzekoa eurenari hobeto eustea. Gainera, Tolosako euskara berez dago estandarretik gertuago (Ataunek badu mendebaldeko euskararen antz handiagoa) eta horrek erraztu zezakeen gazteek
|
euskara
batua beraien herriko hizkerarekin gehiago nahastea, muga non den hain argi ez ikusiz.
|
|
|
Bestalde, bada datu esanguratsu eta parekoren bat: gazteetarik batek ere ez du
|
euskara
batuaren eraginik izan sintaxian (beharbada, alde horretatik bi herriak estandarretik oso hurbil daudelako) eta, hortik at, eraginik txikiena bietan izen morfologiak jaso du. Horretan eta lexikoan, Ataungoak duen eraginaren bikoitza jasan du tolosarrak.
|
|
|
Batzuetan berriemaile gazteetako batek
|
euskara
batutik jasotako forma eman du eta besteak oinarri dialektalekoa, eta askotan helduek erantzun berbera edo antzekoagoa eman dute: adibidez, Tolosakoak ortzadar (nahiz eta erromako zubi ere onartzen duen) vs Ataungoak erromako zubi (helduek, aldiz, biek erromako zubi), ukondo vs ukalondo (bi helduek ukalondo), diote vs die (helduek die), zaudete vs zarete (helduek zaete eta zaate), daukate vs daukie (helduek biek dauke), diate vs die, didate?
|
|
|
Hortaz, bi belaunaldien artean ez dago horrenbesteko alderik eta, beraz, hasiera batean, ez dugu
|
euskara
batuaren hainbesteko eraginik espero.
|
|
|
Haren lehen lanetan jada ondorio argi batzuk ageri ziren: hizkuntza aldatzen ari da belaunaldiz belaunaldi eta
|
euskara
batuak (hezkuntzaren eta hedabideen bitartez) badu horretan zerikusirik. Aldaketa horren lekukotasunak bildu eta aztertzeko asmoz EUDIA ikerketa taldea sortu zen, eta hortik atera da, besteak beste, EAS proiektua.
|
|
|
Gu, artikulu honetan, bateratze bertikalaz jardungo gara gehienbat (Mattheierek (apud Auer 1998: ...ktoek beren ezaugarriak galtzen dituzten eta aldaera estandarrekoak hartzen) eta prozesu hori izenburuko bi herrietan nolakoa den azalduko dugu, emaitzak alderatuz, baina, azaletik bada ere, konbergentzia horizontala ere aztertuko dugu (egitasmo honen barnean lehenengoz, cf. Aurrekoetxea, 2003, 2004, 2006, 2008, eta Ormaetxea, 2008, 2009), hizkera horiek batzen ala urruntzen ari diren ikusteko eta
|
euskara
batuak horretan zenbaterainoko zerikusia izan dezakeen jakiteko asmoz.
|
|
|
–Alde batetik, herri bakoitzaren barneko hizkuntz bariazioa aztertu nahi izan dugu, hots, lekuko helduaren mintzamoldetik gaztearenerainoko tartea «neurtu», bai eta, halaber,
|
euskara
batuaren eragina eta belaunaldien arteko kultur aldaketa (dela kulturatzeagatik, dela deskulturatzeagatik).
|
|
|
Estandarrari dagokionez, oro har, esan daiteke ez dagoela aldaera horren eragin handiegirik, Tolosako gaztearen aditz morfologian salbu. Oro har ere, Tolosako berriemaile berarengan atzeman dugu
|
euskara
batuaren eragin handiagoa. Horren zergatia arestian azaltzen saiatu gara, baina, berriz ere esango dugu labur labur:
|
|
|
Honaino herrikako azterketa arrunta. Oraingoan, aldiz, aurrera egin nahi dugu eta herri bietako belaunaldiak erkatuz bateratze (edo urruntze) bilakaerarik ba ote den ikustea da gure asmoa, batez ere gazteengan
|
euskara
batuak izan dezakeen eragina «neurtzeko».
|
|
|
–Gai izango da familiako kideei ulertzeko, nahiz eta
|
euskara
batuan ez egin.
|
|
2012
|
|
|
Zazpi liburuki utzi dizkigu hizkuntzalaritzari eskainiak:
|
Euskara
batua zertanden, 1974, Jakin; Fonologiarenmatematikuntza, 1978, UEU; EuskalGramatika, 1978, Ediciones Vascas; Euskal fonologia, 1980, Arg. Egilea; Euskal dialektologia, 1983, Arg.Egilea; Euskalazentuaz, 1984, Elkar; Elebidungizartearen azterketa matematikoa, 1984, UEU.
|
|
|
ikasketa maila altua dutenek Goizuetako hizkerako forma gutxiago erabiltzea espero dugu maila apalagoa dutenek baino. Izan ere, ikasketa maila altuagoa dutenek
|
euskara
batuarekin harreman gehiago dituzte gure hipotesiaren arabera. Hipotesi hau aurreko gizarte aldagaiarenarekin lotua dago, adinarekin; ikasketa maila altua dutenak, gehienetan, gazteak dira.
|
|
|
Hipotesi hau aurreko gizarte aldagaiarenarekin lotua dago, adinarekin; ikasketa maila altua dutenak, gehienetan, gazteak dira. Ikasketa maila altua dutenak adinekoak diren kasuetan (kasu bakar batean, gure laginean), gaztelaniaz ikasi dute, eta beraz, ez dute
|
euskara
batuaren eragin gehiago izanen ikasketen ondorioz.
|
|
|
Normalean bikoteka agertzen da aukera hori, hau da, bi modutan adierazi daitezke zenbait kontzeptu Goizuetan. Ikerketa honetarako aukeratu ditugun hizkuntza aldagaiek nafarrera/ erdialdeko hizkera (askotan,
|
euskara
batua) aurkakotasuna biltzen duen bikotea osatzen dute.
|
|
|
Gure ustetan,
|
euskara
batua eta erdialdekoa lekua hartzen ari zaio nafarrerari, edo behintzat, hori gertatzen ari dela pentsatzeko arrazoiak badaude, norabide horretaranzko presioak handiak direlako. Gainbehera doan hizkuntza aldaeran jarri dugu arreta, nafarrerakoa den hizkuntza ezaugarrian, eta bikotearen hasieran paratu dugu (arrunt/ oso, adibidez).
|
|
|
Batetik, ikan erdialdeko euskararen ezaugarri da, baina badirudi hiztunak bertako ezaugarritzat hartzen duela. Bestetik, ikan berria da, baina ez
|
euskara
batuaren eraginez sortua. Gure ustea da Goizuetan zaharrek baino gehiago erabiltzen dutela gazteek.
|
|
|
Gazte batzuen kasuan, «etxean aldeatea ta kalean besteatea» hitz egiten dutela dio. Imoztar, basaburuar eta larraundar gazteei dagokienez, hetereogeneotasuna da nagusi, «baina joera nagusia da euskaraz ari direnean
|
euskara
batua gero eta gehiago erabiltzea» (2010: 122).
|
|
|
Hori esanda, honakoa da hipotesi orokorra: erdialdeko eta
|
euskara
batuko ezaugarri gehiago erabiliko dituzte lekuko batzuek, norberaren gizarte aldagaien arabera. Horrela, Goizuetan ohikoak izan diren hizkuntza ezaugarrien erabilera gizarte aldagai jakin batzuek baldintzatua ageriko da.
|
|
|
Bigarren hipotesiari dagokionez, adinarenari, gazteek Goizuetako hizkerako forma gutxiago erabiltzea espero dugu adinekoek baino, gazteek
|
euskara
batuarekin eta erdialdeko euskararekin harreman handiagoa dutelako; dela eskolaren bidez, dela teknologia berrien bidez, dela herritik kanpora gehiago ateratzen direlako.
|
|
|
adina (2), ikasketa maila (3), solaskidea (4) eta Goizuetako eta erdialdeko hiztunekiko harreman maila (6 eta 8). Gizarte aldagai horiek denek erakutsi dute aldakortasun handiagoa espero genuen egoeran erdialdeko eta
|
euskara
batuko hizkuntza aldaki gehiago erabili direla. Aldakortasun handiagoa erakutsi dute gazteek, ikasketa maila altua dutenek, kanpoko solaskidearekin hizketan ari zirenek, goizuetarrekin harreman gutxi dutenek eta erdialdeko hiztunekin harreman handia dutenek.
|
|
|
Izan ere, adinekoen multzoko gazteenek, 60 urte bitartekoek, dagoeneko nafarrerako ezaugarri gutxiago erabiltzen dituzte zaharragoen aldean, eta adin tarte hori ere erdiko belaunaldikoekin batera aztertu litzateke, segur aski. Erdiko belaunaldia tartean jaiotakoek osatuko lukete, 1968an sortu zen
|
euskara
batuaren eragina izan zutenek, baina eskolan gaztelaniaz ikasi zutenek.
|
|
|
Horregatik, erdialdeko hiztun batekin hitz egitean hiztunak duen jokaera linguistikoa aztertu nahi izan dugu eta emaitzak argigarriak izan dira: aztertu ditugun 15 hizkuntza aldagaietatik 12tan erdialdeko edo
|
euskara
batuko aldakia gehiago erabili dute kanpoko solaskidearekin, herrikoarekin baino. Bete ez den hiru kasuetako batean, eskuara/ euskara hizkuntza aldagaia kanpoko solaskidearekin ez duela inork erabili esan behar da, ez euskara moduan, ez eskuara moduan; beraz, ezin dugu kontuan hartu.
|
|
|
Gainerako gizarte aldagaiek ez dute aldez aurretik pentsatu genuena bete, ezta sexuak ere. Emakumezkoen kasuan, espero genuen erdialdeko eta
|
euskara
batuko forma gehiago erabiltzea, baina hori 15 hizkuntza aldagaietatik 6tan bakarrik gertatu da. Beraz, gainerako 9 hizkuntza aldagaietan gizonezkoak izan dira erdialdeko eta euskara batuko forma gehiago erabili dituztenak, berritzaileenak.
|
|
|
Emakumezkoen kasuan, espero genuen erdialdeko eta euskara batuko forma gehiago erabiltzea, baina hori 15 hizkuntza aldagaietatik 6tan bakarrik gertatu da. Beraz, gainerako 9 hizkuntza aldagaietan gizonezkoak izan dira erdialdeko eta
|
euskara
batuko forma gehiago erabili dituztenak, berritzaileenak. Hori bada ondorio bat, azken batean, emakumea ez, baizik eta gizona ageri zaigulako pixka bat berritzaileagoa, diferentzia beste gizarte aldagaietan bezain nabaria ez bada ere.
|
|
|
Laboven «change from above» estandarraren eraginaren norabidean aldatzen direnak izango lirateke, eta «change from below» estandarraren eraginaz bestelako aldaketak. Gure hizkeraren kasuan, hipotesi hori ez dela beti betetzen uste dugu, emakumezkoek gehiagotan erabili dutelako
|
euskara
batukoa ez den forma. Euskara batua berria denez eta Goizuetako adinekoek batuaren eragin gutxi dutenez, gazteenen jarduna bakarrik aztertu litzateke emaitzak diferenteak diren ikusteko.
|
|
|
Gure hizkeraren kasuan, hipotesi hori ez dela beti betetzen uste dugu, emakumezkoek gehiagotan erabili dutelako euskara batukoa ez den forma.
|
Euskara
batua berria denez eta Goizuetako adinekoek batuaren eragin gutxi dutenez, gazteenen jarduna bakarrik aztertu litzateke emaitzak diferenteak diren ikusteko. «Change from below» deitutakoei dagokienez, bestelako emaitza batzuk ikusi ditugu.
|
|
|
Eta hori da azpimarratu nahi duguna. Izan ere,
|
euskara
batuaren eta erdialdekoaren eragina handia dela ez da atzendu behar; hezkuntzan, komunikabideetan eta eguneroko lan harremanetan nagusi dira eta, hala ere, hiztunek herriko ezaugarriak erabiltzen segitzen dute, hein ttikiagoan bada ere.
|
|
|
Hortik ateratzen dugun ondorioa da gazteek ikan erabiltzen dutenean ez direla ari pentsatzen erdialdeko ezaugarria dela, bestela, erdialdeko hiztunarekin zergatik gutxiago erabili? Nolabait, ikan erabiltzean, badakite
|
euskara
batukoa ez den ezaugarria erabiltzen ari direla, ezaugarri markatua dela. Gure ustez, ezaugarri horren erabilera indartzen aritzeak bertako euskararen bizitasuna erakusten du.
|
|
|
Lanean zehar ikusi dugun bezala, hizkuntza ezaugarri batzuk galduz doaz eta beste batzuk indarra hartuz.
|
Euskara
batuaren eta erdialdeko euskararen eragina handia da eta hitzak gero eta luzeago eta batuago esaten dira eta azentua pixkanaka aldatuz doa. Baina, hizkera aldatzen doan arren, ez dago erabateko etenik adinekoen eta gazteen artean, Apalauzak aztertu dituen eskualdeetan gertatzen den bezala.
|
|
|
Zuazo, K. (2005):
|
Euskara
batua: ezina ekinez egina, Elkar, Donostia.
|
|
|
Trantsizio hizkerak aztertzea interesgarria da hizkuntza aldakortasuna ikertzeko. Gainera, gure kasuan, azken hamarkadetan
|
euskara
batua hedatzeak egoera soziolinguistiko berriak sortu ditu eta Euskal Herrian arlo hori gutxi landu da. Euskara batuaren gizarteratze prozesua ezagutu duten bi belaunaldiren hizkuntza hautuak aztertu dugu:
|
|
|
Gainera, gure kasuan, azken hamarkadetan euskara batua hedatzeak egoera soziolinguistiko berriak sortu ditu eta Euskal Herrian arlo hori gutxi landu da.
|
Euskara
batuaren gizarteratze prozesua ezagutu duten bi belaunaldiren hizkuntza hautuak aztertu dugu: eskolatzea erdaraz egin dutenena eta eskolan euskara batua jaso dutenena.
|
|
|
Euskara batuaren gizarteratze prozesua ezagutu duten bi belaunaldiren hizkuntza hautuak aztertu dugu: eskolatzea erdaraz egin dutenena eta eskolan
|
euskara
batua jaso dutenena. 19 parte hartzaileak bi aldiz elkarrizketatu dira, Goizuetako hiztun batek eta erdialdeko euskalkiaren hiztun batek.
|
|
|
Hizkera diogunean, egoera bakoitzean baliatzeko erregistro bereziez ari gara. Hau da, herri hizkera, euskalkia,
|
euskara
batua, lagunarteko hizkera, hizkera jasoa, lanbideetako hizkerak, jolas hizkerak, haur hizkera edota gazte hizkera.
|
|
|
Hizkuntza aldakortasuna gutxi landutako arloa da Euskal Herrian, eta oraingoa oso une aproposa iruditzen zaigu horretarako. Izan ere,
|
euskara
batua 1968an sortu zen eta harrezkero gizarteratze prozesua bizi du. Prozesu horren gorabeherak ezagutu dituzten belaunaldiak eskura ditugu eta horietako batzuk izan dira ikerketa honen subjektuak; gazteak eta adinekoak.
|
|
|
aldaketak egon dira goizuetarren bizimoduan eta aldaketa horiek hizkeran eragina izan dute. Zehazki, batetik, Goizuetako biztanleen harremanak aldatu egin dira eta, bestetik,
|
euskara
batua sortu da eta hezkuntzan eta ikus entzunezkoetan gehien erabiltzen dena da. Horren ondorioz, erdialdeko euskararen (eta batuaren) eragina handiagoak dira gaur den egunean, orain dela 50 urte baino.
|
|
|
Gainera, egoki ikusten da
|
euskara
batuak ez ezik, euskalkiak ere tokia hartu izana eskualdeko komunikabideetan. Alde horretatik aipatzen da Goiena Komunikazio Taldeak lagundu duela bertako euskalkia bizi izaten «naturaltasunez» (Iker Akizu).
|
|
2014
|
|
|
Euskalduntze eta alfabetatze guneak ere. Era berean,
|
euskara
batua eta estandarra zehazten hasteko batzarrak egin zituen Euskaltzaindiak; besteak beste, Arantzazukoa. Musikaren eremuan, berriz, beste herri batzuetako ereduari jarraituz, kantagintza berria sortu zuten garaiko musikari gazte batzuek.
|
|
2015
|
|
|
artean, Donostiako Conversaciones Católicas Internacionales direlakoak antolatu ahal izan zituen Kanpo Arazoetako ministerioaren baimenari esker. Bestalde,
|
euskara
batuaren aldeko Jakin frantziskotar aldizkaria 1969an debekatu zutenean, K. Santamariak zuzenean jo ahal izan zuen I. M. Lojendiorengana laguntza eske (Intxausti, 2013).
|
|
|
8
|
Euskara
batua eta ezker abertzalea
|
|
|
Euskarari zabaltzen zitzaion beste eremu garrantzitsu bat Vatikanoko Bigarren Kontzilioaren ondoko liturgia katolikoarena zen. Mezako latina herri hizkuntzak ordezkatzen hasi zirenean, euskara erabiltzeko ez ezik,
|
euskara
batua ezartzeko eskaerak ugaritu ziren elizbarrutietan, baina baita salaketa antifrankistak ere. Izan ere, Eliza Katolikoaren herri hizkuntzen aldeko apustua ezin da gainerako gizartedoktrinatik bereizi, hots, botere sozioekonomikotik aldentzeko kontzilio egitasmotik, espainiar hierarkiaren jarrera gorabehera29.
|
|
|
Bide posibilistari eutsita, literatur euskararen batasunari buruzko agiria 1968ko urrian eman ondoren, euskal apezpikuei liturgia batuaren eskaria egin zien akademiak. Donostiako Elizbarrutiko itzultzaileen lana,
|
euskara
batuarekiko uzkurra, onartu zuten Iruñeko eta Bilboko apezpikuek ere, Vatikanoak berak ez zuelako testuen hirutasuna onesten. Baionako itzultzaileekin ere elkartzen hasiak ziren (Euskaltzaindia, 1971c:
|
|
|
Txillardegiren ekarpena akademiari eta bereziki
|
euskara
batuari zalantzagabea da. Euskaltzaindiaren zain egon ordez, Baionan biltzarra antolatu zuen 1964an, literatur euskararen oinarriak ezartzeko.
|
|
|
Akademiara gerturatzen ari zen belaunaldi berria irudikatzen zuen, kontserbadoreek errezeloz begiratzen zutena: hogeitaka urte, gipuzkoarra, marxista,
|
euskara
batuaren aldekoa, eta iraganarekiko hiperkritikoa. R.
|
|
|
33 Euskerazaleak 1967an sortu zen Bilbon,
|
euskara
batuaren aurkako jarrera hartuko zuen talde kontserbadorea. J. Oleaga urgazlea buru zela Bizkaian milaka sinadura bildu zituzten Euskaltzaindiak 1966an egindako eskaeraren alde, eta Hezkuntza eta Zientzia Ministerioan aurkeztu zituzten 1968ko urrian (La Gaceta del Norte,).
|
|
|
35 R. Arregi urgazleak, hain zuzen, Euskaltzaindiaren geldotasunaren aurrean, helduak euskaraz alfabetatzeko mugimendua abiatu zuen 1966an, bide batez
|
euskara
batuaren auzia luzaezinezko bilakatuta. Alfabetatzearena, akademian ezkertiar gazteak sartzeko aitzakia ere bazen, baina zoritxarrez, R.
|
|
|
Euskaltzainburua, K. Mitxelena, L. Villasante eta J. M. Satrustegi, berriro bildu ziren J. Serrarekin maiatzean Zumarraga Urretxun. Ministerioak, teknikariaren bidez, aldeko jarrera agertzen zuen, hezkuntza publikoan sartzearekiko ez ezik,
|
euskara
batuaren berehalako premiarekiko ere. Nafar apaiza erabat harrituta geratu zen teknikari frankistaren jarrera irekiarekin:
|
|
|
Euskaltzaindiaz den bezainbatean, aldaketak nabariak ziren. Ezartzear zegoen literatur
|
euskara
batua istilu larriak sortzen hasi zen. Are erabaki ortografikoak konnotazio politikodun arazo pertsonal eta korporatiboak bilakatu ziren.
|
|
|
Azkenik, 1970eko uztaileko batzarrean, L. Villasantek, abertzale gisa identifikatzen ez zen «neokatoliko» gazteagoak, ordeztu egin zuen zuzendaritzan39 Arantzazuko Santutegian bizi zenez, erasoetatik urrunago zegoen, eta 1968ko abenduan
|
euskara
batuaren eta K. Mitxelenaren aginpidearen aldera agertua zen frantziskotarren hilabetekarian (Villasante, 1968). Egoera normalizatu batean katedradun jeltzaleari zegokiokeen buruzagitza, baina Eliza Katolikoak berme izaten jarraitzen zuen, kanpora nahiz barnera begira.
|
|
|
Guk aztertu dugun garaian, akademiaren ekintzak pragmatismo handiarekin burutu ziren, diktadurak onar zitzakeen ordezkarien bidez, baina aldi berean klandestinitatean zeuden indar politikoekin elkarlanean. Uneak oso egokia zirudien, Hezkuntza eta Zientzia Ministeriotik keinu positiboak iristen ziren, are
|
euskara
batuaren beharrarekiko ere. Hala ere, hezkuntza publikoaren alorreko itxaropen horiek huts egin zuten, aldaketak mugatuak izan zirelako.
|
|
|
Saio horiek talde soziopolitiko ezberdinen, klandestinoak barne, arteko elkarlan gisa gauzatu ziren, betiere diktadurak onar zitzakeen ordezkarien bitartez. 1968an ofizialki abiatutako
|
euskara
batua, halaber, eskolaren gisako funtzio formalak egituratzeko plangintzan kokatzen da. Ministerioak 1969an itxaropena piztu zuen arren Liburu Zuriaren argitalpenarekin, 1970eko Hezkuntza Erreformatzeko Legeak mugak ezarri zizkion gaztelaniaz besteko herri hizkuntzen garatzeari.
|
|
|
Xabier Amurizaren izena ere aipatu behar da garai horretan. Hark, 80ko eta 82ko txapelketak irabazteaz gain, bertsolaritza modernoaren oinarriak markatu zituen,
|
euskara
batua, doinu berriak, neurri luzeen erabilera eta metaforen erabilera barnebiltzen baitzituen haren bertsokerak. Horrez gain, Amurizak eragina izan zuen bertso eskolen sorreran ere.
|
|
2017
|
|
|
Horretarako beharrezkoa zen tresna egokia, tresna linguistikoa, UZTAROren orrialdeetan doktrina juridikoaren lan eta agiriak modu duin eta jasoan agertu zitezen. Hortaz, Euskaltzaindiak
|
euskara
batua proposatu eta hor zegoen bista bistara hizkuntzaren estandarizazioa. Horren muinetan, luze zabal, Zuzenbidea euskaraz modu formal eta idatzikoetan gizarteratzeko osagaiak.
|
|
|
–, (2005):
|
Euskara
batua: ezina ekinez egina, Elkar.
|
|
|
Euskalkiak, beraz, aspaldidanik datozen hizkerak dira.
|
Euskara
batua izeneko hizkuntza eredua sortu baino lehenago, euskalkiak ziren euskararen agerbide bakarrak3.
|
|
|
Euskararen estandarizazioa planifikatzeko eta gauzatzeko ahaleginak lehenagokoak diren arren (1918an sortu zen Euskaltzaindia), 1968an, Euskaltzaindiak Arantzazun egindako VII. Biltzarrean, sortu zen ofizialki
|
euskara
batua eta ekin zitzaion, zinez eta formalki, euskara idatziaren batasuna bideratzeko zereginari. Euskara batua diseinatzeko, erdialdeko euskalkietan (gipuzkera, lapurtera eta goi nafarrera) oinarritutako eredu konposizionala hartu zen abiapuntutzat, aldi berean euskalki guztietako ekarpenak beretuko zituen eredua finkatuz.
|
|
|
Euskararen estandarizazioa planifikatzeko eta gauzatzeko ahaleginak lehenagokoak diren arren (1918an sortu zen Euskaltzaindia), 1968an, Euskaltzaindiak Arantzazun egindako VII. Biltzarrean, sortu zen ofizialki euskara batua eta ekin zitzaion, zinez eta formalki, euskara idatziaren batasuna bideratzeko zereginari.
|
Euskara
batua diseinatzeko, erdialdeko euskalkietan (gipuzkera, lapurtera eta goi nafarrera) oinarritutako eredu konposizionala hartu zen abiapuntutzat, aldi berean euskalki guztietako ekarpenak beretuko zituen eredua finkatuz. Gaur egungo euskara batua izeneko hizkuntza ereduaren oinarriak finkatu eta idazteko arau batzuk gomendatu zituen Euskararen Akademiak.
|
|
|
Euskara batua diseinatzeko, erdialdeko euskalkietan (gipuzkera, lapurtera eta goi nafarrera) oinarritutako eredu konposizionala hartu zen abiapuntutzat, aldi berean euskalki guztietako ekarpenak beretuko zituen eredua finkatuz. Gaur egungo
|
euskara
batua izeneko hizkuntza ereduaren oinarriak finkatu eta idazteko arau batzuk gomendatu zituen Euskararen Akademiak. Garai hartan zegoen euskalkien aniztasunaren aurrean, Euskaltzaindiak erabaki zuen euskara batua beharrezkoa zela gure hizkuntzaren berreskurapenerako eta biziraupenerako, leku guztietako euskaldunok elkarri ondo ulertzeko hizkuntza eredu bat izateko.
|
|
|
Gaur egungo euskara batua izeneko hizkuntza ereduaren oinarriak finkatu eta idazteko arau batzuk gomendatu zituen Euskararen Akademiak. Garai hartan zegoen euskalkien aniztasunaren aurrean, Euskaltzaindiak erabaki zuen
|
euskara
batua beharrezkoa zela gure hizkuntzaren berreskurapenerako eta biziraupenerako, leku guztietako euskaldunok elkarri ondo ulertzeko hizkuntza eredu bat izateko. Beraz, hizkera desberdinetako hiztunen arteko ulergarritasuna bermatzea izan da kode estandarraren xede nagusia, euskal hiztunen kopurua handitzeko eta gure hizkuntza komunitatea trinkotzeko.
|
|
|
Beraz, hizkera desberdinetako hiztunen arteko ulergarritasuna bermatzea izan da kode estandarraren xede nagusia, euskal hiztunen kopurua handitzeko eta gure hizkuntza komunitatea trinkotzeko. Eta
|
euskara
batuaren gauzatzeak ekarri zuen, gainera, euskal hizkuntzaren barruan dauden kode desberdinen banaketa funtzionala (Zuazo, 2000; Euskaltzaindia, 2004).
|
|
|
2 Hala ere, kontuan izan behar da egoera dialektala, gaur egun ere, ez dela hain garbia; batetik, bizirik dirauten euskalkietan
|
euskara
batuaren eragina handia da leku batzuetan; bestetik, gizartearen nahiz norbanakoen erabilera nahasiek konplikatu egiten dute sailkapen argi eta zehatz bat egitea; eta gainera, jende askoren euskalduntzea gertatu da. Gertakizun horien ondorioz, zaila da euskararen egungo egoera dialektala argi eta garbi zehaztea, bai espazio geolektalei baita maila idiolektalei dagokienez ere.
|
|
|
|
Euskara
batuaren eta euskalkien erabileraren inguruan joera desberdinak egon izan dira, hainbat gogoeta egin dira, askotariko iritziak plazaratu dira eta bibliografia oparoa argitaratu da (King, 1983; Larringan, 1993; San Martin, 1998; Villasante, 1998; Zuazo, 2005 eta 2000, besteak beste). Euskaltzaindiaren sorreratik jada, eztabaida eta desadostasun ugari egon izan da eredu estandarraren eta euskalkien erabileraren inguruan (Maia, 2001).
|
|
|
Euskalkien erabileraren aldeko iritziak indarra hartzeak izan du eraginik Hizkuntzaren Azterketa eta Prozesamenduaren (HAP) alorrean ere. Izan ere, orain dela urte gutxi arte
|
euskara
batuaren tratamendu automatikora mugatu bagara ere, hasiak gara hizkeren prozesamenduan urratsak egiten, batuarekin batera tokian tokiko komunikazio moduei ere arreta berezia eskaintzea ezinbestekoa dela sinetsita.
|
|
|
Bibliaren itzulpen berria (1994), ezaguna izaten eta asko zabaltzen ari zena. Bere aparteko merituagatik ez bada ere, eragin handia izan du gure artean, bera delako
|
euskara
batuan daukagun Biblia bakarra, irizpide zientifikoekin eta gaurko hizkeran egina izan dena.
|
|
|
Hamarkadaren amaieran (1988) Arrasate Press aldizkariaren agerpenak tokiko aldizkariak modernitatera ekarri zituen. Fokatze berria, diseinu aukera berriak,
|
euskara
batuaren erabilera izan ziren aldizkari berri horren ezaugarriak. Eredua laster zabaldu zen eta tokiko prentsaren hazkundea hasi zen, Mailope, Karkara, eta kitto?
|
|
2020
|
|
|
Bigarren, Euskal Herriko testuinguru historikoa errepasatzen da, erreferentzia teoriko horiek Azurmendik bizi izan dituen eztabaida konkretuetan bilatzeko. Nazionalismo Ikerketetako ideien parekoak aurkitu dira, adibidez,
|
euskara
batuaren eta kultura modernoaren inguruko auzietan, demokratak vs biolentoak oposizioan, nazionalismoaren aurkako diskurtso moralean edo esentzialismo, irrazionalismo eta antzekoen salaketan. Horrela, Azurmendik zuzenean bizi dituen polemiken bitartez, bere ideien eta nazionalismo teorien arteko zubia eraikitzen da.
|
|
|
Gainera, pertsona horiek tokian tokiko euskaraz mintzatzen dira. Bi arrazoi horiek direla-eta, pertsona horiek
|
euskara
batuan garatutako galde sorta honen aurrean ulermen zailtasunak adieraztea ulergarria da. Hala eta guztiz ere, orokorrean, partaideek itemekiko ulermen ona azaldu dute, besteak beste, itemen hizkuntza erregistroa bereziki zaindu baita hizpide den populazioari begira, bai eta eremu soziolinguistiko ezberdinetan ulerterraza izate aldera ere.
|
|
2021
|
|
|
Atal honetan norbanakoaren hizkuntza ezagutzari erreferentzia egiten dioten emaitzak aurkeztuko ditugu; lau kategoriatan, hurrenez hurren: norbanakoaren euskararen ezagutzaren pertzepzioa jasotzen dutenak, besteen euskararen ezagutzari erreferentzia egiten diotenak, hizkuntza erosotasunaren ingurukoak eta
|
euskara
batuaren eta euskalkien arteko harremanari buruzkoak.
|
|
|
4.1.4
|
Euskara
batua eta euskalkia
|
|
|
Azpi atal honetara ekarri ditugu
|
euskara
batua eta euskalkien inguruko aipuak:
|
|
|
Ni adibidez
|
euskara
batuan ez naiz sentitzen oso komoda berba itxen baina ezta ez dot igarketan dazkatela zailtasun asko, azkenian beti txikitatik ba asko irakurri dot ba euskera batuan ta gero ba ta idatzi be itxen nuan asko ta beti batuan ta orduan ez dakit erreztasuna beti eduki dot. (Ikasle 8, Eus Ele, Oñati, E)
|
|
|
Ni adibidez euskara batuan ez naiz sentitzen oso komoda berba itxen baina ezta ez dot igarketan dazkatela zailtasun asko, azkenian beti txikitatik ba asko irakurri dot ba
|
euskera
batuan ta gero ba ta idatzi be itxen nuan asko ta beti batuan ta orduan ez dakit erreztasuna beti eduki dot. (Ikasle 8, Eus Ele, Oñati, E)
|
|
|
Neri gertatzen zait kontrakoa, nola nik
|
euskera
batuan hitz egiten deten, uste det zuek hobeto, ez dakit.. Benetan, ez det inoiz entzun euskalkirik, o sea.
|
|
|
Batua eta euskalkiari dagokionez, argi ikus daiteke ikasleek hizkuntza profil ezberdinak dituztela. Alde batetik, Eus Ele taldekoek euskalkian aritzeko joera dute, ez dira eroso sentitzen
|
euskara
batuan eta gainerako gelakideekin elkar ulertu ahal izateko diote gaztelaniara jo behar izaten dutela maiz. Ikasle horiek egokitze estrategiara jotzen dute, batez ere ikasturte hasieran, oraindik ikasleen arteko konfiantza maila txikia denean, eta badakigu egokitze estrategia oztopo nagusietariko bat dela hizkuntza gutxituen erabileran (Casesnoves Ferrer eta Mas, 2017).
|
|
|
, (2005):
|
Euskara
batua. Ezina ekinez egina, Elkar, Donostia.
|
|
|
9 Gontzal Fontaneda: " Carabancheleko kartzelan onartu genuen guk
|
euskara
batua", Argia,, ://www.argia.eus/argia astekaria/ 2574/ gontzal fontaneda gerra-ondoan euskaltzale> (Kontsulta: ).
|
|
|
Gatazkaren sorburuak honako hauek izan ziren:
|
euskara
batua, erlijioa, politika eta eredu pedagogikoa. Gatazka horiek Euskal Herriko hainbat ikastolatan agertu ziren, eta Arabaren kasuan, ondo baino hobeto islatu ziren Olabide Ikastolan.
|
|
|
Bigarren gatazka
|
euskara
batuaren inguruko eztabaida izan zen. Gehiengoak batua onartu zuen, Izaskun Arruek, berriz, ez zuen bat egin erabakiarekin eta ikastola utzi zuen.
|
|
|
Armando Llanos ikastolako aitak gogoratzen duenez: " Traumatikoa izan zen, guraso asko kontra jarri zitzaizkiolako
|
euskara
batua zela eta. " Zer egin behar dugu hatxerekin?" galdetzen zuen Izaskunek, eta hatx hasperenduna ahoskatuko balu bezala egiten zuen" (Elustondo, 2014:
|
|
|
" Bi sektore intelektualen aliantza sendo bat[...], batetik, gazte ezkertiar gerrillazaleak, bestetik kristau aurrerakoi kontziliozaleak. Bi indar horien bateratzea da
|
euskara
batuaren sorrera esplikatzen duena; nork bere aldetik ez zuen lortuko" (Gartzia, 2018: 58).
|
|
|
Arabako euskalgintzaren belaunaldi berriak arazo handirik gabe onartu zuen hizkuntzaren batasuna. Aitzindariek, Umandik eta Izaskun Arruek, aitzitik, ez zuten
|
euskara
batua atsegin. Arruek dimisioa aurkeztu zuen Olabide Ikastolan, batua aukeratua izan zenean.
|
|
|
Arruek dimisioa aurkeztu zuen Olabide Ikastolan, batua aukeratua izan zenean. Urrestarazuk batasuna arbuiatu ez arren, ez zuen gustuko aukeratutako bidea; bere ustez, erdarakadak alboratuta,
|
euskara
batzen joan zitekeen. Hori zela eta, lehenik euskalkiak batu behar ziren:
|
|
|
" San Ignazioren martxa ren aroa. Zirriborroa
|
euskara
batuaren historia intelektualaz", Jakin, 255, 44
|
|
2022
|
|
|
Baliteke forma honen gibelean Larramendiren edo bestelako autoreren baten eredua egotea. Edonola ere, forma hori* edin aditzetikoa baino gehiago, izanetikoa izan daiteke (‘dateke’,
|
euskara
batuan). Gisa horretan, maite ez litzateke aditz-oina, adjektiboa baizik.
|
|
|
154 Daite ‘daiteke’ Adizki hau, morfologikoki* edin aditzetikoa bada ere, izan aditzetikoen funtziotik hurbilago dago (‘ez dateke’,
|
euskara
batuan). Batetik, aditz nagusia (aditz-oinaren bidez emana) faltako litzaioke, bestela.
|
|
|
Alegia, azken kasu horretan aldaera batuan bezala ahoskatu liratekeela dio, alegia [ezpadu] ez ba du. Gisa berean,
|
euskara
batu informalean egokitzat jotzen ditu ze, ba, ezkero grafiak. Horrela dio:
|
|
|
(nahi duzu).
|
Euskara
batu kolokialetan, baliagarri direla deskribaturiko erabilera horiek dio.
|