|
2003
|
|
|
Etxeparerenoroitzapenxumeenarabera,, etxeluzeaphalbat?
|
zeukaten
,, lastozestalia, biixurkirekin; sahetsakbeltz, ihiaabereongarriarekin gogortuzeginak?. Etxeziztrinhorretatik zenbaiturratsetara, eskortazegoen,, burdinharizetapaxetgorabatzuezhetsirik, barriottipia, zaldiena; zaldibasa xeheandanahanzagon, arduragizonek, zalthutsiganeta, handikbaitzeramatzatenazpianputarka?. Horrezgainera, bazutenerehandikhurbil, barrio handia?, ardientzat, eta, etxetikurrunxagogi... Edatekoalazerbitzukourahandikginaukan.Noiztenka, sokabatgerrian estekaturik, hartarikdilingo, gizonbatzuzolaratbazoazkion, urazerheinetanzenikertzekoarabez?. Horrelakoxea zen, beraz, aitarenarrantxoa.
|
|
|
SabinoAranarentestuhorretan, konturagaitezen, ugaztuneta (h) egaztiditugu, eta baiberorienbigarrenmailakosinonimobana, hurrenez hurren,, uledun?(=, ulia
|
daukana
–) eta, egakidun? (=, egakija daukana?; egaki: luma). Lumadunenkontuakhurrengobaterakobazterutzita, denok batetorrikogara, teutonizaturiko, uledun, horrenjatorrizkoa, pilosoa?
|
|
|
SabinoAranarentestuhorretan, konturagaitezen, ugaztuneta (h) egaztiditugu, eta baiberorienbigarrenmailakosinonimobana, hurrenez hurren,, uledun?(=, ulia daukana?) eta, egakidun? (=, egakija
|
daukana
–; egaki: luma). Lumadunenkontuakhurrengobaterakobazterutzita, denok batetorrikogara, teutonizaturiko, uledun, horrenjatorrizkoa, pilosoa, izandelaseguruenez, alegia, mamalioarenhurrengoa, etaez, Orotarikoak, iledun, sarreraneuskaltradiziotikbildutako, aziendaxuri, enparekoa.
|
|
|
EzdagodatuaskorikhirugarrenordenakEuskalHerrianedukiizanduenhistoriaz.Dirudienez, 1242ankokatuzirenBaionan san FrantziskoAsiskoarenanaiatxikiak, 1283anklaratarrak, et1615eaan kaputxinoakPen.tsadaitekekomunitate horieinguruanngaratukozelahirugarrenordena, bainaezdaukagujakiterik.Kontuada1860.urtetikaurrerahainbatliburuargitaratuzirelaeuskarazterzierrentzat, hadau, motahorretako, literaturak?
|
bazeuzkan
, antza, erosleak, eta, aipatuJeanEtxepare ezezagunhorretazgainera, besteidazle izen biekarrinahidituthona.Leheniketabehin, jadanikaurrenekokapituluanagertuzaigunetagureiritziz hainnabarmengarriadenJean PierreArbelbidedugu: ehunbatorrialdedituhirugarrenordenariburuzkoak, bere 1890ekoErlisionea: Eskual Herriaridohazkonegiarikbeharrenak.Heren OrdrekochehetasunekinetaMeza Bezperenothoitzekiniburuan.B...
|
|
|
...erako, zoologiairakasgaiakurtsatuduenorok badugastrearenhipotesiarenberri, etabadakinorainooinarritzengarenlogikahaeckeliarreananimalieneboluzioaazaltzean: protozooetatik abiatutaknidariodiploblastikoakitxuratzendira, etaberorietatik animaliatriploblastiko azelomatueta zelomatuak.Areago, badakizoologiarenberarenkontzeptu sareaetaterminologiaHaeckel enideietanoinarritudirena.Ikasleohihorrekentzunda
|
dauka
–ontogeniakfilogeniaerrekapitulatzenduela edo?, esannahibaita, banakoarengarapenakespeziearengarapenebolutiboaerrepikatzenduela, etabadakihorri, legebiogenetikoa, deritzona.Ezdakienada, komunitate zientifikoakjadanik1910erakoabandonatuzuelazorionekolegebiogenetikoa.Urtehorretarakoguztizonartutazegoen, enbrioiekhelduenjatorriari buruzkoargibideederrakematendituztela, baina, ezHaeckel ek etaerrekap... Izatez, garapenadiferentziazio prozesu batdaorokorretikespezifikorantzdoana, etaenbrioiekezaugarriorokorrakerakustendituzte, ondozondoko urratsetan espezializatuzjoango direnak.Horrela, enbrioiaklehenago, kasurako, ornodunenezaugarririkorokorrenakedukikoditu, etagarapeneanzeharagertukozaizkiokonkretuenakorpozorpo.Alegia, gizaenbrioi batekzakatz arrailak garatzenditu, ezarrainheldubatetikeboluzionatu garelako (horixedaazalpen haeckeliarerrekapitulatiboa), baiziketaornodunguztiek fasezakatz arrailduna dutelakogarapen goiztiarrean.Arrainak, ornodun, primitiboak, direnez, ostekogarapeneanezdira larregiurruntzen fasezakatz arraildun horretatik, baina, ugaztunek,, eboluzionatuak, izanik, zakatz arrailak galduetabirikakitxuratzendituzte.Hauda, enbrioiekjatorriariburuzkozantzuakeskaintzendituzte, zeren, animalitaldehandien ezaugarriorokorrek arrastohobeakerakustenbaitituzte, taldetxikiagoen ezaugarriespezializatuagoekbaino.Ba, halaere, zoologiazko liburuaskotan oraindikereerrepikatzendiralegebiogenetikoaetadagozkionirudiklasikoak.Gerta daitekehoriinertziahandiadagoelako, etaeskuliburuakneurri handibateanelkarrenkopiadirelako, Gould ekzorrotzadieraziduenez; baina, baita, legebiogenetikoabegietatikosoerrazgeureganatzendugulako, nahikoamoduintuitiboan, nahizeta zehatzaezizan.Horregatikere, ikasleakezduzuzenketagogoratuko, etabaiHaeckel ek postulatutakoa.
|
|
|
Eskutitzhorretanberetesiareningurukoazalpenak damaizkioLacomberi, baina, konturatukozinenez, ezdatozbatHaeckel ek zirriborratuduen ibilbidearekin, Lemuriatikabiatuta.EzdutEtxepareren tesiaeskuenartean
|
eduki
, eta, horrenbestez, ezdakitEtxeparekjustu justuzeinbibliografiatan oinarritudueniritzihori.Deigarriabegitanduzait, denadela, Etxeparekez hobesteaHaeckel enhipotesia, hainzuzenere ArturoCampionekbegi onezhartuzuena.Irakurritaedukikootezuen, bada, JeanEtxeparekordurako. Ala, PiarresLafittekesandakoabainogeroagoeskuetaratuzituen Haeckel enliburuak. Ezdakit, ba.
|
|
|
Fakultateka, karrerakaetaikasmailakaaztertuduEuskoJaurlaritzakoHezkuntzaSailakeuskallerroetako ikasleeneuskara maila, 92/ 93ikasturtean hasieta96/ 97ikasturteraarte.Emaitzakbihotz erdiragarriak izandiraurte bateanbai, etahurrengoan erebai.Esatebaterako, Biologiako ikasleen artean, soilik%34kedukizuen EGAtituluaridagokioneuskara maila96/ 97 ikasturtean; urtezurtekoemaitzakhauexekizanziren: %34 (92/ 93), %31 (93/ 94), %36 (94/ 95), %40 (95/ 96), %34 (96/ 97). Aldeakalde, osoantzerakoemaitzaklortuzirenlekugehienetan.Konparaziorako, ikusditzagun EGA mailadunikasleenportzentajeak InformazioZientzietan: %46 (92/ 93), %37 (93/ 94), %33 (94/ 95), %36 (95/ 96), %26 (96/ 97). Bestemakinabatdatuemandaiteke, baina, bihotzalurrerainoerorikolitzaiguke. Batenbatentzatazkenesperantzaizandaitekeenaerelorrindutadugu: EuskalFilologiakoikasleenarteansoilik%34kedukizuenEGA maila96/ 97 ikasturtean (Adi: EGAridagokion mailaesatenarigara, etaezEGA titulua
|
edukitzea
).
|
|
|
Ildoberetik, interesgarrialitzatekejakiteanorainoko estekamendua
|
zeukan
, gerlariohiek urterosanMartinegunezegitenzituztenbilkurekiko, bainaezduthorreningurukodaturikerdietsi.Bilkurahoriezkestione, Xarritonekidatzidu, bazirudie [la] gurekristaufedezaharrarieratxiki zitzaiolaerlijioberribat; JoanaArkekoa idurikoberesaindupropioekin, beregerlariohimedailadunenprozesioekin, beregerlakomartirienxingola, banderaetaoroitarriekin, bereJondoniMartinetako mezanagusi, frantsesp...
|
|
|
...dehorretatik, ezindaesanLafittekikuspegieboluzionistadamaigunik; baiesandaitekeenada, gehienez, ikuspegi kreazionista fixistabatetikkreazionismoeboluzionistabateraaldatudela, horrelaadierazterikbalego.Ohargarriada, halaber, birritanerabiliduen, biziarenoldarra?. Ustedut, baliabideestilistikoabainogehiagodela: Lafitterenadierazpideederhorretanenkriptatuta, ziurrenez, Bergson enl? élanvitalospetsua
|
daukagu
, eta, aldehorretatik, filosofohorrenkutsuaereaipagenezake.Izan ere, HenriBergson ek eboluzio teoria finalistabatproposatuzuen, giza biziarendimentsioespiritualeanoinarritua: gizaexistentziaren arazoosoa besarkatu etaazaldu zuen, etaadimenaenergiahutsabailitzandefinitu zuen, l? élanvitalfamatua, biziarenoldarra, Lafitterenean?, eboluzioorganiko osoarenerantzuleaizangolitzatekeena.Jakina, Bergson en ikuspegimistikoa, gailentzenarizenmaterialismoarikontraegiteraetorrizen.
|
|
|
Aipagarriada, bestalde, Barandiaranen pasartehori, kronologiaren aldetik, goragoaipatudugunbigarrendokumentuakmarkaturikoelizaren arorikantieboluzionistenaridagokiola.Ziurrenez, planteamenduzientifikoezlandaradokumentuhorrenortodoxiakere, nolabaitekopisua
|
edukiko
zuen, unehorretanGasteizkoapaizgaiteginagusikozuzendariazenBarandiaranenpentsaeran.
|
|
|
Beribilez1931eanplazaratuzenliburugisara, BaionakoLasserreargitaletxean. Izatez, bidaiabat kontatzendigu, baina, joan etorrihorreninguruan JeanEtxeparek bestelakokontuaskoetaaskotxirikordatuzituen.Zalantzarikez, egileakkolkoabete beterik
|
zeukan
, gainezka, etaibilaldihorrenkontakizunaerabilizuen, han hemenka makinabatgogoetasakabanatzeko, eta erahorretara arnasaetabizitzadamaizkie zeharkatutako paisaieietaoinkatutakotxokoei.
|
|
|
Ezdagoesanbeharrik, Etxeparekezzuenbigarrenaukerarikeduki, AzkuerenUrlooperak
|
eduki
ezzuenbezalaxe.JeanEtxepare1935ekourtarrilarenbederatzianhilzen, Kanbon, bat batean, eribatbisitatzeraaterazelarik, enboliabatekjota.Hainbaturtegeroago, 1962an, honelaxekontatuzuenEtxeberriapaizak:
|
|
|
...izkielaeurenpopulazioakerregulatuko zituztenetsainaturalak, dinosaurolandare jaleenpopulazioakerregulatzen zituztenharrapakariakbezaineraginkorrak.Halandaze, ondokoasuntzioan datzadinosauroakbeldarreksarraskituzituztelakohipotesia: lepidopteroen agerpenarenetaberorien etsainaturalerregulatzaileen agerpenarenartean, hordenbora tartegutxi askiluzeaegonzen, zeineanbeldarrekezbaitzuten etsai naturalik
|
eduki
, etahorrenbestez tartehorretanlandare hornidura gehienajanzuten.Denbora tartehorretanbeldar populazioakkontrolatu zuenmundukolandarejangarrienhornidura, etaegoerahorrekgorabehera handiakekarrikozituenbailandare ugaritasuneanetabaibeldar ugaritasuneanere, alegia, aseteaketagoseteakelkarren ostetik; nolanahi, beldarrek gainditueginzutenfluktuazio egoeralarrihori, baina, ezinezkosuertatu zendinosaur...
|
|
|
Horrelakoak irakurritakoan ereezinizan dutGoulden heriotza begietaratu.Oso bizirik
|
daukat
joandenabenduaneginzigunbisitaldilaburrarengomuta.Bizi bizirikikustendutGould, ezinbiziago: atsegin, kementsu, zorrotz.
|
|
|
Abenturazko bizimodu batenametsa, baina, makinabateuskaldunek zutenegina, hainbatetarainonon, LosAngeleshirianbazegoenastekaribat argitaratzenhasteko besteeuskaldun.Izatez, hirihorretanEscualdunGazetaagertuzen1885ean,, munduko lehemisikoescualdungazeta, estraineko zenbakiarenaurkezpeneanirakurdaitekeenez.Hiruzenbakikaleratuziren bakarrik.Geroago, CaliforniakoEskualHerria1893anabiatuzen, etaezaguturikoazkenzenbakia1898koabadaere, ezdirudiakabukoadenik.Xipri Arbelbidekkontatuduxehetasunhandizkazetabihorienhistorialaburra. DeigarrieginzaitLosAngeleskokazetahorietan deituraaskoetaaskoaurkitzea, Montevideoinguruetakoaldudarrenakdirenak.Adibidez, seguru askioraindikgogoratukoduzu1837kotxostenbateanagertuzaigunPierre Tihistafrikungalanta.Ba, XipriArbelbiderenliburuantopoegingoduzu besteTihistabirekin, JuanetaJoanes.Joanesekistripu lazgarria
|
eduki
zuen1893kouztailean:
|
|
2006
|
|
|
Zazpiakbadu zerbait berezia. (...) Juan Mari Lekuonak aditzera eman zidan euskal kanta zaharretan badagoela horren aztarnarik; horrenadibideetako batBerdabiorenkantakolehenbertsoadela.BainamisteriotsuenaJuanMarikaipatuzidan Be (Xaldiarenaalegia)(...) rdabiorenada.Tradizioakdioenezontzako urreakfaltsifikatzen zituen Berdabiok, etahorregatik
|
eduki
zuten Iruñekopresondegian, noneginzuen hirurehunetahirurogeitabostbertsokokanta, egunero batosatuz, ManuelLekuonakzioenez.
|
|
|
(...) Orain delailabete batzuk, Goizuetakobikarioak, Don Bizente Hernandorenak, oharkizun txiki bat bidali zidan eskuz esku, Berdabio nor zitekeeneta noizkoa zitekeenadieraziz. Ez
|
daukat
hemen xehetasun gehiegiematerik, Hernandorenajaunak hasiduen azterketa bukadezanarte.Halaere, guregaurkoeginbiderako, bi argibideemangoditut: bata, MigelAntonio Zugarramurdi zelabertso horien egilea; etabestea, hemeretzigarrengizaldikoa zela, 1810eko urtarrilaren19anjaioa.(...)
|
|
|
Bera ez baina zuk, 3.1 puntuanjasotzen duzun bezela, bere aita Juanek seme natural batizan zuen: DonJuan havido de Maria Echagarai en la Baja Navarra, berazhartuemanakbazituelahan) eta, gizonbakarrarentzatlanhaudixkoazanez, consortes, laguntzaileakalegia, izanzituela.. Dena dela, nahizetabestelaulaguntzaileen abizenakeregarbiazaldu, ezdutustebidehorretatikjotzeakmereziduenik; famili giroakez bainaofizioaksortutakoekintzadanezgehienbatmonetagintza; hainzuzen, Elamakoolíi famatuetan sortutakoa. Ezpentsagero hainerreza denik moneta moldeak prestatzea hain txikiaketafinakizanik; ezetaeremetalaurtutzekolabeaketaarragoakeskuraedukitzeaeta hori guzia Elaman
|
edukiko
zuten.Beraz abizenak eta familiak aztertzeak ez du sentidu gehiegirik.
|
|
2007
|
|
|
Gure lanerako hain inportanteak izan diren kontsultaturiko La, tteren eskutitzak eskuetan
|
eduki
ahal izan ditugu Piarre Andiazabali esker; gure eskerrik onenak berari.
|
|
|
Eskualdunarekin batera hainbat eratako
|
eduki
eta irakurleak zituzten argitalpenak aztertu ditugu lan hau osatzeko, jadanik esan dugun bezala: Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne, > Eskualduna, > Eskualzaleen> Biltzarra, Revista> Internacional> de> Estudios> Vascos, Euskera, Gure> Herria, Bulletin> Musée> Basque> eta Aintzina.
|
|
|
XVII XVIII. mendeetan euskara dateke euskaldunen hezketa erlijiosorako tresna hutsa, Eliza erdaldun batek
|
zeukan
bide bakarra publiko euskaldun baten bereganatzeko, Larrea, J. M.: Euskaldungoa> erroizturik, Pamiela, Iruñea, 1994, 31 or.
|
|
|
La, tteri hitzaldia gustatu zitzaion eta eskutitzez adierazi zion Lhanderi. La, tte Gure> Herrian idazten hasi zenean, Lhandek eskutitz bat idatzi zion La, tteri adieraziz oso hiztegi aberatsa
|
zeukala
eta ea bidaliko zion bildutako hitz mordoa Hiztegi bat osatzeko. La, ttek bildutako
|
|
|
Beste aldetik, jadanik aipatu dugu X X. mendearen hasierako Ipar Euskal Herriko politika eta ekonomia lurraldeko handiki eskuindarren eskuetan zegoela. Jean Ybarnegaray notable horietariko bat izan zen, nagusimaizterra izan baitzen(
|
zeukan
dirutzarekin hauteskunde kanpainak ordaindu ei zituen80). Uharte Garaziko sindikatuaren burua ere izan zen eta horrek, bidea erraztu zion baserritarrekin harremanak izateko eta, beraz, botoak lortzeko.
|
|
|
Izan ere, zabalduriko deialdiarekin Aranak asmoa zuen asmaturik
|
zeukan
sistema ortogra, koa onartua izan zedin Hondarribian burutuko zen kongresuan; horretarako 320 jarraitzaile joanaraziko zituen kongresura.
|
|
|
badut beldurra Dassancek buruan
|
daukan
gure bilkuratik egitea, zonbait urthe goiti beheti, Academiaño bat, Bilbaokoak alabatzat onhar lezakena mendiz hunaindian. Hola behar litakela, ba segur; holako izanen ere dela noizbait, ez dut ene aldetik bederen etsitzen234.
|
|
|
Georges Lacomberen aburuz, Joseph Nogaret zen lun des espoirs de la bascologie412 Jean Lamarqueren ustez, Nogareten Petite> Histoire> du> Pays> Basque> liburuak a parfaitement atteint413
|
zeukan
helburua, hau da, Donner au grand public, sur lhistoire des Basques quelques notions succinctes, mais rigoureusement exactes414 Azkenez, Nogareten Une> nouvelle> istoire> de> Saint Jean de Luz> liburu berriaren aurkezpen eta gomendioa egin zuen Philippe Veyrinek (Se recommande des mêmes mérites que le précédent415), zuzenketaren bat egin bazion ere416.
|
|
|
Hamabi euskaltzainetatik Georges Lacombe, Martin Landerretche eta Pierre Lhande baino ez ziren Iparraldekoak. Ahaztuta
|
zeukan
Elissaldek, antza, Hegoaldeko Bizkaia, Gipuzkoa eta Arabako Diputazioak zirela diru emaileak (hamabost aulkietatik hamabi aulki, nantzatuz), Pablo Fermín Irigarai Larreko k Elissalde adiskide maite ari gogorazi zion bezala465.
|
|
|
Ordurako López de Mendizabalek Euzkel Egutegia>
|
zeukan
argitaratuta, gipuzkera eta lapurtera erkatuz, eta Euskaltzaindiak eredutzat aurkeztu zion Saint Jayme urgazleari, honek antzeko lana burutzeko asmoa agertu zuenean476 Erabilgarri suertatu ei zitzaion Saint Jaymeri: Je, euille, chaque jour, avec satisfaction croissante, lEgutegia de M. López de Mendizabal477, baina Saint Jaymek euskalki guztien bat egitea bilatzen zuen eta etsipenez onartu zuen Egutegian bi euskalki baino erkatu ezin izana478.
|
|
|
Erran behar da barne hortarat jende frango agertzen zela, gizarteko gauzetan zituzketen dretxoen jakiteko. Jaun Merak
|
zeukan
, aldiz: ahal bezein guti behar zela Gobernuaren dirutik xahutu, eta ez zela jenderi jakin arazi behar zer eskubide zuten, zer diru unki zezaketen.
|
|
|
ahal bezein guti behar zela Gobernuaren dirutik xahutu, eta ez zela jenderi jakin arazi behar zer eskubide zuten, zer diru unki zezaketen. Erraiten zuen ederki bizi zirela,
|
zauzkatenekin
. Harek hala zion; jendeek, beharbada, bertzela zaukaten.
|
|
|
Erraiten zuen ederki bizi zirela, zauzkatenekin. Harek hala zion; jendeek, beharbada, bertzela
|
zaukaten
. Bistan da:
|
|
|
Euskal Etxean
|
zeuzkaten
apaingarriak talde kristau eukaltzalea zirelako erakuskariak ziren: Euskal Herriko mapa, gurutze, ka eta zazpi probintzien harmarria.
|
|
|
Aipatu arreba Mayi Diharce zela iruditzen zaigu,
|
zeukan
bigarren arrebak 9 urte baino ez zituelako ordurako. Eskutitz hartan Michelek Pariseko Massillon eskolan zegoela adierazten zuen, nongo zaindaria Pierre bere anaia zen.
|
|
|
Felix Ospitalek idatzitako eskutitza, Donibane Lohitzune, 1934ko martxoaren 16a (Pierre La, tteri zuzenduriko eskutitza dela suposa genezake, zeren eta Cher Monsieur lAbbé esanez hasten baita). Bertan Félix Ospitalek adierazi zuen arazoak
|
edukiko
zituela jendaurrean euskalzale bezala agertzekotan; aurreko urtean André bere anaiak agertu zuen gauza bera, jadanik aipatu dugun bezala.
|
|
|
Horrekin batera, Aintzinan idatzi zuten gehienak apaizgaiak ziren eta apaizgaiek debekaturik
|
zeukaten
egunkariak Apaizgaitegian sartzea, baita aldizkariak argitaratzea ere734 Beraz, isilpean aritu behar izan zuten Aintzina> argitaratzeko; irakasleetatik Narbaitz735 eta Larralde euskaldunek baino beste inork ez zekien eta zeukan aldizkariaren berri736 Marc Legassek, kanpoan zegoen eta, testuak eraman zizkion inprentatik Xarrittoni, zuzenketak egin zitza.
|
|
|
Horrekin batera, Aintzinan idatzi zuten gehienak apaizgaiak ziren eta apaizgaiek debekaturik zeukaten egunkariak Apaizgaitegian sartzea, baita aldizkariak argitaratzea ere734 Beraz, isilpean aritu behar izan zuten Aintzina> argitaratzeko; irakasleetatik Narbaitz735 eta Larralde euskaldunek baino beste inork ez zekien eta
|
zeukan
aldizkariaren berri736 Marc Legassek, kanpoan zegoen eta, testuak eraman zizkion inprentatik Xarrittoni, zuzenketak egin zitza.
|
|
|
Lartzabal ordezkatzeko Piarres La, tteri eskatu zioten Aintzinaz ardura har zezan. Izan ere, harpidedunek hamabi zenbaki
|
zeuzkaten
ordainduta eta ordurako zortzi baino ez zeuden argitaraturik746 Hala ere, aldizkariaren ordez, erabaki zuten zenbait gai lantzea koaderno eta liburutxoen bidez: historia zela, gramatika zela, etab; tartean Legassek frantsesezko artikuluren bat sartzen zuen.
|
|
|
Posible da Ganich izenorde hori Xabier Diharce izatea: Harat hunatetan maiz
|
naukan
paperño bat eskuan eta ikasten nituen egunean hogoi edo hogoi ta hamar euskal hitz. Su geiegi agertzen bide nuen eta nere buruari ez nion Jean emaiten izena, bainan Ganitx; egun batez erakasleak erran zautan:
|
|
|
Nik astearte guzi guziak hemengoak
|
dauzkat
, Herrirako, eta nere aurretik beste hainbeste, beste hogeita hamar urtez, hola hola, La, ttek; orduan asteartea izan da, adiskideek erraten zuten, edo kanpokoek, guretaz, min gaizto gaizki mintzatu, piko bat eman nahi zutenek: astearteko biltzarra dute, astearteetako bazkaria ere, orduan astearteetan, goizetan eta arratsaldeetan, lehenengo lana eta hiru terdietan elgaretaratzen ginelako bazkaltzera825.
|
|
|
Urte hartan sortu berri zuten Herriaren zuzendaritzarako aukeratu zuten La, tte. Aurreko urte korapilatsuetan izandako jarreragatik izan zen hautatua 54 urteko La, tte (berritzailea izateaz gain, Alemaniaren kontrako erresistentzian ari izana), nola ez, ordurako
|
zeukan
prestakuntza intelektuala ere erabakigarria izanik.
|
|
2008
|
|
|
Guk, ordea, ez dugu hemen horietan sakonduko, batetik, konplexutasuna han diegia delako corpus errealen analisia bideratzeko, eta, bestetik, guk une honetan
|
dauzkagun
baliabide automatikoak baliatzeko bideak mugatzen dituelako. Horren ordez, Levin ek bere English> Verb> Classes> and> Alternations> (1993) liburuan planteat zen duen antzeko bidea jorratuko dugu, autore honek planteatzen duen ikuspegiak metodologia interesgarri aurkezten duelako, eta metodologia horretan guk eskuraga rri ditugun baliabideak erabiltzea posible egiten duelako.
|
|
|
Erreziprokotasuna adierazteko ere bi baliabide
|
dauzkagu
euskaraz. Batetik, elkar> izenordaina egitura iragankor arrunt batean erabiliz; eta bestea adizki iragan gaitzez.
|
|
|
Arrazoi ugari dago horretarako: gaztelaniarekiko morrontza, agintari eta funtzionario askoren axolagabekeria, hizkuntza prestakuntza falta etab. Hori guztia salatu dugu batzuek behin eta berriro; zorionez, badirudi zenbait administrazio ohartzen hasiak direla komunikazioak
|
daukan
garrantziaz, eta neurriak hartu dituzte administrazioko hizkera berritzeko eta demokratizatzeko. Hor daude, esandakoaren erakusgarri, oraindik ere argitara eman diren eskuliburuak, eskaini diren ikastaroak, moldatu diren idazkiak eta abar.
|
|
|
Kulturaren demokratizazioarekin batera, ia herritar guztiek izan dute sarbidea eskolan. Dena dela, irakurle gehiago izateak ez du esan nahi jendeak gehiago irakurtzen duenik, eta are gutxiago, Administrazioaren idazki kriptikoak deszifratzeko gauza denik edo gogorik
|
daukanik
. Telebistaren lagun mina denari nekeza eta asper garri egiten zaio orrialde pare bati aurre egitea, eta zer esanik ez,, literatura?
|
|
|
Eta idazkeraren oinarriak menperatzen dituzten idazleek, badakite ezinbestekoa dela hiztunak esandakoa apaintzea edo hiztunak esan ez dituen elementuekin hornitzea, esan duen hori, beterik gabe, ondo ulertu ahal izateko. Bestalde, badakigu transkripziorik onenak ere nekez isla dezakeela informazioa komunikatzeko garrantzi handia
|
daukaten
hamaika gauza.
|
|
|
Errepikapenak eta erredundantziak gertaera arruntak dira ahozko hizkeran. Elementu horiekin gehiegi kezkatzen ez den batek, eta hiztunak nola esan nahi duen jakin nahiko ez lukeen norbaitek, ziur asko nahiago luke errepikapen horiek kentzea (goiko adibidean, eskuineko zutabea, alegia), hau da, ezkerreko zutabea eskuineko moduko batera itzuliko luke, beti ere testuaren edukia, zer esan nahi izan duen edo
|
eduki
semantikoa, errazago uler eta aztertu ahal izateko. Eta arrazoi bat baino gehiago du horretarako, besteak beste, mezua antolatzeko modu propioa duela ahozko hizkuntzak nola idatzizkoak.
|
|
|
(18)/ eta sartu dute eta txantxangorriak zerikusia
|
dauka
baita ere salatu egin duela txantxangorriak ere lagundu egin du// (B.A.)
|
|
|
Argumento horiek formalak izanik ere nahiko ahulak dira, J. Lakarrak in> xten > > erakutsi duen bezala (1996): euskaraz/ a/ bokalaren ugaritasuna ez da Vennemann ek aldarrikatzen duen adinakoa, batez ere/ e/ bokalari ateratzen dion aldea ikusten denean, eta ez ditu aitzin euskararen fonema sistema eta formen distribuzioa batere kontuan hartzen, aitzin euskarak/ p/,/ m/,/ w/, labiobelareak e.a. edo sC, sCR itxu rako hasierak inoiz
|
euki
izan balitu bezala. Azkenik, euskal artikuluari ematen dion horrenbesteko antzinatasuna ez du azaltzen, euskalari guztien iritzitan euskal artiku luak (ez a (k) soilik, baita au> > eta ok> ere) euskal deklinabide mugatua sortzearekin batera lehenagoko erakusleetatik datozela ederki jakin arren.
|
|
|
Kontuan harturik monosilaboetan ere ezin zirela hitzak kontsonante leherkariz amaitu, zile gizko kontsonante bakarrak sonanteak zirelarik, pentsatu izan zuen aitzin euskal erro kanonikoaren egiturak bi baldintza hauek bete behar zituela: a) monosilaboa izan eta b) CV (W) (R) (S) itxurako distribuzioa
|
eduki
.
|
|
|
bezala), bokalez amaitzen direnak (sakr. da: , eman?), bi (sansk. kar>, egin?) hiru (sansk. bh.rjj>, erre?) edo lau (sansk. skand>, jauzi?) kontsonante silaba bakarrean dute nak eta azkenik bisilaboak zirenak ere (sansk. jani> >, jaio?); erroaren bokala kontuan hartzen bada, hor ere batzuk luzea edo diptongoa erakusten zuten beste batzuk labu rra
|
zeukaten bitartean
. Baina Saussureren berreraiketak aniztasun hori dexente murriztu zuen bisilaboak (sanskritozko gramatikan set> errokoak deritzanak) eta bokal luzez amaitzen zirenak aitzin erro orokorrago baten bilakaera bereziak zirela azaldu zuenean.
|
|
|
Traskek uste du bisilaboetan ai, > ei, > oi, > > au, > eu> diptongoez gain beste edozein bokal elkarren ondoan agertzen baziren (esa terako* bear edo* ao hitzen kasuan) aspirazioa sartzen zela modu automatiko batean bokal horien artean (> > r, >). Baina gauzak hala izan balira, ez da ulertzen zer gatik
|
dauzkagun
ondoko bikote hauek: sehi>/ haur> edo ondoko beste adibide hauek:
|
|
|
Iberiera eta euskararen arteko erkaketak aspalditik datoz. Nahiz eta azken urte otan berriro ere euskoiberismoaren segitzaileren batek sutsu eta gartsu bien arteko lotura estua inon ere onartuko ez litzatekeen eran defenditu, berezilari guztiek ikus ten dute euskarak, edo hobeto esanda, euskararen gainean
|
daukagun
ezaguerak ez duela batere laguntzen iberierazko testuak ulertzeko. Eta nire ustez iberieraren alo rrean aurrerapenak oso urriak izango dira testu elebidunen bat agertzen ez den bitar tean, nahiz iberiera latina zein iberiera greziera izan.
|
|
|
Izenak, monosilaboa izanez gain,/ d/ horzkari ahostuna erakusten du hasieran, prinzipioz euskal hitz jatorrek ez dutena. Seguru nago G. Bähr ek bere garaian izen honen berri
|
eduki
izan balu ez zukeela euskal izentzat hartuko, arrazoi honengatik hain zuzen: (Namen wie Derro, > sind dagegen wegen des Anlauts wohl kaum baskisch:
|
|
|
Lehenagotik begiz jota
|
neukan
izen honetan, arra?,, ordots, esangura zuen/ dots/ edo/ (h) ots/ formako erro bat onartu zitekeela.
|
|
|
Nolanahi ere den izen bakoitzaren azalpen etimologikoa, garbi dago multzoaren ezaugarritasun nabarienak euskara zaharraren eta akitanieraren eskutik azaltzen dire la. Baina Alemaniako zilarrezko xaflen aldean, Soriako lekuko hauek ondorio histo riko sakonagoak
|
eduki
ditzakete. Historiagileek ez dakite zergatik agertu diren Alemanian, bere sorterritik hain urrun, akitaniar xafla eta izen horiek, Akitaniako jen deak eramanak izan ziren edo germiniarrek hemen ostuta (noiz?) harantzako bidean galdu edo nahita uretako jainkoei eskaini zieten1, baina inork ez du uste han bertan egiten zen hizkuntzaren frogatzat har daitezkeenik.
|
|
|
Ikerlari ezagun batzu horixe bera uste izan dute, euskalduntzearen abiapuntua Nafarroako Baskoien lurraldean edo Iparraldeko Akitanian jarriz. Jakin badakigu orain, zuzeneko lekukoei esker, lurralde bi horietan euskara egiten zela baina zeharkako lekukotasunak
|
eduki
ko bagenitu bakarrik, kostaldeko probintzietarako daukagun bezalaxe, ez litzaiguke hain erraza suertatuko lurralde horien erabateko euskalduntasuna frogatzea.
|
|
|
Ikerlari ezagun batzu horixe bera uste izan dute, euskalduntzearen abiapuntua Nafarroako Baskoien lurraldean edo Iparraldeko Akitanian jarriz. Jakin badakigu orain, zuzeneko lekukoei esker, lurralde bi horietan euskara egiten zela baina zeharkako lekukotasunak eduki ko bagenitu bakarrik, kostaldeko probintzietarako
|
daukagun
bezalaxe, ez litzaiguke hain erraza suertatuko lurralde horien erabateko euskalduntasuna frogatzea.
|
|
|
Halako ikerketarik ez dugun bitartean, eskuetan
|
geneukan
aria galdu gabe, uste dut aurkitu daitekeela argudioren bat antzinako euskalduntasunaren alde.
|
|
|
Ez uste hobeki atera nintzela? Lotan nituen aurre iritziak
|
neuzkan
. Nire senda kuntza galdeketa arrazionalismoz itoa, praktika zintzoez galdetzeko egina zen.
|
|
|
Azkuek
|
zeuzkan
abantaila eta oztopoak ugari ziren. Alde> Oraindik herri kultura bizi bizian egotea.
|
|
|
Alde> Oraindik herri kultura bizi bizian egotea. Bigarrenik beste kulturen ezagutzak ematen zion beha rrezko urruntasunaren
|
edukitzea
. Bestalde berriemaileekin euskara erabiliz uzta ede rra bildu zuen.
|
|
|
Euskal Herrian erotismo eta pornografia gogorrak agertu zaizkigu, puritanismoaren indar eta neurrian. Txalapartak
|
daukan
erotiko saila erraz saltzen da eta erotiko satirikoan Ostielak> eta Napartheidek Igela> xume eta zin tzoa gainditu dute. Halaz ere badirudi erotismoa gauza serioa, sakona bihurtu dela, sexuaren debekutik sexuaren tiraniara joango ote gara, gai horretaz barre egin nahi dugunok baztertuz?
|
|
|
Azkuek, lan handiegia egin zuen. Ez zuen astirik
|
eduki
kantu eta ipuinen aldae ren biltzeko. Beharbada ez zukeen ezer hobetu beharrik zeren batzuetan, lekuko edo berriemaileak hizkuntza makaroniko bat erabiltzen zuelako, berriemaile batzuek eus kara aberatsagoa dutela besteek baino.
|
|
|
Gainera, Azkuek ez zuen beti euskalki guztietan laguntzailerik
|
eduki
, bestelan zuberotar kantu bat hobetzekotan zubererazko hitz arruntak erabiliko zituen, beraz zuberotar kantu bat bost gipuzkoar hitzekin ematea ez da zientifikoa. Hona zer dioen berak biridazketaren bere metodologiaz:
|
|
|
Horixe zen Azkueren kezka bat. Haren altxorra ez da Oiarzungo urre meatzak irudi agortua, baina J. M. Satrustegik euskal mitoen galera eta ez eraberritzeak kezkaturik zegoene an, arrenkura berdina
|
zeukan
, ahoz galtzen direnak herri jakintza horretan aurkituko ditugu gure arbasoek, aukeratu, hobetu ogasunak. Noski, corpus baten duintasuna dela-eta, iritziak iritzi, herri baten kulturan agrikulturan bezala lore, gari, arto eta patata egin ote daiteke lur, lohi eta zimaur arruntik gabe?
|
|
|
Noski denbora asko galdu dugu garbizaleke ria eta mordoilokeriaren gatazkan. Jakin dezagun guk ere eta Orain Atlasaren altxo rra
|
daukagula
euskaraz hitzik asmatzen jadanik daudenean eta erdibidetik ibiltzen hitz berrien sortzen. Hau da gizaldi berriaren benetako herronka.
|
|
|
bi osagaien tasun (guzti) ak komunak ez badira ere, elkarrengandik hurbil egon behar bide dute, eta elkarteak bi buruen tasun guztiak biltzen ditu. Dakigunez (23) ekoen gainean berrelkarketak egin daitezke (§1.1) eta tandem elkarteak aldiz, morfologi prozedura bakar baten ondorio dira (§1.3); ikusteko
|
daukagu
oraindik (26) tandem elkarte hauen osagaien arteko esangura harremana behintzat oso ezberdina dela (§2.2, §3). Esan dezagun hemen behintzat itxura
|
|
|
Izendegi hauen bitartez euskarak egun pairatzen dituen mugak erlatiboak direla garbi utzi nahi dugu, ezen bere presentzia Araba baino askoz beheragoko lurretan bai tesia geratzen da, eta Errioxan euskal kopurua Ezkaraien Haro edo Santo Domingo de la Calzada aldeko lautadetan baino sarriagoa da. Euskararen mapek, bada, beti hegoaldera Burgosko mugetara ere luzatzen ikasi behar lukete nabarme nago bertako euskal toponimioen lekukotza present
|
edukiz
.
|
|
|
Terminook erkatzen hasiz, eta Elexpururena albo batera utziz, zalantza
|
daukat
Zuazoren, eskualdeko edo herrialdeko batua, eta nazioartean erabiltzen den, eskualdeko estandarra?
|
|
|
Mendeen joanean metaturiko hainbat berba eta esapide, gure hitz altxorra, ahantzi samarturik dugu eta uste dugu gauza berriak asmatu baino lehen, geureari eutsi behar diogula.
|
Daukagunetik
abiatu behar dugu eta ez badaukagu, nola ekin pentsatuko dugu, baina errazkerietan jausi gabe.
|
|
|
Mendeen joanean metaturiko hainbat berba eta esapide, gure hitz altxorra, ahantzi samarturik dugu eta uste dugu gauza berriak asmatu baino lehen, geureari eutsi behar diogula. Daukagunetik abiatu behar dugu eta ez
|
badaukagu
, nola ekin pentsatuko dugu, baina errazkerietan jausi gabe.
|
|
|
Horretarako abiapuntu gisa balio digun lan garrantzitsu batera joko dugu: George P. Murdock-ek Outline of Cultural Materials antropologia arloan ezinbestekoa den libu ruan kulturaren kategoria guztiak sailkatu ditu eta bakoitzak zenbaki jakin bat
|
dauka
. Guztira 91 kategoria nagusi eta 915 azpikategoria.
|
|
|
Donostia, 1989 Meteorologia zientifikoaren hiztegia eta artikuluak biltzen ditu. Guztira 234 herri hitz
|
dauzka
, gainerakoak berba zientifikoak dira. Oso liburu baliagarria.
|
|
|
Ez dira asko eta batzuk bitxi samarrak dira. Bestalde, badira eguraldiarekin erabiltzen diren beste hitz sailkagaitz batzuk, baina bere eremua zedarri turik
|
eduki
dezaketenak. Adibidez, ekaitzak, hilabeteak, gaixotasunak, igarregunak, eguzkia, ilargia, izarrak, zerua tenperatura eta abar.
|
|
|
– Etnometeorologiaren gaineko lexikoa toki bakar batean bilduta
|
edukitzea
.
|
|
|
Garai hartan latinak ematen digu, beraz, euskararen topografia, baina, baita erromantzearen topografia ere (esan bezala, enego> azaltzen da, enecoren> ordez, hila rri batean eta horrek erromanizatze prozesu martxan zegoela esan nahi du). Bestalde, gogoan
|
eduki
behar dugu euskara hizkuntza bat bezala ailegatu dela gaur arte; erda ra, edo erromantzea, ordea, hizkuntza bat baino gehiago bezala: euskara harreman estuetan izan da erromantze desberdinekin, eta horrek, nahi eta ez, eragin desberdina inprimatu zuen euskararen mamian:
|
|
|
Pentsa dezakegu hainbeste mila urte iraun duten hizkuntzei buruz mintzatzen ari garela, ez hizkuntza bati bakarrik buruz. Kontua da, kanpo arrazoiak aparte, hiz kuntzaren barruan aurkitzen direla lekukorik egokienak (Mitxelena berak garbi utzi zuen bezala) eta euskara barruan
|
daukagu
hainbeste latin eta erromantze.
|
|
|
a. Edozein alderditako euskaldunak elkartzen garenean, gero eta zailtasun gutxiago
|
daukagu
batak besteari ulertzeko. Ez daukagu nahitaez erdarara jo beharrik, dagoeneko.
|
|
|
a. Edozein alderditako euskaldunak elkartzen garenean, gero eta zailtasun gutxiago daukagu batak besteari ulertzeko. Ez
|
daukagu
nahitaez erdarara jo beharrik, dagoeneko.
|
|
|
b. Edozein gai darabilgunean, gero eta zailtasun gutxiago
|
daukagu
euskaraz jarduteko. Gairik tekniko eta jasoenez dihardugunean ere, ez daukagu nahitaez erdarara jo beharrik, dagoeneko.
|
|
|
b. Edozein gai darabilgunean, gero eta zailtasun gutxiago daukagu euskaraz jarduteko. Gairik tekniko eta jasoenez dihardugunean ere, ez
|
daukagu
nahitaez erdarara jo beharrik, dagoeneko.
|
|
|
Euskararen estandargintzak joan den hogeita hamahiru urteotan aurrerakuntza handia egin duen arren, bide luzea
|
daukagu
oraindik ere ibiltzeko. Beste hiru urrats handi eman beharra daukagu Euskara Batua erabat amaitu eta gauzatuko badugu:
|
|
|
Euskararen estandargintzak joan den hogeita hamahiru urteotan aurrerakuntza handia egin duen arren, bide luzea daukagu oraindik ere ibiltzeko. Beste hiru urrats handi eman beharra
|
daukagu
Euskara Batua erabat amaitu eta gauzatuko badugu:
|
|
|
Gazte euskaldunen hizkerak ere erdaran
|
dauka
bere harrobia, Imanol Esnaolaren azterketa xume batek (ikus Rodríguez & Esnaola 1998: 117) erakutsi berri duenez.
|
|
|
Bonapartek (in Urkijo 1910: 257), Bergarako egoeraz ziharduela, Bruno Etxenikeri idatzi ziona
|
daukat
, esate baterako, gogoan: –Quand je dis biscayen et non pas guipuscoan de Vergara, je sais fort bien que cette manière de parler déplait à Messieurs les Vergarais qui se piquent d? être de purs guipuscoans.
|
|
|
Euskararen etsaia Madrilen eta Parisen, eta, aspaldi honetan, Iruñean? ikusten dute gure arteko zenbaitek, eta halaxe ikusten dut, egia esan, nik neuk ere, baina ez dezagun beti kanpoko etsaiarekin itsutu eta barrena lasaitu, geure baitan
|
daukagu-eta
gaixotasun askoren harra.
|
|
|
Nork agindu digu euskara berbera erabili behar dela Arrasate barruko Arrasate> Press> aldizkarian eta Euskal Herri osorako sortu zen Euskaldunon> Egunkaria n, eta nork agindu digu euskara berbera erabili behar dela Gasteizko eta Aramaioko udaletxeetako ohar eta iragarkietan? Erabaki zentzugabe eta ganorabako horiek ez dira ez Madrildik, ez Paristik, ez Iruñetik etorri, geure baitatik baizik, eta geure baitan
|
daukagu
, beraz, akats eta oker horiek zuzentzeko gaitasuna eta erantzukizuna.
|
|
|
euskaldunik gehienak. Era berean, Gipuzkoan eta bere alde menetan
|
zeukan
–eta dauka, euskarak indarrik handiena:
|
|
|
euskaldunik gehienak. Era berean, Gipuzkoan eta bere alde menetan zeukan, eta
|
dauka
–euskarak indarrik handiena:
|
|
|
|
eduki
eta tradiziotik, alegia)?
|
|
|
Zekizkien euskal itzak, eta ugari eta ederki zekizkien? ipiñi izan balitu errenka, erdal itzulpena aldamenean emanik, bestelako tres na
|
geneukan
orain eskuetan. Nola atzekoz aurrera egin zuen lana, ordea, erdal itzak eto rri ala euskerara edo biurtuaz, erdaldunak arritu bearrez noski, ezta erraz jakiten euskal itz direlako orietan zer den entzuna edo irakurria eta zer den aldatua edo burutik burura asmatua10.
|
|
|
III. Horren guztiaren osagarri, beraz, euskarak ez dituen aldaerak edo ondo garatu gabe
|
dauzkan
aldaerak sortzeko, bultzatzeko eta aberasteko ikerbideak finkatu behar dira. Nire ustez, ikerbideak hiru dira.
|
|
|
Hizkuntza bizia arakatzeko, berariazko inkesta bi prestatu ditugu orain arte, bata sexuari buruzkoa eta bestea drogari buruzkoa. Drogari buruzkoak itxura hau
|
dauka
.
|
|
|
Zaldibiako euskararen barne aldakortasuna aztertzean adina> da eragilerik gogorrena; ez dut uste, ordea, 80 urteko lagunen hizkera eta egungo gazteen euskara konparatzea denik egokiena, hor aldaketa erabat gertatuta baitago, eta eragile nagusiak zein izan diren, aldaketa zein ingurune gramatikal eta soziolinguistikotan gertatu den jakin gabe geldituko ginateke. Interesgarriagoa deritzot aldaketaren arrastoari jarraitzeari; bestela esan, orain 80 eta 50 urte inguru
|
dauzkaten
pertsonen hizkerari begiratu, eta noiz, nola, zeinen aurrean eta zertarako darabilten aldaera bata edo bestea aztertzea. Horrela, hizkuntza baten egoerarik naturalenaren barreneko berezko aldaketa aztertzera irits gintezke, baina herri batean, Zaldibian, euskara batuaren oldarrak zerikustekorik ez duen garai bateko aldaketa gainera.
|
|
|
70 urte inguruko zaldibiarrekin hasitako lanaren jarraipenak zer interes duen azaltzen saiatu naiz aurretik: 50 urte
|
dauzkaten
pertsonen hizkerari begiratuta, aldaketaren arrastoari jarraitzeak du interesa, horrela, hizkuntza natural baten barreneko aldaketa propioa aztertzera iristeko. Euskara Batuaren aurreko egoera naturala da bilatu nahi dena, eta egoera edo garai hartan aldakortasunaren funtzionamendu soziolinguistikoa zein zen aztertu.
|
|
|
Atal bakoitzak zenbait adiera ditu, guztiak zenbakidunak, eta, gainera, eremu semantikoa, parentesietan jarritakoa, ere agertzen. Eta adiera askotan ere, azpiadiera ugari daude, eta gehienetan, azpiadiera hauek ere
|
badauzkate
eremu semantikoak jarrita. Horrela antolaturik, erabiltzaileak errazago aurkituko du behar edo nahi duen esanahia.
|
|
|
Uztarketa behar da. Informatikariek (edo web egileek) eta itzultzaileek (edo hizkuntzaren profesionalek) terreno berri batean egin behar dute lan, elkarren premien berri
|
edukiz
, eta horretara egokituz. Terreno berri horixe da lokalizazioarena eta hizkuntza ingeniaritzarena.
|
|
|
Ez du euskararen araurik aintzat hartzen; adibidez, deklinabidea bilatzerakoan. Diseinu nahasi eta ulergaitza
|
dauka
.
|
|
|
3 Bretainiako DASTUM elkartean
|
eduki
dugu aukera hori.
|
|
|
Antton Irusta(+ hiru musikari eta hiru bertsolari). Pattakon.
|
Daukanari
kendu eta ez daukanari emon?
|