|
2013
|
|
|
psikologismo merke guztietatik oso urrun, hala ere azterketa fina bezain sakona eskaintzen du, oso argigarria puntu askotan. Tamalez, neurea baino ingeles joriagoa
|
behar da
ñabardura eta xehetasun guztiak modu egoki batean dastatzeko eta haztatzeko. Tesi nagusia, dena den, erraz atzematen da eta hitz gutxitan aurkez daiteke:
|
|
|
lehenik, Frantziako errege-familiako kidea zen, bai ama aldetik (esan dugun bezala, Margarita Frantziako erregearen arreba bakarra zen) bai senarraren aldetik ere (Antonio Bourbon Frantziako Lehen Odol-Printzea zen, alegia, lehena ondorengotzan erregearen semeen atzetik); bigarrenik, lurralde ugarien jabea zen (Nafarroaz gain), batzuk Frantziako koroapekoak (Vendome, Albret, Armagnac...) eta beste batzuk formalki independenteak (Biarno); hirugarrenik, Frantziako protestante kalbinisten lider nagusia izan zen, eta laugarrenik, Nafarroako erregina zen, Nafarroa Espainiako erregearen arazo nagusietako bat zen garaian. Lau ezaugarriok azalpen osagarri batzuk
|
behar dituzte
.
|
|
|
Frantziako errege-etxearekiko ahaidegoa da Joanaren garrantzi politikoaren eragile nagusia, horrek bihurtzen zuen haren ezkontza lehenik, eta haren semearena gero, lehen-lehen mailako arazo politikoa Europan. Baina ahaidego horrek, huts-hutsean, ez du guztia esplikatzen, faktore gehigarri batzuk kontuan hartu
|
behar dira
. Lehenengo eta behin, termino feudaletan esanda, haren jabetzapeko lurralde zabal-zabalak, mapa batean harrigarrizko zabalera hartzen dutenak (ik.
|
|
|
Hasieran aipatu dugun John Elliott historialari handiaren arabera, kalbinismoaren sorrera eta hedapena garai horretako gertakari nagusietakoa da: Frantzian finean zapuztua geratu bazen ere, berebiziko garrantzia izan zuen Ingalaterraren eta Eskoziaren historian eta, ondorioz, Estatu Batuetakoan (Herbehereetan, Suitzan edo Galesen izan zuen garrantzia gutxietsi gabe); Max Weberen tesi ezagunak, bestalde, ez du inongo iruzkinik
|
behar
. Bada, gure protagonista ez zen izan soilik Jean Calvinen ikasle eta jarraitzailea, baizik eta hark sortutako mugimenduaren buru nagusietakoa, mugimendua erpinean egon zen garaian.
|
|
|
Bada, gure protagonista ez zen izan soilik Jean Calvinen ikasle eta jarraitzailea, baizik eta hark sortutako mugimenduaren buru nagusietakoa, mugimendua erpinean egon zen garaian. Izan ere, Frantzian bederen, mugimenduaren oinarri sozial nagusia hirietako artisau eta merkatarien artean kausitzen zen, horri gehitu
|
behar zaizkiolarik
noble ugarien artean sortu zuen interesa, behe mailatik hasita errege-familiara iritsi arte. Roelkerrek data zehatzak ematen dizkigu:
|
|
|
Roelkerrek data zehatzak ematen dizkigu: 1561-1562, tarte horretan baitzirudien Frantziak Alemaniaren bidea segitu
|
behar zuela
laster (ik. VI. kap.). Ispilukeria hutsa izan zen:
|
|
|
Gainera erakunde horren eta Euskaltzaindiaren artean hitzarmena sinatu izanak itxaropen soila baino zerbait gehiagoren ekarpena egin dezakeela pentsarazten digu. Horrela EIMAko IABekoen nahiak ere epe laburrean portu onera iritsi ahal izango dira, bai eta egunero lan-tresna horretaz baliatu
|
behar duten
milaka irakaslerenak ere.
|
|
|
Hiztegiak eta Corpusak, Gramatika, Dialektologia, Onomastika, Literatura, Arauak, Euskararen sustapena, argitalpenen bertsio elektronikoak, eta, azkenik, Jagonet galde-erantzunak zalantzak argitzeko Euskaltzaindiaren zerbitzua. Ondo gogoan dut Miren Azkaratek eta biok zenbat aldiz errepikatu behar izan genuen Jagon Sailetik Euskaltzaindiak Interneterako jauzia eman
|
behar zuela
, bai eta beste hizkuntza batzuetan garai bertsuan sortzen ari ziren testuen corpusak gurean ere egitea ezinbestekoa zela, nahiz eta ekimen hori nik nahi baino gehiago berandutu zen.
|
|
|
Baliatzen naiz parada honetaz adierazteko zer den Literatura Ikerketako batzordearen lana. IkerSaileko bosgarren batzordea da eta kezkatzen da bereziki irakaskuntzak, izan dadien bigarren mailakoa edo unibertsitatekoa,
|
behar dituen
tresnetaz. Duela lau urte, 2008an hain zuzen, kaleratu du Literatura terminoen hiztegia800 orrialdeko liburu gotor bat bere 545 sarrerekin, bakoitzak daukalarik bere adiera eta euskal literaturan dituen adibide bat edo bertze.
|
|
|
jarraitu
|
behar
deutsazu.
|
|
|
Hiriko bizi
|
behar
latz hunek hezita
|
|
|
aldizkariak, urrillekoak, ipuin-sariketea barriro be eratu dauala dakust. Asti laburra, arean, hilla honen amairako bialdu
|
behar
eta. Dana dala, ipuintxu bat, hiru-lau orrialdekoa asmatuteko?
|
|
|
Erregimenaren zutoinak zein diren argi adierazten da: lehenik, Eliza, kontuz ibili
|
behar da
elizgizonak ez gogaitzeko?; bigarrenik, politika, hots, Francoren erregimenaren aurkakorik ez egotea, eta hirugarrenik ere politika, oraingoan Sabino Aranaren politikaren aurka, jelkideen aurka.
|
|
|
Hasiera batean, 40ko hamarkadaren erdialdera arte gutxienez, gidatzaile edo, dirigista? izan zen, eta gerora aldatuz joan zen, zer egin
|
behar den
esatetik zer ez den egin behar esatera pasatu zen.
|
|
|
Baina gauzak bere neurrian: A. Arruek ez zuen, dakigunez, bere abokatu lanean inoiz erabili euskara, eta ezta inoiz aipatu ere horrelakorik egin
|
behar zenik
, hots, euskara arlo guztietara zabaldu, beste batzuek egin zuten bezala; Euzko-Gogoa-koek egin bezala. Bere ideologiak eta erregimenean zuen lekuak galarazten zion osoki.
|
|
|
Jarraitzen du esaten A. Zavalak Arrue ez zela liburu-zentsorea, hots, euskal liburuei buruzko txostena egiten zuena, baina hark aldeko gutuna eginez gero, agintariek aintzat hartzen zutela. Eta gainera, eta hor dago aitorpen adierazgarri-salagarriena, zentsurari ondo pentsatzen jarrita ez zitzaiola tranpa egiten; izan ere, A. Arrue konpromisoan ez jartzeko autoreak berak ondo neurtu
|
behar zuen
zer jarri, eta hartara, beraz,, era ortan egilleak berak egiten du bere liburuen zensura?.
|
|
|
Moterhood as Experience and Institution (1976) lanek. Ez dira ahaztu
|
behar
, halere, teoriagile horien inguruan eginiko berrirakurketak eta hausnarketak gaurko amatasunaren inguruan jardun ahal izateko. Goazen, labur bada ere, liburu horien eta haien ingurumarian esandako hainbat kontu lerro hauetara ekartzera.
|
|
|
Amatasuna beste modu batera interpretatzeko keinu bat egiten ari zen Beauvoir, Zirelliren hitzetan. Edonola ere, esan
|
behar da
berdintasunaren feminismoak nahiz feminismo materialistak berdintasunerako bidean aztertu dutela amatasuna. Horrekin esan nahi da amatasunak, emakumeen bizitza profesionalean, politikoan eta kulturalean, gizarteratzeko zailtasunak ekarri dituela eta rol bakartzat hartu dela.
|
|
|
Euskal antropologo feministek (Díez, 1995, 2000; Imaz, 2007) esandakoa berrestera gatoz, euskal sendia eta amatasuna aldatzen ari direla, alegia, eta amak direla aldaketa horretako protagonista. Eli Imazen hitzetan, amatasunaren eta sendiaren aldaketa genero harremanen inguruko eraldaketarik esanguratsuenetan kokatu
|
behar da
. Emakumeak aldatzen ari dira, eta eurekin, bikote harremanak eta familia.
|
|
|
Ondorio hauetara iritsi baino lehenago esan
|
behar da
, halere, eraikuntza sinbolikoen bidez sortu direla amatasunaren irudikapenak: bisualak nahiz diskurtsiboak.
|
|
|
Irudikapen horiek ideia, sinesmen eta esanahi multzoen osaketa dira; mundua esplikatzen dute, eta adibiderik esanguratsuenak estereotipoetan, gorputz metaforetan eta ereduetan aurkituko ditugu. Ereduek, ordea, irudikatzeaz gain, karga handia hartzen dute, gure jarrerek nolakoak izan
|
behar duten
esaten baitigute.
|
|
|
Ezer baino lehen, argitu
|
behar da
historikoki emakumearen gorputzaren pertzepzioa, eta, ondorioz, identitatea, gizonezkoena baino askoz baldintzatuagoa egon dela. Arau soziokulturalek emakumeengan gizonengan baino askoz eragin handiagoa izan dute (Wolf, 1991; Ventura, 2000; Esteban, 2006).
|
|
|
Eta hori da, benetan, eleberri honen berrikuntza. Mari Txurik esaten digu zahartzaroa ez dela memoria soilik, zahartzaroa egunero modu duinean bizi
|
behar den
bizilegea dela, egitasmo bat dela. Urretabizkaiaren azken eleberri honetan, nahiz eta gerra garaiko umeak izan, iraganaren gainean baino gehiago, etorkizunaren gainean hausnartzen dute.
|
|
|
Komunikazioa ere hibridoa da; izan ere, koaderno gorria euskaraz idatzia dago, baina irakurle gaztelaniaduna du. . Hala, koaderno gorria eleberri ere bihurtzen da, hain zuzen irakurleak alabaren ikuspuntutik irakurri
|
behar duena
, Venezuelan kokatutako gaztelerazko posizio batetik? (Gabilondo, 2006:
|
|
|
Emakume eta herritar den aldetik bete
|
behar dituen
rolen kontra oldartu egiten den heinean, Koaderno gorriaeleberriko Ama transgresorea dugu. Baina zertan oinarritzen da transgresio hori?
|
|
|
Koaderno gorria-nestreinakoz, amak umeak utzi egin
|
behar ditu
jardun militarrak segurtasun arazoak sortzen dizkiolako. –Zure amak Euskal Herriaren alde egiten du borroka, edo zure ama askatasunaren aldeko gudaria da?.
|
|
|
Izaki militarraren ezaugarri horiek abiapuntutzat hartuta, KG-ko amaren subjektibotasuna deseraikitze aldera, Alcedok maskulinitatearen ezaugarritzat hartzen dituen paradigmak alderatu ditugu KGKG-ko ama protagonistarekin. Lehenik, esan
|
behar da
oso femeninoa dela ama; zenbaterainoko sentsibilitatea duen jakiteko, aski da seme-alabei idazten dien koadernoa irakurtzea; esaterako, haurdunaldiak, gogoetak testu bihurtzen dituenean(, 66). Bestetik, ez da garaile bat, izugarrizko inpotentzia sentitzen du senarrak seme-alabak lapurtu dizkiolako.
|
|
|
Bestetik, ez da garaile bat, izugarrizko inpotentzia sentitzen du senarrak seme-alabak lapurtu dizkiolako. Independentea bada, baina seme-alabak berreskuratzeko besteengana jo
|
behar du
; ez da batere lehiakorra, umila da oso, eta horrela azaltzen da bere seme-alabengan pentsatuta idazten duen koadernoan. Hori izango litzateke, beraz, pertsonaia femenino honen karakterizazioa, betiere maskulinitatetik eskaintzen diren ezaugarriak iraulita.
|
|
|
hain kontrajarriak diren bi mundu ikuskerak elkartzen, hegemonikoki gizonezkoena den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna uztartzen. Esan
|
behar da
eleberri bakarra dugula gai horrekin etorri zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorria obrako ama.
|
|
|
Arantxa Urretabizkaiaren Aspaldian espero zaitudalako ez nago sekula bakarrikipuin bildumako Espero zaitudalakoipuinean (Erein, 1983) ama berezi bat agertzen zaigu. Olaziregik esaten duen bezala (1999), 80ko hamarkadan euskal literaturan izan zen ipuingintzaren boom-aren barruan kokatu
|
behar dugu
liburu hau. Tenore hartan, gure ipuingintzan nagusiki Ipar Amerikako errealismo zikina eta Hego Amerikako errealismo magikoa sartzen ari zirela, Urretabizkaiak bestelako kontaketa bat ekarri zuen gurera:
|
|
|
Beste joera bat amatasuna goresten duena Frantzian sorturiko diferentziaren feminismoa dugu (Muraro, 1994), zeinak amatasunarekiko zor sinbolikoa aldarrikatzen duen eta amatasuna, diferentziarako inflexio puntutzat ez ezik, botere gunetzat ere hartzen duen. Aztertzen ari garen bi literatur lan horiek begirada horrekin aztertu
|
behar dira
, amatasunaren boterea aintzakotzat hartuta.
|
|
|
hegemonikoki gizonezkoena den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna uztartzen. Esan
|
behar da
eleberri bakarra dugula gai horrekin etorri zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorriaobrako ama, hau da, aipaturiko literatur pertsonaia transgresore hauek jendartean egun gertatzen ari denaren lekukotasuna dira; izan ere, amak gizonezkoen munduan sartzen ari dira, neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak, berriz, amatasunaren munduan murgi... Ama helduak, bakarrak, ezkontzaren erakundetik at dauden amak dira eta, halaber, ohiko rol eta ereduetatik urrunduz posizio bat definitzen ari dira.
|
|
|
Erkiagak, segur aski/ seguru asko, hiria
|
behar zuen
, kontatu nahi zuen istorioa kontatzeko. Hiriko geografia zen pertsonaia nagusiari ondoen egokitzen zitzaiona.
|
|
|
Agurneri esker benetako maitasunera jaiotzean itxuraldatu da Araibar. Horren esanetatik ondorioztatu
|
behar denez
, sentimendu berriak ez du ukipen fisikoa euskarri. Halatan, ukipen fisikoa bilatzen zuen harremanetik, beste euskarri bat duen harremanera igaro da.
|
|
|
Gordinkeriaren bat atzematen diotenentzat, zalantzarik gabe, euskal literaturak lotsa onekoa, begiratua, izaten jarraitu
|
behar du
. Testuinguru horretan ezin izan zitekeen langintza erraza bizimodu lizuna zeraman pertsonaia bat moldatzea:
|
|
|
Gauzak horrela, badirudi Erkiagak Araibar zalduna eleberrirako hautatutako gaia hautatzeko ausardia pittin bat
|
behar zela
: ez zela, ez errazena, ezta erosoena ere.
|
|
|
Gauza jakina da euskal literatura oso begiratua, lotsa onekoa izan dela. Lizunkeriak inoiz harrapatu bazuen euskal idazketa, Etxeparek moldatutako bertsoetara jo
|
behar
. Geroztik, herri-literaturaren barrutiko adierazpenen batzuetara mugatu zuen bizilekua, barruti landutik zeharo desagertuz.
|
|
|
hiriak galbideratu zuen. Iratxeten Anttoneko (1946) Marixanek hiria
|
behar zuen
eta ezbeharra baino ez zion ekarri. Urte berean, 1946an, J. A. Irazustaren Joañixion ere bada, kalea?
|
|
|
pertsonaia nagusia bera kokatzen du giro hiritarrean, ordu arte bigarren mailako pertsonaiena izana zen giroan. Aurreko eleberrigintzan ezinbestez
|
behar zuen
izan landa-giroa bizileku pertsonaia nagusiak: pertsonaiak eredugarri izateko derrigorrezko zuen eskakizunetako bat zen.
|
|
|
Azterketa hurbilbide diskurtsibo-pragmatiko batetik egiten da. Horretarako
|
behar diren
hizkuntza-ekoizpen enpirikoak eskuratzeko, euskarazko corpus zabala osatzen duten testuetatik ateratako adibideak baliatzen dira. Erabilerari erreparatuz gero, emaitzek erakusten dute, kontzesiozko eta argudiozko balioez gain, markatzaile hauek balio diskurtsibo anitz bereganatzen dituztela eta, bestalde, lau birformulatzaileek elkarren baliokide moduan funtziona dezaketela.
|
|
|
Diskurtso-markatzaileen hiztegi horri begira egindako hastapeneko ezaugarritze batean (Garcia-Azkoaga, 2013), birformulatzaile urruntzaileen artean kokatzen dira dena den, dena dela, edonola ere, edozelan ere. Ezaugarritze hori osatzeko, ordea, ezinbestekoa da birformulatzaile horien erabilera eta balioak banan-banan eta sakonago aztertzea; horretarako testuetara jo
|
behar da
, haiek ematen baitute hizkuntzaren ekoizpen enpirikoetan gertatzen denaren testigantza. Hori da, hain zuzen, lan honen helburua, testuetan, oro har, markatzaile horiek nola erabiltzen diren eta hartzen dituzten balioak aztertzea; horregatik, lan hau, nolabait, aurrekoa osatzera dator eta, hala, ekarpen xume bat egitera euskarazko diskurtso-markatzaileen analisiari.
|
|
|
Lan honetan aztertuko diren elementuak diskurtso-markatzaileen artean eta, haien barruan, birformulatzaile urruntzaileen artean kokatu diren arren, euskal gramatikak aurkaritzako lokailuen artean kokatzen ditu (EGLU-III, 1990; Goenaga, 1980); Larringanek (1996), ISDari jarraituz (Bronckart et al., 1985; Bronckart, 1996), testu-antolatzaileenartean aztertzen ditu elementu hauek eta, horien barruan, lokailu gisa, baina zalantza egiten du kontzesibotasunaren eta aurkaritzakotasunaren artean; testuaren ikuspegitik ere, Esnalek (2008, 32) testu-markatzaile hitza hobesten du diskurtso-markatzaile izendapenaren ordez, testu-antolatzaileen azpisail gisa kokatuta eta, gaztelaniaren kasuan Martín-Zorraquinok eta Portolések (1999, 4082) egiten duten bezala, lokailuen sailetik bereizita dagoen birformulatzaile urruntzaileen multzoan kokatzen ditu hizpide ditugun elementuak; Garcések (2008, 154) ere gauza bera egiten du; eta Fuentesek (2009) lokailuei eta operatzaileei buruz hitz egiten du, eta kontzesiozkoen artean kokatzen ditu. Aipatu
|
behar dugu
, halaber, Zabalaren (1996) lana; bertan, zenbait birformulatzaile analizatzen dira testu-antolatzaile izendapenean bilduta, baina horien artean ez dira agertzen hemen aztergai ditugunak.
|
|
|
Sailkapenak sailkapen, funtsean, hizpide ditugun markatzaile hauekin bigarren formulazioa nabarmenduta geratzen da, eta lehenengo formulazioaren garrantzia apalduta edo ezabatuta. Interpretazio egokia diskurtsoaren bigarren formulazioan oinarrituta egin
|
behar dela
adierazten du markatzailearen erabilerak:
|
|
|
Jorge Luis Borges-ek zioen idazteko trikimailuak ikasten dituztenak ez direla benetako idazleak. Idazteko premia sentitu egin
|
behar dela
... Ba, bai.
|
|
|
Birformulatzaileak ez du guztiz baliogabetzen aurreko enuntziatua, baina oztopo bat jartzen dio handik atera daitekeen ondorioari. Aurreko enuntziatuan esaten dena, idazteko premia sentitu egin
|
behar da
–ez da guztiz ezabatuta geratzen, baina ezta bete-betean onartzen, entrenatu ere egin daitekeelako.
|
|
|
Jarritako adibide horietan egileek ez dute ezabatzen aurretik esan dutena, baina markatzaileak erabilita, arreta bigarren zatian jarri
|
behar dela
adierazten dute, hau da, ezin dela interpretazio zuzena egin lehendabiziko zatian adierazten diren gertakarietatik soilik ondorioak aterata. Aurreko formulazioarekiko ikuspegi berria aurkezten dute eta, alde horretatik, sarritan, izaera polifonikoa (Bakhtine, 1978; Ducrot, 1984) bereganatzen dute markatzaileok.
|
|
|
Adibide horien argitara, ez dirudi nahikoa lokailu moduan egin daitekeen ezaugarritzea eta beharrezkoa da beste dimentsio batzuk ere aintzat hartzea. Gauzak horrela, ikusi egin
|
behar dira
zein diren euskaraz dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erediskurtso-markatzaileek dituzten zereginak eta diskurtsoan hartzen dituzten balioak.
|
|
|
Horretaz gain, Garcések (2008) aipatzen dituen zeregin ezberdinak ere kontuan hartuko dira, bereziki, aztertzen ari garen elementuen kasuan berak aipatzen dituen erabilerak gauzatzen diren ala ez ikusteko. Aztertzen ari garen birformulatzaile urruntzaileak sail jakin batean kokatu
|
behar diren
ikusten lagunduko digu horrek.
|
|
|
Birformulazioaren esanahia ondo ulertzeko eduki erreferentziala ezagutu
|
behar da
, hau da, gaia ezagutu behar da, testu horretan agertzen den informazioa ez delako nahikoa. Hala eta guztiz ere, inferentzia medio, interpreta dezakegu egile batek uste duenaren gaineko gaitzespena dagoela.
|
|
|
Birformulazioaren esanahia ondo ulertzeko eduki erreferentziala ezagutu behar da, hau da, gaia ezagutu
|
behar da
, testu horretan agertzen den informazioa ez delako nahikoa. Hala eta guztiz ere, inferentzia medio, interpreta dezakegu egile batek uste duenaren gaineko gaitzespena dagoela.
|
|
|
Beraz, eskua luzatu zuen tira egiteko, baina oraingoan kotxeak beragana egin zuen, eta Peterrek hesia saltatu eta bere barkuaren atzean babestu zen, hainbesteko ikara sartu zitzaion. Edozelan ere, ez duzue pentsatu
|
behar
koldarra zenik, zeren hurrengo gauean bueltatu egin zen, esku batean ogi-azal bat eta bestean makila bat zuela; [Peter Pan, James Matthew Barrie/ Julen Gabiria (Alberdania, 2004) Orr.: 257]
|
|
|
Aurreko zatian ez ezik, birformulazioan ere beste baten ahotsak sartzeko balio du. Aipuan agertzen den enuntziazioa nola ulertu
|
behar den
argitzeko instrukzio esplizitu bati zabaltzen dio bidea hurrengo adibidean:
|
|
|
Bestalde, diskurtso-markatzaile hauen erabilerak, testuaren garapen arrazoituagoa itxuratzea ahalbidetzen du, ideiak garatzeko, iruzkinak egiteko eta egoera eta eragozpen berriak txertatzeko aukera eskaintzen duelako. Testu zati isolatu batean planifikazioa zaila denez antzematen, adibide egokiak bilatzeko testu osoetara jo beharko genuke, eta hemen corpusetatik erauzitako testu zatiekin lanean ari garen neurrian, adibideok muga horren barruan interpretatu
|
behar dira
. Hona adibide pare bat:
|
|
|
Erabilera atzendua dela eta, diskurtso-markatzaileak sarbidetzen duen enuntziatua esaldi nagusiaren aurretik zein atzetik ager daiteke, eta baita parentesien artean edo komen artean ere, baina desplazamendu horrek enuntziazioaren desplazamendua ere eragin dezake. Kontuan hartu
|
behar dugu
, dena dela, Larringanek eskaintzen dituen adibideetan lokailuak ez diren kontzesiozko antolatzaileak agertzen direla; ikusi egin beharko genuke, beraz, erabilera atzendu hau lokailuen kasuan ere ohikoa den ala ez.
|
|
|
Adibideen argitara, lau birformulatzaileok elkarren baliokidetzat har daitezke, eta oro har, denek beregana ditzakete hemen ikusitako balio diskurtsiboak. Edozelan erebirformulatzailearen kasuan, ez dira aurkitu nahiko adibide balio guztiak erakusteko; arrazoia izan daiteke aldaera dialektala dela eta,
|
behar bada
, haren erabilera ahozko mintza-jarduerari lotuago agertzen dela gehienetan.
|
|
|
Gure gorputzak ez du aukerarik: proteina hori egin egin
|
behar du
, geneek agintzen dutelako. Geneen haizeak mugiarazten dituen belaontziak gara.
|
|
|
(29) Masaren aurkako kredituak aurretik kentzeko modukoak dira, hots, konkurtso-kredituak ordaindu baino lehen, masa aktibotik kendu
|
behar dira
pribilegio berezidun kredituei lotuta ez dauden ondasun eta eskubideak [ZCP-Lt, Konkurtso Legeria, Deustuko Unibertsitatea (2006)]
|
|
|
(33) Arean ere, tratamendu hori esangura zabalean ulertu
|
behar da
, eta ez esangura murrizgarrian. Bestela esanda, ulertu behar da irakaskuntza-askatasuna dela hezkuntza-esparruan dauden askatasun eta eskubideen multzoa [ZCP-Lt, Zuzenbide Politikoaren legeria.
|
|
|
(33) Arean ere, tratamendu hori esangura zabalean ulertu behar da, eta ez esangura murrizgarrian. Bestela esanda, ulertu
|
behar da
irakaskuntza-askatasuna dela hezkuntza-esparruan dauden askatasun eta eskubideen multzoa [ZCP-Lt, Zuzenbide Politikoaren legeria. Deustuko Unibertsitatea (2007)]
|
|
|
(38) Dena den, une honetan, erdiko gunea delakoari buruz esandakoaekarri
|
behar dugu
gogora; hau da, prozesu zibilaren kasuan, batzuetan, interes publikoa nagusituko da eta berarekin batera beharrizan-printzipioa-ezgaitasun kasuetan, esaterako-, eta prozesu penal batzuetan, aukera-printzipioa izango dugu oinarri-kalumnia-kasuetan, adibidez? [ZCP-Ak, Zuzenbide Prozesalerako sarrera, A. Saiz, UPV/EHU (2006)]
|
|
|
(45) Testamentuak, printzipioz, notariala izan
|
behar du
, agiri publiko baten jasoa, alegia [ZCP-Ak, Familia Zuzenbidea. Leire Imaz, UPV/EHU (2009)]
|
|
|
(47) Ezegitea, aldiz, itxarotekoa zen hura ez egitea da, alegia, Zuzenbidearen ikuspegitik egin
|
behar zuena
ez egitea [ZCP-Ak, Adingabeen zuzenbide penala, Jon-Mirena Landa (Koord.) UPV/EHU (2011)]
|
|
|
(51) Gizatasun-printzipioak, berez, ondoreak dakartzaaskatasuna kentzen duten zigorren inguruan (zigor askatasun-gabetzaileetan alegia), batez ere aipatutako zigorrak betearazi
|
behar diren
fasean [ZCP-Ak, Adingabeen zuzenbide penala, Jon-Mirena Landa (Koord.) UPV/EHU (2011)]
|
|
|
(55) Eta agian, garrantzitsuena, gazteen delitugintza" normala" dugu, zentzu deskriptiboan-ez balioesteko asmoarekin-ulertu
|
behar duguna
. Alegia, gazte gehienek bere gaztaroan delituren bat egiten dute baina, bakarrik salbuespenez bihurtzen da delituak egitea ohiko jarduera (ez da" karrera kriminala" sendotzen) eta, denbora pasa ahala, delitu egiteari utzi egiten dio gazte izandako helduak [ZCP-Ak, Adingabeen zuzenbide penala.
|
|
|
(58) Kasu honetan, Estatuko epai sistemaren erpinean dagoen auzitegira joatea eskubide bat da herritarrentzat: Auzitegi Gorenak ezin du aukeratu zein kasu ezagutu nahi duen eta zein ez; beste hitz batzuetan, derrigorrezko eskuduntza dauka (mandatory jurisdiction), legeak helegitea aurreikusten duen guztietan auzitegiak helegite hori ezagutu
|
behar duelarik
[ZCP-Ak, Amerikar Estatu Batuetako auzitegi antolaketa: Lerro nagusiak (1), I. Ordeñana.
|
|
|
(60) Bestalde, akusatzaileak akusazioaren oinarria aurkeztu
|
behar zuen
; hots, frogak aurkeztu behar zituen. [ZCP-Ak, Zigor Prozesu Adierazlea, K. Etxebarria, I. Ordeñana eta J. Perez, UPV/EHU (2007)]
|
|
|
(60) Bestalde, akusatzaileak akusazioaren oinarria aurkeztu behar zuen; hots, frogak aurkeztu
|
behar zituen
. [ZCP-Ak, Zigor Prozesu Adierazlea, K. Etxebarria, I. Ordeñana eta J. Perez, UPV/EHU (2007)]
|
|
|
Baina, areago, egiaztatzen dute aztertutako diskurtso-markatzaileek berez dutela funtzio komunikatibo estrategikoa; hau da, hartzaileari diskurtsotik inferentziak ateratzen laguntzeko gida edo jarraibide moduko batzuk eskaintzeko funtzio diskurtsibo berezkoa dutela, eta funtzio hori hertsiki lotuta datorrela testu-generoaren nolakotasunarekin eta zeregin komunikatiboarekin. Beraz, aurkeztu ditugun datu estatistikoak zein adibideen analisi kualitatiboak ikuspegi horretatik hartu
|
behar dira
; alegia, testuen inguramendu diskurtsiboari atxikita aztertu eta interpretatu behar dira; izan ere, lan honen euskarri teorikoak azaldu direnean agertu denez, inguramendu diskurtsibo horretan aztertzekoak dira markatzaile diskurtsiboak berak hizkuntza-kategoria gisa ere.
|
|
|
Baina, areago, egiaztatzen dute aztertutako diskurtso-markatzaileek berez dutela funtzio komunikatibo estrategikoa; hau da, hartzaileari diskurtsotik inferentziak ateratzen laguntzeko gida edo jarraibide moduko batzuk eskaintzeko funtzio diskurtsibo berezkoa dutela, eta funtzio hori hertsiki lotuta datorrela testu-generoaren nolakotasunarekin eta zeregin komunikatiboarekin. Beraz, aurkeztu ditugun datu estatistikoak zein adibideen analisi kualitatiboak ikuspegi horretatik hartu behar dira; alegia, testuen inguramendu diskurtsiboari atxikita aztertu eta interpretatu
|
behar dira
; izan ere, lan honen euskarri teorikoak azaldu direnean agertu denez, inguramendu diskurtsibo horretan aztertzekoak dira markatzaile diskurtsiboak berak hizkuntza-kategoria gisa ere.
|
|
|
18 -19): alde batetik, diskurtso-markatzaileek duten jarraibide-, prozedura-edo prozesatze-esanahia eta-balioa azpimarratzen da (hots, esatariaren eta hartzailearen arteko elkarlana eta enuntziatuen interpretazioa gidatu
|
behar duen
lankidetza); beste alde batetik, perpausaren esparruan inolako funtzio sintaktikorik ez betetzea da diskurtso-markatzaileen bigarren ezaugarri funtsezkoa. Ez da, beraz, gramatika-kategoria berri bat, ezpada kategoria funtzional, diskurtsibo edo pragmatiko, berri?
|
|
|
Hurrengo atalean azalduko denez, diskurtso-markatzailetzat jo
|
behar ditugu
birformulatzaileak (alegia, hots, hau da, erran nahi baita, bestela esanda?), kategoria funtzional horren bi ezaugarri bereizgarriak dituztelako: lehenengo eta behin, prozesatze-esanahia dutelako eta haien eginkizuna hartzaileari diskurtsoaren interpretazioan eta inferentzietan laguntzea delako; bigarrenik, agertzen diren perpausean funtzio sintaktikorik betetzen ez dutelako.
|
|
|
Birformulatzaile esplikatiboak errazago ken daitezke baldin eta bi atalen artean baliokidetasun semantikoa badago; ezin dira ezabatu, ordea, inferentzia-erlazioa egonez gero. Bestelako biformulazio motak (laburbiltzea, urruntzailea, zuzenketa) adierazten dituzten birformulatzaileek, ostera, agerian egon
|
behar dute
eskuarki, osterantzean diskurtsoaren interpretazioa ez da berdina eta.
|
|
|
e) mugikortasuna da diskurtso-markatzaileen beste ezaugarri bat, baina birformulatzaileen kasuan banan-banan aztertu
|
behar da
posizioa.
|
|
|
(?) intrigazko nobela honetan askatu
|
behar den
misterioa ez da ohikoa.
|
|
|
–Katilinarenak? nobelak misteriozko istorioa du kontagai, baina, intrigazko nobela honetan askatu
|
behar den
misterioa ez da ohikoa. Hau da, nobela honetan misterioa edo intriga ez dago gertakari batzuk argitzearekin loturik.
|
|
|
Azpimarratzekoa da diskurtsoaren harian atal birformulatzailea geratzen dela indartuta edo nabarmenduta; beraz, hura hartu
|
behar da
aintzat eta ez birformulakizuna.
|
|
|
Corpusari dagokionez, eskerrak eman
|
behar dizkiogu
lehenik Ametzagaiña I+G+ b taldeko Josu Landari, corpusa arakatzeko tresna ezin hobea, eta gure beharretara egokitua, sortu eta ikertaldearen eskura jarri duelako; orobat eskertu behar diogu UPV/EHUko Euskara Institutuaren zuzendari Pello Salabururi (http://www.ei.ehu.es), Institutuaren corpusak gure zerbitzura jarri dituelako (ZIO, Pentsamenduaren Klasikoak, Ereduzko Prosa Dinamikoa eta Goenkale).
|
|
|
Corpusari dagokionez, eskerrak eman behar dizkiogu lehenik Ametzagaiña I+G+ b taldeko Josu Landari, corpusa arakatzeko tresna ezin hobea, eta gure beharretara egokitua? sortu eta ikertaldearen eskura jarri duelako; orobat eskertu
|
behar diogu
UPV/EHUko Euskara Institutuaren zuzendari Pello Salabururi (http://www.ei.ehu.es), Institutuaren corpusak gure zerbitzura jarri dituelako (ZIO, Pentsamenduaren Klasikoak, Ereduzko Prosa Dinamikoa eta Goenkale). UPV/EHUko Euskara Zerbitzuaren zuzendari Jesus Mari Makazagari eskertu behar diogu, halaber, EHUko ikasliburu itzuliak gure eskura jarri izana.
|
|
|
sortu eta ikertaldearen eskura jarri duelako; orobat eskertu behar diogu UPV/EHUko Euskara Institutuaren zuzendari Pello Salabururi (http://www.ei.ehu.es), Institutuaren corpusak gure zerbitzura jarri dituelako (ZIO, Pentsamenduaren Klasikoak, Ereduzko Prosa Dinamikoa eta Goenkale). UPV/EHUko Euskara Zerbitzuaren zuzendari Jesus Mari Makazagari eskertu
|
behar diogu
, halaber, EHUko ikasliburu itzuliak gure eskura jarri izana. EITBrekiko lankidetzari esker eta, zehazki, Asier Larrinagaren bitartekotzari esker eskuratu dugu ETBko dokumentalen corpusa.
|
|
|
Hizkeran, irudi sinbolistak erabiltzeko saioaz gainera, euskaran bertan sartutako berrikuntzak ageri-agerian dauzkate batzuek eta besteek. Giro horretan kokatu
|
behar dugu
gure idazlea.
|
|
|
Guk ere datorren urtean ez dugu Erkiagaren oroimenez ezer egingo, baina aurten bai, eta hori aprobetxatu
|
behar dugu
, bai gogora ekartzeko, lehen esan dudan moduan, bai gizartera ekartzeko. Izan ere, nire ikasle garaian ez genuen halako idazleen lanik irakurri karreran zehar, ez dakit gaur egun ikasgaietan aipatzen den, baina gaurko ekitaldia izango da horretarako akuilua.
|
|
|
Izan ere, nire ikasle garaian ez genuen halako idazleen lanik irakurri karreran zehar, ez dakit gaur egun ikasgaietan aipatzen den, baina gaurko ekitaldia izango da horretarako akuilua. Hemen entzundakoekin jabetu ahal izango gara zer testuingurutan idatzi zuen, zer baliabiderekin landu zituen hizkuntza eta literatura, eta hori gogoan dugula irakurri
|
behar dira
haren idatziak.
|
|
|
Idazten hasteko arrazoietako bat euskara erabiltzea da, gure hizkuntza zabaldu eta landu
|
behar da
. Gogoan hartu Eguna, euskarazko lehenengo egunkarian ere ibili zela kazetari.
|
|
|
hartzailearentzat eta igorlearentzat, ala semaforo moduko bat dugu, hartzaileari interpretatu beharreko seinale halako bat igortzen diona? Beraz, komunikazio arrakastatsuaren mailez hitz egin
|
behar genuke
estrategiei heltzeko orduan.
|
|
|
ez duen euskalki bateko solasturiak, gura eta gura ez, markatutzat joko du parafrasi horren bitartez eratutako ele katea. Hortaz, dena delako estrategia erabiltzeaz jardutean, soziolinguistikan bezala, idiolektoak izan
|
behar ditugu
kontuan, hau da, dena delako berbaldia jaso behar duenaren sistema. Bestela esanda, Hizkuntza Atlasak mintzamoldeen gainean emandako informazioa abiaburu hartuta, estilistika ere ikertzen hasi beharko dugu maiztasunen arabera, Euskal Herri osoan zein hurrenkera diren arruntak eta zein berezi oinarri zientifikoz argituko badugu, bestela bakoitzak bere iritziaren arabera, txokokeriatzat?
|
|
|
ez duen euskalki bateko solasturiak, gura eta gura ez, markatutzat joko du parafrasi horren bitartez eratutako ele katea. Hortaz, dena delako estrategia erabiltzeaz jardutean, soziolinguistikan bezala, idiolektoak izan behar ditugu kontuan, hau da, dena delako berbaldia jaso
|
behar duenaren
sistema. Bestela esanda, Hizkuntza Atlasak mintzamoldeen gainean emandako informazioa abiaburu hartuta, estilistika ere ikertzen hasi beharko dugu maiztasunen arabera, Euskal Herri osoan zein hurrenkera diren arruntak eta zein berezi oinarri zientifikoz argituko badugu, bestela bakoitzak bere iritziaren arabera, txokokeriatzat?
|
|
|
Jakina, estilistika berbabidera ekarrita, ez dugu ahaztu
|
behar
gaur egun euskal corpusetan eta eredugarri kalifikatutako bildumaren batean jasotako adibide asko eta asko, azken buruan, argitaletxeetako eta hedabideetako zuzentzaileen aukerak edota eredugarri zen den erabakitzeko ahalmena dutenen apetak direla. Bestela esanda, lagin horiek ez dute jasotzen XXI. mendeko une jakin honetan euskara osoa zer eta zertan den.
|
|
|
Honaino helduta, itzulpen ikerketan ezagun-ezagunak diren zenbait kontzeptu ekarri
|
behar ditugu
lerrootara, horrek Hitz-ordena. Erabilera estrategikoa lanak jorratzen duen gaia beste argi batez ikusten lagunduko digulako.
|
|
|
igorleak, hiztegiaren aukera zurrunagoak gaindituta, oso tresna ahaltsua du komunikatu nahi duena antolatzeko, berbak hurrenez hurren josteko aukera ia mugagabeak direnez gero (markatuak zein gabeak). Bestalde, ez dugu ahaztu
|
behar
berbaldirik edo testurik teknikoenean ere, terminoak (erabilera arruntetik bereizten den erabileradun berbak) osotasunaren% 5 eta% 10 bitartean besterik ez direla, gainerakoa fraseologia hutsa da, hau da, estiloa. Eta estilo aukerak mugagabeak izan daitezke.
|
|
|
Eta horien arteko orekan dautza estrategiak. Azken buruan, hiztunek garbizaleen arauak gorabehera berba egiten dute; idazleek ere arautze garbizaleak gorabehera izkiriatu egin
|
behar lukete
, hizkuntz sistemaren debeku argietatik harantzago sormena eta ulergarritasuna beste legerik ez balego bezala.
|
|
|
Hitzaurrearen egitekoa, ostera," hautu anuntziatua" egitea da, testua irakurri aurretik bertatik irakurleari" zirrara eragitea". Hitzatzearen asmoa, ostera, irakurlearen plazer-unea luzatzea da, hasieratik
|
behar
ez ziren datuak ematen ditu, testua aberasten dutenak. Hitzatzeak ez du testurako sarbidean parterik hartzen; fitxategi erantsi bat da.
|
|
|
Halaber, gaiaren inguruko hainbat auzi bistaratzeko balio du: hitzaurrea
|
behar
ote dute itzulitako literatur obrek?, itzultzaileak idatzi behar ote ditu hitzaurreok?, beste inork idatzi behar ote ditu, nork?, zer helbururekin?
|
|
|
Halaber, gaiaren inguruko hainbat auzi bistaratzeko balio du: hitzaurrea behar ote dute itzulitako literatur obrek?, itzultzaileak idatzi
|
behar
ote ditu hitzaurreok?, beste inork idatzi behar ote ditu, nork?, zer helbururekin?
|
|
|
Halaber, gaiaren inguruko hainbat auzi bistaratzeko balio du: hitzaurrea behar ote dute itzulitako literatur obrek?, itzultzaileak idatzi behar ote ditu hitzaurreok?, beste inork idatzi
|
behar
ote ditu, nork?, zer helbururekin?
|
|
|
Izan ere, ondokoak eztabaidagai dira: zer funtzio du LU bildumak?, nori zuzentzen zaio?, eta, horren arabera, LU bildumako liburuek hitzaurrea
|
behar dute
–, nolakoa behar luke hitzaurreak?, hitzaurrearen ordez, hitzatzea hobe?, nork idatzi behar lituzke hitzaurreak, itzultzaileak, literaturan adituak, bakoitzak bat?, itzultzailearen hitzaurreetan itzulpenari buruzko gogoetak gura ditugu?, beste edizio batzuetako hitzaurreak itzuli behar lirateke?, orain arteko irizpiderik eza ikusita, hala jarraitzea komeni ote da edo aurrerantzean irizpideak zehaz...
|
|
|
Izan ere, ondokoak eztabaidagai dira: zer funtzio du LU bildumak?, nori zuzentzen zaio?, eta, horren arabera, LU bildumako liburuek hitzaurrea behar dute?, nolakoa
|
behar luke
hitzaurreak?, hitzaurrearen ordez, hitzatzea hobe?, nork idatzi behar lituzke hitzaurreak, itzultzaileak, literaturan adituak, bakoitzak bat?, itzultzailearen hitzaurreetan itzulpenari buruzko gogoetak gura ditugu?, beste edizio batzuetako hitzaurreak itzuli behar lirateke?, orain arteko irizpiderik eza ikusita, hala jarraitzea komeni ote da edo aurrerantzean irizpideak zehaztu behar genituzke?, ...
|
|
|
Izan ere, ondokoak eztabaidagai dira: zer funtzio du LU bildumak?, nori zuzentzen zaio?, eta, horren arabera, LU bildumako liburuek hitzaurrea behar dute?, nolakoa behar luke hitzaurreak?, hitzaurrearen ordez, hitzatzea hobe?, nork idatzi
|
behar lituzke
hitzaurreak, itzultzaileak, literaturan adituak, bakoitzak bat?, itzultzailearen hitzaurreetan itzulpenari buruzko gogoetak gura ditugu?, beste edizio batzuetako hitzaurreak itzuli behar lirateke?, orain arteko irizpiderik eza ikusita, hala jarraitzea komeni ote da edo aurrerantzean irizpideak zehaztu behar genituzke?, zein?, nola ekin aurrerantzean hitzaurreen copyrightaren auziari?
|
|
|
Izan ere, ondokoak eztabaidagai dira: zer funtzio du LU bildumak?, nori zuzentzen zaio?, eta, horren arabera, LU bildumako liburuek hitzaurrea behar dute?, nolakoa behar luke hitzaurreak?, hitzaurrearen ordez, hitzatzea hobe?, nork idatzi behar lituzke hitzaurreak, itzultzaileak, literaturan adituak, bakoitzak bat?, itzultzailearen hitzaurreetan itzulpenari buruzko gogoetak gura ditugu?, beste edizio batzuetako hitzaurreak itzuli
|
behar lirateke
–, orain arteko irizpiderik eza ikusita, hala jarraitzea komeni ote da edo aurrerantzean irizpideak zehaztu behar genituzke?, zein?, nola ekin aurrerantzean hitzaurreen copyrightaren auziari?
|
|
|
Izan ere, ondokoak eztabaidagai dira: ...nolakoa behar luke hitzaurreak?, hitzaurrearen ordez, hitzatzea hobe?, nork idatzi behar lituzke hitzaurreak, itzultzaileak, literaturan adituak, bakoitzak bat?, itzultzailearen hitzaurreetan itzulpenari buruzko gogoetak gura ditugu?, beste edizio batzuetako hitzaurreak itzuli behar lirateke?, orain arteko irizpiderik eza ikusita, hala jarraitzea komeni ote da edo aurrerantzean irizpideak zehaztu
|
behar genituzke
–, zein?, nola ekin aurrerantzean hitzaurreen copyrightaren auziari?
|
|
|
Gaiari buruzko oharra egin zuen Bego Montoriok artikulu honen abiapuntu izan zen hitzaldiaren bukaeran: haren ustez, ez da harrigarria itzultzailea itzulpenaz hain gutxi aritzea; izan ere,, orain arte itzultzaileak oso barneratuta izan du ez zuela liburuan bere arrastorik utzi
|
behar
–eta, ohiturarik ez dago, ez egiteko, ez eta irakurtzeko ere?.
|