2000
|
|
Hauek
|
zuk
idatzi al dituzu?
|
|
Koldo,
|
zuk
aipatu duzunez, umeek erdaraz hitz egiten dute idatzizko hizkuntza irakatsi zaielako baina, nik dakidanez, espainolez ere gauza bera erakusten zaie, hizkuntza idatzia; ingelesez ere bai, eta Quebeceko ikastaro trinkoetan ere frantses idatzia erakusten da. Ni ez nago hain seguru hemengo umeek kalean erdaraz egiten dutela, juxtu hizkuntza idatzia erakusten zaielako, ze hori bera gertatzen da beste herrialde batzuetako hezkuntza sistema guztietan, baina han eurenarekin jarraitzen dute.
|
|
Dena den, Joxe,
|
zuk
aipatu duzu Quebecen eta eskolan frantsesez aritu arren, gero kalean ez dituztela hemengo haurren arazoak. Baina, jakina, euskara ez da frantsesa.
|
|
Ez da horrela. Are gehiago, batzutan egin dezakezu lan bat hain zuzen umerik ez daukazulako, sentitu nahi duzulako zer sentitzen den ume bat daukazunean, eta zure pertsonaiak dauka ume bat eta
|
zuk
ez. Ordezkoa ere izan liteke.
|
|
Irazu, zerorri bertso eskolara joan ez bazina ere bertsolaria izango zinen!
|
zuk
ez duzu bertsotan han ikasi. Zure ateraldi batzuek ez dira eskolan ikasitakoak, e!
|
|
Nola definituko zenuke
|
zuk
sexualitatea. Eta sexu heziketa?
|
|
Horren harira, bistan da jakintza bermatzea ez dela aski euskarak aurrera egingo badu, funtsezkoa da erabilera bultzatzea. Zer egingo zenuke
|
zuk
–
|
|
Jakinaren gainean zaude gutxiengoen arazoez,
|
zuk
ere cherokee odola edukita.
|
|
Urteak eman zenituzten Koldo eta
|
zuk
Tanttakan.
|
|
Idazle bertsolari bihurtzen zara nolabait: gaia eman eta
|
zuk
lana osatu behar duzu. Horretarako gaitasuna izan dezakezu edo ez.
|
|
Niretzat, gainera, profesional izateak bere xarma kenduko lioke idazteari. Daukazun denbora apur hori
|
zuk
nahi duzun horretan, kasu honetan idazten, pasatzeak badu bere xarma. Eguneko 24 orduak horretan pasa nituzkela pentsatze hutsak...
|
|
Ni ez naiz hain optimista. Eta
|
zuk
aipatutako horiek ere irakurle kontsideratzen ditut.
|
|
Desafio bat onartzean hortaraxerako egoten zara bakarrik. Eta apustuetan ez dago Nafarroara joan beharrik kontrarioak aurkitzeko, hemen jendea badago lehian aritzeko, eta ni prest nago; besteari abantaila emanda ere, nik hamar enbor ekarri eta
|
zuk
bost, apustua egingo nizuke, ziur egon! Duela ez asko, dena uztekotan egon nintzen baina orain animatu eta dena irabazi nahi dut.
|
|
Diskoaren abestiak
|
zuk
konposatu dituzu. Orain arte ere zuk sortu dituzu?
|
|
Diskoaren abestiak zuk konposatu dituzu. Orain arte ere
|
zuk
sortu dituzu?
|
|
Zure osaba (Retegi I.) pilotaria izateak eragin handia izan zuen
|
zuk
ere bide hau hartzeko.
|
|
Pilotan jokatzen ari zarela jendeak aholku asko ematen dizkizu, bai Martin Ezkurrak, baita kalean jendeak ere. Bai, ni burugogorra naiz, baina askotan konturatzen zara
|
zuk
daukazun irudipen horrekin gauzak ez direla ondo ateratzen, eta orduan oroitzen zara hark esandakoarekin. Eta Martin Ezkurrarekin hori gertatu izan zait, entzun bai, kasurik egin ez eta gero berak esandakoa egitera behartua egotea.
|
|
Zoritxarrez, niri bizpahiru aldiz baino ez zait gertatu halakorik. Antzerkian, komunikazio gertakari hutsa den aldetik, mezu bat helarazi nahi diozu publikoari, alegia,
|
zuk
bidaltzen duzun mezua ikusleak buruz eta bihotzez jasotzea. Hori ordea ez da beti zure esku egoten, obraren arabera ere izaten da edo publikoaren arabera.
|
|
Hori ezin dugu horrela antolatu. Hau da, nik hamar eskatu
|
zuk
sei eskaini eta erdibidean zortzirekin konpondu. Ez, ez.
|
|
Batik bat azken urte honetan aukera hurbilak izan ditut. Baina garbi ikusten ez dituzun proiektu handietan ez dakit aterako ziren hala ez,
|
zuk
ez duzu zure aldetik dena ematen aurrera atera dadin. Orduan, proiektu on batekin atera gura duzu, zertxobait nabarmendu daitekeena.
|
|
Originaltasunaren aurkako krimentzat jotzen da plagioa. Zer iritzi duzu
|
zuk
plagioaz?
|
|
Orduan dudan jarri ditugu
|
zuk
irabazitako sariak...
|
|
Lizarrako Akordioaren ostean,
|
zuk
aipatu alderdi demokraten arteko adostasun posible bat ikusten duzu?
|
|
Irakurria dut diskoak egiteari utziko diozula. Nola hartzen duzu
|
zuk
musika, bitarteko edo helburu bat bezala?
|
|
Nola lortu,
|
zuk
aldarrikatzen duzun euskal irakaskuntza?
|
|
Zeresana bazen garai hartan, baina
|
zuk
esateko modu berri bat ere asmatu zenuen...
|
|
Nik galdera bat dut Amurizarentzat:
|
zuk
bukaera errepikatzen baduzu, ziurtasun minimo bat eduki behar duzu errepikatuko den bukaera hori indartsua izango dela poetikoki, hau da, formulazio aldetik... Pentsamolde borobil bat bertsoaren neurrira egokitua, adibidez txapelketa batean bota zenuen" bihur bekizkit hesteak harri/ hori ez bada horrela".
|
|
Egia da" Otto Pette" n horrelakoak daudela, baina
|
zuk
zerbait eraikitzeko garaian beti elementu ezagun batzuk erabiltzen dituzu, eta hauetatik abiatuta berriak sortu. Adibidez," Otto Pette" ko espazioen eraikuntzan badago Baiona, badaude Nafarroa aldeko elementu batzuk...
|
|
Eta horrek ez dit poesiarako leihorik zabaldu, ez, ziur aski balio ez dudalako. Lan bat egitean gerta litekeen gauzarik txarrena da
|
zuk
egindakoa lehendabizi zuri txarra iruditzea da. Inoiz egin ditut ahaleginak, poema batzuk idatzi eta ni konturatu arren" ez dituk onak... baina bada ezpada ere..." nirekin oso kritiko jokatzen dakiten pertsonei pasatzen (lagun handienak askotan minik handiena ematen dizutenak baldin badira ere).
|
|
Euskaraz ez dakien nazionalista askok askotan kalte egiten dio euskal kulturari. Kuriosoa da ikustea nola,
|
zuk
liburu bat erdaraz argitaratu, eta Euskal Herriko jendeak esaten dizun," hombre, no sabia que escribieseis estas cosas en euskera".
|
|
Zeintzuk izan ziren
|
zuk
" 60ko Iraultza" deitzen duzun horren ondorioak?
|
|
Dena segidan irakurrita," Bi" zati hori momentu batzutan oso ezkorra aurkitu dut. Izan ere, Ezaren apologia egiten duzu
|
zuk
, baina heldu da momentu bat zeinetan esperantza non jarriko ote zenuen kezka sortu zaidan. Deskribatzen duzun" eternitatearen amaigabe" hori ez al da nahiko latza ere?
|
|
Ikastolako beste haurrei ahalik eta muturrekorik galantena ematen saiatu, hasteko. Baina nola
|
zuk
ere nahi baino egur gehiago jasotzen duzun, beste bide bat aurkitu duzu. " Egge" rik ez duten esaldiak soilik erabiliko dituzu, hara!
|
|
Horregatik, eta
|
zuk
zeuk izan ditzakezun arrazoiengatik, burujabetasunariburuz hausnartzea proposatu dugu. XXI. mendearen atarian burujabetza pentsatzenjarraitzea, batzuen eta besteen argumentuak entzun eta eztabaidatzea.
|
|
eta agindu dezakeenaz publikoa ohartarazi. Analistak ez daki, hots, ez duaurre juzgurik egiten, beste batekiko ezberdin zaren neurrian
|
zuk
behar duzunaz.Psikoanalista batek ez du emakume batek haurrak izan behar dituenentz aurre-juzgurik egiten, ez du homosexual bat nahitaez heterosexuala bilakatu behar izateariburuzko aurre-juzgurik egiten, ez du aurre-juzgurik egiten semea aita bezalakoaizatea hobea ote den jakiteari buruz,, nolako enborra halako ezpala, atsotitzarenarabera, edo semeak aitari kontra egin behar ote dion,, aita biltzaile, seme banatzaile?
|
|
–Hemen ikasi al zenuen
|
zuk
gaztetan?
|
|
Txillardegi hemen ezkutuan, eta ni ondoan ezertaz konturatu gabe... Ba al dakizu
|
zuk
zeozer kontu horretaz?
|
|
Entzunaldi hauei esker audio dokumentuak ere lor daitezke, norberaren irratitik eman ahal izateko; hori bai, baimena eskatu beharra dago, deklarazio horiek edo dena delako hori
|
zuk
baino lehenago emititu duenaren izena esan behar delarik.
|
|
–hitza kendu zion itsasuntziaren komandanteak?. Bistakoa da
|
zuk
ez duzula sekula bidaiatu Australiara!?. –Australiaz hitz egiten didazunez, kapitain, esango dizut bertara igorritako mezu bat New York tik emititzeaz batera helduko dela?.
|
|
Ze, hara:
|
zuk
arantzazko koroa duzu, eta ezin da esan oso jarrera erosoan ipini zaituztenik, baina ez duzu kexatzeko arrazoirik: mundu guztiak gurtzen zaitu.
|
|
Egunak zenbatzen ditut bakarrik nagoenetik. Ia 50 Eta
|
zuk
ez duzu erruki izpirik erakutsi. Ea ba, hemen naukazu, erruki zaitez nitaz.
|
|
Gogoratzeko arrazoiren bat ematen duen guztia; eta oroimenean hutsuneak gertatzearen arriskua, horixe da inmentsitatea. Zer sentitzen da mundu guztiak gogoratzen zaituenean, baina
|
zuk
inor ez duzunean gogoratzen. Lasaitasuna, ezta?
|
|
Jode. Eta
|
zuk
–Apur bat.
|
|
Eta izan bedi gau honetan
|
zuk
idatzitako egunerokoa honela amaitzen den hori: " Eta izan bedi gau honetan zuk idatzitako egunerokoa honela amaitzen den hori:
|
|
Eta izan bedi gau honetan zuk idatzitako egunerokoa honela amaitzen den hori: " Eta izan bedi gau honetan
|
zuk
idatzitako egunerokoa honela amaitzen den hori: ... eta izan bedi..."
|
|
" Eta
|
zuk
ere izango duzu zerbait kontatzeko, e Fergus?", itaundu zuen Txemak, bertsoak dioen eran, edan tantokin poztuta.
|
|
–Ez. Barkatu
|
zuk
: orain faltan botatzen dituzun gauza txikien premia izan duzu zuk beti, eta horiek berdin beteko zituen Eiderrek zein beste edozeinek.
|
|
Barkatu zuk: orain faltan botatzen dituzun gauza txikien premia izan duzu
|
zuk
beti, eta horiek berdin beteko zituen Eiderrek zein beste edozeinek. Beharbada azkenean afektua zenion, edo maitasuna edo berdin zait zer.
|
|
–Esan dizut ez nagoela ziur, baina
|
zuk
ez zenuen arraro sumatu?
|
|
Nirekin ez zuen behintzat zerikusirik izango heriotza horrek. Ze,
|
zuk
antzeko zerbait diozu, ezta?
|
|
–Beraz, zure ustez bariante berriak du errua. Baina
|
zuk
ikusi al zenuen Eider garai hartan?
|
|
Baina, gure etxeko ardi beltzarenganat eta haren lagunarenganat itzultzen naizela, jakinik ezen Jacques Lefèvre d’Etaples erreformatzaile ezaguna Parisko unibertsitateko irakaslea izan zela,
|
zuk
zeure gutunetarik batean aditzerat eman zenidan bezala; jakinik, halaber, ezen hari esker eta hark bere inguruan bildu zuen taldeari esker hedatu zirela Lutheroren ideiak Frantzian; eta, jakinik, finean, ezen talde hartako kideak izan zirela bai Farel —Kalvinen lagun sonatua— eta bai Margarita Nafarroakoa ere; galdetzen dizut: Jacques Lefèvre d’Etaplesen ikasle izan ote zen Joseph Elizanburu delakoa han Parisko unibertsitatean, eta irakaslearen talderat bildu ote zen geroago han Méaux en, halako suertez, non Nafarroako erregina bera ere bertatik bertara ezagutzeko parada izan baitzezakeen?
|
|
Gutun hartan, zeinaz bertze nonbait mintzatu bainatzaizu, Bruno eta Hobbes zenituen aipagai, baita Spinoza ere... Spinoza bere batez, Holandan jaio eta Holandan hil berri den —zer dira, bada, hogei hogeita hamar urte Filosofiaren Historian, jaun André! — filosofo judu pertsegitua, munduan nehoiz izan den filosoforik handiena,
|
zuk
diostazunaren arabera. Eta zeinen sutsuki eta gartsuki mintzatu zintzaizkidan hartaz, jaun André!
|
|
Salamancan nengoela, ene ikaskideetarik bat hil zen. Baina
|
zuk
ere oroituko duzu ikasle hura, beharbada. Burgoskoa zen, baina ez dakit nola zeritzan...
|
|
" Ni lurra naiz, baina zu ere lurrez zaitut, eta lurrak lurra du sehaska. Eta gaur
|
zuk
besarkatzen nauzu, eta bihar nik besarkatuko zaitut". Eta malko bat isuri zitzaidan, bozkariozko eta arraitasunezko malkoa.
|
|
Eta nola, beraz, kontradikzioneak, hartaraz gero, itxurazkoagotzat jotzen ditudan egiazkoagotzat baino, zer gertatuko litzateke, baldin,
|
zuk
gutunean erraiten zenidan bezala, Giordano Brunoren ideiak aintzakotzat hartu eta are urrunago joanen bagina. Izan ere, mundu honetaz eta bertzeaz mintzatzen gara franko, baina zer, mundu hau eta bertzea bat eta bera balira?
|
|
Eta Gaztelako autoreen lanak eta liburuak gaztelaniaz irakasten bazizkigun ere, eta frantsesenak frantsesez, bertzela, gure egunorozko bizitzan euskaraz aritzen zitzaigun... Baina, zer erran diezazuket nik jaun Marcelez
|
zuk
ez dakizunik, jaun André, zeren eta, lengoaien erabilpenaz denaz bezainbatean, zu bezalakoa baitzen, ongi dakizun bezala?
|
|
zu, ez —ihardetsi zenidan— Hitz batzuk egin nahi nituzke zurekin, axola ez bazaizu. Eta sosega zaitez, zeren erran baitit zure ikaskide batek non zauden ostataturik, eta zeren ikaskide hura bera igorri baitut zure egoitzarat, erraiteko nagusiari ezen gaur ez zaituztela bazkaltzen izanen, zeren eta nihaurk gonbidatu baitzaitut honat, ahamen baten egiterat —eta iduritu zitzaidan ezen zu zinela han segada prestatu zuen ehiztaria, eta ni ehiza,
|
zuk
segadan atrapatua.
|
|
Eta
|
zuk
atea barrendik hertsi, eta bekoz beko jarri ginen aulki banaren gainean. Eta isiltasuna egin zen.
|
|
—eta, behakoa zorrozten zenidala, galdetu zenidan—: Baina
|
zuk
ba al dakizu Axularren berri eta haren Gero aren berri...?
|
|
—eta, begiak begietan iltzatzen zenizkidala, erran zenidan—: Ba al dakizu
|
zuk
nor izan zen Mathalas?
|
|
Eta
|
zuk
, irri etsi bat xuxentzen zenidala, erran zenidan:
|
|
—Baina, erran bezala, alferrikakoak dira ipuin hauek guztiak, nor bere buruaren gainean zentzatzen ez bada —eta, zure amak urdaiazpikoaren ondoren gazta puska batzuk zekarzkigula, gaineratu zenuen—: Baina orainokoan ni bakarrik aritu natzaizu hizketan, eta
|
zuk
ere izanen duzu zer erran...
|
|
Nola pentsatzen zuen, bada, Giordano Brunok? —galdetu nizun, entusiasmaturik, su berri batek harturik sentitzen nintzela, zeren
|
zuk
zenekiena jakin nahi bainuen nik ere, eta zu bezalakoa izan nahi bainuen jadanik, denbora batean osaba Joanikot izaitearekin amestu izan nuen bezala.
|
|
Leizarragaren Testamentua baino sendoagoa eta osoagoa, nik uste. Eta nik egunoroz irakurtzen dut pasarteren bat edo bertze,
|
eta
zuk ere irakurri zenuke noizbait, ikus dezazun ezen euskara ez dela hain labur, eskas eta hertsi, nola munduak uste baitu eta baitauka dela.
|
|
—Zergatik ez duzu
|
zuk
skribatzen bertze liburu bat euskaraz, zure esperientziak eta zure pentsuak harrointzat harturik?
|
|
Eta denborarik ez dut, bertzalde, zeren aski eta sobera baitut, bertzenaz ere, unibertsitatean eman beharreko gaiak prestatzen —eta, irri malizios bat egiten zenidala, erran zenidan—: Baina
|
zuk
bai, zuk beharbada skribatuko duzu noizbait libururen bat, euskaraz...
|
|
Eta denborarik ez dut, bertzalde, zeren aski eta sobera baitut, bertzenaz ere, unibertsitatean eman beharreko gaiak prestatzen —eta, irri malizios bat egiten zenidala, erran zenidan—: Baina zuk bai,
|
zuk
beharbada skribatuko duzu noizbait libururen bat, euskaraz...
|
|
Ez zenekien, ez,
|
zuk
orduan ezen antzeko zerbait gertatuko zitzaizula zuri ere, jaun André! Zeren, nola Bidarrain jaio arren, Urdazubin bizi izan baitzinen umetan, hala hartu zintuzten frantsesek espainiartzat, noiz eta zutaz goganbehartsu eta fidantzia gabeko agertu baitzitzaizkizun, Mathalasen kontu harekin... eta espainiarrek frantsestzat, noiz eta Salamancan gauzak okertzen hasi baitzizaizkizun, Paristik igorri zenidan lehen gutunean kontatu bezala.
|
|
Eta
|
zuk
orduan:
|
|
BERTZE egun batean, finean, Mathalasez hitz egin zeniezadan eskatu nizun, zeren behin baino gehiagotan aditu izan bainuen haren izena zure mihitik, eta zeren artean ez baitzintzaizkidan haren bizitzaz mintzatu, nahiz eta
|
zuk
promes egin zenidan luze eta zabal mintzatuko zintzaizkidala zeure lehengusu hartaz, zeure etxerat eraman ninduzun lehen egunean berean.
|
|
Eta, esperientzia mingarri haren ondorea erakutsi nahian edo, komentario hura egin zenidan, izenaren eta izanaren ingurukoa, jaun Marcel eta osabaren arteko bertze komentario haiek oroitarazi zizkidana, noiz eta aitak amari esmeralda bat erregalatu eta gai hartaz aritu baitziren; baina zure iritzia bertze ikuspuntu batetik zen, zeren eta
|
zuk
katoliko eta protestanten arteko borroka izugarri haiek baitzeneuzkan buruan, Zuberoako lurretan lantuak eta hil kantuak baizik utzi ez zituztenak, aiak eta hasperenak, intziriak eta nigar xopinak, eta, zure bihotzean, ausiki ezin minagoak:
|
|
—Oker zaude, aita Bartolome, zeren eta ez mundu zaharra ez mundu berria baitira mundu zabala: izarrak dira mundu zabala, eta eguzkia eta ilargia dira; eta teleskopiotik kasik gauero izarrei beha egoiten naiz, eta izarrak ez dira, ez, gaztelaniaz mintzo,
|
zuk
bertzerik erran badezakezu ere... Zeren bada gaztelania eta latina ere baino hizkuntza ederragorik, eta hori geometria da.
|
|
—Ez dakit
|
zuk
diozuna frogatua dagoen, baina, hala badago ere, hutsen bat behar du froga horrek. Zeren Aristotelesek erran baitzuen ezen bi aldiz astunagoa zena bi aldiz fitezago erortzen zela, eta zeren matematikak, zentzuak bezalaxe, logikaren arau guztiak betetzen baititu.
|
|
Aita Tomméren hitzen ondotik, banuen, beraz, esperantza fermu eta sendo bat, zeren igurikitzen bainuen ezen, neure burua Hiponakoaren itzalean paratzen nuela, argi argitsuren batek argituko ninduela nihaur ere noizbait libururen batetik, nola san Agustinen adimendua bertze liburu batek argitu baitzuen, noiz eta Hiponakoak, etxeko lorategian zalantzan eta ezbaian murgildurik zegoela, gogoa noraezean, boz bat aditu baitzuen, erraiten ziola: Tolle, lege, 15 eta begiak jasotzen zituela, eta behakoa bere lagun Alypio irakurtzen ari zèn liburuan pausatzen, orrialde mirakulutsu hartan, non ediren baitzuen jondone Pauloren epistola hura, haren kezkei eta problemei aterabidea eta soluzionea eman ziena, eta ha ren bizitzari salbazionea,
|
zuk
ere ongi dakizun bezala, jaun André.
|
|
Baina, deusetan aitzinatu baino lehen, derradan ezen Salamancarako bidea Burgostik egin nuela eta ez nukeela ahantzi nahi, halatan, bertako katedralak eragin zidan zirrara eta inpresionea... Ordea, Burgosko katedralarekin korapilatzen hasi baino lehen, natorren
|
zuk
Salamancako unibertsitatean eman zenigun lehen eskolaren deskribatzerat, alde batetik, zeren abiapuntu ezin hobea izan baitaiteke, eta, bertzetik, zeren eskola hura ere ezin hobeki etor baitakiguke, katedralari buruzko gogoeta egiteko bide batez, eta haren signifikantzaz mintzatzeko, zeharka bada ere.
|
|
—Goia eta behea ezin direla nahastu uste duk hik, Martin, eta
|
zuk
ere halatsu, Graziana, eta hori dela araua... baina ez al zen Jesu Kristo ere goiak eta beheak nahasterat etorri. Eta ez al zen Kristo bera ere bertze Maddalen baten laguna izan?
|
|
Maiz adituko zenuen
|
zuk
ere, jaun André, ezen etorkizunaren beldurra dela gure anitz gaitzen iturri, eta gero eta sinetsiago nago ezen hala dela, batik bat etorkizun hori beltz azaltzen zaigunean. Zeren, gaiztasun eta zailtasun korapilatsu batzuen aitzinean, emaiten baitiogu su imajinazinoari, eta, handik harat, imajinatzen dugularik ezen gaitz dena bi aldiz gaitzago izan daitekeela, hiru aldiz gaitzago eta ehun aldiz gaitzago, egiten dugularik hondar ale batetik mendi handi bat, eta ikusten dugularik, finean, geure burua urkabean, korapilo haietarik batetik dilindan, orduan, bada, larritzen, izutzen eta asaldatzen gara, zuri zena ere beltz dakusagu, bildots bat zegoen lekuan otso bat, egiten dugu geure baitan mila pentsu eta gogoeta, mila dorre eta gaztelu, eta halatan gaixotzen eta eritzen zaigu arima; eta, nola gorputza eta arima bat diren, gaixotzen eta eritzen zaigu, orobat, gorputza.
|
|
JAUN André: zenbatetan etorri izan zaizkidan Kopernikoren ele batzuk bururat,
|
zuk
Salamancan katolikoei eta protestantei buruz erranak direla kausa! Zeren, bere garaiko astronomiari aterabide bat bilatu nahian, hala mintzatzen baitzen astronomo poloniarra, Ptolomeoren planeta sistemaz, haren zehazgabetasuna eta haren funsgabeko konplikazioneak gogoan:
|
|
Eta hala, bada, eskola akabatu eta etxerako bidean nindoan, noiz eta oroitu bainuen, lehen inpresionearen gibeletik, zure mintzaldia, eta noiz eta ohartu bainintzen, gauza haiek guztiak gogoan nituela, ezen ez zetozela bat
|
zuk
jakintasunari buruz zenuen iduria eta nik nuena, zeren nik Burgosko katedralarekin amesten nuen bitartean, zuk, itxura batean bederen, ez. Zeren Burgosko katedralak, zerurat beha paratu aitzin, lur sendo eta egonkor bat baitzuen funts eta azpi, non errotzen baitzituen bere oinak eta zimenduak.
|
|
Eta hala, bada, eskola akabatu eta etxerako bidean nindoan, noiz eta oroitu bainuen, lehen inpresionearen gibeletik, zure mintzaldia, eta noiz eta ohartu bainintzen, gauza haiek guztiak gogoan nituela, ezen ez zetozela bat zuk jakintasunari buruz zenuen iduria eta nik nuena, zeren nik Burgosko katedralarekin amesten nuen bitartean,
|
zuk
, itxura batean bederen, ez. Zeren Burgosko katedralak, zerurat beha paratu aitzin, lur sendo eta egonkor bat baitzuen funts eta azpi, non errotzen baitzituen bere oinak eta zimenduak.
|
|
Arrazoin zuen François de la Rochefoucauldek, eta arrazoin duzu
|
zuk
ere, jaun André, zeren eta halakoak baitira anitzetan guhaurk asmatzen ditugun hitzak, iduri ederrekoak kanpotik baina baita huts hutsak ere barrendik, eta iduri horrek ekartzen dit gogora antzinako egiptoarrek baltsamatzen zituzten Faraoiena, eternitatea amets, azala eta itxura mamiaren eta muinaren sostengua izan zitekeelakoan. Vanitas vanitatum et omnia vanitas.
|
|
Eta, nola kakategiak baitzituen bi jarleku, kondeari beha, erran zuen: " Eta
|
zuk
ere probatu zenuke". Eta utzi genituen dukea eta kondea beren egiteko hartan, atera ziren bertatik denbora luzean egon ondoren, felizitatu zuen dukeak osaba, eta gero erran zuen:
|
|
Eta ehun ikusle edo plazaratu ziren, eta honek akuilua, horrek haga, eta hark labana, jostunaren bastidore gaineko ehuna baino josiago eta zulatuago utzi zuten. Eta, ondoren, eskua zezen martirizatuaren zaurietan sartu eta, nik zuri,
|
zuk
niri, aurpegiak eta betarteak zikindu eta pintatu zizkioten elkarri, odolez, mota guztietako txantxa trauskilen artean.
|
|
Baina, Louis XIV.aren mirailen inguruan
|
zuk
zeure buruari egiten zenizkion galderen ildotik... zer erran nahi ote zuten aitaren ehiza trofeo haiek, sala nagusiaren apaintzeko eta dekoratzeko erabili zituenek. Zer ezkutatzen zuen, edo zer agertzen zuen aitaren jokabide eta jokamolde hark, iduriotarik haratago?
|
|
Eta solasean hasten gara, eta ni sagar batez ari naiz eta
|
zuk
bertze sagar bat ulertzen didazu, eta hala bihurtzen da hizkuntza bakoitza ere babel dorre bat eta hala erran liteke ezen Bibliako dorre hura ez zela bakarra izan eta zenbat hizkuntza, hainbat babel dorre direla munduan. Eta osaba eta Alessandro ere hala ibiliko ziren, segur, italianoaren babel dorrean... eta nik, zer erranik ez, zeren, haien konbertsazionetik ez bainituen hitz solte batzuk baizik ulertzen.
|
|
Hala izan zen aitzina, musika zaharrarekin, poesia kantu zenean, eta hala da egun... Edo, ez al dakizu nondik doan musika berria? Baina ba al dakizu
|
zuk
zer den opera bat. Ba al dakizu nor den Monteverdi?
|
|
—Zure osaba gizon argia da —erran zidan segidan—, baina gehiegi pentsatzen du —eta, begietan behako ezin zorrotzagoa iltzatzen zidala, gaineratu zuen—: Eta
|
zuk
ere gehiegi pentsatzen duzu, begietan irakur diezazuket... —eta, betartea irri batez argitzen zuela, erran zuen—:
|
|
—Laura. Eta
|
zuk
–
|
|
Eta, artista haien izenak bat banaka aipatzen zizkigula —nik aipatuko ez dizkizudanak,
|
zuk
jada buruan dituzulako—, erran zigun:
|
|
Eta ez ahantz ezen nihaur naizela Urbiaingo jauna eta nihaur izanen naizela berant baino lehen Urbiaingo markes, eta nik plazer dudan bezala egiten direla hemen gauzak. Eta sumisionea eta obedientzia zor didazue, bertzalde;
|
zuk
ere bai, aita Bartolome... eta hala behartzen eta obligatzen zaituztet ene anaiaren ez salatzerat, zeren inkisizionea honetan nahastea kaltegarri izanen bailitzateke bai jauregiaren izen onarentzat eta bai, ondorez, ene negozioentzat ere... eta zeren hobe baita etxeko sua etxeko hautsaz estaltzea ezen ez kanpokoaz —eta, aita Bartolomeren aitzinean buruz buru paratzen zela, erran zion—: Eta zu jaun inkisidorearen laguna zara, baina ez ahantz ezen Inkisizioneak behin eta berriro pertsegitu zuela san Inazio eta halatan egon zenukeela, zure fundatzailearen bizitzaren eredurat, pertsegitua izaiterat prestago pertsegitzerat baino...
|
|
" hilik nahiago zintuzket, bekatu mortalean baino...", eta amarenetarik aita Bartolomerenetarat, amets bat izan nuen gau hartan: bertze munduan geunden osaba Joanikot eta biok belauniko, aita jesuitaren aitzinean, zeina tronu batean jarririk baitzegoen, gu juzkatzeko asmotan; eta jujamendua hasi zen, eta aita jesuitak mila bekatu leporatu zizkigun, ahotik habuina zeriola;" Eta
|
zuk
Maddalenekin bekatu egin duzu!", erran zion osabari;" Eta zuk, Elbirarekin!", neuri; eta, segidan bioi xuxentzen zitzaigula, erran zigun: " Eta biok zarete luthertarrak eta hereseak!"; eta, halako batean, tronutik altxatu, eta, hatzaz mehatxatzen gintuela, erran zuen:
|
|
" hilik nahiago zintuzket, bekatu mortalean baino...", eta amarenetarik aita Bartolomerenetarat, amets bat izan nuen gau hartan: bertze munduan geunden osaba Joanikot eta biok belauniko, aita jesuitaren aitzinean, zeina tronu batean jarririk baitzegoen, gu juzkatzeko asmotan; eta jujamendua hasi zen, eta aita jesuitak mila bekatu leporatu zizkigun, ahotik habuina zeriola;" Eta zuk Maddalenekin bekatu egin duzu!", erran zion osabari;" Eta
|
zuk
, Elbirarekin!", neuri; eta, segidan bioi xuxentzen zitzaigula, erran zigun: " Eta biok zarete luthertarrak eta hereseak!"; eta, halako batean, tronutik altxatu, eta, hatzaz mehatxatzen gintuela, erran zuen:
|
|
—Bai,
|
zuk
hitz egizu, zeren mihitik galtzen baita eperra...
|
|
—Aizu: ez diguzu oraino kontatu nola eskuratu zenuen
|
zuk
santaren erlikia, gizon hari ebatsi ote zenion edo erosi...
|
|
Zeren gero eta jasangaitzagoak egiten baitzaizkit Graciánen stiloan mintzo diren pertsonak, nik arima dut, eta
|
zuk
ez...
|
|
—Ote da munduan sufritu duenik eta ordaindu duenik
|
zuk
bezainbat, ama. Edo, ez ote zara ohartzen ezen zure hutsak eta zure faltak nihaurk eginak izan zitezkeela, zeren zu aita Bartolome Ziaurrizkoarekin inkontratu baitzinen hemen Ur biainen, eta ni jaun Andrérekin han Salamancan, eta hori izan da bion artean izan den aldea?
|
|
Eta egun batean, Indietarik itzuli eta handik borzpasei urterat, zure gutun hura iritsi zitzaidan, nik igurikitzen ez nuena eta
|
zuk
Paristik benturaren benturan igorri zenidana, bizirik ote nengoen jakiteko.
|
|
—Gutitan liluratu izan nau gizon batek nola erotu eta liluratu baininduen aita Bartolomek, halako moldez, non ergel bat bezala sentitzen bainintzen haren aitzinean, borondaterik gabeko jostailu bat haren eskuetan... zeren aita Bartolome gizon sendoa baitzen eta nik haren sendotasuna behar bainuen, neure hutsaren estaltzeko; gizon sutsua zen eta nik haren sua behar nuen neure zalantzen erretzeko eta deusezteko. Eta aita Bartolome jauregirat etorri eta, handik gutirat, osaba Joanikotekin Italiarako bidaiatik itzuliz gero, apez izaiteko erabakia hartu zenuen
|
zuk
, Joanes, eta orduan are itsuago sinetsi nuen, zu jaio ondoren izan nuen ametseko hitz ustez profetikoetan, zeren Jain koak zinez nahi baitzintuen berarentzat... eta sinetsi nuen, halaber, ezen Jainkoak probidentzialki jarri zizula aita Bartolome, zeure xedearen erdiesteko izan zenezakeen gidaririk argiena. Baina osaba Joanikot ere han zegoen, ahal zuenean aita Bartolome tentatzen eta narritatzen.
|
|
Eta hura egin nuen eta are gehiago eginen nuen, baldin egoerak hala eskatu izan balit, zeren Jainkoa eta Erroma baitzeuden jokoan, Erroma eta Jainkoa, eta Jainkoaren borondatea baitzen Ha ren ohorearen izenean nork bere ohorea ere galtzea, baita hartarakotz betiko laguna salatu behar bazen ere, heresea zelako —eta, isilune baten ondotik hats hartzen zuela, erran zuen—: Gero, badakizu, aita hil zen, Mattin hil zen, eta
|
zuk
Iruñako jesuiten kolejiorako bidea hartu zenuen.
|