|
2000
|
|
|
Gerraren etenaren ondoren, 50eko hamarkadako etapa berrian ez zen ahalegin berezirik egin komikiei tarte egiteko eta sarritan gerra aurreko berberak izan ziren argitaratuak. Hurrengo hamarkadan ekingo zitzaion berriro lanari eta «Lerro» moduan sinatzen zuen marrazkilariak alero botatzen
|
zuen
berea. Baserri giroak, bertso munduak... oraindik pisua bazuten ere, gai berriak etorri ziren bultzaka (twist a, kasu, beheko irudian ikusten denez).
|
|
|
Su etenarekin, ETAk indar abertzaleen ekimenean jarri
|
zuen
bere jardunaren baldintza. Eraikuntza nazionalean aurrera egiteko jarrera eta ekimen zehatzak ikusiz gero, borroka armatua izozteko edo desagertarazteko asmoa iragarri du ETAk azkenotan.
|
|
|
Lesio batek eten
|
zuen
bere futbolari karrera, baina artean zaletasuna odolean zeraman. Ikastolan irakasle zela hasi zen Ondarroako Aurrera taldea entrenatzen.
|
|
|
» hitzeman zion emazteari behin batez. Basaurin hasi, Soria, Alcala, Puerto, Herrera, Sevilla, Aljeciras, Castellon eta Basaurin bukatu
|
zuen
bere presoaldiaren harat honata.
|
|
|
Paperzaleak Kultur Elkartearen «Ostiela! »k, bere bost urtetan, ia alero kaleratu du testu erotikoren bat. Jaio berri den «Putz» aldizkariak ere azkeneko Durangoko Azokan egin
|
zuen
bere aurkezpena bide horretatik jo du eta bestelako edukien artean erotismoari ere egin diote leku.
|
|
|
Hogeigarren hamarkadak bereak emanak zituenean jaio zen eibartar hau Bergaran. Ama eskoriatzarra eta aita bergararra zituen mutikoa, ume umetan joan zen Eibarra eta hangotzat
|
zuen
bere burua. Gazte zelarik, Eibarko Klub Deportiboan esperantoa ikasten ari zenean ezagutu zuen gero bere emaztea izango zena, Arrate Ibargutxi.
|
|
|
Alabaina, hamalau hilabeteko alaba Eibarren utzi behar izan zuten egoera hartan umearentzat bizi baldintza onik ematen ez zelako. Herritxo honetan berak horrenbeste miresten zuen naturarekin gozatu ahal izan
|
zuen
bere osotasunean eta egoera gogorrenetan ere alde ona ikusteko gaitasunaren adierazgarri dira Juan San Martini igorritako eskutitz batetik jasotako berbak: «... hor zehar egurasten irtetzen naizenean, garia agurtu eta agurtu joaten nauk».
|
|
|
Horrela, nodo hauetako bat desagertzeak ez luke trafiko orokorrean eraginik izango: sareko nodo bakoitzak erabakiko
|
zuen
bertara iritsitako datuek zein ibilbide egingo zuten. Azkenik, datuak" paketetan" banatuko ziren, hauek ibilbide desberdinak egiten ahal zituzten, baina azkenean jomuga berean elkartuko ziren.
|
|
|
Pliniok berak lotura horren lehen isla utzi
|
zuen
bere idatzietan. Egun Castro kokatzen den lurretan Portus Samanum izeneko asentamenduaren aipamena egiten du eta horren gainean erromatarrek Flaviobriga kolonia sortu zutela azaldu.
|
|
|
Hor norberak egingo
|
zuen
bere interpretazioa. Interpretrazio asko ditu horrek.
|
|
|
ARRASATE Press herri aldizkariak ekainaren 16an kaleratu
|
zuen
bere 500 zenbakia. Horregatik, 68 orrialdeko ale berezia egin du.
|
|
|
Oso interesgarriak dira, hor ikusten delako alde batetik zein asmo, zein gogo eta metodo erabiltzen zituen bere gaztaroan. Diru gutxiago zeukan, baina hala ere hor sartzen
|
zuen
bere diru hori. Liburu ertzetan bere nota asko daude eta papertxo asko ere bai bere iritzi eta pentsaerekin.
|
|
|
Mineral eskaerak gora egin zuen nabarmen, baina bertako meategietako fosforodun minerala ez zen oraindik aproposa tresna berrientzako. Fosforo gutxiko hematite bizkaitarra behar
|
zuen
bere altzairu produkziorako. Mende horretako 60ko hamarkadan esparru honetako legedia liberalizatu eta exportazioak boom izugarria ezagutu zuen.
|
|
|
AHVk (Bizkaiko Labe Garaiak), bere jarduerarekin jarraitu izan balu, 2002 urtean beteko
|
zuen
bere mendeurrena. Haren lurretan, gaur egun, instalazio berri eta moderno bat besterik ez da geratzen.
|
|
|
IA 82 urte ditu Juan Joxe Eizagirrek" Mardu zaharrak" eta hala ere, uztailaren 11n aurkeztu
|
zuen
berak jotako trikiti piezez osaturiko diskoa. Bertan, Antton Baltzola edota Elgetarekin ikasitako doinu batzuk grabatu ditu, baina baita gerra garaian irratiz entzunda ikasitako beste batzuk ere.
|
|
|
" Aizue, badakigu behin betirako su etena eskaintzen duzuela, eta gainera, proiektu honen truke armak uzteko asmoa adierazten duzuela, baina guk proiektu honetan ez dugu sinesten". Herri honen tzat proiektu politiko bat aurkezteko asmotan ari bagara (EHk bere proiektua dauka, ETAk azaldu
|
zuen
bera baina beste joskeraz, EAJk berea, EAk berea eta ABk beste bat) har dezagun denbora bat bakoi tzak bere proiektua aztertu, trukatu, berrikusi, elkarri aurkeztu eta elkarrekin jarraitzeko. Has dezagun negoziazio bide bat, baina su etenari eutsiz.
|
|
|
Duela bost urte, Negu Gorriak desegiterako, Iñigo Muguruzak garbi
|
zuen
bere hurrengo proiektua zein izango zen. Oporretan Santo Domingora joan eta han Perico Ripiau taldeak ezagutu zituen; hemengo erromerien antzera, herri txikietan jotzen duten taldeak sinpleak dira:
|
|
|
Bertako hamasei gazte abertzalek epaiketa militar bati aurre egin behar zioten eta beraietako batek baino gehiagok herio epaiketa jasan zezakeen. Gauzak horrela, mundu guztia zegoen zer gerta begira Burgoseko hiriari, eta ZERUKO ARGIAk ere" Epaiketa Burgosen" nabarmentzen
|
zuen
bere lehen orrialdean, Gaztelako hiri horretan zetzan kuartel militarraren argazkia eskainiz.
|
|
|
Alegia, Sevillan, Caceresen edo Lugon antzeko epaia emango zela diote adituek. Fiskaltzak helegitea jar tzea normala da, bera zen salataria eta beste kasuetan bezala mantendu behar
|
zuen
bere jarrera. Cardenal Fiskal Nagusia asko inplikatu zen, hala ere.
|
|
|
Egia da, Espainiako iritzi publikoak eskatzen du erantzun penal gogorrago bat, baina iritzi publikoa ere berotu egiten da. Orain gutxi," El Mundo" egunkariak aktualitateko ez zen heriotz zigorraren gaia eraman
|
zuen
bere editorialera. Aste bat pasa eta egunkari berak inkesta bat ekarri zuen jendeak gai horri buruz eskatzen zuena azalduz.
|
|
|
Poesia itzulpenen artean, aldiz, T.S. Eliot() idazle ifarramerikarraren poesia itzuliz Gabriel Arestik eta Pott Bandako zenbait partaidek eginiko liburuan parte hartu zuen, eta Lur eremua (The Waste Land) hartu
|
zuen
bere ardurapean. (TS Eliot euskaraz.
|
|
|
" Poemak ez dira ideiekin osatzen, hitzekin baizik". " Je suis un syntaxier", definitu
|
zuen
bere burua Herodiasen egileak. Idazle baten mailu eta ingude hitza izaki, hitz horren zerbitzutara, sentimenduen eta estadu animikoen esanetara baino, jarri behar luke bide horri ekin nahi liokeen idazleak.
|
|
|
(Egunkaria XII) Izan ere, batzuetan gizonezkoa fokotzat hartuz, eta honen istorioaren berri emanez, bigarren mailakoa den emakumezko pertsonaiaren istorioa bereganatzen dugu gizonezkoarenaren hurbiltasun berberaz. Felipe Juaristik honela adierazi
|
zuen
bere iritzia: " Xabier Montoiaren pertsonaiak ez zaizkit iruditzen amodio desamodio uhin kontrajarri gorren gainean nabigatzen, gaina hartzen eta azkenik hondoratzen.
|
|
|
Bi eleberrietan, estilo erraz eta biziaren aldeko apostua egin du. Bigarren eleberriaren argitarapena zela-eta egin zioten elkarrizketa batean honela hitz egin
|
zuen
bere estiloari buruz: " Dena den, ez da mezuzko nobela trinkoa, irakurterreza eta arina baizik.
|
|
|
Saiatu naiz, hala ere, hizkuntza lantzen, lexiko joria erabiltzen eta esapide erdi galduak zirkulazioan jartzen." (Olasagasti: Egunkaria XII) Honela defendatu
|
zuen
bere aukera idazleak: " Iruditzen zait gure artean literatura handi gehiegi dagoela eta denbora pasarako gutxi".
|
|
|
Euskararentzat abegi hobea zuten, zeren Isastik Compendio historial haren 168 orrialdean zioenez, Karlos V.ak gogozko omen zuen euskara, eta nafar mandazainarekin izan zuen elkarrizketa jaso zuen (Mitxelenak, aipaturiko Textos arcaicos en 154 or. dakarrena, eta horrez gainera beste zerbait gehiago 106 orr.). Felipe IV.ak, bere aldetik, Juan de Isasi eibartarra hautatu
|
zuen
bere semeen, ayo? (irakasle gisa), eta Elgoibarren 1635eko apirilean egin ziren Gipuzkoako Batzar Nagusietan irakurri zen bere gutun bat, non zioen Baltasar Printzeari gogozko zitzaiola euskara:
|
|
|
Bestalde, oroi 1698 urtean Calahorrako Apezpikuaren agiria, non agindua ematen
|
zuen
bere babespeko Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa parteko herri euskaldunetan dotrinak eta predikuak euskaraz emateko.
|
|
|
Liburuak, fitxak... izan zituen baliabide. Ilazki euskaltegian ere aritu zen, eta maisu izateko ikasketak euskaraz egin zituenez, asko hobetu
|
zuen
bere euskara. Euskara ikasteko ze estrategia erabiltzen zituen jakite aldera, edo euskaraz ari denean, hobetzeko zer egiten duen ezagutu asmoz, honako galdera hauek egin dizkiogu.
|
|
|
1990ean, Tours-en, egunero zazpi minutuko albistegia zuen bertako lehen estazioasortu zenetik27, France 5k, 1992tik aurrera bizkorki emendatu
|
zuen
bere deszentralizazio politika, estatuaren mugetan tokiko estazio ugari sortuz, bereziki Tourangelleinguruko telebista eredua erabilita. Mugetako tokiko albistegi batzuek badute, halaber, mugaz gaindiko eta euro eskualdeko bokazioa:
|
|
|
argitalpenerako kronika bat idazteaz arduratu zen. 1996ko irailaz geroztik, Donostiakozuzendaritzak Ipar Euskal Herriari buruzko informazioa jaso zezakeen irakurleria zabaltzea erabaki zuen.Ordutik aurrera, bere kolaboratzaile honek egunkariaren atal orokorretan idatzi zuen, eta Baionako bestekazetari batek hartu
|
zuen
bere gain. Irun frontiere, argitalpenaren kronika.21Tokiko irratietako zuzendariak (ordukoak), Jean Pierre FARKASek dio batzuetan RadioFranceren deszentralizazioa porrot bat dela, batez ere benetako bultzada girondinoaren eta ohiturajakobino sendoaren arteko kontraesanetik sortzen diren etengabeko tentsioengatik.
|
|
|
Nazionalismoak bete betean ziren garaian. Europan batez ere?, estatuaren eskumen bilakatu ziren bai jaiotza agiria eta bai pasaportea ere. Ordurako, Elizak hartua
|
zuen
bere gain aski aspaldidanik bere mende ziren, arimen, erregistroa, jaiotza, heriotza eta ezkontzen berri jasotzen zuten liburukiak gordez.
|
|
|
Christiania ko norvegiar gobernuak dimisioa aurkeztu
|
zuen
bere osoan, agintea. Storthing, ak hartu zuelarik. Honek Suediarekiko Batasuna deuseztatu zuen, etaNorvegiako Tronoa, hutsik?
|
|
|
Garai hartan Max Reinhart antzerki zuzendaria eta S.Friedlander filosofoa ezagutu zituen. Beraien eragina nabarmena da Gestalt Terapian.1926an Karen Horney rekin analisia burutu zuen, hau izan zelarik, Perls ekpsikoanalisiarekin izan
|
zuen
bere lehen kontaktu serioa. Hurrengo urtean K.Goldstein ekin Frankfurt-en laguntzaile gisa lan egin zuen.
|
|
|
1936an Txekian lehenengo Herriarteko Psikoanalisi Kongresua burutu zen.Perls ek aho agresibitateari buruzko lana aurkeztu zuen. Aho erresistentziak, izenburupean. Antza denez, Freud-ek ez
|
zuen
bere lanari buruz ezer esan, etahonegatik Perls atsekabeturik geratu zen. Orain ikusita, berriz, eskertzekoa danolanahi ere, psikoanalisi ortodoxotik urrundu izana.
|
|
|
Atxikimenduaren Teoria, teoria psikodinamikoen barruan kokatzen da. Beresortzaileak, John Bowlby() izeneko psikiatra eta psikoanalistak, ama haurren arteko erlazioa ikertu
|
zuen
bere hasierako lanetatik. Ez zegoen oso adosbetiko adierazpen psikoanalitikoarekin, zeinak haurrak zaindariekiko atxikitzenzirela defenditzen baitzuen, haiek beren oinarrizko beharrak (gosea bereziki) betetzen zituztelako.
|
|
|
Luigi Cancrini, bere sustraiei uko egin gabe eta bi orientabideen arteko orekazaila mantentzen ahaleginduz Familia Terapiaren eremuan sartzen denpsikoanalistetako bat da. Basaglia ren postulatuetan oinarritutako italiarErreformarekin konprometituriko psikiatra, beranduegi sortu
|
zuen
bere Centro deStudi di Terapia Relazionale de Roma, Onnis, Colleti edo bere emazte GraziaCancrini bezalako kide nabarmenekin batera. Familia Terapiaren barruan, Watzlawick, Haley eta Minuchin bezalakoen oinarrizko eragina onartzen du.
|
|
|
Ackerman ek hizkuntza psikoanalitikoa erabiltzen
|
zuen
bere teoriak garatzeko, etagizabanakoari egiten zion so bereziki. Baina eredu terapeutiko oso pertsonala garatuzuen, non terapeuta oso aktibo azaltzen zen, probokatzaile zenbaitetan, egile batzuenustez estrukturalismoaren ikuspuntu aitzindaria zena (Gurin, 1976; Hoffman, 1981).
|
|
|
Familia Sistemen Terapia da Murray Bowen-ek garatutako ereduari eman zaionizen generikoa (Kerr, 1981) eta Sigmund Freud-en lanaren geroztiko garapeneanmaila logiko bat kontsidera daiteke (Kerr, op. 227 or.). 1959an Bowen ekNIMH utzi eta hurbileko Georgetown-eko Psikiatria Sailera lekualdatu zen, etahan garatu zituen bere teoriak, eta han sortu
|
zuen
bere Familia Terapia Eskola.
|
|
|
Ihardukizale baino, ez lerrokatu bat bezala iruditzen zitzaidan Txillardegibereziki. ETAren sorrera haragitu zuen jauzi nazionalaren parte hartzaile, harenganikusi dut berak deitzen
|
zuen
bere gudu lagunen aldaratze marxistari buruzko grinahanditzen. Eiki, borroka sozialaren eta borroka nazionalaren ikuspen burubidun honenbarne zen.
|
|
|
Bi asteko tartehorretan idatzi zuen Ministroak erantzuna, Gotzainarena espreski aipatuz: El Boletindel Obispado de Vitoria... hitzekin hasi
|
zuen
bere azalpena Martinez Anido k.
|
|
|
Oro har, oso gutxi zen, idazki ofizialen arteko eztabaida horren bidez abendukoaginduari zuzendu zitzaiona: Ministroak berretsi egin
|
zuen
bere gobernu kontrola etazirrikitu gutxi utzi zion pastoraltzan hizkuntzak libreki erabiltzeari. Ministroa beldurzen egoera soziolinguistikoak egitarau politikoa desbideratuko ote zion, bainaGotzainak ezin zitezkeen egon ados ezarri nahi zen gobernu prozedurarekin.
|
|
|
Pedro Narbaitzak 1927an egin
|
zuen
bere lehen fraide profesa, eta 1935eko udanapaiztu zen. Bizkaitarra sortzez, ikasle gazte zela aukera izan zuen Errepublika urteetanfrantziskotarren orduko euskaltzaletze bizkorragoa Arantzazuko lagunarteanezagutzeko.
|
|
|
1938ko abenduan bertan SerranoSuñer ek Ordena Publiko eta Barne Ministeritzak Gobernaziokoan bateratu zituen, bere eskuetan. Hortik aurrera, hizkuntzen arazoa ere CEDA tik zetorren erdi falangistahonek izango
|
zuen
bere ardurapean.
|
|
|
Romanones ek zeukan arrazoia: Monarkiako gehiengoaren ahotsa berarena zen, ez Cambo rena, nahiz eta honek Kongresuko egun hartan bizi izan
|
zuen
bere unepolitiko handienetako bat (Pabon 1952: I, 451).
|
|
|
Horrek guztiak, jakina, eragin handia izan zuen jendearen izaera moldaketan eta, aldi berean, asko lagundu
|
zuen
bertako gizataldearen bizitza eta iraupen sistematradizionala babesten.
|
|
|
Kojeve k metafora eder hau asmatu
|
zuen
bere ikuskera argitzeko: egia azaltzenduen mintzoa, ortzadar garaikidea da, baten gainean sortzen dena, eta urjauziadenborazko errealitatea da, iraganaren ezerezean suntsituz doana.
|
|
|
Karrantzako meatzaritzak 70ko hamarkadan ezagutu
|
zuen
bere amaiera, Matienzoko Angela meatzea ixtean alegia.
|
|
|
Bizkaiko Forua 1452 urtean idatzi zen eta Bizkaiko jaurerri osoa hartu
|
zuen
bere gain. Bateratze politikoaren ondorioz, Enkartazioak Gernikako Batzarreko partaide izatera pasatu ziren, nahiz eta Enkartazioetako Forua indarrean mantendu zen.
|
|
|
gauzatu ez arren. Irakaskuntzaren askatasuna ez zen ito133, baina horrek Estatuak ezarritako egituraren barruan aurkitu behar izan
|
zuen
bere espazioa. Adibidez, nahiz eta irakaskuntza pribatuan irakaskuntza uniformeari buruzko inongo agindurik ez egon aldiz, askatasun osoa izango zuten zentro pribatuek, irakaskuntza publikoan gertatzen ez zena,, las reglas de buena política?
|
|
|
Antzeman daitekeenez, jokoan zegoen irizpideak eraikitako egituraren eskemari erantzuten zion. Hala, probintzietako hiriburu bakoitzak, legeak horrela aginduta, bere institutua izan behar zuen, eta probintzia bakoitzak (lehen udalekin eta oinarrizko eskolekin gertatzen zen bezala) hartu behar izango
|
zuen
bere gain horren ardura (118 eta 119 art.). Zentro pribatuei zegokienez, Estatuak ezarritako kontrola eta ofizialak ziren institutuekiko menpekotasuna nabarmenak ziren.
|
|
|
Dagoeneko dakigun bezala, Cadiz-ko konstituzioak. Dirección General de Estudios? delakoa sortu zuen, zeinak gobernuaren autoritatearen pean irakaskuntza publikoko ikuskaritzaren ardura hartuko
|
zuen
bere gain. Baina hau, ikuskaritzarena alegia, pixkanaka egiten edota fintzen ari zen mekanismoa dugu; Jimenez ek245 gogoratzen digun moduan, XIX. mendeko lehenengo herenean ikuskaritzak izaera nahiko lokala zuen, herriko juntaren eta batzordearen ardurapean baitzegoen; geroago, 1825eko. Plan Calomarde?
|
|
|
...e256, Moyano legeak inflexio puntu nagusia markatu zuela esan daiteke; Villacorta k257 dioen moduan, aurretik izandako liberalen erreforma saiakera ezberdinek Moyano legean aurkitu zuten burutze unea, lege horrek ikasketen antolakuntza hierarkikoaren eskema osatzen duen heinean, eta hau zuzenean lotu behar da eraikitzen ari zen gizarte mota berriarekin, zeinak Estatu nazioaren testuinguruan izango
|
zuen
bere kokagunea.
|
|
|
Baina hori ez da, ez, neutralki modernizatze prozesuari erantzuteko eraginkortasuna bilatzen zuen neurri hutsa272; Hobsbawn ek273 egiten duen analisi orokorraren arabera, hauxe esatera iritsiko ginateke: Estatua eta honen kontrolpean dagoen lurraldeko populazioa finkatzea dugu helburua; Estatu espainiarrak espainiarrak omen ziren herritarrekin harreman erregularra sortzen
|
zuen
bere ordezkarien bidez (postaria, soldaduak, polizia, irakaslea,...), eta harreman hori eta harremanean sortzen zen komunikazioa, hizkuntzaren bidez gaztelaniaren bidezizango zen nahitatez. Eman dezagun hemen arrazoi operatiboak jokatzen duela, baina operatiboa izanik ere, ezin da ukatu Estatuaren eta populazioaren arteko lokarria dagoela; eta, esango genuke, bi instantzien arteko identifikazioa ere sortzen dela, espainiarrak omen diren herritarren artean batasun ezaugarria sortzen baita, kolektibitate sentimendu bat.
|
|
|
–Non nago? –bota
|
zuen
berak, hizkeran nahiko baldar.
|
|
|
Errepide baten ertzean ikusi
|
zuen
bere burua. Handik metro gutxira, bihurgune batean, zenbait auto bata bestearen gainean.
|
|
|
Eta hala, arrotz guztien eskuetatik irrist eginez, amaren hankarteko zulora gerturatu zuen burutxoa, eta indar egin
|
zuen
bere mundura sartzeko. Alferrik.
|
|
|
Elizara zergatik sartu zen ere jakin gabe, berak bezalako ateo batek han aurreko gurutziltzatuaren babesa zertarako behar zuen oso ondo ulertu gabe. Baina zer egingo
|
zuen
berak. Izan ere, aulkian jesarri zenetik kristoak ez zion begirik gainetik kendu.
|
|
|
Gero tabernaria ere batu zitzaigun elkarrizketan, eta azkenean barkatzeko esan behar izan nien, oraindik ez nekiela aterpetxean tokirik izango nuen, eta bertara joan behar nuela, ez banuen kalean lo egin nahi. Gonbidatu ninduenak barrezka erantzun zidan ezetz, tokirik ez banu bere etxera joango nintzela lotara, eta telefonoan txanponak sartzearen keinua egin
|
zuen
bere emazteari deitzeko, afari berezia presta zezan agintzeko. Eskerrak emanez irten nintzen tabernatik aterpetxerantz, eskerrak batez ere Irlandan bakarrik sentitzea oso zaila delako, eta horregatik.
|
|
|
Eta akaso Txemaren ohorearentzat iraingarria izango zen esku arteko azken egunkaria bazter batean laga eta disketarekin gogoratzea. Baina berdin zion, ordurako ohore tantatxorik ere ez baitzitzaion geratzen, eta liburutegitik alde eginda aterpetxera jo
|
zuen
bere ordenagailu mugikorra piztu eta azken artxiboa irekitzera. Garaipenaren bila beti, konpai!
|
|
|
Hasiera borobila izan zuen, antologikoa. Behintzat neskak burua jiratu
|
zuen
berarengana, eta irri gozoa eskaini zion. Hasiera bikaina izan zen dudarik gabe, momentu horretatik aurrera neska izan baitzen elkarrizketaren nondik norakoaz arduratu zena.
|
|
|
Orainaldiari buruz, berriz, Txemak galduta ikusi
|
zuen
bere burua: " eta orain, zer?" izan zen egunerokoa irakurri eta okurritu zitzaion lehen galdera.
|
|
|
Hori, azkena. Eta gainera, zertarako eskuratu nahi
|
zuen
berari ez zegokion oroimen puska hura. Ez al zen errazagoa erosi berri zuen pisutxoan geratu eta gauza onenekin gogoratzea?
|
|
|
Eskaileratxoak igo eta goiko ohean etzan zen. Neskak behetik ikusten
|
zuen
bere gaineko koltxoiak nola irudikatzen zituen Txemaren besoak, ipurdia, belaunak. Behintzat hori pentsatu zuen Txemak, gora begira egongo zela azpiko oheko neska hura.
|
|
|
autobusetik. Zeren, kauenlaletxe, Eiderrek inoiz ez zion aipatu bidaia hura egin zuenik, eta hara non artxiboa ireki eta aurkitu
|
zuen
bere neskak jende ezezagunaren autoetan eman ziola bira Irlandari. Egia esateko ez zitzaion batere gustatu Eiderren jokaera, eta denbora luze samar batez egon zen muturtuta, harik eta berriro konturatu zen arte hildako batekin zegoela haserre.
|
|
|
Herritik ibili zen gero, hurrengo egunerako hiru sandwich erosi zituen eta aterpetxera bueltatu zen biharamuneko bidea zein izango zen mapan aztertzera. Jonathan Swift handiaren irudiak estaltzen
|
zuen
bere gelako atea. Barrura sartzean neska bat ikusi zuen etzanda Eider egondako ohean, hain zuzen ere lehenagoko motxilaren jabea.
|
|
|
Eta hala, ohartzeko denborarik izan baino lehen, Eider aireportuko ateraino laguntzen aurkitu
|
zuen
bere burua Txemak. aztoratuegi zegoen, ilusioz beteegia, Txemaren erregu eta eskariak entzuteko.
|
|
|
Eta, haren izena ezagun egiten bazitzaidan ere, zeren jaun Marcel prezeptorearen ezpainetarik noizbait aditua bainuen, Bartolomé de Carranza artzapezpikuarenarekin baterat, zerbait gehiago jakin nahi izan nuen, eta orduan kontatu zenidan nola Barasoaingo doktoreak Fernando Katolikoaren indar armatuetarik ihesi ibili behar izan zuen, haren familiakoak Nafarroako errege legitimoaren aldekoak zirelako; nola apez ordenatu ondoren urte luzeetan Salamancan irakasle izan zen, Frantzisko Vitoriakoarekin batean, eta gero Portugalerat joan zen, non Coim brako unibertsitatean aritu baitzen, luzaroan han ere; nola, gero, Carranza artzapezpikuaren defendatzaile izan zen, Europa osoan sonatua izan zen auzian, eta nola hargatik gogotik sufritu behar izan zuen, halako tailuz, non etxean preso eduki baitzuten denbora batez, errege Filipe II.aren manuz; nola Erromak, ondoren, Toledoko artzapezpikuaren kasua bere gain hartu zuen, eta nola Mar tinek, halatan, Erromarat joan behar izan zuen, non aita saindu Pio V.ak kardinal izendatu nahi izan baitzuen bi aldiz, nahiz eta bere xedea ez zuen bete ahal izan, errege Filipe II.ak hatsarretik beretik eragotzi ziolako, zeren lau akusazino baitzituen doktore nafarraren kontra: lehena, ez zuela onartzen Espainiak Nafa rroa bereganatu izana; bigarrena, Martinek erraiten zuela ezen erregek gorrotatzen zuela eta hargatik ez zuela haren Gorteetan kargurik; hirugarrena, nafarra zela eta Albre ten aldeko familia bateko kide eta partaide; laugarrena, Franziaren laguna zela eta Frantziako kulturakoa; eta kontatu zenidan, finean, nola Mar tinek ospitale batez dotatu eta hornitu
|
zuen
bere jaioterria, Barasoain, hil ondoren.
|
|
|
—Ba al dakizu zein izan zen Martinen auzirik larriena? Espainiarrek frantsestzat zutela eta frantsesek espainiartzat, nahiz eta hura nafar hutsa zen eta halakotzat izan
|
zuen
bere burua... —eta, bi eskuak estutzen zenituela, eratxiki zenuen—:
|
|
|
Kontatu dizut bertze nonbait ezen jaun Marcel gaztetan alargundu zela, eta ez dakit, bada, ez ote
|
zuen
bere emazte hura gogoan mementu haietan... eta ez ote zitzaion hari deika ari, argi egin ziezaion bertze mundutik.
|
|
|
ETA, don Frantziskorekin akabatzeko, kontatuko dizut nola eta noiz utzi
|
zuen
bere prezeptore kargua. Nik bederatzi urte nituela izan zen, eta Mattinek hamabi.
|
|
|
Hura ez zen aita aitonak gai hartaz mintzatzen ziren lehen aldia, zeren eta aitak bere ideia propialak baitzituen, kosta ahala kosta aitzina eraman nahi izaiten zituenak; aldiz, negozioen mundu hartan, aitona Nikolasen jokamolde gero eta koldarragoa eta uzkurragoa
|
zuen
bere asmo handinahien trabazko traba eta behaztopa. Eta horregatik zirikatzen zuen hura gero eta gehiago...
|
|
|
Eta, neurtu ezin dena neurtu ezin bada, zergatik merituak partitzen eta banatzen ibil, nola ibili baitzen aita, hain modu arinean eta hain modu ankerrean? Ez al
|
zuen
berak ere merezi, merituen arabera ordain ziezaioten, bertze ostiko batekin, lehengusua hain itsuski eta krudelki tratatzeagatik. Eta, nola galdera batek bertze bat dakarren, hala, bertze anitz galdera egin ditzaket.
|
|
|
Eta osabak ere, planetak bezala biraka balebil bezala, hasteko puntu berean akabatu
|
zuen
bere lezione hura:
|
|
|
Osabak berriro harritu zuen aita bere ateraldi harekin, nahiz eta berehala disimulatu
|
zuen
bere harridura irri batez, erraiten ziola:
|
|
|
Pedrok astiro eta baratx jaten zuen, ez hala ohi zuelako, baina jan eta mintzatu, biak baterat egiten ez zituelako. Eta Pedrok mintzatu egin nahi
|
zuen
bere batez, eta bihotza hustu:
|
|
|
...at... halako moldez, non osabak berak aitortzen baitzuen ezen pinturaren mundua zela, zientziarenaren ondotik, gehien maite zuena eta gehien miresten; erran dizut, halaber, nola Parisen hamaika koadro eder ikusteko parada izan zuen, baita nola ikusmolde berezi baten lantzerat iritsi zen ere, Collège de France ko ikasle irakasle jende adituaren eskutik; erran dizut, finean, nola Urbiainen ezin ase
|
zuen
bere koadroen ikusteko egarri hura eta gutizia hura, Donibane Lohizunerat edo Iruñarat aldika egiten zituen bidaien bidez ez bazen...
|
|
|
" Ikasi duzu abezea eta berehala ikasiko duzu irakurtzen, Maddalen". Eta Maddalenek irri egin zuen, eta osabaren ezker eskuaren gainean jarri
|
zuen
bere eskuin eskua. Eta osabak orduan erran zion:
|
|
|
Joan nintzen, bada, haienganat, eta aitak erran zidan: " Aita Bartolome Iruñatik etorri berria duk, eta..." Baina aitak bide erdian utzi behar izan
|
zuen
bere errana, zeren orduantxe aditu baikenituen osabaren ziztuak eta oihuak ere: " Luthero, Luthero!" Eta aita jesuitaren keinu hura ikusi nuen ondotik:
|
|
|
Jendea guri beha zegoen, eta osaba, hitzik gabe, oilo mutu bat iduri. Ordea, napolitar oilartuak berehala apaldu
|
zuen
bere behakoa eta mahaiari beha jarri zen, erranaz damutua iduri. Eta, hala, oilarra oilotzen zelarik, oiloa oilartu zitzaigun:
|
|
|
Gau hartan haizeak gogor jo zuen, eta iduritu zitzaidan ezen haren txistuak bertze munduko bozak zirela eta guztiek baterat akusatzen nindutela: " Salatu eta saldu duzu zeure anaia, eta norat zoaz, Joanes, norat zoazzz...?" Eta bozak eta txistuak ez ziren isiltzen, eta nola anaiak, ezinaren ezinaz, burkoaren azpian gorde behar izan
|
zuen
bere burua, aitak eman zizkion azoteen ondotik, hala gorde behar izan nuen nik neurea burusien azpian, ahalkearen ahalkez.
|
|
|
Baina ez Joxe Aberasturik erabaki
|
zuen
bere etorkizuna, ez guk... zeren, saltsa hartan sarturik geundela, fortuna gaixtoa etorri baitzitzaigun bisitan, saltsaren are gehiago nahasterat eta iratiotzerat.
|
|
|
Zeren eta, Axularren itzaletik haratago, lehen ipuinaren kontu bati buruz mintzatu nahi bainizuke orain. Izan ere, nola koleratzen eta haserrarazten nauen jakiteak ezen deabrua zela Axular bezalako gizonen irakasle eta jakintasunaren zabaltzaile, jakintasuna deabruzko zerbait balitz bezala, nahiz eta gero Axu la rrek deabruaren kontrako borrokan erabiliko
|
zuen
bere jakintasun ustezko hura...! Eta ustezkoa diot, zeren bainago ezen Axularren jakintasuna ez zela egiazkoa hainbat alorretan:
|
|
|
Baina Antoniok ez
|
zuen
bere burua galtzen, eta pairu handiz erran zidan halako batean, irriz baina serios, haren atsekabean atsegintasunak ere bere lekua eta partea balu bezala:
|
|
|
Joxe Aberasturi bizkaitarrak gizon zuri haietarik bat akabatu
|
zuen
bere ezpataz, baina bertze batek tiro egin zion bere arkabuzarekin eta halaxe eman zion Joxek fina eta akabantza bere munduko aldiari.
|
|
|
Baina ez: don Fidelek ez
|
zuen
bere botereaz eta bere ahalaz mintzatu nahi egun hartan; aldiz, bazirudien ezen bertzeetan baino urrunagorat joan nahi zuela, eta, horrela, hark eman berri zidàn eskubideak ordain balu bezala nik hari aditzeko obligazinoa, be hakoa apur bat ilundurik, erran zidan:
|
|
|
Mementu hartan arrosondo baten aitzinean geunden, eta Rosak arrosa bat ebaki, eskuan hartu, eta hala segitu
|
zuen
bere amorioen kontakizuna:
|
|
|
Izan ere, Dantek Beatriz ediren
|
zuen
bere infernurako eta bere infernutikako bidean, eta nik, berriz, hegazti ikustezin haiek, Nenboren bozetik eta haren arimatik hegaldatzen zitzaizkidanak...
|
|
|
—Zure nagusi jaun Venancio Roblesen aspaldiko ametsa da zu hemendik libratzea, baina, nola alkaide zaharra don Santiago de Tapioles y Villarrínen gizonetarik bat baitzen, zeren haren koinataren lehengusua baitzen, hala, luzatzerat utzi behar izan
|
zuen
bere ametsaren konplimendua... —eta, irri zabal batek haren betartea betetzen zuela, eratxiki zuen—:
|
|
|
...ik, zeren, lanaz eta lanaren errendimenduaz denaz bezainbatean, bertze bezain zorrotza baitzen, baina plantazione hartako beltz eta indiar haiek bazituzten bertze plantazione batzuetan ez zituzten abantailak, halako tailuz, non, hasteko, mailen eta graduen alderakotzat, etxeko txakurren gainetik baitzeuden, bai jan edanari zegozkion kontuetan eta bai bertze guztian ere; hark, bertzalde, mediku bat
|
zuen
bere erranetarat, eriez arduratzen zena, plantazione hartan erien lehen eginbeharra atseden hartzea zenez gero, lehenbailehen sendatu ahal izaiteko; eta uzten zien, finatzeko, hilabetean behin beren festa partikularraren prestatzerat —indiarrei egun batean, beltzei bertze batean—, zeina oilariteraino luzatzen baitzen eta zeinari eguerdirainoko atsedenaldia baitzerraion.
|
|
|
Horaziok nafarra
|
zuen
bere aitonetarik bat —vicuñen aurkako gerretan ibilia, han Potosin—, eta, gezurra badirudi ere, Lope Agirrekoaren defendatzaile sutsua zen, hain sutsua, non, egun batean, halaxe solastatu baitzitzaidan ezin malenkoniatsuago, bion arteko konbertsazione partikular batean:
|
|
|
Eta aitona Nikolasenganik jaso
|
zuen
bere borda hartarat joan ginen osaba eta biok, urroztarren bordarat.
|
|
|
Eta zeren, bertzalde, aitona Nikolas gero eta urduriago baitzebilen denbora hartan, Villagrandeko dukearen kontu harekin, nik uste, ez dakit jeloskor zegoelako edo barrendik zalantza edo itzal batek jaten zuelako. Harik eta harekin xakean ari nintzen egun batean eskatu zidan arte ezen bakarrik utz nezala... eta, handik aitzina, bakarrik aritu zen, bere buruaren kontra edo barrendik jaten
|
zuen
bere itzal haren kontra arituko balitz bezala.
|
|
|
Zeren izen hura ipini baitzion osaba Joanikotek jauregiaren goialdean
|
zuen
bere studio edo gabinet hari, modu hantu eta hanpatu hartan: Zientziaren Gela; izan ere, osabak fede izugarria zion zientziari, halako moldez, non liburu bat ere skribatzen ari baitzen, frantsesez, zientziazko hainbat gairi buruz:
|
|
|
—Eta, uholdeari buru egiteko, biok garamatzan untzi tipi hori baizik ez diagu, buruz gidatzen jakin behar duguna, uholdeak irents ez dezan eta hondoratzerat egin ez dezan. Eta, horrela, nola Noeren denboretan ere uholdea iragan zen eta hala lehorreratu ahal izan
|
zuen
bere untzia Ararat mendian, gureak ere aurkituko dik noizbait bere Ararat mendia, libertatearen mendia... Eta gu ez bagara ere, bertze batzuk iritsiko dituk.
|
|
|
Baina haren ehiza egiteko manera eta moldea ez zen bertze anitz ehiztarirena, zeinek plazent izaiten duten piezaren gibeletik joaitea, bakarrik, harik eta hura bereganatzen duten arte, ibiliaren ibiliaz eta izerdiaren izerdiaz; aitak, aldiz, nola baitzen eta nola sentitzen baitzen erroetaraino jauregiko habe eta jabe, mundu guztia nahi izaiten
|
zuen
bere erranetarat, morroiak eta orak, harat eta honat igortzen zituenak, ehizaren inguratzeko eta bideratzeko xedearekin, aitak berak azkena eman ziezaion amoreakatik.
|
|
|
Eta Paradisua zagok, halaber, egun, Utopiako lurretan, norat bihotz garbi sartu nahi baitut, ezpatarik gabe, zeren, maisuak ongi erran zuen bezala, ezpataz hiltzen duena ezpataz hiltzen baita... —eta, hura erran bezain fite, uretarat jaurtiki
|
zuen
bere ezpata.
|
|
|
Badakizu, jaun André, ezen guti direla gizonezkoen artean irakurtzen eta skribatzen dakitenak, baina are gutiago direla eskolatuak izan diren emaztekiak; aldiz, gure amak, zeina baitzen argia eta zorrotza, ongi irakurtzen eta skribatzen zuen eta hainbat liburu irakurriz janzten eta apaintzen
|
zuen
bere jakintasuna. Eta, liburu haietarik gehienak bere aita spiritualak uzten bazizkion ere, bazuen bat bere berea, eta liburu hura Gaspar de Asteteren Doctrina cristiana ren euskarazko tradukzione bat zen, 1608koa eta Iruñan publikatua, amak erabiltzen zuena bai bere buruaren janzteko, eta bai irakurtzeko eta irakasteko ere zerbitzuko neskei eta emaztekiei, zeinetarik inportantena Hipolita zeritzana baitzen, bere ohorezko dama eta laguntzaile leiala eta artatsua, amaren beztimendez arduratzen zena, baita haren garbitasun pertsonalaz ere, azal ukenduez zein ile kentzeaz.
|
|
|
Baina ez zegoen segur. " Nik ez dut seguratzen ezen bertze mundu hori hor dagoela, baina ezta ez dagoela ere, zeren eta izena duen guztia zerbait bada...", erraiten zuen, bi iritzi haien artean erabaki ezinik, bai baina ez, ez baina bai... nahiz eta sineste ez sinestearen balantzak sineste alderat egin
|
zuen
bere bizitzaren azkenean, modu itsu hartan...
|
|
|
Ez dakit nork erran zuen —poetaren batek zuen, segur: Plauto ote zen? — ezen bizitzako amets zuela mundua hitz bakar batez adieraztea, mundua hitz bihur zedin amoreakatik, eta nago ezen Villagrandeko dukea kasik heldu zela poeta haren ametsa betetzeko punturat, bere zera haiekin guztiekin, nahiz eta keinu batekin errematatu behar izan
|
zuen
bere erretolika... Eta hala izan ez bazen ere, berdin, zeren, ulertu, guztiok ulertu baikenion bederen.
|
|
|
Baina jakin dezazun nola izan zen hura, derradan ezen bazkalorduan gertatu zela gertatzekoa, ez erlijioneaz mintzatzen ari ginela, baina ehizaz, noiz eta Mattinek galdegin baitzion aitonari ea zenbat urterekin ehizatu
|
zuen
bere lehen oilagorra, hamahiru edo hamalau urterekin, bertze noizbait erran ziola baina ez zela gogoratzen...
|