|
2007
|
|
|
Libertés pour tous. Défense des intérêts agricoles115 Izan ere, errepublikazaleen Le> Réveil> Basquek jouait la carte de la modération pour rassurrer le conservatisme et les sentiments religieux de lélectorat116 Are gehiago, J. Diaz Nocik azaltzen duenaren arabera, Berdolyk ez
|
zuen
bere burua gorritzat hartzen (horrek erlijioaren eta jabetza pribatuaren aurkakoa esan nahi badu117), bakarrik errepublikazaletzat.
|
|
|
Julio Urkijo karlista; Arturo Campion, Cosme Elgezabal, L. Urabayen, Louis Eleizalde, Claudio Armendariz, J. Cunchillos, X. Gortazar, H. Eguren euskal nazionalistak. Era berean, Broussainek euskal nazionalistatzat hartu
|
zuen
bere burua; Xarritton, P.: Piarres> Broussain... aipatu liburua, 91 or.
|
|
|
Laurent Apestéguyk behin baino gehiagotan hitz egin
|
zuen
bere ustez eskualzale garbia zen Etienne Decreptez, lan ederra burutu eta eskuara aise itzulikatzen duena; hala ere, Apestéguyren aburuz, Semetchian islatutako solas eta harreman batzuk ez ziren hambatean osoki gureak eta euskarara itzultzen zituen itzulgai ez ziren Decrepten hitz batzuk392 Decreptek Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de&... Apestéguyk horren berri izan zuenean, erantzun egin zion:
|
|
|
Dominique Soubelet La, tteren ikaskidea izan zen; baina segur aski La, ttek ez
|
zuen
berarekin Eskualdunari buruz hitz egin, harremanik ez baitzen haien artean, jadanik azaldu dugun bezala.
|
|
2008
|
|
|
Labov ek (1970) behatzailearen paradoxa izena eman zion Soziolinguistikako arazo hain ezagun honi. Berriemaileek egoeraren ez naturaltasuna ahazteko eta elkarrizketaren izaera formala gutxiagotzeko modurik arrakastatsuena kaleko solasen bilketan eta bizitza arriskuan topatu duten egoeren bilketan zegoela ondorioztatu
|
zuen
berak; horrela, egoera hauen kontaketan ia beti hizkera zaindutik jatorrizkorako aldaketa gertatzen da9.
|
|
|
giaren txokoa maiz sarri uki dezakete. Euskaltzaindiak aspalditik aitortu
|
zuen
bere esparrutik kanpo ikusten zuela langintza hori, besteak beste, behar adina baliabiderik ez zuelako. Aitortza hori gorabehera, bistan da Euskaltzaindiaren ekarriaz balia gaitezkeela arloz arloko oinarri batzuk nabarmentzeko.
|
|
|
35 Hartan hedatu zen zinez Hasperue apezaren fama, kaseta batzuek hura deitu ere zutelarik. Urteko pilotaria?. Bainan ez
|
zuen
berak urgulurik hartzen hortaz, ziolarik jendea pilotarat heldu zela, edo neguan errugbirat, beste jos tetarik ez izanez, ez eta dantzarik ere, gerla egun haietan.
|
|
|
beti prest, nor nahirekin jokatzeko. Eta geroago, Landesetan, zelai horietako gune euskaldu nenean segitu
|
zuen
bere apez kargua, pilota, eta bereziki esku huska ainitz jokatu eta jokatzen den alde hortan ere.
|
|
|
Euskal Herriko bezala, Biarno aldekotz ere bai berdin berdina. Apeztu ordu Paue alde horietan ukan
|
zuen
bere zerbitzua, Nay, Gan, Paue, batean erakasle bestean bikario eta beti pilotari ere berdin trebe. Eta ondarrean Amikuzeko Arruta Martxuta gain horiek, eta Kanbo ere bai, hango seroretan.
|
|
|
eta eduki zituen zenbait denboraz diruak berekin. Ordea bitartez hartan hain iaten eta erratzen
|
zuen
bere baithan barrena bere konzientziak, ezen ezin pairatuz, ioan baitzen bere diruak harturik, zapataginaren estera eta han egotzi zituen, erraiten zuela, zapataginarekin berarekin mintzo izan bailliz bezala: Ille tibi vivit, redde quod debes (Senec.
|
|
|
Lasak laster erantzun zidan telefonoz. Ez zen ondo gogoratzen, baina uste
|
zuen
bera izan zela poemak bahetu> eta zatikatu, hots, olerkiak hautatu, atalburuka banandu eta ordenatu zituena. –Eta atalburuen izenburuak??
|
|
|
Oteizak jo eta ke ekiten zion Bitoriano Gandiagari pastoralak idatz zitzan. Bitorianok ez
|
zuen
bere burua horretarako prest ikusten, baina, hala eta guztiz, zerbait egin Oteizaren behin eta berrizko jotze horretatik libre geratzeko, eta Txakolinaren> Ospatzea ko solte idatziriko zenbait olerki antzerki laburrera moldatzea erabaki zuen: " Estos últimos años he andado un poco como huyendo de ti.
|
|
|
Adio, bere, post mortem? lehen liburua, guztiz antolatuta utzi omen
|
zuen
berak bakarrik (antza), guztiz modu txukun, zehatz eta zuzenean, eta b) Oztopo horretatik ateratzea, Hiru> > bakarka> kasuan (Bitoriano Gandiagaren libururik konplexu eta adore handikoena, seguru asko), hautaketa, berrantolaketa eta izenburuak ipintzeko lanetan, Bitoriano Gandiagak jarrera pasibo hartu izanak ez dut uste euskarri nahiko duenik.
|
|
|
Garaiko kanpaina ekimenen artean lekutu behar ditugu bata eta bestea. Arana Goirik egutegien lanari lehenengoz heldu zionean (1896), Lecciones> de> ortografía> del> euskera> bizkaino ren emanaldien barnean zabaldu
|
zuen
bere Egutegi> Bizkattarra> (1896) (ik. O.> > 983). eta xede jakin eta mugatu batekin egin zuen argitalpena:
|
|
|
Hartutako bideak ez zuen, nonbait, onarpen handirik izan, eta hurrengo urtetik aurrera, López Mendizabal-ek gipuzkera hutsean eman zituen bere egutegi edizioak. Bizkaiko euskaltzaleak segur aski Euzkeltzale Bazkunaren eskaintzari lotu zitzaizkion, eta Tolosako argitaratzaileak azken buruan, euskalkien mugak gorabehera, lortu
|
zuen
bere argitalpenaren hedapen zabala.
|
|
|
Ezagutu ahal izan dudan lehenengoa J. Elizalde. Zerbitzari, ri zor zaio. 1933ko agerraldian honela aurkeztu
|
zuen
bere burua: Eskual Egutegia.> 1933.> Oihal> Magazina.
|
|
|
Ikusi da nola S. Arana Goiri-k Egutegia erabili
|
zuen
bere euskal izende gi berria zabaltzeko, beraz hizkuntzaren inguruko bere lana ezagutzera emateko. Esan beharrik ez dago antzeko asmoak erakutsi zituela López
|
|
|
Gerra-aurrekoak ahantzi gabe (López Mendizabal-ena batez ere), egute gi horrek euskal argitalpenen artean berritasun nabaria ekarri
|
zuen
bere jaio turtean, lehorte gaiztoak jotako gerraondoa baitzen hura.
|
|
|
Ez bakarrik hori, aurreko hiru urtetan Baionako Euskal Asteen buru eta arima izan zen Jean eta kokagune babestua Euskal Museoa zeinetan zen zuzendari. Noski ez
|
zuen
berak bakarrik antolatu han bai ziren eraketa lagun P. Xarritton, Manex biak: Goihenetxe eta Pagola, Harluxet eta abar.
|
|
|
Horrez gaiz, Villasante berak proposatuta, batzarretako moderatzaile izendatu zuen Haritschelhar, horretarako berak baino doe hobeak zituela uste baitzuen. Ospakizunetarako plaza-gizon egokia zelako askotan delegatzen
|
zuen
berarengan.
|
|
|
Sailkapen horri genetikoa> deitzen zaio eta, esan denez, hizkuntza indoeuroparrei, soilik, dagokie, horien arteko senidetasunaren nozioa argitzeko, Schleicherek, alemaniarra eta botanikoa profesioz, aurkeztu
|
zuen
bere Stammbauntheorie, edo hizkuntzen arbola. non erakutsi zuen indoeu > ropeoaren zatiketa. Bere teoria azaldu zuen grafiko baten bidez, non hizkuntzak taldeka batzen diren, familia bereko hizkuntzekin elkartzeko; aldi berean, enbor komunetik urruntzen diren neurrian elkar bereizten dira.
|
|
|
Echepareren jokabidea ere halakoa izan zen, aipatu auzian jarrera bat hautatu baitzuen. Gainera, jarrera hori hautatzerakoan, garai hartan frantses idazleen artean nagusitu zen alderdia hobetsi
|
zuen
berak ere: emazteen alde koa, hots, haren koplen izenburuak adierazten zuen bezala.
|
|
|
Lhandek berak hitzaurrean dioen bezala, bi partez osatua da. Liburuaren bigarren partea, laugarren kapitulutik hara, Autour> > Foyer> basque, 1908 an publikatu
|
zuen
bere lehen idazlana berritz hartu zuen, aspaldian agortua zelakoan. Lehen hiru kapituluak aldiz, berriak ziren eta Toulouse ko Unibertsitate publikoan eman zituen klaseeta rik moldatu zituen.
|
|
|
1925.ean oraindik, Gure> Herria> agerkarian,« Y a t il une littérature bas que? » galdetzen
|
zuen
bere artikuluaren hastapenean eta, bukatzean, 1882ko liburuan bezala eza ematen zuen, erranez
|
|
|
Lhande-k xede berarekin argitaratu
|
zuen
bere kapitulu luzea Le> Pays> bas > que> à> vol> d, oiseau> liburuan, bi urte lehenago. Nahiz biek Jesuiten formakuntza klasikoa ukan zuten, ez dituzte metodologia eta ikuspundu berdinak era biltzen beren lanetan.
|
|
|
Juan Mari Lekuonak, osaba Manuelen bidetik, bertsolaritza ikertzea hartu
|
zuen
bere gain. Ikerketa honi esker joko du bertsola
|
|
|
pribatum gisako lexikoa eta horri loturik dagoen zuzenbide arloko ikuspegia) osotara arraroa Azkueren lanetan. Lege munduko norbaitek idatzi ote
|
zuen
beraz artikulua. Legelari formazioa zuten garaiko euskaltzaleen artean Arturo Campion, Karmelo Etxegarai, Serapio Muxika eta Nazario Oleaga nabarmen litezke.
|
|
|
Vizcaytik, eduki aldetik, osoki zegoen itsas herri batean girotuta, eta protagonisten hizkera ere lekeitiar kutsukoa zen. Formazko ezaugarri horiei Juaristiren interpretazioa eransten bazaio, hots, obrako errebindikazioak Bizkaiko herritxo baten problematika «tradizionalari» lotuta zeudela onartuz gero, Azkuek inork baino interes handiagoa izan
|
zuen
bere zarzuela Bilbon barik Lekeition antzezteko. Eta hasieran prest egon zen.
|
|
|
1891an, Izkindea idatzi zuenean, Azkue propioki nazionalista ez bazen ere, baizik foruzalea, jada euskaltzaletasun hau agertzen
|
zuen
bere ideia gida gisa. Euskaltzaletasun aurreabertzale eta propioki abertzalearen arteko aldea, edozein kasutan, ez zen handiegia Azkuerengan.
|
|
|
Eta zentzu horretan, jendeak berrerabilia izateko bazen, tradizioa ezin aurkez zitekeen dokumentu fosil bat bezala, estatiko, baizik eman nahi zitzaion bizitza berrirako egokitu behar zen. Tovarrek eta Mitxelenak esan bezala, Azkuek jasotzen zuen herri ondarearen jarraitzaile eta interpretetzat
|
zuen
bere burua. Eta herri ondare horren oinordeko gisa, ez zion uko egiten jasotako tradizioaren berrelaborazioan parte hartzeari, hurrengo belaunaldiek hobeturik jaso zezaten.
|
|
|
Testuinguru horretan ez da harritzekoa zezenketa, zarzuela edo flamenkoaren inguruan zebiltzan torero, aktore, libretista, musiko, artista eta kazetariek bihurtzea garaiko pertsonaia ospetsuenak, kaleko edozeinek, herritar apaletatik burges eta aristokratetaraino, espainiar kultura eta izatearen aurpegi gisa aipatuko zituenak388 Iruditeria horrek (ez 98ko idazleek), inkarnatu zuen Errestaurazioko espainiartasun ideia publikoa, ez agian osoki ofiziala (propioki ez baitzuen estatuak bultzatzen), baina bai ofiziosoa eta estatuak hein handiz bere egiten zuena. Azken finean XIX. mendeko espainiar estatuak sarritan aurkeztu
|
zuen
bere burua imajinario horri zegokion estiloz, adibidez nazioarteko erakusketetan bere pabilioiaiak arkitektura neomudejarrez eraikitzean389.
|
|
|
Azkue zorrotza bazen ere ez
|
zuen
bere burua hutsezintzat. Cejador jesuitari adierazi zionez, honek neska gazte batzuekin afera bat izan ei zuelarik:
|
|
|
Eliza katolikoak sinesgarritasuna eman zion kasuari, eta Azkue 1928an Alemaniaraino joan zen Therese Neumann ezagutzera. Azkue asko hunkitu
|
zuen
bertan ikusitakoak, eta itzulitakoan horren inguruko liburuxka bat idatzi zuen427 Bertan irakur daitekeenez, Neumann ek, «Hace algo más de dos años empezó a tener las visiones de la Pasión de Cristo y a fuerza de dolor y de compasión lloraba, como sigue llorando los viernes, lágrimas de sangre; y esto lo he visto yo con grandísimo consuelo de mi alma»428 Deabruaren kontuak Azkueren arima... Izan ere, Azkuek zioen bezala «Es este un caso, como otros no pocos de la Historia de la Iglesia, en que los designios de la Providencia se muestran palpables aun a ojos de no largo alcance visual»429.
|
|
|
Azkuek maiz agertu
|
zuen
bere burua korporazio erlijiosoetan kokatzeko joera. 1894an, esate baterako, jesuita izateko asmotan ibili zen.
|
|
|
Zentzu horretan, arlo kulturalean bere autoritatea errebindikatzen zuen bitartean (ortografia ebazteko, neologismoak sortzeko, obra musikal bat ona zen esateko...) arlo propioki intelektualean diskretuago aritzen zen: sarritan inplizituki jokatzen
|
zuen
bere autoritatearekin, ez zuen bere izena publikoki haizatzen zerbait nabarmen politikoaren alde, baizik kultura arloko obrekin ibiltzen zen, maiz erakunde edo plataformaren batean atzean gerizatuta. Intelektual tipikoen ezaugarrietako bat indibidualitatearen aldarrikapena bada, Azkue puntu horretan arautik aldendu zen.
|
|
|
Zentzu horretan, arlo kulturalean bere autoritatea errebindikatzen zuen bitartean (ortografia ebazteko, neologismoak sortzeko, obra musikal bat ona zen esateko...) arlo propioki intelektualean diskretuago aritzen zen: sarritan inplizituki jokatzen zuen bere autoritatearekin, ez
|
zuen
bere izena publikoki haizatzen zerbait nabarmen politikoaren alde, baizik kultura arloko obrekin ibiltzen zen, maiz erakunde edo plataformaren batean atzean gerizatuta. Intelektual tipikoen ezaugarrietako bat indibidualitatearen aldarrikapena bada, Azkue puntu horretan arautik aldendu zen.
|
|
|
I.2.1 atalean eta bereziki (d) puntuan azaldu denez, Azkueren folklorerako zaletasunak jatorri erromantikoa zuen. Arakistain moduko literatoak irakurriz zaletu zen Azkue herri tradizioetara, eta 1884 aldean bildu
|
zuen
bere lehen kontakizun folklorikoa: «Gaztetto nintzan (ogei urte or or bainituen) Seminarioko ikastarondoko opor egunetan, astiune batzuetan beintzat, erriaren agotik ipuin ta irakurgai bat edo beste ikasten ari izan nintzanean.
|
|
|
Bertan Tours-en baino moldiztegi merkeagoa topatu zuen58 Arazo tekniko eta musika ikasketak tarteko, ordea, Bruselan ez zuen segida hori argitaratu, ezta hurrengo urtean Kolonian ere (nahiz hiztegia eskuizkribu mailan lantzen segitu). Gainera hasierako asmoa gaztelania euskara, zein frantsesa euskara sarrera bana egitea bazen ere, Azkueren Tours-eko hiztegiak Iparraldean izan zuen harrera apalaren aurrean, 1909an frantsesezko atala kentzea eta gaztelania euskaran zentratzea erabaki zuen59 Nolanahi ere 1909ko gutun batean argi aitortzen
|
zuen
bere hiztegiaren segidaren asmo normatiboa. Izan ere hiztegiaren segida ez zuen argitaratu nahi geroago ikusiko dugun Zurtzaingo erakundea sortu arte, haren babespean atera ahal izateko:
|
|
|
Tovarrek aipatzen duen bezala 1925erako Azkuek asko aurreratu
|
zuen
bere autodidakta formazioan. Eta Schuchardt-i zor zion hori hein handiz.
|
|
|
Ondorioz, «el libro que estás hojeando es propiamente obra de la Academia Vasca»97 Beraz, Morfología Azkuek ez zuen aurkezten bere lan pertsonal gisa, baizik Euskaltzaindiaren obra kolektibo moduan. Izatez Akademiak ez
|
zuen
bere batzar batean ofizialki onetsi, baina Azkue, irakurketa zuzenketa metodoarekin, berrespen ofiziosoa ematen saiatu zen, autoritatedun obra bihur zedin. Antzera egingo zuen bere hurrengo lanekin:
|
|
|
Izatez Akademiak ez zuen bere batzar batean ofizialki onetsi, baina Azkue, irakurketa zuzenketa metodoarekin, berrespen ofiziosoa ematen saiatu zen, autoritatedun obra bihur zedin. Antzera egingo
|
zuen
bere hurrengo lanekin: Akademian atalka irakurri eta zuzendu, ondoren Euskaltzaindiaren berrespena zutela esanez argitaratzeko.
|
|
|
Dirudienez ez zuen gaztetan bestelako formazio musikalik jaso. Hogei urterekin, 1884an idatzi
|
zuen
bere lehen musikalan ezaguna137 Baina bere lehen obra garrantzitsua 1895ean, hogeita hamaika urterekin, osatu zuen, Vizcaytik Bizkaira zarzuela. Berak hainbat urte geroago aitortu zuenez obra hori osatu zuen «sin haber estudiado ni una lección de harmonía; y sus amigos (a expensas de quienes salió la obra) le obligaron a instruirse en composición musical.
|
|
|
Zentzu horretan EuzkoDeya maila bat zuen aldizkaria zen, lehenago Azkuerenak (batez ere Euskalzale) izan ziren bezala. Baina haiek ez bezala honek, bere jarrera linguistiko eta ideologiko hertsiagatik, ezin izan
|
zuen
bere zirkulu politikotik kanpo hedapen esparrua zabaldu, ez geografikoki, ez sozialki.
|
|
|
Pertsona hauetarik gehienak erdaldunak ziren, baina euskal sentiberatasundunak. Azkuek haien artean topatu
|
zuen
bere proiektuak garatzeko giza babesa eta sostengu politiko zein ekonomikoa.
|
|
|
Abandotarra, bada, dela bere gabezia pertsonalengatik, dela plataforma kultural aski sendorik ez zuelako kontrolatu, dela politikari eskaintzen ziolako denbora tarte handiena, ez zen euskararen aldeko ekimenetan Azkueren mailara iritsi. Hala ere, Azkuek sekula izango ez zuen plataforma bat sortu
|
zuen
bere ideiak zabaltzeko: alderdia.
|
|
|
Hola gauzak bideratu guran, 1902ko martxoan batzar bat antolatu zen. Une hartan, Hondarribiko kongresua bertan behera uztea aipatzen zuten iritzien aurrean Azkuek argiro adierazi
|
zuen
berak ez zuela aukera hura galdu nahi, Akademiaren sorrera kongresuari lotuta (ez horren aurka) ikusten baitzuen: «Akademia sortu bear bada (eta nere ustez gauza bear bearra da), Biltzarre biziaren barrenean bizia erne liteke; baiño Biltzarre ori ilten bada, bere erraietan aur bizia ernetea gauza zaila, nekea eta oieza izango genduke»140 Arbelbide eta Broussain ez ziren ordea askorik fidatzen, eta kongresua Aranaren bidetik ezin ateraz gero pentsatua zeukaten alternatiba:
|
|
|
6) Kongresu ostean Aranak ulertu
|
zuen
bere plana berak proposatu bezala (partehartze herrikoia barne) onetsi zela, gainerako biltzarkideentzat Aranaren plana ez zenean zehazki hark uste zuen bezalakoa. 1901eko irailetik 1902ko urtarrila arte inor ez zen jabetu.
|
|
|
Ikusten denez, Azkuek bere nobelaren irakurle gisa batez ere auzo eskoletako euskaldun ikasleak eta Bilboko euskara katedrakoak ikusten zituen. Haien esku jarri gura
|
zuen
bere nobela, doan. Beraz bere eleberria euskararen alde eta trukean ezer irabazteko asmorik gabe idatzi zuen.
|
|
|
Euskal hezkuntza euskara hiritartzeko bitarteko gisa ikusten
|
zuen
beraz Azkuek. Ongi zegoen Bilboko jeltzale gazteek, Donostiako integristek eta beste hirigune batzuetako karlistek euskararen alde egiten zutena, baina hizkuntzak ez zuen biziraungo eskoletan sartu arte.
|
|
|
Azkuek apezpikutzara idatzi eta guzti egin zuen helburu horrekin335 Apezpikuak ustez harrera ona egin bazion ere proposamenari («cariñosa acogida y favorable despacho») 336, bi urte behar izan ziren katedra sor zedin337 Hola 1922an euskara katedra sortu zen Iruñeko seminarioan, Miguel Intxaurrondo irakasle izanik (gerora katedra berean E. Irañeta eta B. Fagoagak ordezkatu zuten), eta Euskaltzaindiak ordaintzen zuela338 Zelangura ere, seminarioko katedrak eta euskara klaseak, araua baino salbuespena ziren Elizan. Manuel Lekuonak oso argi adierazi
|
zuen
bere memorietan ze giro bizi zuen Gasteizko seminarioan berak:
|
|
|
liburuko protagonistari, adibidez, bizi zela, Azkue, Azcue, Azcúe zein Azcué gisa idatzi zioten deitura. Dena den, bariante horien guztien artean hautatzeko orduan Azkueren kasuak ez dauka zailtasun larregirik, azken finean berak sistematikoki idazten
|
zuen
bere deitura k rekin, eta aldakiak kanpotik ipintzen zizkioten. Hortaz arazo handirik gabe aukera liteke k dun forma.
|
|
|
Horregatik ez zen oso jauzi handia izan Azkuerentzat euskal nazionalismorako pausoa ematearena. Arana Goirik Azkueren zarzuelari «obra netamente vizcaina» eta «esencialmente nacionalista» deitu bazion, ez zen kasualitatez izan23, baizik obra ikusi, aztertu eta xeheki iruzkindu ostean, hala ondorioztatu zuelako24 Azkuek bada nahiko urrats txikia egin
|
zuen
bere foruzaletasunetik abertzaletasunera.
|
|
|
1893an Azkuek Bizkaiko Diputazioari ikerketa folklorikoak egiteko baimena eta laguntza eskatzean, are zehatzago definitu
|
zuen
bere erreferente territoriala: «casi toda Bizkaia, la provincia de Guipúzcoa, parte de la de Alaba, la region montañosa de Nabarra, y el territorio basco francés»96 Ez dira zazpi probintziak, baizik zazpi probintzien lurralde euskaldunak soilik.
|
|
|
Laburbilduz, Azkueren idealetan, erreferente territoriala zazpi probintziek osatutako Euskal Herria izan zen. Horretan argiro agertzen
|
zuen
bere lurraldetasun ideala bat zetorrela lore jokoetan, bereziki Iparraldeko euskaltzaleen eskutik, proposatu zenarekin, eta baita, ondoren, euskal nazionalismoak modu politikoagoan errebindikatu zuenarekin. Izan bazen agian diferentzia bat:
|
|
|
Azkuek, pasarte honetan, argi uzten
|
zuen
beretzat hizkuntza zela euskal ezaugarri behinena, ez, inondik ere, arraza. Zentzu horretan Sabino Aranak sortutako euskaltasun ereduari erantzuna ematen ari zen.
|
|
|
Puntu horretan, Arbeloak bere zuzenketan Bustintzaren izena aipatu bazuen ez bide zen izan Mañarikoak eskatuta (geroago ikusiko da auzi hau ez zela anbizio pertsonal kontua). Arbeloa Bilboko Euzko Gastedi edota Aberri taldeen ingurukoa zen, eta beraz Bustintzaren mireslea (horregatik aipatuko
|
zuen
bere zuzenketan honen izena). Azkuek «alborotadores jóvenes bilbaínos» gisa izendatu zituen talde haietakoa.
|
|
|
Auzi konkretuak aipatuz,. Txadonzayak? gehitzen
|
zuen
bera euskara batzearen alde zegoela eta gipuzkoarra zela baina «ala ere baldin Academia orrek balerabaki Gipuzkera lenestea aurkari bat neroni nitzake»278 Beste gipuzkoar abertzale batek ere, Joseba Zinkunegi medikuak, Akademiaren autoritate falta, salatu baino gehiago, aipatu egiten zuen, arazoa egon bazegoela agerian jarriz:
|
|
|
bakean uztea beste erremediorik ez bide zitzaien geratu, bere gogora nahi zituenak idazten. Eta Bustintzak neurririk gabe baliatu
|
zuen
bere talaiak eskaintzen zion bozgorailua. Hola,. Ojarbideren?
|
|
|
Ikusten denez Akademiak euskara sustatzeko programa zabala hartzen
|
zuen
bere gain: hizkuntzaren batasuna, hiztegigintza, testuliburuen idazketa, iragarki publikoak euskaratzea, literatur lehiaketak antolatzea, testu zaharren argitalpena, katedren sorrera?
|
|
|
Gainera, aurrerantzean, Bizkaiko Diputazioaren dirulaguntzak zein libururi eman eta zeini ez erabakitzeko orduan Akademiak izango zuen azken hitza. Beraz Akademiak botere handia eskuratuko
|
zuen
bere arauak onarrarazteko (subentzio jaso nahi zutenentzat behintzat). Hori zen printzipioz aurreikus zitekeena.
|
|
|
Txomin Agirreren ordez hautaturiko Seber Altube jeltzaleak, maila akademikoan baliozko lanak aurkeztu zituen eta ekarpen garrantzitsuak egin zituen barrura begira. Alta, Altube ez zen Eleizalde bezain lider politiko garrantzitsua eta alde horretatik ezin izan
|
zuen
bere alderdikideen artean Akademiaren irudia gehiago hobetu.
|
|
|
–Kirikiñok? adibidez, EJBn segitu arren, ez
|
zuen
bere sabindar euzkerea berehala utzi, nahiz denboraz bigundu371 Edozein kasutan, EJBren erabaki honek eman zezakeena 1923 urte berean, hilabete gutxiren buruan, Primo de Riveraren estatukolpeak trabatu zuen.
|
|
|
Dena dela euskararen ofizializazio edo euskal eskola publikoak sortzeko aukera oraindik proiektu soil ziren. Momentuz Akademiak gizarte zibilean bilatu
|
zuen
bere autoritatearen onespena. Zentzu horretan, euskararen aldeko sektorerik dinamikoenetakoa alderdi jeltzalea zen.
|
|
|
Berak pertsonalki arrakastarik izan ez zuen arloetan ere (literaturan eta musika konposizioan adibidez), besteei bidea ireki eta oinarriak eskaini zizkien. Adibidez, Txomin Agirrek Azkuek antolaturiko lehiaketa baterako idatzi
|
zuen
bere lehen eleberria; Guridik bere Diez melodías vascas obrako zortzi doinu Azkuek bildutako kantutegitik atera zituen; Gabriel Arestik Euskalerriaren yakintzan ezagutu ahal izan zituen hainbat herri tradizio; Euskal hiztegi modernoa egiteko Azkueren Tourseko hiztegia izan zen oinarrietako bat; eta Euskaltzaindia egundaino mantendu bada, Gerra Zibilaren etena gaindituz, Azkuek horretarako ardu...
|
|
|
Akademiaren inspiratzaile Strossmayer apezpikuaren hitzak ere gogora zekartzan Eleizaldek: herri eta nazio orok posible
|
zuen
bere zatiketa eta desberdintasun dialektalak gainditzea hizkuntza idatzi batu bat osatuz, eta hala egin ezean zutela egiazko literaturarik osatu. Bestalde, Liga Gaelikoak, herri ekintza eredua eskaintzen zuen:
|
|
|
Daranatzek Lacomberi nagi hutsa zeritzon, eta Landerretxe apaizaren euskara ere ez omen zen ona. Edonola ere, Eskualduna aldizkariak Broussain proposatzen
|
zuen
bere hautagai gisa, eta Daranatz ere prest zegoen ahal zuen neurrian laguntzeko231.
|
|
2009
|
|
|
Idazlanari egindakohitzaurreaduteazalpenetarakoleku.Norkberelibu ruarieginikohitzaurreanargituzuenzeinhutsune betetzekolantegiahartzen
|
zuen
bere gain.Hor adieraziko du bakoitzakbere testua gauzatzekoizan dituenarrazoiak. Etxeparek liburuaren argitalpenababestenzionBernard Leheterentzatmoldatutakoeskaintzanbereharridurahelaraztendueuskaldu nenarteanletratuhandiakegonik, inoriez zaiolakootueuskarazidaztea; Oihenartekirakurleari zuzenduzion hitzaurreandioenez, neurtitzzaleada
|
|
|
Hasiera hasieratik eman zitzaion enkargua Joan Mari Torrealdairi, bere? liburua egin zezan, eta honek Imanol Murua nahi
|
zuen
berarekin. Liburu hau, hortaz, ez da Euskaltzaindiaren liburu ofiziala, ezpada bi kazetari euskaldunek, Joan Mari Torrealdaik eta Imanol Muruak, Euskaltzaindiari buruz eskaintzen diguten ikuspegia, erakundeak laurogeita hamar urte betetzen dituenean.
|
|
|
Sainzen kasuan badakigu, Azkuek esanda, saiatu izan zela berarekin egoten Madrilen eta ez zuela lortu. Gutunez zuzentzen zaio gero, eta zertarako nahi
|
zuen
berarekin egon adierazten dio: gobernadoreen aurrean bere babes idatzia eman ziezaion euskal argitalpenak egin ahal izateko eta batez ere, pedirle con todo empeño la reapertura de la Academia de la lengua vasca?.
|
|
|
euskalduna izan behar duelako euskaltzain osoak. Krutwigek Urkixori aipatzen dion nazionalitateen adiera psikologikoari esker edo Vasconia zabal handiaren teoriaz baliatuz onartzen
|
zuen
berak, gaskoin euskaldun gisa edo.
|
|
|
Argi ta garbi, Academia ori guk eztogu ezautzen geutartzat?, adierazi zuen Euskaltzaindia sortu berritan. Azkuek abertzaletzat
|
zuen
bere burua?. Soy en el fondo lo que me hizo Arana Goiri: nacionalista?, idatzi zuen 1906an?, baina ez zen EAJko kide.
|
|
|
Luis Villasantek Maulen egindako ekitaldian hartu zuen kargua, 1970eko azaroaren 25ean. Euskaltzaindiaren egitekoaz jardun
|
zuen
bere hitzaldiko pasarte honetan:
|
|
|
Gasteizko udalerriko toponimo guztiak sistematikoki jasotzea da Gasteizko Toponimia egitasmoaren helburua, hala nola, galduta edota desitxuratuta dauden toponimo ugariak berreskuratzea. 1996an hartu
|
zuen
bere gain Euskaltzaindiak Gasteizko toponimia berreskuratzeko lana, urte berean Gasteizko Udalarekin izenpetutako lankidetza hitzarmenaren baitan. Henrike Knörr izan zen ekimenaren gidaria, 2008an heriotzak eraman zuen arte.
|
|
|
Jagon saileko batzordea izan zen lehen urteetan, 1989ra arte, eta Iker saileko batzorde da, geroztik. Federiko Krutwig izan zen batzordeburu lehen aroan, Juan Mari Lekuonak hartu
|
zuen
bere lekua 1989an, eta Jean Haritxelharrek hartu zuen lekukoa 2005ean.
|
|
|
Hurrengo urtean, 1921ean, Georges Lacombek hartu zuen gutunzain kargua, eta 1947an hil zen artean eutsi zion ardurari. Ordurako, Euskaltzaindiaren egoitzara eraman
|
zuen
bere liburutegia Resurreccion Maria Azkue euskaltzainburuak eta Lacombek, artxibozain zela, hainbat liburu erosten ere jardun zuen. 1921ean bertan liburutegia deitzeko moduko argitalpen multzoa bazuten, liburutegiaren erabilerarako araudia prestatu baitzuen Lacombek berak.
|
|
|
Etsaminen batzordea izena ere hartu zuen, gerora. 1981ean Eusko Jaurlaritzak hartu
|
zuen
bere gain Euskararen Gaitasun Agirirako azterketak egitea eta 1985ean Nafarroako Gobernuak ere bai. Beste bi urte iraun zuen batzordeak, Administrazioko hainbat azterketatarako epaimahaikideak eskatzen zizkiotelako.
|
|
2010
|
|
|
20 Demagun, adibidez, Legazpia: udalerriaren erdi eta behe aldea zeharo industrialdurik
|
zuen
bertako enpresa nagusiak, 50eko hamarkadatik aurrera, eta langile auzo trinkoaz horniturik. Industrializatze bizkor horren eraginez etorkin asko iritsi zen herrira Nafarroatik eta, batez ere, Gaztela aldetik.
|
|
|
Hizkuntza zaharra eta kultura modernoa uztartu nahi izan zituen euskaldun jende horrek. Europako eta munduko gertakarien berri bazuen, hainbatean, eta berrikuntza horien ildotik eratu nahi izan
|
zuen
bere ahalegina. Euskara indarberritzeko saio urbano berriak ez zuen, bestalde, gerra aurrekoarekin lotura zuzen handirik:
|
|
|
–Irakasteredu elebidunak? ...etan oinarritzen direnez beti eta nonahi82 Eredu bakoitzak begiz joak zituen helburuen, kasuan kasuko ikasleei eskuratu nahi zitzaien euskara mailaren eta berauen artean bultzatu nahi zen erabileraren arabera bereziak ziren ereduak83 Eusko Kontseilu Nagusiak eraturiko lan batzordea aski eragingarri gertatu zen eginbehar horretan, eta Estatuko MECek berak langintza horren lehen oihartzun xehea jaso
|
zuen
bere argitalpen ofizial batean (Ministerio de Educación 1979).
|
|
|
(B.O.C.G.P.V., I). Gero, EEN legea onartu ondoren, 1983ko, elebitasun dekretu, ak ekarri
|
zuen
bere garapen sendoena: Hezkuntza eta Kultura Sailaren uztailaren 11ko 138/ 1983 dekretuak, hizkuntza ofizial biek EAEko irakaskuntza ez unibertsitarioan izango zuten trataera eta gutxienezko garapen planifikatua zehaztu zuenak (E.H.A.A., VII).
|
|
|
Azterketa hori, gainera, gazteleraz egin behar zuten etxe eskoletako ikasle euskaldunek. Ondorioz, Zipitriak lan handia egiten
|
zuen
bere ikasleek azterketa gainditzeko eta gaztelerazko eskoletan arazorik ez izateko. Kontrakorik gertatuta, euskara izango litzatekeelako horren errudun, eta Zipitriak ez zuen nahi horrelakorik.
|
|
|
Beraz, oso metodikoa zen Zipitria. Jarraipen pertsonalizatua eskatzen
|
zuen
bere lanak, eta ikasleei asko exijitzen zien.
|
|
|
Baina, halaber, garaiko pedagogia korronte berrien mezua jaso zuen Zipitriak, eta indarrean jarri
|
zuen
bere erara: metodologia global bat erabiltzen zuen, eta pedagogia aktibo eta bizia.
|
|
|
Ikastolen mugimenduaren barruan, lehen federazioaren sorrera izan zen Gipuzkoakoa. Iparraldeko Seaska hilabete batzuk lehenago sortu arren, ez zen federazio gisa eratu, eta ikastola bakarra hartzen
|
zuen
bere baitan. Gipuzkoakoa, ostera, federazio gisa sortu zen hasieratik, eta herrialdeko ikastola gehienen parte hartzearekin eta osaketarekin.
|
|
|
–Eredu teknologiko bat proposatzen zela eta ikusmolde enpresariala edo kutsu kapitalista zuela atera zen hainbat ikastolatako eztabaidetan. Baina, pixkanaka, egin
|
zuen
bere bidea, biblia modukoa bihurtu arte. Izan ere, oso logika garbiz azaltzen baitzuen gobernu organoen eta funtzionamendu organoen arteko lotura:
|
|
|
Eltzea sutan probatzeko garaia. Edo mugimenduak berak egiten eta gidatzen
|
zuen
bere bidea, edo inork ez zuen egingo.
|
|
2012
|
|
|
Zentzuaren ikuspegi platoniko hau ez
|
zuen
bere egin XIX. mendean agertutako positibismoak, arrazionaltasun zientifikoan oinarritzen zen mugimendua izanik, ezin baitzuen onartu egiaren bilaketarako ikuspegi metafisiko eta subjektiboak proposatzen zituen teoriarik. Hala eta guztiz ere, positibismoak proposatutako zentzuaren teoria ikuspegi platonikoak proposatutakoarena bezain unibertsalista eta totalizatzailea da, gertaera eta lege behagarri eta egiaztagarriak soilik jotzen baititu benetako zentzua aurkitzeko modu bakartzat:
|
|
|
Roman Jakobson hizkuntzalari errusiarrak ere ikuspegi estrukturalista batetik ekin zion itzulpengintza aztertzeari, eta Saussureren adieraziaren eta adierazlearen arteko erlazioan oinarritu
|
zuen
bere itzulpen teoria. 1959ko. On linguistic aspects of translation?
|
|
|
Polisistemen teoriak zituen hutsune horiek osatu nahian, Even Zoharrekin lanean aritu zen Gideon Toury israeldarrak itzulpen teoria orokor bat garatzeari ekin zion. Even Zoharren ikerketetatik abiatuz, polisistemen teoria osatu nahi izan
|
zuen
bere lehen lanetan (Toury 1980, 1982, 1991, 2000). Azkenik, bere lan osatuenean, han hemenka agertzen ziren azterlan isolatuen ordez, itzulpen teoria deskribatzaile eta sistematiko baten beharra azpimarratu eta landu zuen (Toury 1995).
|
|
|
Itzulpena etengabeko sorkuntza lana dela eta jatorrizko lana itzulpenari esker osatzen dela defendatu zuten, nork bere erara, beste hainbat itzultzailekere. Ezra Poundek, esaterako, artelan baten zentzua inoiz ez dela finkoa erakutsi
|
zuen
bere itzulpen eta saiakeretan. Zentzu hori birmoldatuz doa hizkuntza aldatu eta garatu ahala.
|
|
|
Leizarraga jatorrizko testuari ahalik eta fidelkien lotzen saiatu baldin bazen, Pedro Agerre. Axular, ek guztiz bestelako metodoa erabili
|
zuen
bere itzulpenetan. Axularrek argitaratutako lan bakarra den Gero (1643) itzulpena ez den arren, latinetik euskarara egindako itzulpen inplizitu eta esplizituak ugariak dira testu osoan zehar.
|
|
|
Harena da euskarari buruz euskaraz idatzi eta iritsi zaigun lehen apologia trinkoa. Euskara kultura hizkuntza izan zitekeela aldarrikatu
|
zuen
bere lanetan, euskal idazleei literatura bideak urratzeko deia egin zien, eta horretarako behar bezalako tresnak eskaini nahi izan zizkien: lau hizkuntzatako hiztegia batetik eta latina euskararen bidez ikasteko gramatika bestetik.
|
|
|
Kasu berezia dugu hauxe, euskal itzultzaile gehienen xedearen aurkakoa bilatzen baitu Arxuk bere itzulpenekin. Itzulpenak euskal abertzaletasuna indartzeko egin izan dituzten itzultzaileek ez bezala, Arxuk nazionalismo frantsesaren helburuetara bideratu
|
zuen
bere literatura lan guztia. Aipatzekoa da, zentzu horretan, Uskara eta Franzes Gramatika, Uskalherrietaco haurrentzat eguina argitaratu zuela 1852an.
|
|
|
Eliotengandik datozela. Iraunkortasun sinboliko honetan, eta ez beste inongo leku batean, aurki daiteke sustraietarako itzulkera honen zergaitia (Arestik Eliot en aipamen pare bat egin
|
zuen
bere lehenengo etapan: bata, Ash Wednsday poemakoa, 1954 ko poema batean, Dance dans la prière delakoan; bigarrena, Murder in the Cathedral antzerkiaren ahapaldi batzuk, Maldan beheraren argudio bat da (Juaristi 1983:
|
|
|
Bernardo Atxagak oso ondo itzuli ditu bere gauzak espainierara. Horretan, erreferentzia diren idazle asko dago munduan, Vladimir Nabokov, Samuel Beckett, Álvaro Cunqueiro eta halakoak, Gabriel Arestik ere oso ondo idatzi
|
zuen
bere poesiaren espainierazko bertsioa.
|
|
|
Izan ere, Louÿsek, scholarly translation? delakoen parodia egin
|
zuen
bere liburuan, iruzurra are sinesgarriago egiteko hainbat iturri literario eta bibliografiko erabiliz eta ikerketa historiko sakona egina zuela erakutsiz:
|
|
|
Baina bidaian, itsaso Baltikoan? naufragatu eta bere aberastasunak oro bertan galduaz, galera haretatik apenas bildu
|
zuen
bere fiordoan urte guti batzu gainbizitzeko osasuna (Sarrionandia 1991a: 65).
|
|
2013
|
|
|
Jacques Fontanak ongi esplikatzen du 1905eko legetik landa, Eliza baztertuasentitu zela, baita moralki ere. Eta gerla bide bat izan zen Elizak galdua
|
zuen
bere baitako konfiantzaren berreskuratzeko, hain zuzen, gerlaren bidez erakutsi baitzuten giristinotasunaren transmisioak balio izan zuela gazteek Frantziaren aldeko sakrifizioa egiteko. Jean Jacques Beckerrek ere aipatu du Elizaren famaren hobetzeari begira prentsa giristinoak egin zuen ahalegina.
|
|
|
Aitzineko kapituluetan ikusi dugu bake egoera horren gainetik Elizaren aldeko mezuekin jarraitu zuela Eskualduna astekariak, ororen buru gatazka guztiz ezabatu gabe, baina argi dena da batasunarengan polemika harengan baino atxikimendu handiagoa zuela. Horrela ere ageri da zein frantses ikusten
|
zuen
bere burua. Batasun horretaz mintzo da Jean Jacques Becker.
|
|
|
L. Action Française aldizkari gisa agertu zen lehenik, baina 1908ko martxoaren 21ean argitaratu
|
zuen
bere egunkariaren lehen zenbakia. Charles Maurras kazetari eta politikariak egunkariarekin bat egin zuen eta idazten hasi zen, eta baita Léon Daudet eskuin muturreko kazetari eta politikaria ere.
|