|
2000
|
|
|
Gai jartzaileak jakin behar du zein bertsolari diren kantatuko dutenak eta zenbaterainoko ahalmena daukaten gaiari heltzeko. Adibidez, bat baserritarra bazen, baserriko kontuak jarriz gero oso ondo moldatuko zen, baina beste gai batzuekin ez
|
zeukan
luzitzeko aukerarik. Askotan gaia herriak berak jartzen du:
|
|
|
Afaria eramatera joan zitzaizkionean konorte barik aurkitu zuten funtzionarioek bere zeldan. Buruko odoljarioa txikitatik
|
zeukan
zain baten malformazioak eraginda izan zela pronostikatu zioten ospitaleko medikuek; buruan angioma bat zuela jaiotzez adierazi zioten ere. Minutu bakar batzuk beranduago aurkitu izan balute gaur egun ez zen bizirik egongo.
|
|
|
«Baina orduan, agintean zen PSOEk horrek elizaren baimenik ba ote
|
zeukan
galdegin zuen»
|
|
|
Azkenean literatur zaleak eta igande arratsalde batean gustuen liburu bat irakurtzen igaroko dutenak beste inorekin kalera joan gabe, edo mendira joan gabe, gutxi gara, sekta bat zentzu batean. Gutxi gara eta gainera gure zaletasuna guztiz zaharkitua da, aurreko mendeko zaletasun baten atzetik gabiltza, baina jendearen bizitzan lehen, sortu arte, literaturak
|
zeukan
gaur ez duen garrantzia. Orduan, pertsona batek bere bizitzaren atal bat kontatzerakoan erreferentzia bat behar bazuen, ba liburua izango zen, antzerki obra bat agian.
|
|
|
Bizitza zinez harrigarria ukan zuen gainera. Artista bohemioa izanik, Parisko Sena ibaiaren ertzean lotuta
|
zeukan
itsasontzia zuen bizileku eta" gozategi" (emagalduak lagun minak zituen). Oldartsua ere bazen, gaur egungo gerra argazkilarien antzera aritzen zen-eta.
|
|
|
Hala ere, ikerketa bat egin litzateke gehiago jakiteko, gizon bakar batek ezin baitio hainbeste enkarguri aurre egin. Urrabietaren goreslea den Jorge Oteizak dioenez," nahiz eta Vierge sinatu, jende mordoa
|
zeukan
berarentzat lanean". Urrabieta kezkatua zegoen bere marrazkiek imprentan jartzean kalitatea galtzen zutelako.
|
|
|
Aurreko txapelketatik alde ederra dago; orduan ere jende asko zen eta hamabi sailkapen saio antolatu ziren txapelketa aurretik. Uda aurre eta ostean luze jo zuen kontua izan zen eta ez
|
zeukan
oraingo pertsonalitaterik; edonori edonon kantatzea egokitu zitzaion. Eskualdeka egiteak sei eskualdeetako arduradunak atera eta noizbehinka batzea dakar.
|
|
|
Tropeleko txirrindulari txikiena eta itsusiena zen Walter Sismoley. Argala izateaz gain, sudur luzea
|
zeukan
. Beti besteei laguntzen zien eta berak ez zuen inoiz lasterketarik irabazten.
|
|
|
Kazeta honek 1956tik dirau, Rene Elizabide zuberotar enpresariak sorrarazi zuenetik. Elizabidek bere burua gaullistatzat
|
zeukan
eta" Le Miroir" bere jarrera eta karrera politikoen zerbitzurako asmatu zuen. Egun, politikari jakin baten eskuko ez bada ere," Le Miroir" ek hasierako ildoari jarraitzen dio, itxuraz eta edukiz.
|
|
|
Oso interesgarriak dira, hor ikusten delako alde batetik zein asmo, zein gogo eta metodo erabiltzen zituen bere gaztaroan. Diru gutxiago
|
zeukan
, baina hala ere hor sartzen zuen bere diru hori. Liburu ertzetan bere nota asko daude eta papertxo asko ere bai bere iritzi eta pentsaerekin.
|
|
|
Ni Oriotik bidali egin ninduten, orduan ere bazter nahastailea nintzen, eta aldamenean egin nuen kluba, nire auzoan, Ortzaika n (Donostia aldera kilometro eta erdira dago). Gure aitonak pabilioi bat
|
zeukan
eta haren kontra jarri genuen kluba. Orduan hasi genuen gerra.
|
|
|
Eta EEBBetako hiritarrek izan duten lehendakari karismatikoenetakoa dela dio. Izan ere, miresle asko izan zituen JFK k, zela bere gaztetasunagatik, bigarren mundu gerran agertutako ausardiagatik, antikomunista amorratua izateagatik, estatubatuarrek maite duten famili irudia bere bakezaletasuna bezain ondo saltzen jakin zuelako,
|
zeukan
erakarpen magnetikoagatik, edota politiko baten arrakastan telebistak izan dezakeen eraginaz ohartzen aintzindarietakoa izan zelako. Baina jende arrunta bereganatzeaz gain, Ava Gardner edota Marlene Dietrich bezalako emakumeak ere konkistatu zituela...
|
|
|
Bestalde ordea, atzera bota du Espainiako Parlamentuak PP eta PSOEren bozei esker Ezker Batuak 1998an Filologia Asturiarra sortzeko egindako proposamena. Asturiesko elkarte, sindikatu eta alderdi guztien babesa
|
zeukan
proposamenak Madrilen ezetz esan zutenak barna.
|
|
|
Ustez konstituzioak, hizkuntza eskubideak aitortzen dituen entitateak, behin eta berriz ahal dituen traba gehienak ezarri ohi ditu asturlleonera duintzeko orduan. Duela gutxi arte berriz Europako hizkuntza gutxituen bulegoak Batasuneko kultur askotarikotasuna aipatzerakoan Portugal gogora ekarri ohi zuen, berau baitzeukan hizkuntza gutxiagoturik ez
|
zeukan
herrialde bakartzat. Eta hara non, kanpoko presio barik bere borondatez begirune eta errespetuzko aldarrikapena ontzat eman zuen Parlamentuak.
|
|
|
Gogoratzen naiz nola arratsalde batean hasi ziren su kanpaiak jotzen, eta nola baserri bateko andrea hasi zen negarrez," gerra berriro"! Jende asko hil zen Saran Lehenengo Mundu Gerran, akaso 80 mutil, frontera joanak; eta jendeak ez
|
zeukan
gerrarako gogorik.
|
|
|
HBren irudia, oro har, ziur aski integra tzaileago zen orduan. Orain baino gaitasun gehiago
|
zeukan
sentsibilitate eta ikuspuntu ezberdinak biltzeko. Ez naiz ari euskal nazionalismoaren doktrinaren letrari dagokionean, baizik eta praktikan anitzago zela diot.
|
|
|
Lizarra ez zen antolatu komunikabidei aurre egiteko. Areago, Lizarrak berak
|
zeukan
komunikazio problema. Honenbeste erasoren aurrean ezintasuna erakutsi dugu, geure koherentzia eskasa, trebezia edota argitasun falta.
|
|
|
gaitzetsiak, erkituak, minduak, erasotuak... urrituak..." eta" sakabanatzeak indarrak galdu erazten ditu". Adi denek, beraz, ZERUKO ARGIAk ez
|
zeukan
horretan laguntzeko asmorik eta: " Ez dezaizkiogula bata besteari eman etsaiari eman behar dizkiogun muturrekoak.
|
|
|
Duela bi urte eta erdi Irungo hirukoteari Asier Ituarte ondarrutarraren tronboia gehitu zitzaion. " Tronboiaren nota grabeek, baxua eta bonboarekin batera, dantza egiteko orduan taldeari' punch' handia ematen zioten, baita melodia ere" dio Iñigo Muguruzak," lehen ez
|
zeukan
gorputza eman zion taldeari".
|
|
|
Hala ere, arazo gehiago baziren munduan, Aita Saindua zeharo kezkatua egoteko modukoak," Indarkeria" letra larriz idatzia
|
zeukan
editorialak ohartarazten zuenez. " Arro dago itsasoa", jakinarazten zuen editorialgileak, jarraian bere metaforaren nondik norakoa adierazteko:
|
|
|
Nik bertsolaritza ez al dut hartuko baliabidetzat nik neuk nahi dudana honekin egiteko? Belaunaldi berriak ez
|
zeukan
bertsolaritzarekiko hainbesteko zorrik eta beste joera bat ekarri zuen: bertsolaritzarekin nahi dudana egingo dut eta nahi dudana esango dut, ez naiz moldera egokituko, moldea nik neuk egingo dut.
|
|
|
Horren kontra erreakzio, errezelo handi bat zegoen betiko bertsolaritza klasiko tradizionalaren aldeko. Bertsolaritzak indar izugarria
|
zeukan
: giro politiko horri buruz jendeak zerbait entzun nahi zuen eta oso zaila zen zerbait entzutea publikoki bertsolarien ahotik ez bazen.
|
|
|
" Nornaik ba daki zergatik gertatu den ori, zerk banatuarazi duan mundura Burgosen izena". Jarraian, baina, han gertatzen ari zenaz astekariak
|
zeukan
iritzia zetorren: " Uri orretan erabakitzen dan auzian, 16 euskaldun abertzale dira epaituak, beren erriaren nortasuna iritxi naiez ari izan duten azpilanarengatik.
|
|
|
Aita Saintua tartean agertzea lotsagarria izan da. Gobernu akonfesional batek erantzun oso erraza
|
zeukan
. Finean, Aita Saintuaren eskaera erabili izan dute indultoa apaintzeko.
|
|
|
Eleberri beltzari suposatzen zaizkion elementu gehienen presentzia erakusten du liburu honek: protagonista ikertzaile pribatua da; honek normalean diru arazoak ditu; ironikoa eta batzutan zinikoa ere bada, baina funtsean erromantiko hutsa; nahi gabe, egoera nahasi batean sartu da, hasieran inolako misteriorik ez
|
zeukan
ikerketari ekin ondoren; ikerketa honetan aberastasunaren atzean izkutatzen den usteldura agertuko zaigu. (El Correo IV)
|
|
|
Hala ez Eskolan, eta ez Gramatikan Euskara behin ere utzi behar ez da. Soldadu Jaun honek arrazoi handia
|
zeukan
. Ahal daitekeen disparaterik bidegabeena da, Euskera gazteei debekatu, eta madarikatua balego bezala kastigatu eta eragoztea.
|
|
|
Telekomunikazioetatik dator, preseski, Espainiar Estatuko hirugarren talde nagusia, Telefonica alegia. Europako Batasunak hartutako telekomunikazioen liberalizaziorako ildotik, Telefonica, Espainiar Estatuko telefonoaren monopolioa
|
zeukan
konpainia, pribatu izatera igarotzearekin batera, izugarrizko nazioarteko eta multimedia arloko hedapen prozesu batean murgilduta egon da. Horren ondorioz, eta EspainiarEstatuari dagokiolarik, Antena orotariko telebista pribatu estatala eta Via Digitalsatelite bidezko telebista digitala menderatzen ditu.
|
|
|
Maparen balio estrategiko horretaz, aspaldian konturatu ziren bai Estatuak berak, bai estaturik gabeko herriak ere. Maparen balio erantsia aspaldian ikusi zuten bailurralde bat bere menpe
|
zeukan
botereak, bai botererik eduki ez arren bere eremupropioa eraiki gura zuten herriek ere. Eskoletan, estatu eskoletan zein estatubakoeskoletan, mapak leku apartekoa du.
|
|
|
Emakumezko paziente batek esatenzidan: . Nire amak ez
|
zeukan
besorik, lau hanka baizik, zaldiek bezala. Horregatikezin izan ninduen sekula besoetan hartu.
|
|
|
enuntziatuan kondentsatu zuen euskal nazionalismoaren etorkizunerakoabiapuntua. Baina enuntziatu horrek, bere garaian, ez
|
zeukan
inolako euskarririk, hutsean eginda zegoen, apustu hutsa zen, ez zen ebidentea, nahiz eta berak segurtasunosoz bota. Beraz, eginiko apustuari euskarri estrukturala bilatu beharra sentitu zuen, albait arinen gainera.
|
|
|
Gutun horretan, aitorpen bat dago hemen interesgarria izan daitekeena: katalanaren eta euskararen eliz erabilpenak kezkatuta eta urduri
|
zeukan
Estatuko gobernuaparatua, eta egoera Gasteizko Diozesikoa baino zabalagoa zen, gainera (ib. 147):
|
|
|
Romanones ek
|
zeukan
arrazoia: Monarkiako gehiengoaren ahotsa berarena zen, ez Cambo rena, nahiz eta honek Kongresuko egun hartan bizi izan zuen bere unepolitiko handienetako bat (Pabon 1952:
|
|
|
Gerra Zibileko politika kulturalean jasan ezina gertatu zen, mespretxuz begiratzen zen hizkuntzaz eta susmagarria zen apaizen ezpainetatik kontrolik gabeko mintzaldiak entzutea. Irtenbide erosoago bat asmatu beharra
|
zeukan
Altxamenduko botereagintariak.
|
|
|
Zinez esan daiteke dagozkigun urteetan gertatu zela biztanleen beherakada prozesuaren hasieraAramaion, aldi berean, kalearen eta baserriaren arteko proportzioak aldatuz. Adibide gisa, 1960an herriak1.887 biztanle bazituen (haietatik %45 kaletarrak), handik hamar urtetara 1.702 besterik ez
|
zeukan
(kaletarrak,% 51).
|
|
|
Charles Rist ek zenbakiak ondasun errealen kontra ez zirela trukatzen idatzi zuen.Arrazoia
|
zeukan
, zeren horrelako trukeak izaeraren aurka izanen baitziren. Beraz, kontu unitateak ezin erabil daitezke ordainketa unitateen modura.
|
|
|
Esaterako, horra hor, unibertsitateetan sortzen diren estazioak, hezteko helburua dutenak. Mallorcako Palma-ko RCEk Frekuentzia Modulatuan
|
zeukan
estazioak aireratzen zuen. Onda Universitaria, izeneko irratsaioa.
|
|
|
–Horixe, jauna, erantzun zuen gizonak?.? Bertan ziren eta txunditurik zeuden pertsonei azaldu zien, Marconi deitura
|
zeukan
italiarrak patentatu berria zuela Londresen harigabeko telegrafoa, Morse kodearen soinu metalikoak ibilarazten zituena, hertziarrak deituriko uhin ibiltari arin eta bizkor batzuen bizkarrean. –Eta luze joko ote du uhin horien bidez mezuak lehorrera bidaltzeak, Bermuden parean gaudenean?
|
|
|
Aparatu horien bidez nahasketak, iragazketa edo filtrazioak, oihartzunak, modulazioak eta abar lortzen dira. Ezaugarri nagusia fidelitatea da, sartzean soinuak
|
zeukan
kalitatea irtetean ere emateko. Honela hiru maila bereizten ditu Mariano Cebrián ek (1983):
|
|
|
XX. mendeko azken urtean eginiko biltzar nagusian, Gure Irratiak egoitza berria
|
zeukan
jada Baionako Poissonnerie karrikako 18 zenbakian; Bertako Portua du izena. Biltzar hartara, Agus Hernan zuzendariak bi gai nagusi eraman zituen:
|
|
|
Urte hartan, euskal irratiak sortu ziren urtean hain zuzen ere, aro berri bati eman zitzaion hasiera, oinarrizko printzipio bi finkatuz: Estatuak alorrean
|
zeukan
monopolioaren bukaera eta hiritar frantsesek esparruan komunikazio libre eta pluralistarako dituzten eskubideen sustapena.
|
|
|
Programa tarteak erabiltzen ziren publizitate biguna aireratzeko (esaterako, apartamentu egin berrien erosleak aurkitzeko) eta hamarkadaren erdira arte irratia ez zen zeharo finkatu Estatu Batuetan. 1926an ATT elkarte telefonikoak amore eman zuen eta dirua irabazteko
|
zeukan
ideia ona ez zela ikusita, ituna sinatu zuen RCArekin, elkarte bakoitzak bere eremuan aritzeko. RCA irrati estazioen jabe eta ATT irrati telefoniarekin geratu zen, RCAri linea telefonikoak lagatuz?.
|
|
|
Emisore edo igorgailua Txubillo jarri zuten (Igeldo) eta estudioa hiri barnean. Igorgailuak 500 watteko potentzia
|
zeukan
eta prentsa idatziko euskaltzale batzuen ekimenaz hobetuz joan zen, euskara ere komunikazio hizkuntza modura zerabiltela. Programazio gehiena musikari zegozkion atalek osatua zen eta erlijioak garrantzi handia zuen lehenbiziko emanaldi haietan (Díaz Noci, 1992, 369).
|
|
|
Entzuleek programak sintonizatzen zituzten eta ez zitzaien asko axola zer estaziok uhinetaratzen zituen. Baina, 50 hamarkadan, telebista agertu zenean, hedabide berriak hartu zuen ordurarte irratiak
|
zeukan
ezaugarri hori. Horren kariaz, irratia, irudirik gabeko hedabidea?, gainbeheraka joan zen azkar entzule kopuruari dagokionez eta bideoak ordezkatu zuen?
|
|
|
Irratiaren entzuketa indizea, oro har, apur bat beheraka joan da azken hamarkadan. Carlos Zufia-k (1990, 213) azaldu zuen bezala, Euskal Autonomi Erkidegoan irratiak 1989an
|
zeukan
audientzia %62koa zen (EGMren arabera 57,2koa zen 1990ean) eta Nafarroan %57koa (1989 urtean). 1999 urtean audientzia %56ra jaitsi da CIESen arabera.
|
|
|
Yes, yes, OK, OK, bota zion honek. Ez
|
zeukan
burua askoz ere gehiago pentsatzeko, eta ingeleseko akademiako lehen ikasgaira jo zuen mentalki. " Can I help you?", ekin zion neskak, harrerako lanak ondo betetzen zituela erakutsiz.
|
|
|
Ordura arteko elkarrizketa osoa hiru hitz horietan laburbildu zuena Txemaren lagun berrietako bat izan zen, Legg, hiruretatik zaharrena. Koadrodun txapel bat
|
zeukan
jantzita, eta" emakume" hitza aipatzen zuenean laztan egiten zion mahai gaineko edalontzi luzeari. " Ez lizuke horrek buruhausterik sortu behar, motel.
|
|
|
Nora joan? Zentzurik ba al
|
zeukan
bidaiarekin jarraitzeak. Alegia, zertan segitu herriz herriko ibilbide hartan, zertan Eiderrek ikusitako tokiak berrikusten, zertan eta zertarako.
|
|
|
Eta osaba harri eta zur geratu zitzaion, eta baietz erran zion, sinesgogor, eta Marcok merkurioa
|
zeukan
ontzi bat ekarri zuen, eta beirazko hodi bat, mutur batean hertsirik zegoena eta bertzean zabalik. Eta bete zuen hodia merkurioz, sartu zuen hodia ontzian muturra zabalik zuen lekutik, eta merkurioa jaitsi egin zen, goian hutsezko burbuila bat uzten zuela.
|
|
|
AITONA Nikolasek buruan sarturik
|
zeukan
, bere aita jaun Albert Etxegoienek hala irakatsirik, ezen negozioen munduan ez zegoela geldi egoiterik eta harremanetan jarri beharra zegoela hango eta hemengo jendearekin: pentsamolde haren ondorez erosi zuen, hain zuzen ere, Olabeko ola, Irungo lurretan; eta hargatik ere eraman izan zituen umetan bere bi semeak —bata, gure aita, jaun Martin Etxegoien, eta bertzea, osaba Joanikot— batetik bertzerat, hainbat bidaiatan —Gipuzkoarat hiruzpalau aldiz eta Iruñarat bitan—, bere aitak berarekin egin zuen eredurat, biek Nafarroako erregeordeari eginikako bisitan; eta gu ere —Mattin eta biok, haren bilobok— berdintsu eta orobatsu ibili nahi izan gintuen, halako moldez, non ongi baino hobeki oroit baitezaket Mattinekin eta aitona Nikolasekin Gipuzkoarat egin bidaia, Irun Hondarrabirat, nik sei urte bertzerik ez nituela.
|
|
|
—Bai, Pierre Gassendik barneratu nindian Galileoren obran eta Galileoganat
|
zeukan
amorioan, eta Pierre Gassendiren bidez ere errotu zitzaidaan, halaber, animalien eta hegaztien obserbatzeko grina eta jaidura. Digne-ko maisuak, zeren Digne-koa edo ingurukoa baitzen Gassendi, matematika irakasten ziguan, eta, nola nihaur bainintzen gai hartan gelako onentsuetarikoa, egun batean erran zidaan:
|
|
|
hiru espainiar, bi frantses eta ni. Baina seietarik bortz bederen lasai egon gintezkeen, zeren baitzirudien ezen bularrean herensuge bat tatuaturik
|
zeukan
frantses haietarik baten bila zebiltzala. Izan ere, guardia buru zirudienak kriseilua goratu eta, ezpata punta bihotzaren parean jartzen ziola, non baitzuen herensuge tatuatuak ere bere burua, erran zion:
|
|
|
Eskuan
|
zeukan
egunkariaren bezperako alearen ebakina. Felicitas/ Amagoiarekiko solasaldiaren emaitza.
|
|
|
urtebete jo nion, gehienez ere, ikuzgile. Sei hilabete gabe esku artean
|
zeukan
ospitaleko arropa zuri guztia garbitzeko kontratua, lehiaketa publiko" guztiz gardenean" irabazia. Ospitaleko gerente berria hiri handiko ikaskide ohi bat omen zen, Ximurraren parranda laguna.
|
|
|
—Ez posible —hitzak eta doinua aldatu gabe erantzun zion nire arrazoi bakoitzari, bere eskumuturrean loturik
|
zeukan
" Seiko" markako erlojuaren orratz gero eta berandutuagoak inarrosten zituela.
|
|
|
Gazteagotan errazagoa zen oinazerik ez erakustea. Adiskidetasuna gisako molde bortitzen bidez adierazi beharra
|
zeukan
Charlyk. Ez nion inoiz aitortu noraino zitzaizkidan nardagarri.
|
|
|
Neskak, ordea, aski lan zuen arratsaldean, zertan eta Zabalguneko atso Rosariori elkarrizketa egiten," Gure irakurleak oporretan" sail ergelerako. Ederra
|
zeukan
; gure haurretan mutiko gazteak gorrotatzen bazituen, gorrotatzenago neska maripertxentak. Badaezpada ere, ez nion aditzera eman, behar baino lehenago ikara ez zedin.
|
|
|
Arratsaldeko laurak ziren, goizegi kankarroak eskatzen hasteko, egunkarira berehala itzuli eta deus idazteko gai izanen banintzen. Ximurrak esku artean
|
zeukan
freskagarri kaloriaz hustua tentazio eskasa zen niretzat. Lehengo ortzegun goizaldeko txandal gorri laranja barik, korbata zerion lepo gotorretik beheiti, sabel berriki arte hanpatuaren gainean kilikari.
|
|
|
Unaik aho barnean
|
zeukan
guztia irentsi zuen takada batean. Beldurra hartu nuen, erdizka ehoturiko ore osasungaitz horrek barne atalen bat urratuko ote zion.
|
|
|
Ez bat eta ez bi, korridore ilun batean barneratu ginen, hura itsu-mutil isil, ni jarraikitzaile itsaskor. Gela bateko sarreran gelditu eta argia piztu zueneko, blusaren zorioneko lehen botoia aske
|
zeukan
, eta berdin bigarrena eta hirugarrena ere. Doi doian ohartu nintzaion ganberaren antolaketari:
|
|
|
Bertze garaipenik ez nuen erdietsi Togasekiko negoziaketetan: autobideko lapurketetarako aurreikusia
|
zeukan
orrialdea nire ardurez kanpo uztea. Gertakari" arruntei" zegokiena ere gainetik kendu nahi izan nuen, Eskalatzailearekin horrela adosturik neukala argudiatuta.
|
|
|
Abuztuko igande arratsalde horretan bere itxura freskoari zerion gogobetetasun alaiak lekutan uzten zuen bere ohiko izaera itzaltsu eta adierazgabea. Lagunago izan banu, Mediterraneo aldean oporretan
|
zeukan
familiarengandik albiste atsegingarriren bat etorri ote zitzaion galdetuko nion.
|
|
|
Burua erredakzio aldera biratu nuen berriz. Anak, telefonoa utzita, gure bulegoan ezarria
|
zeukan
bere begiraturik eztiena. Nigan ez, ordea.
|
|
|
Semearen zalaparta eta egonezinarekin ez nintzen ordura arte jabetu: doinu leun errepikakor batek txorabiatuta
|
zeukan
gizasemea, hipnotizatuta. Hori suertea, pentsatu nuen neure kabutan, semeak txikitu berriak zituen aldizkariak lurretik jasotzen nituela.
|
|
|
Oharkabean, sabaira begiratu nuen. Bozgorailua gainean
|
zeukan
. Gizaseme adintsuak lehen egonarri zuena, orain mugimendu bortitz zuen.
|
|
|
Asteburuan ez zen Brown jaunaren bizi  tzan ezer bereziki aipagarririk gertatu, ez behin  tzat aldaketa fisiko nabarmenik, eta, ezkongabea zenez, edo, hobeto, mutilzaharra, bada etxean goxo goxo egotea pentsatu zuen, amaren igandeetako bazkaria gezur txiki batez saihesturik, eta arreben eta lagunen zinemarako eta afaritarako eta futbolerako gonbit temati aspergarriak gezur ez hain txikiez bazterturik. Bakarrik egoteko gogoa
|
zeukan
, lasai aspertzeko beharra, azken aldaketei buruz hausnarketa serioa egiteko premia espirituala. Era berean, ariketa gastronomikoetan trebatzeko aukera ere oso kontuan hartua zuen, ordurako bazekielako emakume bat erakar  tzeko era bakarra zela huraxe, eta handixetik zuela etorri gero eta konkistagaitzago iruditzen zitzaion ordainak.
|
|
|
Eta hori guztia gutxi balitz, asteburu hartan beste zeregin bat ere izango zuen Brown jaunak, aukera aukerakoa, zazpi liburuen irakurketa bezain gozamenezkoa eta ez hain nekosoa gainera: pare parean
|
zeukan
etxe zaharraren botatzea. Larunbat iganderako zegoen iragarrita amilketa, eta ez zuen ikuskizun hura ezerengatik galduko.
|
|
|
Hitzez ematen zitzaizkion poemak eta aforismoak eta aginduak marrazkien bidez desegin, deseraiki. Beraz, etxeak behea jo zezanean, lurrarekin bat egin eta bere habeak hondakin bihur zitezenean, Brown jaunak pentsatuta
|
zeukan
botila bat xanpaina zarataz irekitzea frantsesa jakina, eta mozkortzea ere bai akaso, aspaldiko partez. Eta, adierazi dugun bezala, asteburu hartan ezer berezirik gertatu ez zenez, bada orain guztiz harrigarria izango litzateke esatea Brown jaunak ez zituela pentsatuta zeuzkan gauza guztiak egin; beraz, ez dugu halakorik esango.
|
|
|
Ordu pare baten buruan, urin pankreatikoek gose atzeraezina iragartzen zioten, ordea, eta camember gazta puska usaintsu bat mahairatu zuen, errioxako ardo beltzaren laguntzaz jateko asmoz. Biziki estimatzen zuen gazta klase hura, jainkoen gutizitzat
|
zeukan
. Eta, hara:
|
|
|
Itxuraldaketa prozesua oso osorik buruturik, bada, Brown jaunak esperantza ahul bati heldu zion, nola naufragoak ohol ezgauzari. Mendi gailurra igota
|
zeukan
; orain jaistea baizik ez zitzaion gelditzen. Zenbat iraungo zuen jaitsierak, erraza edo zaila izango zen ibilbidea, ibiliak berak esango zion, ez beste ezerk.
|
|
|
Gauzei buruz zituen iritziak aldatuz joan ziren, eta orain ezer ez zitzaion arbuiagarri, ezer gutxi etikaz kanpoko; ez zuen, besteak beste, lehenago hain gustuko eta hain beharrezko sentitzen zituen hainbat gauzen faltarik sumatzen, eta segurtasun osoz baieztatuko genuke kontent sentitzen zela bere azal berriaren barnean. Ez
|
zeukan
jada errezelorik bere buruaren geroarekiko, kanpotik zetorkion ia guztiarekiko baizik. Mundu txiki, urrun baten barnean soilik sentitzen zen babestua, marginaltasuna eta delitua iradoki  tzen zuen atmosfera hartan, hain zuzen ere.
|
|
|
Baina ez nion ametitu nire buruari pentsamendu makur hura, zakarkeria matxista atzerakoi hura. Zeren, egia izanik ere, zer egin zezakeen urkamendia zain
|
zeukan
emakume koitaduak. Zer egingo genuke gainerakook une latz azkenaren atalasean?
|
|
|
Eta, hala ez izanik ere, nor ginen gu arinkeria edo hura juzgatzeko? Erakutsi egin zituen, bai, erakutsi, titi mardulak nahiz erorixeak (denetarik
|
zeukan
), eta Deereren beste zenbait galdera ezinago bihurri ere erantzun zituen keinu bidez, zuzen erantzun ere; hain zuzen eta hain azkar, non une batez harekiko usteak berriz ere zalan  tzan jartzea lortu baitzuen nire baitan. Esperantzaren ateak beti du, nola ahanzturak zorion apurra, zirrikurik, bere txikian hain ezdeusa bada ere.
|
|
|
Harriturik nago gaur, pentsatuz, agure hark nola igarotzen zituen orduak eta orduak bere etxeko atarian, aulki zahar batean eserita, baserriko euri guztiak inguruan zituelarik, geroa, oraina eta lehena baino lehenagoko haizeak bihotzean zituela; eta dena zekien, eta guri damututa nago orain ezjakin bat zela iruditzen zitzaigun. Belar ilun bat hoz  katzen zuen beti menta usaina zuen, eta aulkiaren inguru guztia
|
zeukan
karkaxa zikinez lohituta.
|
|
|
Arto pila baten inguruan eserita geunden, eta amak hartu zuen lehendabiziko artaburua. Emeki irristatzen ziren haren hatzak, eta banaka banaka erortzen zitzaizkion artaleak belaun artean
|
zeukan
kopotar txikira.
|
|
|
Nonbait, nire kemena eta ausardia nabarmen geratu dira, batez ere inorekin oso kalakariak izaten ez diren Idoia eta Lolaren hitzetan (gaur jakin dut, bestalde, hain isilak izan arren, hizkuntza irakasleak direla Iruñean). Baina Tomek eskuan
|
zeukan
ubeldura handiari antzeman diodanean, hotzikara batek zeharkatu nau buruko ileetatik behatzetako atzazaletaraino (egun osoan zehar niregandik hain urrun ibili den gizon horrek badu susmagarria egiten zaidan zerbait; oraindik ez dakit zer gogorarazten didan haren keinu ezagun horrek, baina egingo nuke susmo horrekin lotuta dagoela).
|
|
|
Gainera, nire atzoko zelataldiak zer edo zertarako balio izan du: atzo esan nizunez, Tom Las Vegasen tatuaje denda batera sartu zen eta, gaur, nahiko ostendua izan arren, ezkerreko belarriaren ondoan
|
zeukan
izar moduko bati igarri diot, eta egingo nuke halakoxe bat ikusi nuela aurrekoan hartu nion pasaporteko argazkian. Ez dakit, Dabid, ez dakit, baina gizon horrengandik ez dut ezer onik espero.
|
|
|
Afaldu ere han egin dut, baina hotelera itzuli naizenean, futxo!, Tom ohe gainean luze luze etzanda topatu dut, eskuan botila bat whisky zeukala. Berba egin beharra
|
zeukan
, antza, eta niri tragoxka bat eskaintzearekin batera esan gabe doa ez dudala botila horren muturra ukitu ezta, ezta... bere barrena askatzen hasi zait, zuri gustatzen zaizun moduan, en toute letre... Entzuteko prest al zaude?
|
|
|
horda, gizarte militarra eta gizarte in dustria la. Antzeko sailkapena erabili zuen, halaber, Lewis H. Morgan soziologoaren eskemari jarraikiz, Friedrich Engelsek, historiaz
|
zeukan
kontzeptzio marxista oinarritzeko, hor, hain ezagunak diren etapak jarriz, hau da, gizarte basati esklabista, gizarte barbaro feudala eta zibilizatu burgesa, berau, ezinbestean, gizarte komunistara heldu beharrekoa izanik5.
|
|
|
Poetak ez du galdu, haatik, hitzaren alderdi guztiak ustiatzeko talentua, baina orain joko haiek zama semantiko handiagoa dute, eta esan liteke adieraren arabera antolatzen direla. Lehen
|
zeukan
espazioaren eta soinuaren ardura berberaz, orain Artze abiatua da formaren liberaziotik barnearen liberaziora.
|
|
|
Hori baino lehen, 1936 urtera arte, kanpo jarduerak zentzu nazionalista zurruna izan zuen. Izan ere, jarduera hori doktrina oso konkretua
|
zeukan
mugimendu politiko baten jarduera espezifikoa izan zen. Hori horrela izanik, jardueraren irizpideak edozein mugimendu politikoren sustraian dagozkeen printzipio, xede, itunak etab. izan ziren.
|
|
|
Zientzia ulertzeko zientzi jarduera ulertu behar zen, teoria eta praktika ez baitira banagarriak, biak beti historian kokatu behar baititugu. Eta Neurath enpirista peto petoa zenez, ikerkuntzak testuinguru historiko eta sozialarekiko
|
zeukan
menpekotasuna kontuan hartu behar izan zuen. Hortaz eta labur beharrez, Neurathen ustez, garrantzizkoena ez zen horrenbeste munduaren deskribapen zehatza lortzea, ekintzarako oinarri bat baino.
|
|
|
Oinarrizko perpausak eta enuntziatuak aurkitzeko asmo honek —errealitatearekin zuzenki lotuak—, ezagutza objektiboki oinarritzearen helburua
|
zeukan
. Gainera, oinarriztapen honek egiaren gaiarekin zuen zerikusi nabarmena.
|
|
|
Ez zegoen ezagutza eta errealitatearen arteko loturaren nozioarekin apurtu beharrik. Schlickek egia egokitzapen gisa teoria klasikoari jarraitzen zion — Veritas est adequatio rei et intellectus, eskolastikoek esan bezala—, Aristotelesen garaitik oraindik zutik zegoena eta Russell eta Mooreren oinarria zena beren idealismoari aurre egin guran101 Schlickek Neurath
|
zeukan
aurrez aurre egiari buruzko gogoeta hauetan. Neurathen ustez, zientziaren enuntziatuek ez zeukaten errealitatearekin lotutako oinarrizko enuntziatuen multzotik eratorriak izan beharrik, beren elkarren arteko adostasuna mantentzeko beharra baizik.
|
|
|
Hortaz, enuntziatuei egibaldintza enpirikoak egokitzeko metafisikak
|
zeukan
ezintasunak sumintzen zituen gehien Vienako Zirkuluaren partaideak, batez ere diskurtso metafisikoa akademiako eta ezagueraren aldareko tontorrean jartzen zela ikusterakoan. Filosofoak, zientzialariak legez, errealitateari buruz mintzatu nahi izatean oinarritzen zuten Zirkulukideek filosofiari halako hertsitasuna eskatzea.
|
|
|
Aipatu legez, filosofiak ez zuen nahi bere burua egia helburu gisa hartzen zuen enuntziatuen corpus bihurtu, zientziaren kontzeptu eta enuntziatuen argitze metodo baizik. Erakutsi beharra
|
zeukan
zeintzuk enuntziatuek zuten zentzua eta zeintzuk ez, esanahi horien —esanahirik izanez gero— esperientziarekiko lotura zein eta nolakoa zen erakutsiz. Beraz, arazo filosofikoak ez ziren jada ‘gertakari auziak’ —fisikan, kimikan edo psikologian, esate baterako, diren lez—, soilik hizkuntzaren auziak baizik.
|
|
|
Jendeak maiz maneiatzen dituen hitz arruntak, esanahi zehatzik ez dutenez, errefusatu egin behar ziren zientzian. Filosofiarekin gertatu legez, psikologiak munduko ikusmolde zientifiko berri hau baino haratago igaro nahi bazuen, bere izatea konduktismorantz hurbildu beharra
|
zeukan
.
|
|
|
Hortaz, zailtasunak gero eta ugariagoak ziren. Gainera, Vienako Zirkuluak metafisikaren aurrean amorerik ez emateko
|
zeukan
joera oso apaltzen ari zen. Carnapen ustez, adibidez, berak kolokan jarri nahi zuen metafisika soilik Bergsonena eta Heideggerrena zen, eta ez, esate baterako, filosofia analitikoaren orduan jaioberria zen metafisika.
|
|
|
Adibidez, koipe tanten saiakuntzari jarraituz82, elektroien existentzia fenomeno esperimentaletatik ondoriozta zitekeela argudiatu zen. Dena dela, egiaztagarritasun mota honek zergati nozioaren beharra
|
zeukan
: elektroien existentzia olio tanten portaeraren zergatia da.
|
|
|
Carnapen ibilbide politikoak ere Neurathenarekin zerikusi gehiago
|
zeukan
Schlickenarekin baino, batez ere ezaugarri teorikoetan, eta ez horrenbeste praktikoetan. Carnapek bere burua sozialistatzat zeukan, baina bere joera zehaztuz:
|
|
|
Carnapen ibilbide politikoak ere Neurathenarekin zerikusi gehiago zeukan Schlickenarekin baino, batez ere ezaugarri teorikoetan, eta ez horrenbeste praktikoetan. Carnapek bere burua sozialistatzat
|
zeukan
, baina bere joera zehaztuz:
|
|
|
Ikuspegi murriztatzaile honen proiektu handizaleena Carnapen Der logische Aufbau der Welt (1928) [Aufbau aurrerantzean] izan zen. Interpretazio fenomenalistari ez ezik beste anitzei ere irekita zegoen liburu honen egiturak tesi garbi bat
|
zeukan
azpian: ‘errealitatea’ ‘emandakora’ fenomenikoki murrizteko ahalegin bat izan zen Aufbau a, eta horretarako logikaren teknikak erabili zituen55 Proiektuak Russelli eta, batez ere, bere Our Knowledge of the External World (1914) [Kanpoko munduaren gure ezagutza] lanari, asko zion zor.
|
|
|
Arestian esan bezala, beraz, ikus dezagun zein zen Vienako Zirkuluak ezagutza, zientzia eta bizitzarekiko
|
zeukan
ikusmoldea. Honetarako, lehenengo eta behin, taldea identifikatu eta berau pentsamenduaren historian kokatuz hasiko gara.
|
|
|
Bestaldetik, ikuspegi baikorrago batean, XIX. mende amaieran eta XX.eko hasieran natur zientzietan, matematikan eta logikan izandako iraultzak aintzakotzat hartuko zituzten serioski. Hau ezin da ahaztu, gai honi buruzko eskuliburu askotan bezala, Zirkuluak zientziarekiko
|
zeukan
lotura ikustea beharrezkoa baita bere ondorio filosofiko garrantzizkoenak uler ditzagun. Ondorio horiek aldez aurretik zegoen zientzien filosofia oinarriztatzailearen aurrean —hots, filosofia transzendental kantiarraren aurrean— emandako erreakzioaren corpusa osatu zutelako.
|
|
|
Beraz, jarduera psikologista honen arabera, ideiak ziren munduaren eta ezagutzaren azken maila, den dena azaltzen zuten, bai kanpoko gauzak bai barrukoak, ideia bakunak ideia konplexuen azalpenetan agertzen baitziren. Ezagutzaren multzoak ideia bakunetan
|
zeukan
abiapuntua edo, enpiristek onartutako nominalismoak baieztatzen zuenez, ideia unibertsalak hitz bati esker baturiko ideia partikularren multzoak dira.
|
|
|
Bada, ezagutza positiboa izan zen aurrerakuntza erreala eta efektiboa finkatzen, alde batetik, eta desordena desagertzen, bestetik, lagundu zuena. Ordenarekin batera etorri lukeen batasun sozialak, aldez aurretiko batasun intelektualaren beharra
|
zeukan
. Hortik etorri zitzaion Comteri zientziak bateratzeko grina, enbor bateko adarrak ongi elkartzeko gogoa, bakoitzaren orokortasunak aztertuz metodo bakar bat erabiliz.
|
|
|
Machek ez zuen onartzen ‘berbaitango gauzaren’ hipotesia, berarentzat azalekoa zelako, alde batetik, eta ezagutza enpirikoaren apriorizko burutapen eta espekulazio hutsalari tokia irekitzen ziolako, bestetik. Eta espekulazio hau justifikaezinezko sinesmentzat
|
zeukan
, zerbait absurdu lez hartzen zuen, a priori eta sintetikoa den ezer ez baitago eta ezin baita izan. Zientziak —esperientziez baliatuz irakaspenen jarraipen sistematikoa osatzen duen zientziak— bakarrik ahal du ezagutza laburbildu, sinbolizatu eta kontzeptualki antolatu, tesi transzendentalen beharrik gabe.
|
|
|
Eskema honek, zientzian propietate eta entitate behaezinekiko ikusmolde positibistak
|
zeukan
mesfidantza argi eta garbi islatzen du. Dena den, ezaugarri bat dago, ez hain nabaria, zientzian oso garrantzitsua izan zena eta dena ere, eta Vienako Zirkuluari asko interesatzen zitzaiona:
|
|
|
Hauetan ikus daitekeenez, Leibnizek, hogei urte bakarrik zituela, De arte combinatoria idazkian pentsamenduari kalkulu matematikoaren notazio eta erregelak esleitu nahi zizkion. Geroago, Mathesis universalis monografian, eta aurreko ideia bera hedatuz, matematikak
|
zeukan
zorroztasuna filosofian gura izan zuen barneratu, logika berri batez baliatuz. Tamalez, bere ustez, filosofoak ez ziren gai logika hori garatzeko, eta jarduera hori matematikarien esku utzi beharra zegoen.
|
|
|
Fregeren ustez, matematika logikatik ondoriozta zitekeen (logizismoa), baina hau erakusteko ez zen nahikoa hizkuntza naturala edo arrunta erabiltzea, zerbait sofistikatuagoa behar baitzuen. Logizismoaren tesi berri hau defendatzeko tresneria berri baten beharra
|
zeukan
, eta hau logika sinbolikoa izango zen. Hau guztia aurrera eramateko idatzi zuen aipatutako Kontzeptugrafia; bertan hizkuntza artifizial bat asmatu zuen, eduki kontzeptuala eta inferentzia erlazioak bakarrik kontuan hartuz.
|
|
|
Logika berriak eta ikuspegi logizistak eragin handia izan zuten Vienako Zirkuluaren gain. Horiekin, logika nahiz matematika ongi ulertzea lortu zen, ordura arte enpirismoak erdietsi gabe
|
zeukan
ikasgai bat. Baina Vienako Zirkulua, esan dugunez, ez zen enpirismoaren bertsio sinplifikatu bat.
|