|
2000
|
|
|
K. L. idazle gazteak paperetik jasotzen ditu begiak;
|
jendea
adi dago, idazleak komunikatzeko duen gaitasun paregabeaz zorabiaturik, bere prosodiaz txunditurik. Ikusminean gozo, sarean leiho, itzal hotzean bero, begi sakonetan dir dir, lasai gozoan eder, idaz  leak irribarre maltzurrez botatzen du:
|
|
|
Kriptan ez dago barne telefonorik, ez dago leihorik, eta bi ateak itxita daude. Idazleak azalpenak eten ditu;
|
jendea
lasai dago, hainbesteko lasaitasun batean, ezen, akademiko xahar ospetsua halako trantzean ikusita, ezin baita erabateko patxadaz egon. Batzuek, egoeraren aurrean, irribarre egiten dute ezkutuan, egoera, ongi pentsatuta, irrigarria baita zeharo; baina hasieran laguntzeko gogoa handiagoa da irribarrerakoa baino.
|
|
|
Baina jende asko ez dago konforme planteamenduarekin, dagoeneko bi ordu pasatu baitira, dagoeneko joan baita eguerdia eta hasi baita
|
jendea
gosetzen, seko gosetzen; eta jendea ez dago batik bat esandakoarekin konforme, akademiko xaharra hil egin baita dardar gordinen artean, betiko esaldia ahoan lore zuela: " Jainkoak estutu bai, baina ez du sekula itotzen".
|
|
|
Baina jende asko ez dago konforme planteamenduarekin, dagoeneko bi ordu pasatu baitira, dagoeneko joan baita eguerdia eta hasi baita jendea gosetzen, seko gosetzen; eta
|
jendea
ez dago batik bat esandakoarekin konforme, akademiko xaharra hil egin baita dardar gordinen artean, betiko esaldia ahoan lore zuela: " Jainkoak estutu bai, baina ez du sekula itotzen".
|
|
|
" Eta ez dezala irakurleak nire liburuan sosegurik bilatu, desosegua aurkituko baitu; zeren orrialde hauetan barrena ez baitabil heroirik edo irabazlerik, derrotaren armada baizik; bai, derrotaren armada eta patu idatziaren kontra borrokatzen den gizagaixoa...". Armada aipatu duenean,
|
jendea
begira gelditu zaio. Inor ez da ausar  tzen airean dabilen mamua aipatzera, baina ez du luze iraun isiltasunak:
|
|
|
" Mintzatu eta/ aldi berean/ hormak". Inork ez dio jaramonik egin,
|
jendea
pentsamendu larritan murgilduta baitago oso. Eta poetak berriz ere, baina oraingoan tonu ozpinduagoz bezala:
|
|
|
Jesus ene! Baina ez al da
|
jendea
igogailuetan eta autoetan eta etxeetan deskuidatuta itxita gelditzen. Bada, hemen gauza bera!
|
|
|
Aurretik, bertsolariak eta suziri ekologikoak eta herri kirolak izan ziren, eta trikitilariak, eta, gero, Jesus Bihotzekoaren orfeoiak zazpi ordu eta erdiko gregoriano saio zoragarria eskaini zuen, ehundaka belarrion gozamenerako. Eta hura guztia ongi zegoen, bai, baina
|
jendea
beste zerbaiten zain zegoen. Laster hasiko ziren estreinako txistu erre ozpinduak.
|
|
|
" Non dira gure Meltxor, gure Gaspar eta gure Baltasar!". Hilabete eta erdiko itxaronaldiaren ondoren,
|
jendea
etsita zegoen, nazkatuta, zeren, normala denez, bertsolarien jardun herrikoi bihozkorrak ere, azkenerako, aspertu egiten baititu gizakiaren bihotz gogo eraman onekoak. Zergatik, ordea, hainbeste luzamendu?
|
|
|
Eta orduan ere ikusle asko eraman zuen aurrean drogak; gaindosiak, kalitate eskasa, ohitura falta, ihes egin nahia, bizkarroikeria... aukera beza irakurleak plazer duena. Gauza da, droga zebilela han barra barra ene iritzian, eta eskua joan zitzaiela nolabait arduradunei
|
jendea
lasai eta gustura eduki nahi bihozgabe hartan. Kontrola galdu zuten zeharo, eta, ohartzerako, dozenaka zendu izan zituzten esku artean, bazter guztietan sakabanatuak.
|
|
|
Tesia zaharra zen oso, baina puri purikoa. Eta
|
jendea
pixka bat berotu zen. Edurtxo Caterpilar eta Patxi Otsotzarmendi ez ziren bat etorri euren bizi filosofiak aldarrikatzeko orduan, Deere jauna barrez jardun zuen, lagun bien errieta txikia ikusiz.
|
|
|
Irudimen sukartsuenak ere ez luke lizunkeria laurdenik ere irudikatzerik izango (eta uste dut horrekin nahikoa esanda dagoela). Baina, tira, salbuespenak salbuespen,
|
jendea
ongi portatu zela esan behar, eta ez da horixe meritu eskasa ikusi ziren gordinkeriak ikusi eta gero. Eta ikusi aditza erabili dut, bai, jendeak ikusi egin zuelako ikuskizuna, eta ikusiz gozatu; baina niri ez dit noski aditz horrek balio, nik ez bainuen ikusi, pairatu baizik, desgogara guztiz, eta min handia eragin zidaten ikusitako hainbat basakeriek; eta emanaldiak iraun zuen tarte amaigabean, atzera ene haurtzaroarekin akordatu nintzen, eta talko hautsekin; eta pentsatu nuen emakume haien ezpainak ikustearekin batera, izakia makurra zela oso, ez genuela, askotan, ere merezi, eta munduaren kontra idatzitako hitzak oro alferrikakoak zirela, galdu egiten zirela egunen nekean, eta beti ematear ziren urra  tsetan; eta ezpain haiek nola irekitzen ziren, nola egiten zioten irribarre argi ilun hauskara azkengabeari ikusi behar izan nuenean, munduaren azken muga irudikatu nuen ene baitan, muga hori non ez baitago ezeren kontzientziarik, non izua eta haserrea soilik existitzen baitira.
|
|
|
Inork ulertzen ez dituen gauza horiek esa  ten zizkiguten haur garaian, eta hitz nahasi horietan ezkutatzen zituzten gurasoek nire zalantzen erantzunak. Gaur egun ere, ez dut oso atsegin gurasokerietan jarduten den
|
jendea
.
|
|
|
Anjel, har ezazu gurutze hori, eta goazen. Zain dugu
|
jendea
.
|
|
|
Guztiarekin, ez dago zalantzarik urak on egin digula eta
|
jendea
, behinik behin, kanpinera beste aldarte batekin itzuli dela. Dan ere irribarretsuago ikusi dut eta dendak nola muntatu behar genituen erakusten eta afariaren ardura zuen taldeari laguntzen ikusi dut (Adela aintziran inguruka ibili zaio, haren burua jostetan urperatu nahian; kanpinean ere nabarmen aritu da Dan erakarri nahian, baina egingo nuke oraindik ez duela apustua irabaztea lortu).
|
|
|
" Orain, Estatu Batuetan, filosofia bulegoak modan jartzen ari dira. Nonbait,
|
jendea
betiko psikiatrekin aspertu, eta, besterik gabe, bizitzaren gai nagusiez filosofoek zer esaten duten jakin nahian dabiltza, hitz egin, beste laguntza premiarik gabe. Beharbada nik ere halako bulego bat jar nezake, Mirandan... edo Gasteizen", esan dit gaur ere, eta nik barre egin diot, eta oraingoan baita erantzun ere:
|
|
|
Autobuseko leihatilatik begira, Dabidekikoa gertatu zenez geroztiko garai ez oso aspaldikoaz oroitu naiz, eta Gasteizko Marañón kafetegian ebaki bat eskatu, eta leiho ondoko mahaian esertzea atsegin izaten nuela, handik oinezkoei erreparatzeko. Kaleko antzeztoki handian, serioxeago ala alaixeago, ez zirudien jendeak arazo asko zuenik, baina nire antzera egon behar zen arazoz lepo zebilen
|
jendea
, eta ni oinezko guztien artean horiei antzematen saiatzen nintzen.
|
|
|
Jendeak barre egin duen arren batez ere katalan eta galegoek, beharbada Luisen iruzkin desegoki horren eraginez, Dan eta Idoiaren arteko solasaldia laster amaitu da eta, Danen eskariz, Idoiak musikari euskaldun baten kaseta jarri du: nik ez nuen ezagutzen ez Juan Carlos Perez ez haren musika, baina atseginez entzun dut harik eta Boston bistatu dugun arte, izan ere orduan
|
jendea
aztoratu, eta pozaren pozez hasi baita furgonetatik bertatik argazkiak ateratzen. Eta Bostonera heldu, heldu gara, baina aurrera eginez, aurrera eginez, azkenean inguratu egin dugu, eta baita atzean utzi ere.
|
|
|
Eta Bostonera heldu, heldu gara, baina aurrera eginez, aurrera eginez, azkenean inguratu egin dugu, eta baita atzean utzi ere. Hasieran Boston hiri handia izango zela pentsatu dugu, eta ibilbide luzea egin genuela erdialdera heltzeko, baina hiria bistatik galdu dugunean
|
jendea
galdezka eta marmarka hasi da: " Nora goaz?
|
|
|
Beti izan naiz argal samarra eta, hala ere, beti argalago egon nahi izan dut. Gaur, ordea, gosetua nintzelako edo,
|
jendea
tar tar tar ari zen bitartean, nik gogoz bazkaldu dut. Arratsaldean ere txokolatea franko jan dut (Teresaren esanetan, antidepresiborik onenetakoa), eta azkenean farmazia batean pisatu egin naiz:
|
|
|
Goizean zehar,
|
jendea
zinez artega eta bere onetik aterea ikusi dut, opor hasiera honetan oraindik ere urtean zeharreko egonezina kendu ezinik balute bezala; hain urrunera etorririk, azken segundoa ere aprobetxatu nahi luketela ematen du. Nik, ordea, neure buruarekin badut aski lan, bai, eta ez dut gehiago nahaspilatu nahi izan.
|
|
|
Ni, horregatik baino gehiago, alboan nuen Jordik belaunari etengabe eragiten ziolako urduritu naiz (eta beharbada baita Laurari etengabe xuxurlaka zuzentzen zitzaiolako, eta musu zaratatsuak ematen zizkiolako) eta, egia esatera, baita Karmeloren presentzia hutsagatik ere. Baina ordu pare baten buruan,
|
jendea
lokartzen hasi da eta azkenik gauzak itxura batean beren onera etorri dira. Danek seguruenik Tom isilarazteko piztuko zuen irratia, eta seguruenik orain bai eta gero ere bai Clinton eta Lewinskyren izenak en  tzutearen poderioz, niri gogoa Gasteizera, Dabidengana joan zait.
|
|
|
Ariketa xume hori egin izan dudan gehienetan bezala,
|
jendea
nahasten hasi da eta, doi bat lotsagorritua eta denak begira nituela, berriro ere dena esplikatzen hasi behar izan dut. Baina noizbait ere amaitu, eta honela jarraitu dut:
|
|
|
Zer esango dizut ba? Ez dut maite homosexualez eta operaz futitzen den
|
jendea
. Balekite operak eta fadoak zein ezinbestekoak zaizkidan, batik bat hau bezalako bidaia batean...
|
|
|
pentsatu dut orain hiri bat behar nukeela, eta han gogoak ematen didana egin, esate baterako, fraka motzak behingoz erantzi, eta arropa txukunen bat jantzi; esate baterako, kafe espresso bat hartu; esate baterako, bakarrik, edo Rubenekin ibili, galdu, oheratu, askatu....., zeren
|
jendea
gain gainean izate hau sarritan ezin jasanezinago egiten baitzait.
|
|
2001
|
|
|
S (okelarekin hasiz): Ez da izango
|
jendea
hil  tzen duzulako?
|
|
|
S: Eta zergatik hiltzen duzu
|
jendea
, aita?
|
|
|
E: Loiola,
|
jendea
daukat zain.
|
|
|
Badago
|
jendea
aspaldian ikusi ez dudana, eta hil zela ahaztu egiten zait.
|
|
|
Frakasatu bat besterik ez dela esaten dio kontzientziaren ahots betiere zorrotzak. Behean, kalean, minutuek aurrera egin ahala,
|
jendea
ugarituz doa, inolako ordenik gabe multzokatuz. Suizida ilegorriak, laster batean, poliziaren, anbulantzien, suhiltzaileen sirena hots mingarriak entzuten ditu, bertaratzen eta bertaratzen; eta geroago, ordu erdi bat geroxeago edo, polizien eta suhiltzaileen aginduei jarraituz, txaloz lagundurik, jendetza izugarriak lelo moduan errepikatzen duen esaldi bat entzuteko parada du, gero eta ozenago beregana aireratzen dena; eta, entzun uste duena ezin sinetsirik baina ziur egonik entzun duena ongi entzun duela, beherantz begira  tzen du burua poliki poliki mugiturik, eta han, berak nahi lukeen moduan koltxoi erraldoi bat ikusi ordez, hutsune handi xamar bat sumatzen du, behean eta bere pare parean, hain zuzen, eta klarionez margoturik, zirkulu gorri perfektu baten barnean, gorpu baten silueta izan litekeena, hanka besoak zabal zabal eginda, beltzez.
|
|
|
Ezezaguna zait oro:
|
jendea
, hezetasun sarkorra, izkinako argi gorrizta hori. Bat batean, beste denbora batean sartu naiz; pauso bakar batez iragan ditut mugak eta geografiak; hautsi, beren baitan bizi diren irudiak; eta ez naiz ohartzen (zalapartaka eta oihuka) bakarrik utzi nautela, aretozaina garrasika dudala, eta pantailatik irten den automobila gainera datorkidala.
|
|
|
Aho zabalik hasi zan
|
jendea
" ooooo" ka eta" aaaaa" ka. Horretan zirala, infernuko hauspoaren eraginez legetxe, halako haize bolada handi bat heldu zan enparantzara.
|
|
|
Ondorioz, eta handik astebetera, bizkarrean beherako ilea hazi zitzaion. Bizartegia ere txiki  txiki gelditu zen; izan ere,
|
jendea
eten gabe ari zen etortzen alde guztietatik eta. Denek ilea hazten zuen kapela magikoa nahi.
|
|
|
Berehala bildu zen herritar
|
jendea
etorri berriaren ingurura:
|
|
|
escritor vasco ez da euskal idazleren ordaina, ezta hau ere harena. Penagarri da gure
|
jendea
atergabeko lan deslanean ikustea, baita lehenagoxekoek argi baino argiago ikusi zituzten auzietan ere. Lizardi ez dugu atzokoen artean ahaztuena, baina halere ez du inork aipatu hark zorrozki egin zuen bereizkuntza (Itz lauz, 1934, 146):
|
|
|
Milioi askok egiten duten hizkuntza bat, beraz, lurralde zabaletan hedatua dagoena, hizkuntza handia da eta Euskal Herria bezalako eskualde mehar edo estu batean egiten dena, besteen aldean jende gutxik egiten duena, hizkuntza txikia da. Lehen atomo bonbekin edo zebiltzanean âorain ere badabiltza, baina gauza zaharra delako gutxiago mintzatzen da
|
jendea
horretazâ inoiz irakurri nuela uste dut halako zerbait, alegia uranioak (eta oker baldin banabil, barka) bere egitekoa egiteko (uranioa ez, plutonioa dela uste dut) behar zuela tamaina bat izan, gaztelaniaz masa crÃtica deitzen ziotena eta hortik behera ez zuela ezer egiten. Nik esango nuke hizkuntza kontuan ere badela masa crÃtica horren antzeko zerbait, baina muga hori ezin jar daitekeela, alegia, beste zenbait gauzatan dagoen bezain zehatza, ezta gutxiagorik ere.
|
|
|
Amerikatik etorri zitzaigun eredu kontsumo zaleari buruz, berriz: " Ipar Amerikan, dantza-leku eta jolas-tokiak ugariak izanagatik, ez da
|
jendea
, Martyk erakusten digunez, bestetan baino alaiago. Poz eta negar  iturria, uste ez badugu ere, bihotz barrenean dago, eta barrengo hutsa ez dezake kanpoko ezerk bete, ez han eta ez hemen".
|
|
|
Bi argitaraldi izan zituen Eskoliak bera hil baino lehen eta bigarrena, 1845ekoa, izan da hemen oinarri3 Ez naiz gauza izan zenbat gehiago agertu ziren gero jakiteko eta badirudi bestek ere horrelako duda mudak izan dituela. Osabaren eta Markina aldekoen joera eta kutsua erakusten du, baita garai hartan inoiz baino gehiago agertzen den
|
jendea
hazi eta hezi nahia.
|
|
|
Gerra aurrekoan, egia da, galduan zebilen oraindik euskara: oraindik, artean bezala,
|
jendea
, euskaldun izan behar zuen jendea, galtzen zuen, belaunaldi berrietako jendea, eta jendearekin lurra, Nafarroan nik uste inon baino gehiago. Bestela esan, euskarari gertatzen zitzaiona ez zen orain gure artean edozein aldizkariri, astekari nahiz egunkariri, gerta dakiokeena baizik:
|
|
|
Gerra aurrekoan, egia da, galduan zebilen oraindik euskara: oraindik, artean bezala, jendea, euskaldun izan behar zuen
|
jendea
, galtzen zuen, belaunaldi berrietako jendea, eta jendearekin lurra, Nafarroan nik uste inon baino gehiago. Bestela esan, euskarari gertatzen zitzaiona ez zen orain gure artean edozein aldizkariri, astekari nahiz egunkariri, gerta dakiokeena baizik:
|
|
|
Gerra aurrekoan, egia da, galduan zebilen oraindik euskara: oraindik, artean bezala, jendea, euskaldun izan behar zuen jendea, galtzen zuen, belaunaldi berrietako
|
jendea
, eta jendearekin lurra, Nafarroan nik uste inon baino gehiago. Bestela esan, euskarari gertatzen zitzaiona ez zen orain gure artean edozein aldizkariri, astekari nahiz egunkariri, gerta dakiokeena baizik:
|
|
|
" Jakinzaleak" aipatu dituenez gero Txillardegik, Eganen teilapean esan daiteke zenbait sartuak direla, hala nola, Inner circlekoetan gelditzeko, Joseba Intxausti eta Jose Azurmendi; eta behin azaltzen den Torre Alday, bihurri antxeko Y dotorez apaindua, ez ote dugu Joan Mari Torrealday? Mesedegarri izan zitzaizkigun eta bihotzez eskertzen diet eman ziguten laguntza, baina ez da hau hemen dihoakigun auzia, urrin oneko
|
jendea
baizik. Are hobea du, beharbada, Paulo Iztuetak:
|
|
|
Neure eginkizunera natorrela, bada, zertara eta zergatik natorren adierazi. Hainbat bider entzun edo irakurri diot zenbaiti, adiskide eta ez hain adiskideri, hobe nukeela isilik egon
|
jendea
hizkuntzalaritzari ez dagozkionez ari denean. Hobe eta zehazkiago esan, probetxuzko litzaidakeela ez txintik ateratzea adituek ez dakizkidanen gainean diharduten bitartean, ez baita guztiz nabari zertan eta zertaz izan naitekeen ni jakitun.
|
|
|
Bi eratako
|
jendea
aurki daiteke gure artean, auzi honi bagagozkio. Iztueta, esaterako," gipuzkoarra" dugu:
|
|
|
Jendeak nahi duena ematen omen zaio hemen jendeari. Hobeki esana legoke, apika, eman nahi diotena eskatzen ohitu dutela
|
jendea
.
|
|
|
Diren baino hamar halako ardandegi gehiago irekiko balira, ez da hau nik asmatua?, ez lirateke hordiak hamar aldiz gehituko; etxean ditudan halako bi ohe baneuzka, ez nuke horregatik lo gehiago egingo. Ipar Amerikan, dantza-leku eta jolas-tokiak ugariak izanagatik, ez da
|
jendea
, Martyk erakusten digunez, bestetan baino alaiago. Poz eta negar iturria, uste ez badugu ere, bihotz barrenean dago, eta barrengo hutsa ez dezake kanpoko ezerk bete, ez han eta ez hemen.
|
|
|
ageri agerian dago. Horrelako idazlanak irakurtzeko gogoa eta behar bizia sumatzen duen
|
jendea
behar genuke.
|
|
|
Euskal kultura nahi nuke, kultura horrek euskara mintzabide duela. Horretarako, nik uste, kulturarako gogo bizia duen
|
jendea
behar genuke aurrenik, eta gainera euskaltzalea. Gogorik ez duena ez dut nik gutxietsiko:
|
|
|
Utz ditzagun itxurakeriak lagunartean behintzat: ez dakit kanpotarrei ziririk sartuko diegun, kanpoetan ere
|
jendea
ernatzen hasia omen da?; etxekoei ez, behinik behin. Utz ditzagun kixotekeriak, zentzatzeko ordua badugu eta.
|
|
|
2 " Mitxelena, Aresti eta Larresoro lankideok!, âBegiarmenâ delakoak egina eta Jakin argitaldariak aterea, oraintxe ari da
|
jendea
Sei idazle plazara liburua hartzen. Â Dakikezuenez, lehen liburuki hau zuoi hiruroi buruzkoa da.
|
|
|
Guretzat, daitekeen (eta besteak) non eta noiznahi aurkitzen dugun posibleren kide ziren; dezakeenak, berriz, eta orobat aldamenekoek," ahal izatea" adierazten zuten, diruz batez ere: dezakeen
|
jendea
da, dezakeena, etc. Galdu ote dira edota erdararen pisuak ito ote ditu. Jakina, ez da erdaraz ohiturazko adizkiak, atzizki eta guzti, horrelako zerbait adierazi nahi denean erabiltzea.
|
|
|
aria izan diteke naiz olako, naiz alako". Oraingo norbaitek esango lukeenez, Orixek erabiltzen ez zuen hizkera batera itzuliaz,
|
jendea
," masak", dira egiazko protagonista, ez gizaki bakun batzuk. Bestela pentsatzen dugunok, halaz ere, huts horren damuz gelditzen gara, euskal literatura osoaren hutsa baita, Orixerena ez ezik.
|
|
|
Nire ustez, Barojak Euskal Herria maite zuenik ezin daiteke uka: maite zituen gure zeru lur itsasoak, maite gure
|
jendea
, gure izaera, gure gizabidea, gure mintzaera euskaraz ala erdaraz. Hori begien bistan dago.
|
|
|
Eta irakurtzaile horien artean baziren, bat baino gehiago, erdararik ez zekitenak. Bestalde, eta oro har egingo genuke aski ugari aurkitzen zela horrelako
|
jendea
XVII. mendeko Lapurdin, batez ere lurrean bizi ziren laikoen artean. Begien bistan dagoe  la iruditzen baitzait ez zela Axular lehenbizikoz behintzat beretarrekin ari, otsoak eta otsokiak duten ezinikusi ezagun hargatik, beharbada.
|
|
|
–Nahitaez, gaur euskaraz ari denak etxean baitu gerra, emazte ederraren jabeak bezala. Gu erdialdeko epel horietakoak gaituzu, besterik baino gehiago, eta hala ere ez dugu erraz
|
jendea
pozik edukitzen. Behin, bihotzeko harpidedun batek bidali zigun halako hitz andana luze eta beldurgarria, idazpuru honexekin:
|
|
|
kendu da, soildu, idoki, ebaki, ezinbestean baita maiteen duguna ere. Zuzen ikusteko eta zuzen erabakitzeko, burua bezain bihotz garbiko
|
jendea
behar, nahitaez. Egiak, aspaldi irakatsi ziguten, latza eta garratza izanagatik, osasunbidean jar gaitzake.
|
|
|
Honaino Eleizalde, eta gehiago nahi baduzu hor daukazu Oñatiko Batzar ondoan argitara zuten liburu lodia, 428 orrialdeetan. Nik ez dut esan, ezta esango ere, neronek proposatu (badakizu orain honelako mintzamoldeak sartzen ari zaigula gazte
|
jendea
edo) eta aldeztu berria dudan batasunerako izan daitekeen bidea Eleizaldek orduan gogoan izan zezakeena denik. Segur naiz ezetz:
|
|
|
Orainago,
|
jendea
han zenbaitek nahi genuen baino presakago hasi da ibiltzen, brûler les étapes nahi dutelako, ez hango eta bestetango erabakietan gelditu bertan goxo. Beharra ere bazegoen, egia esan.
|
|
|
Bai ote? Horren sentikorra ote da oraingo
|
jendea
–Ez ote du inork marxistarik Eibartik kanpora ikusi?
|
|
|
Kontuan eduki behar genuke, haatik, euskarazkoez gainera, euskararekikoak eta Euskal Herriarekikoak bilatzen dituztela horiek, nahiz edozein erdaratan eginak izan. Ez zaie, halere, izan duten eragina ukatu behar euskal gaietara
|
jendea
makurtzen eta makurtu makurtzekoei sarbideak prestatzen.
|
|
|
Begien bistan dago, bada, ez zuela Arestik, lehenbiziko hartan bederen, gehiegizko debeku, oztopo eta eragozpenik aurkitu orduko" jauntxoengandik". Zer zen, gainera, hain mingarririk haren iritzietan (ez hark maiz edo maizegi egotzi ohi zituen hitz latzetan),
|
jendea
, nahiz minbera izan, horrenbestetaraino asalda zedin. Eztabaida sorburu izan zitekeen iritzi horien funtsa ez dut nik beste zenbaitek ikusten duen auzian aurkitzen.
|
|
|
Gai mota hauetan, badirudi momentu batean jarrera bat irabazten ari dela, iritzi giro nagusia itxuratzen ari dela. Gehiengoaren iritziaren pertzepzio horrek erakartzen du
|
jendea
, gehiengoan integratua egon nahi duelako eta gizarte isolamendua, marjinazioa eta estigmatizazioa saihestu nahi dituelako. Beste aldean, beren jarrerak galtzen ari direla ikusten dutenak, adorea galdu, eta ustez garaitzen ari den iritzira aldatzen dira, edo isildu egiten dira.
|
|
|
Jendearen bihotza ukitu beharra dago!, diote. Egia esan, kazetariek oso gutxi ezagutzen dute publikoa eta haren gainean itxuratu duten irudi aurrefabrikatua erredakzioetan nagusitu diren estereotipoen araberakoa da neurri handi batean;
|
jendea
informazio narrazio serio eta arrazionalen aurrean aspertu egiten delakoa da estereotipo horietako bat. Baina sinplifikazio demagogikorako politika (berriak era jostakinean ematea edo jolasaren bidez heztea helburu duen proposamen demokratikoaren aurkakoa da goitik behera jokaera hau) zuritzeko jendearen espektatibak ahotan erabiltzen dituzten kazetariek beren joerak, beren ikuspegia, jendearengana proiektatu baizik ez dute egiten; aspergarri gertatzeko beldurrak eztabaidaren gainetik gudua lehenestera behartzen dituenean bereziki (P.
|
|
2002
|
|
|
Gaur, goiz partean, kantaldia izan omen duk Martuteneko kartzela barruan. Kantaldia bukatu, eta trasteak ba  tzen hasi direnean, bi preso musikako trepeten artean ezkutatu, eta
|
jendea
konturatu orduko, bi presoak kalean. Gezurra zirudik, baina egia duk.
|
|
|
Nonbait, gau hartan mundu guztiak pentsatua zuen Garamendin afaltzea, beteta baitzegoen. Gainera, taberna betetzen zuen
|
jendea
manifestazioan egondako jendea zen. Julianek berehala erreparatu zion taberna barruko giro ofizialistari.
|
|
|
Nonbait, gau hartan mundu guztiak pentsatua zuen Garamendin afaltzea, beteta baitzegoen. Gainera, taberna betetzen zuen jendea manifestazioan egondako
|
jendea
zen. Julianek berehala erreparatu zion taberna barruko giro ofizialistari.
|
|
|
Alegia, bazela beste jende bat jende heldua, gainera guk bezala egunero  egunero eskolako aldapako bidea egiten zuena, eta eskola umeak bezala, egunero egunero tropelka ibiltzen zena: behargin
|
jendea
, hain zuzen ere. Eta horrek, beharginen segizio hartaz jabetzeak, izugarri poztu ninduen.
|
|
|
Nire eserlekua Anaia Dabiten pareko pupitre ilararen sakonean zegoen, atzeko horma jotzen hain justu, eta beste bi ilarako tarteak bereizten zuen kanpoko ateaz. Eskolako sartu irtenaldietan
|
jendea
pasilloan pilatzen zenean, atzekoak trabatuak eta mugiezinik geratzen ginen, eta gutako batzuk, aurreko aldea libratu arte ez itxarotearren, pupitre gainetik salto egitera bizkortzen ginen. Nire eserlekuaren kokagunea oso atsegin zitzaidan, batik bat neure burua ezkutatzeko aurkitzen nituen erraztasunengatik.
|
|
|
Zailena egina zagok. Ikusten duk
|
jendea
nola dabilen. Denak Manuelez galdezka, hartaz arduratuta.
|
|
|
Badakik txakurrek nola joka  tzen duten: gauerdian,
|
jendea
lo dagoenean. Baina horretarako gaudek gu, ez?
|
|
|
Eta gogora  tzen hasita, makina bat pasadizo gogoratu nituen, gero eta errudunago sentiarazi nindutenak. Esate baterako, zenbat aldiz ez ote nion kontatu, behin, lagun baten etxeko txakurrak aztaletan haginka egin, erietxera eraman, eta tetanoaren aurkako indizioa ipini zidatenekoa; edo hondartzako beste hura, Gurutze Gorrikoek, nire estuasunaz alertaturik, bozgorailuetatik
|
jendea
mugiarazi, eta erdi itota uretatik atera nindutenekoa. Frankotan.
|
|
|
Nik esango dizut. Eibarren ofizinetako
|
jendea
beharginak baino ordubete beranduago sartzen da lanera, bai goizean bai arratsaldean. Ordu gutxiago sartu eta gehiago kobratu.
|
|
|
Atzo hemen egon bazina eta hemengo saltsa ikusi bazenu, esango zenuke. Goizeko ordu bietan ere artean
|
jendea
kantuan kalean, ezin erretiratuta. Aulkiak zutik jartzen ari duk Maritxu.
|
|
|
Zoritxarrez, hori ez baita batere osasun onaren seinale, gramatiken kontuaz ari naiz, gauzak hala dira oraingoz. Baina egia da ere orain
|
jendea
aukerak egiteko orduan zuhurragoa dela, eta zorrotzagoa. Zeren orain dela hogeita hamar bat urte, denak adorez beteak ginen garai haietaz ari naiz, orduan euskaraz argitaratu ahala liburu gehienak erosten genituen, eta ia ia manu militari irakurri behar izaten genituen, euskaraz idatzia zen oro, euskaraz idatzia izanagatik ere gaizki idatzia egon zitekeela onartu nahi gabe.
|
|
|
Orduko boluntario zibilen ordez, orain funtzionarioekin bete ditugu gelak, eta nik ez dakit interesik ere baden orain hiritar arruntek euskaraz ikas dezaten, hori ez baita egunkarietan ageri, eta hori baino munta handiagoko zeregin eta ardurak baititugu euskaldunok. Baina orduan
|
jendea
uholdeka zihoan euskara ikastera, militantziak ukitua, garai hartan militantzia handia baitzegoen euskararen alde, esan bezala. Bada, halako giroa zegoen hartan sortu zen, beste toki anitzetan gertatu zen gisa, Deustuko Unibertsitatean euskara ikasteko euskaltegia, eta arrakasta handia izan zuen.
|
|
|
Bestetik, gainerako etxeekin gertatzen ez den bezala, etxe honen inguruak garbitzaileez beterik daudelako, euskaraz ez dakiten garbitzaileez, denak barrandari lanetan, beti adi nor dabilen hor, etxe barnean, kiratsa lurrin bihurtu nahian isats eta garbikari guztiak hartu eta etxea behin betikoz garbitu eta ikuztera sartzeko prest daudenak. Hobe, hobe kontu hauetan ere lauhazka ibiltzea,
|
jendea
, kanpokoa nahiz barnekoa, erraz samurtzen delako. Eta barkatu hitz hori aukeratzeagatik:
|
|
|
Zoritxarrez, ezin da gauza bera esan Nafarroan edo Iparraldean dugun egoeraz. Batez ere Iparraldean, bistan da euskara gainbehera doala, nahiz han ere baden euskara ikasten ari den
|
jendea
. Baina hizkuntzaren transmisioa, gurasoengandik umeengana, badirudi hautsiago dela han:
|
|
|
Baina hizkuntzaren transmisioa, gurasoengandik umeengana, badirudi hautsiago dela han: " Baxenabar, Lapurdi eta Zuberoan nik ez dakit
|
jendea
zeri buruz doan; euskara itotzea hartu du gogoan, ezagutza gabeen urgulu zoroan", zioen penaz Xalbadorrek, gure herriak eman izan duen bertsolari handienetako hark. Nafarroan ez da beste horrenbeste gertatzen, baina halatsu.
|
|
|
alde batetik uste baikenuen urte batzuen buruan euskararen kontua orain ez bezala hura zen guretzat, euskaldun batzuentzat esan nahi dut, ardura nagusietako bat egintxe izango zela, baina bestetik eta aldi berean egoera hori aski urrun ikusten baikenuen zinez eta benetan. Nola esaten ziguten elizetan Jesusek ogiak eta arrainak biderkatu zituela
|
jendea
goseak ikusi zuenean (istorio ederrak ebanjelioetan irakurtzen ahal direnak, bat etorriko zara nirekin), halatsu ikusten genuen guk ere kontu hura, urrunera begira. Gizartean gerta ote zitekeen mirari baten antzeko zerbaiten pare.
|
|
|
Nik hor ikusten dut benetan euskararen arriskurik handiena, alegia, euskarari orain arte eutsi baldin badiogu gure nahi berezi horri esker eutsi diogula neurri handi batean, baina nahikari hori desegiten bada, euskara bera ere desegingo dela. Kontua larriago izango da, gainera,
|
jendea
euskararen kontrako jarrerak hartzen hasten baldin bada. Eta has daiteke, batzuek zapalketaren sinbolotzat har dezaketen bezain laster.
|
|
|
Zoritxarrez, Euskaltzaindian ez daude barnean gauden zenbaitek (nik ere nire burua sartzen dut talde horretan dudarik gabe) ditugun baino anitzez ere meritu frogatuagoak dituztenak, batez ere idazle, hizkuntza ikertzaile, kazetari edo irakasleak. Akademiak aztertu luke ez ote litzatekeen komenigarria bide berriak irekitzea holako
|
jendea
ere sare zabalago batean biltzeko, beste akademia batzuek ere egin izan duten gisa. Garaia da, beharbada, euskaltzainen kopuruaren handiagotzeko, edo katalanek ireki dituzten bideen antzekoak guk ere erabiltzeko.
|
|
|
Eta zuek daramazkizuen elefante hanken itxurako galtza horiek ez dira batere berriak, jakizu, orain dela hogeita hamar bat urteko kontuak direlako. ...i ere gaztelaniaz" euskara" deitzen hasi ginen hartan ordura arte" vascuence" edo" vasco", apaingarririk gabe, deitzen baikenion, baserritarrak hizkuntza honetan, eta holako erraztasunarekin gainera, batere nekatu gabe, mintzatzeko gai baziren, gainerako gazteak ere, orain unibertsitatean uholdeka sartuak, horrenbesterako adina bederen izango zirela, eta Euskalduntzen
|
jendea
euskaldunduz joateko edo Euskera, hire laguna berez erraza ez den zerbait hurbilagotzeko besapean hartu eta Euskal Herri osoa inguratu genuen hau mahaia da bezalako esaldi argi eta esanguratsuekin. Hiztegi modernoak ere jarri genituen mahai gainean.
|
|
|
Eta, badakizu, gazte?:
|
jendea
euskaraz jaten eta edaten hasi zen. Batzuk, bide batez, euskaraz jaten eta edaten zuten bitartean, euskaratik jaten eta edaten ere hasi ziren, hizkuntza ongi oratu ondoren.
|
|
|
Aldatu dira gauzak azken urteetan, ez dakizu zuk nola: errolda betetzen dugun bakoitzean, edo ez dakit nik nongo etxeak edo gobernuak informazioaren biltzeko orduan eskuratzen dituen datu multzoak eskaintzen dizkigun bakoitzean, badakigu badela
|
jendea
, ehuneko honenbeste biztanle, gainerako guztiak kontuan izanik, euskaraz hitz egiteko, normal gainera, gai dena. Euskaraz eta kitto.
|
|
|
oroz gain helburu bat jarri eta gainerako kontu guztiak, hunkigarrienak ere, haren azpian jarriko dituena. Printzipioduna, baina azkenik gabeko
|
jendea
. Zenbat neke, zenbat izerdi, zenbat buruhauste euskararen alde saiatu izan garen bakoitzean!
|
|
|
Bestetik, egia baldin bada euskal eta erdal irakasleen artean badela adin guztietako
|
jendea
, ehunekoen neurrian jende gazteago aurkitzen da euskaldunen artean. Irakasle gazteak, pentsatzekoa denez, esperientzia urriagoa du eta aurrean patxadaz prestatu behar du bere bizitza akademiko osoa.
|
|
|
Hobeki pentsaturik lurra joko dut nik ere, ez litzateke egokiago izango
|
jendea
prestatzea lehenik, euskal testuak poliki poliki landu, eta, hori bideratua dugularik, bertan goxo eskolak non eman daitezkeen pentsatzen hastea. Bigarren bide honek, egia da hori, badu arrisku handi bat, eta arrisku hori da gauzak inoiz ere ez egitearena, garbi mintza gaitezen.
|
|
|
Batzuen ezintasuna, beste batzuek erakusten zuten nagitasuna, eta hiritarrok eskatzen genuena kontuan izanik, ez dakit bazen urte haietan beste irtenbiderik edo beste politikaren bat asmatzerik. Bere garaian ez ziren agian beharreko neurriak hartu jende euskalduna sartzeko, eta nekez har zitezkeen ere gizarte hau den bezalakoa delako eta
|
jendea
, euskalduna nahiz erdalduna, falta zelako eta politikoak ere ez direlako eredugarri suertatu kontu hauetan, egia esan behar baldin bada: predikuetan ibili bai, baina bestek bete beza agindua.
|
|
|
Horretarako balio al du hizkuntza gaitasunaren agiriak? Horretarako bortxatzen dugu administrazioko
|
jendea
euskara ikas dezan. Merezi al du horretan gastatzea dirua?
|
|
|
Gaizki ibiliko gara euskara nahitaez, gustatu nahiz ez, beti beti ideologia batekin lotzen baldin badugu eta euskara zaleak baldin bagara ez euskara maite dugulako, baizik herri hau menderatzen duten balizko kate batzuk hautsi nahi ditugulako, berdin dela zein den erabiltzen dugun hizkuntza, nahiz badirudien, euskara ez den beste zerbait baldin badarabilgu ahoan, mingaina hortz artean trabaturik geratzen zaigula. Euskarak ideologia guztietako
|
jendea
behar du bere alde egiten dutenen artean, eta hori ulertzen ez badugu, edo hori onartzen ez badugu, euskararen hilobiaren zuloa handiagotu besterik ez dugu egiten, euskaltzaletasuna itota eta askatasunik gabe gelditzen delako. Gaizki ibiliko gara, eta mesede gutxi egingo diogu denek, nonbait, hain gustukoa dugun hizkuntza honi.
|
|
|
Ohart zaitez, esate baterako, zer gertatzen den hiriburuetan kulturaren inguruan egiten diren inaugurazioekin. Batzuetan irakur daiteke egunkarietan ekitaldi hau edo hura egin dela, Guggenheimen inaugurazio bat, lekuko, edo beste gizarte jai horietako bat, eta han, besteak beste, kultura munduko
|
jendea
elkartu dela, gente de la cultura badakizu, eta ehunka inguratu direla. Eta zuk diozu, bada, ez nekien nik horrenbeste jende arduratzen zenik gizarte honetan kulturaz, baina gero hasten zara izenak begiratzen eta politikoak edo enpresarioak kenduta (normala da han ordezkari horiek egotea, horiek babesten dituztelako erakusketak), nor dira gainerako guztiak?
|
|
|
Susmoa dut, susmoa bakarrik oraingoz, pixkanaka pixkanaka Euskaltzaindia galduz joan dela, aldamenean euskal gaietan gero eta adituagoa den
|
jendea
jalgi ahala, galduz joan dela, diot berriz ere, historian zehar izan duen itzala. Nola uler daitezke bestela, Euskaltzaindiak, ekaitz basaka eta galgarriak erasota bezala, azken garaietan bizi dituen estutasun ekonomikoak?
|
|
|
Ez gatazkarik gabe, ikastola askok bide hori aukeratu zuten. Ez nolanahiko gatazkak, gainera, ikastolak publiko bihurtzearen alde atera zen
|
jendea
, holakoetan sistematikoki gertatzen denez, antieuskaldunen zakuan sartzen ahalegindu baitziren. Ikusi beharrekoak!
|
|
|
Beste ikastola batzuek bazuten aurretik sare txiki bat hedatua elkarren artean, argi eta garbi aukera pribatu bat eginez. Baina, usteketan eta denok pentsatzen genuenean legearen aukera hura ezin zela inola ere galdu, hori aldarrikatzen egona baitzen
|
jendea
urteetan zehar, bat batean hirugarren sare handi bat sortu zen: ikastolen sare berezkoa.
|
|
|
Nire galdera bestelakoa da, eta orain abiapuntura itzultzen naiz: dirua biltzeko prozesio horietan parte hartzen duen
|
jendea
zertara joaten da jai horietara. Zu joan izan zarenean, joan baldin bazara, zertara eta zergatik joan zara?
|
|
|
bai irakastera, bai ikastera. Era askotakoa
|
jendea
: batzuek bere euskara hobetu nahian, beste batzuek euskaldun garbiak izanik euskararen beste erregistro batzuen soinua nolakoa zen entzun nahian.
|
|
|
Batzuek berehala hartu dute beren probetxurako mezu horren zati bat, mezuaren osotasuna atzenduz, eta berehala hasi dira goi mailara eramaten txokokeriarik handienak, horrela hobetuko delakoan euskara, konturatu gabe euskara motela erabili beharrean gizarte moderno batean barregura sortzen duen hizkera bitxi bati irekitzen dizkiotela ateak. Beharbada zuk ere entzun dituzu holako gauzak behin edo behin, bai baita hau esateko joera duen
|
jendea
, nahiz Zuazok baino argumentu motelagoak erabiltzen dituzten. Baina nik ez dut uste hori inondik inora ere hala den, ahultze horren arrazoiak sakonagoak baitira.
|
|
|
Gezurra dirudi, gainera, goiti beheiti hauek nola nahasten duten
|
jendea
, jenderik prestatuena ere. Irakurri izan ditudan azkenekoetan Atxagaren elkarrizketa bat dago, badakizu Atxagak duen arrakasta kontu hauetan, non ostielaka hasten baita" hizkuntzatxoetara jostatzea" gustatzen zaienen edo zaigunon aurka (23 Ostiela, Jon Aranoren elkarrizketa).
|
|
|
Garai haietaz ari nintzen gorago: gose unea zela hura, eta
|
jendea
egarriak zegoela arauak behar zituelako eta ordura arte eskuetan zituenak nahiko ez zirelako. Eta egarri horrek ekarri zuen behin baino gehiagotan modu akritiko batean onartzea dozena erdi lagun horiek egindako eredua bere azkeneko puntuetaraino.
|
|
|
Hasteko, telebista eta irratia bazter guztietan entzuten dira, euskaraz eta gaztelaniaz, eta horrek etengabe eramaten ditu herrira eta eskualdera herri horretakoak eta eskualde horretakoak ez diren hitz berri eta esamolde arrotzak. Baina horretaz gain, gero eta normalagoa da aurkitzea herrietan, ez dezagun esan eskualdeetan, toki anitzetako
|
jendea
. Nire familiari begiratzen badiot beste familia askotan gertatzen dena ikusiko dut:
|