|
2022
|
|
|
Euskaraz txerto izena finkatu genuen XIX. mendearen azken aldian, Iparral dean, xertoa aldaerapean, bakuna izena
|
euskal
erroko batez izendatzeko. Gure Herrian aldizkariak zioen bezala:
|
|
|
—Eta bide horretatik orduan, gaztelaniazko" vacunología" hitzari zer
|
euskal
ordain eman dakioke?
|
|
|
txerto jakintza, edo, nahi izanez gero, txerto zientzia. Egitura hori baliatuz bultzatu zuten aspaldi Joxe Migel Barandiaran bezalako antropologoek herri jakintza hitza ere, etnografia eta folklore bezalako izen jasoen
|
euskal
ordain gisa. Eta ildo horretatik garatu dira beste gehiago ere.
|
|
|
‘Dibertsoa’ eta ‘dibertsitatea’ zehaztasunez
|
euskal
ordainez emateko beste hitz hoberik finkatu ezak eraman ditu gaur egungo idazle eta erabiltzaileak anitza eta aniztasuna bultzatzera.
|
|
|
Baina zergatik bidea ireki ez,
|
euskal
hiztegian tradizioan sustraituago dagoen hitz bati. Ontzia entzun dut hainbat aldiz, eta zilegi da.
|
|
|
Bide batez gehi dezagun, gazte askok ez dakizkiten bi izen erabili izan zirela XX. mendean, lehen erdian berariaz, erresuma baten buru ziren gizon emakumeak izendatzeko. Latin sunda hori uxatu behar eta, euskara garbikotzat,
|
euskal
hitz purutzat Sabino Arana Goirik XIX. mendearen hondarrean fundatu zituenak: bakalduna batetik, ‘errege’ esateko, eta bakanderea edo bakalemea bestetik, ‘erregina’ ordez, ointzat bakal hautaturik, erreinu (edo erresuma) baino garbiagotzat zuen ustezko izena.
|
|
|
Track horren
|
euskal
ordain ezberdinak ointzat hartuta, zeri jarraiki, zeri jarraitu galde eginez gero, aukeran dira: aztarnari, urratsari, zantzuari...
|
|
|
Negar egin lokuzioaren ondoan ez da* negartu sortu, baina arnasa hartu lokuzioaren ondoan bai arnastu. Gure ustez, hiztegietatik eta idatzizko eredu batzuetatik,
|
euskal
hiztunen ezpainetatik baino gehiago. Berezean mintzo diren hiztunon artean ez du oihartzun handirik.
|
|
|
Baina izen kategoriaz darabilgunean, alerta dugu era arautua. Gaztelaniazko" estado de alerta" horren
|
euskal
ordaina, alerta egoera, beraz. Adi edo erne ordain egokiak izan daitezke, baina adberbio modura.
|
|
|
Mintzidatzi izen eta adjektibo modura irakurtzen dugu, baina ez nago se guru etorkizunean indarrik hartuko duenentz. Nolanahi ere, hitz elkartu be rria da, deigarri eta kuriosoa;
|
euskal
gizartean, teknologia berrien harian eho den hitz berria, hizkera fenomeno berri samar bati erantzuteko. Eus kara dunok bizirik gauden seinale.
|
|
|
—Biosfera erreserba naturala, parke naturala... gure errepide hegaletan era ofizialean idatzita ikusten ditugun hitz kateak dira, naturaren osasunari lotutako
|
euskal
hitzak.
|
|
|
Eleberri edo narrazio luzea atalka argitaratu izan denean
|
euskal
aldizkari batean, atal edo kapitulu batek ale bakoitzean jarraiera izango duela iragarteko, darraike ipini izan da barrenean parentesi barruan.
|
|
|
Baina kristau usain garbikoak dira izen bata eta bestea. Bata
|
euskal
sustraikoa, bigarrena mailegua.
|
|
|
Esan liteke gabon hitzak hartu duela indar gehiago jaien osotasuna izendatzeko orduan, Hegoaldeko
|
euskal
lurraldean behintzat: gabonak, gabon jaiak.
|
|
|
Halaxe da hizkuntza bizien ibilbidea: etengabe egokitzen eta gaurkotzen ekitea, sortzen zaizkigun fenomeno guz tiak, edo nagusiak, batez ere gizarte eragin handikoak direnak,
|
euskal
izenez ezagutzera emateko. Ahal dela, hizkuntzaren beraren senari eutsita, inguru hizkuntza nagusien morrontzan gehiegi obendu gabe.
|
|
|
· Klimarianoak, klima babesteko bost ahalegin egiten dituztenak, janari eta gai nerako jarduera guztietan. Zergatik baliatu ez
|
euskal
atzizkiez gehixeago, eta klimaTIARRAK, klimaZALEAK edo, klima osasuntsu iraunkorraren aldeko amorratuak bihurtzen bagara, klimaTIAK direla esan?
|
|
|
Sarraskia eta hilikia ere bai Iparraldean. " Non baititake hilikia, harako dira arranoak ere", esaten da Mateoren ebangelioaren
|
euskal
bertsio batean.
|
|
|
Bizkaiera hitza ez dut gogokoegi. Nahiago izaten dut gure
|
euskal
hizkera nagusiak izendatzeko sartaldea, erdialdea eta ekialdea erabili, azken batean euskararen hiru hizkera multzo nagusiak horiek direlako, eta gaurko errealitateari hobeto doazkionak.
|
|
|
Gogora dezagun halaber, sumendi baino mende bat goiztarragoa dugula garmendi izena. XVIII. mendean barrena asmatu zen" volcán" erdarazkoaren
|
euskal
ordain gisa, Larramendi eta Harriet lexikografikoen eskutik. Eta garmendi izena onartuago egon da aldi batez, sumendi baino.
|
|
|
Gaztaina garauak biltzen dituen inguru azal arantzadunari era askotara deitzen zaio euskararen eremu zabalean. Euskaltzaindiaren EHHA bilduman, mapa eta guzti bildurik dator, zer izen eman izan zaion
|
euskal
hizkeretan barrena.
|
|
|
Zergatik heldu ez, hiztun asko partila gaituen arrasto hitzari? Beroni tira eginez, proposamen bi egin daitezke
|
euskal
terminologiaren azokan, nork erosi balego:
|
|
|
·" Tumbona". Gaztelaniaz" tumbona" deritzanaren
|
euskal
ordainak ez du misterio handirik. Gure hiztegietan hedatuen dagoen hitza etzaulkia dugu; zuzena eta laburra.
|
|
|
Gaztelaniazko Puente la Reina izenaren atzean ere, Larraina
|
euskal
izen zaharra dagoela dirudi, desitxuraturik bada ere.
|
|
|
Ahoskera arau zorrotz batez epaitu baino lehenago, leku izenaren hurbileko hiztunen atxikimendu afektiboa zaindu behar da. Haiek,
|
euskal
zein erdal hiztunak izan, euskarara hurbiltzeko gogo indar bat bezala da hori. Norbere herri, eskualde zein lurraldea hurbilago sentitzen ditugu, geure erara ahoskatzen ditugunean.
|
|
|
hesi izenak, bestalde, irudi gisa, soka edo ildokoek baino indar handiagoa du. Hitz hori bera etorri zitzaidan burura, gaztelaniazkoaren
|
euskal
ordaintzat. Osasun lerroa ere bideragarri da, baina hesi hitzak hobeto adierazten du mezua, askozaz ere.
|
|
|
" Euskaldun fededun" esaera guztiz ezaguna dugu gure artean. Esan ohi da, euskara,
|
euskal
hizkuntza, halako osasun hesia izan dela lehengo be launal dietan, gaztelania edo frantsesa bezalako hizkuntza nagusiak arris ku tzat ikus ten zirelako, batez ere liburuen bidez, ideologia ezkertiarrak hesitzeko.
|
|
|
Berrogei urteko ibilbidea bete du aurten EITBk aurtengo urte honetan
|
euskal
irrati telebisten arlo luze eta zabala lantzen eta garatzen, ia hutsetik hasita.
|
|
|
Erantzuna ematea beti dator a posteriori, baina beti ohi dator egoki, kontzeptu horiei egokituko zaizkien
|
euskal
ordainak edo euskal ordain aukerak bilatzeko gogoeta egitea.
|
|
|
Erantzuna ematea beti dator a posteriori, baina beti ohi dator egoki, kontzeptu horiei egokituko zaizkien euskal ordainak edo
|
euskal
ordain aukerak bilatzeko gogoeta egitea.
|
|
|
Derioko Seminarioan ikasle zela
|
euskal
hizkuntzara zaletu eta gaztetxotatik gure hizkuntza lantzen hasi zem Ondoren, Deustuko Unibertsitatean egin zituen goi ikasketak (Filologia Erromanikoa).
|
|
|
Freskoak eta atseginak, alabaina. Hartara, egunean egunean gure inguruan gaztelaniaz zein frantsesez ditugun kontzeptu berri horiek,
|
euskal
modu jatorrean nola adierazten diren azal du digu Faktoriako geziak liburuaren egileak. Ez horrenbeste preskripzioz, konbentzimenduz baino.
|
|
|
Ez horrenbeste preskripzioz, konbentzimenduz baino. Errazkerietan jausi gabe, eta bai, ordea, erraztasunak ematen
|
euskal
hiztunari, duintasunez eta gogoz, eta batik bat egoki erabil dezan bere hizkuntza.
|