|
2000
|
|
|
—eta, bere teoria hura azaldu ondoren, bere ondoreak atera zituen—: Ez, Pedro, libertatea ez duk ilusione hutsa, are gutiago Urbiain bezalako toki batean, non bere kabuz pentsatzen duen gizonak nekez hats har
|
dezakeen
... Izan ere, Urbiainen Aristotelesen filosofia duk oraino nagusi, zeinari Erromako elizak sostengua emaiten dion —eta, handik aitzina, Aristotelesen filosofiaren hutsen berri eman zion eta aita Bartolome Ziaurrizkoaren etortzearena... eta erran zion, halaber, gezur haien aurka ukoa baizik ez zitzaiela geratzen, ukoaren egia; eta, isilune labur baten ondoren, basoan zituen arno hondarrei azken kurka emaiten ziela, akabatu zuen—:
|
|
|
—Ez al litzateke hagitzez ere hobea zure nagusiak gai honi buruz izan
|
dezakeen
iritziaren berri jakitea, deusetan hasi baino lehen, zeren hura ez baita Avilakoa eta, dakizun bezala, giristandadean ere mundu guztia ez da erlikien aldeko itsu.... Edo, ez ote duzu pentsatu zer gertatuko litzatekeen, baldin zure nagusia akort ez balego eta iraintzat hartuko balu zure asmo ona, hain gai minberan...?
|
|
|
Karrikaz karrika bidaia gorabeheratsua egin ondotik, etxeko txirrina zanpatu eta ziztuan lekutu ziren, inork atea ireki baino lehen. Azkarrak, mutilak; ezin sekula jakin zer egin
|
dezakeen
aita edo ama batek semea klase horretara itzultzen diotenean. Biharamunean, gurasoen mutur beltzek eta gorputzeko izerdi zuriak hartaratua, ez zela bigarrenik izanen zin egin nuen, esku ahurra Millerren Cancer tropikoa ren azalaren gainean solemneki ezarrita.
|
|
2001
|
|
|
Egiten ari denaz gehiegi pentsatu gabe, eta antzez
|
dezakeen
naturaltasun handienaz, haren ondoan paratu da Tasio, deitzeko zain balego bezala. Bere harridurarako, ez da batere urduri jarri.
|
|
|
Gaixo batek sor
|
dezakeen
sentimendurik ederrena da asperdura.
|
|
|
Ahalik eta gehien tapa
|
dezakeen
hitz bat behar duzu eta, Downshifting erantzungo diozu. Eta berak Edwin aipatuko duela pentsatuko duzu, Edwin zertarako etorri zen, Edna Edwinen erantzunari laguntzen etorri delako, baina Ednak ez du Edwinik aipatuko:
|
|
|
Orduan bai, argi geratuko da ez duzuela ondo kalkulatu, berandutu egin zaretela eta izotzak inguratu eta harrapatu egin zaituztela. Itsasoaren zelai ilun bizia desagertu egingo da, begiak antzeman
|
dezakeen
espazio guztia zurituta, hila izaraz beztitzen den moduan, eta ez da itsas bihozkadarik izango gehiago, ez sistole ez diastolerik.
|
|
|
‘Ez dut ulertzen zelan egin
|
dezakeen
laka aerosol batek zulo bat zeruan... ’ esan nion.
|
|
2002
|
|
|
Bi adiskideak elkarren ondoan airean zihoazen bitartean, zurrumurru isil baten hots ñimiño bat bezala entzun zuen Pertseok bere ondoan, zilarbizi hegan ari zen lekuan ez baizik beste aldera. Soineko baten oihalak egin
|
dezakeen
zaratatxoaren antzeko zerbait.
|
|
|
izua sortzeko modukoa zen, ikara eragiten zuena? Inoiz erabat lo hartzen ez zuten suge pozoitsuak kopetaren erdian kiribiltzen zitzaizkiola, inon eta inoiz izan den aurpegirik beldurgarriena zen hura; irudimenak berak asma
|
dezakeen
gauzarik nardagarriena.
|
|
|
Mundua mundu denetik izan diren munstro izugarrienak eta ikaragarrienak dira gorgona horiek, izaki arraroak eta beldurgarriak, benetan, inoiz izan diren eta izango diren izaki harrigarrienak. Ez da erraza nolakoak diren adieraztea, antzeko beste piztia edo munstrorik ez baitago eta zaila bailitzateke antz pittin bat izan
|
dezakeen
piztia baten izena ematea. Itxurari dagokionez ere, oso zaila da nolakoak ziren adieraztea, hain izugarriak eta beldurgarriak baitziren.
|
|
|
Baina, lehen eszena hark aditzera eman
|
dezakeen
ez bezala, bi urte gogor igaro behar izan genituen. Lehenengoa batez ere.
|
|
2003
|
|
|
Ororen buru ohartzen gara, Jesus etorri aitzineko mende luzeetan ez diotela juduek aterabiderik aurkitu Platonek bere aldetik salatua zuen ezinbesteko ateka gaitzari: nola
|
dezakeen
ehuleak piru bakarreko irazkiarekin hari anitzeko bilbea eho?
|
|
|
Horrela bereizten ziren Boterea, grekoek Isonomia deitzen zuten herri erregela, eta manua edo Agindua bera. Orduan asma zitekeen gobernu modu berri bat, esklaboen artean ohi den bezala, gizonak gizonaren gain har
|
dezakeen
jabegoa baztertuz eta herriaren borondatearen gain finkatuz, gizabidearen erregelari jarraitzen zaion Errepublika.
|
|
|
Politika lan funtsezko hori analizatzea eta deskribatzea maite zuen Michel de Certeauk baina aitortzen zuen gero bortizkeriak egin
|
dezakeen
hizkuntzaren desmitifikazioak bidea irekitzen diola bataila politiko egiazkoari, eta ez literario hutsari, horrek adierazten baitu beren ezberdintasuna defendatu eta bultzatzeagatik zanpatuak direnekin hartzen ditugula seriotan haien arrisku berak.
|
|
|
1945ean, 51 estatuk Nazio Batuen erakundea sortu zutelarik, tiraniak sortzen dituen ilunpeen artetik, argi bat piztu zuten egiazki, Askatasunaren, Bakearen eta Elkartasunaren bidea argi
|
dezakeen
argia?
|
|
|
Kalkulatzen hasi zen Matias. Kalkulatu zuen zenbat litro eduki
|
dezakeen
laranja batek eta iruditu zitzaion laranja hark, hain zuzen ere, 29 litro edukiko zituela, 2’4 litro atal bakoitzeko.
|
|
|
Monika eta idazlea ez zirela beharbada maitale izatera iritsi pentsatu nuen, beharbada Monika bere itzal, aitorle edo oinordeko izan zitekeela soilik, sortzaile gehienek behar dutela adin batetik aurrera ispilu gisa erabiliko duten izakiren bat, beren gogora modelatu, debozioz zaindu eta mirespenez gurtuko duten norbait. Susmo batek gure baitan indar hartzen duenean ematen duen argiarekin irudikatu nuen idazlea zahartzaroan maitasun berri batek eman
|
dezakeen
–emango duen– bozkarioa eta tortura aldi berean gozatzen, bizitzaren azken txingarrak piztu dizkion ekaitzaren erdian orekari doi doi eutsiz, neskaren edozein keinu edo imintzio ederretsiz, haren gaztetasunaz liluraturik (haurrek hunkitu egiten gaituzte, gaztetasunak liluratu), begira orduak egiten, men egitera bai baina ukitzera ausartu gabe. Etxeko bakardadean ere irudikatu nuen, Monikaren nobela behin eta berriz irakurtzen gozamen likits eta gaixo antzeko batekin, bere aztarnak, aspaldi ereindako metaforaren baten zantzuak, maiz erabili izan duen esaldiren baten izpiak, neskari gau jakin batean kontatutako pasadizo baten errainuak lerro artean atzematean harro, ezpainetatik lerderik ez baina irribarre inozoa zeriola.
|
|
|
Berezi samarra da, lehen galderetako bat izan da zein erakundetakoa nintzen. ETAkoa, esan diot, zurrun, ez baitut ikusten zer garrantzi eduki
|
dezakeen
hori jakiteak.
|
|
|
Elkarrekin hiru urte generamatzan Anak eta biok. Denbora nahikoa, bikote baten artekoak aurrerantzean nola funtziona
|
dezakeen
ikusteko. Baina...
|
|
2004
|
|
|
nortasun nazionalaren sakonduretako adierazpena da; zentzu horretan hizkuntzaren atributo bereziak aldarrikatzean geure nazioak bereak izateko duen eskubidea aldarrikatzen dugu (larmintz mehea bai, baina gutasuna ematen diguna). Euskara da euskal Herriaren hitza jaso
|
dezakeen
hizkuntza bakarra. Gu hitz horri zor gatzaizkio.
|
|
|
Izagirreri baimenik eskatu gabe, samurtu dezagun geure eskaera euskaltzale gehienok aho batez onartzeko moduan: . Euskara da Euskal Herriaren hitza jaso
|
dezakeen
hizkuntza nazionala?.
|
|
|
Giza harremanetan eta herrien arteko trukean hizkuntzak ezar
|
dezakeen
nortasun zeinua dugu gogoeta gai.34 Eta, beste askotan eta askotan bezala, hizkuntzaren egiteko hori beste inork gutxik bezala irudikatu zigun Mitxelenak. Har dezagun bada bere hitzen dotorezia gozatzeko hutsartea:
|
|
|
Hizkuntzaren ahalmen gaitasunen joritasuna eta irispena horren sakona izanda, gu ez gara euskaldun gisa, zozoarena eginez edo, horiek kimatzen hasiko. Begien bistan baitago gurean hizkuntzaren kontzeptuak zertarainoko eragina izan
|
dezakeen
giza bizitzaren antolamendu egoki eta zuzenerako. Bere lekuan eta unean ikusiko dugu, hain zuzen, euskararen auziak egundoko ondorio politiko eta kulturalak dituela gure herriaren egungo krisian.
|
|
|
Aurreko diskurtsomoldearekiko alderantziz, euskararen zorigaitzean gizabanakoaren ardura eta egitekoa saihesteko jarrera zuritzailea ageri zaigu. Hain zuzen ere, oraingoan egiturazko makro arrazoi sakonen bizkar egotzi nahi da erabat egungo egoeraren makurra, nork bere aldetik egin
|
dezakeen
edota egin behar lukeenaren mikro jardunari iskin eginaz. Bestalde, ezagutzaren diskurtsoan ur gardenean bezain garbi ikusten dugu dagoeneko ondo nabarmendua dugun puntu bat:
|
|
|
elebakarraren izaera psikologikoaren eta jarreraren aldean elebidunaren portaera ez dela alegia harena bezain gogo meharra. Elebidunaren soslai linguistiko horrek elebakar askoren malgutasun eta tolerantziarik ezaren ondoan izan
|
dezakeen
dohaina, jarrera zabalago eta demokratikoagoaren jabe izateko gaitasun hori alegia, dena dela, huskeria da ondoren nabarmendu nahi dudanarekin alderatuz.
|
|
|
Gutxiengoen hizkuntza era biltzeari uztea bultzatzen duten eragile soziologikoen artean menpekotasun politikoa, ekonomikoa eta kulturala izaten dira nagusi. Hizkuntza batek gizartean izan
|
dezakeen
estatusa eta beraren hedatzea hizkuntza horretaz mintzatzen den gizataldearen kopurua, boterea eta emankortasun politiko, ekonomiko eta kulturalaren araberakoa izaten da. Zalantzarik gabe, eragile hauen artean, gizataldearen estatusak hiztun kopuruak baino garrantzi handiagoa izaten du.
|
|
|
Elkarri mokoka, politikaren esku zikina tartean sartu orduko. Gizartearen erabidean inplikaziorik ez duen kultura, kulturaren definizioak hala eskaturik; eta gizarte eredu bat eraikitzeko balio
|
dezakeen
kultura, kulturaren egitekoa gizartearen oinarri delako ustean. Hori eta horrenbestez, euskal kulturgintzaren eremuan daukagun atergabeko tirabira aspaldiko kontua da, gure nortasun krisiak euskal izatearen errekastoa agortu zuenekoa gutxienez.
|
|
|
Botereak, hots, gizarte jardunaren zer nolakoa bideratzen duen harreman dinamikaren teoriak, herri kudeaketaren gainetik eta azpitik dagoen ahalmena gogorarazten digu, espazio publikoaren eta pribatuaren bizitza bere luze zabalean eraldatzeko eta zaharberritzeko kemen gisa.700 Alde horretatik, euskal kulturaren garapenaren oinarrian dagoen gizarte dinamika bera izango genuke botere euskaldunaren isla. Nolabait esateko, kultura horren izatea ukatu edo ahalbide
|
dezakeen
indar sozial orokorra izango genuke boterea; alegia, ezinbesteko baldintza. Aitzitik, politikaren egungo ulerpide meharrak ez du, zoritxarrez, halako estaldura teorikorik besarkatzen herri agintaritzaren adiera motz eta murriztu baten adierazpide huts bihurtu zaigunetik.
|
|
|
Hango esperientzian, berriz, lan munduari emandako garrantzia erabatekoa izan denez, Lontxo Oihartzabalek aspaldi ohartarazi zigun alor honen irispen sakona: . Lambert eta Tuakert ikerlariek aspalditxo azpimarratu zuten hizkuntza baten berrindartzean lanbidea aurkitzerakoan edo hobeagotzerakoan hizkuntza horrek joka
|
dezakeen
betekizunaren garrantzia. Idazle beroien ustez, hizkuntza baten hedapena gehienik ziurta dezakeen baldintza, izan ere, horixe da:
|
|
|
–Lambert eta Tuakert ikerlariek aspalditxo azpimarratu zuten hizkuntza baten berrindartzean lanbidea aurkitzerakoan edo hobeagotzerakoan hizkuntza horrek joka dezakeen betekizunaren garrantzia. Idazle beroien ustez, hizkuntza baten hedapena gehienik ziurta
|
dezakeen
baldintza, izan ere, horixe da: bizibidea ekonomikoki hobeagotzeko baldintza izatea.
|
|
|
Hori dela medio, jakin badakigu aurreko salmenta kopuruak neurri ohargarrian biderkatu zirela. Ez dakigu, aldiz, hasierako euskaltzaletasunaren eztanda hark zenbateraino iraun
|
dezakeen
euskal irakurle askoren eguneroko praxi hotzean. Zernahi delarik ere, euskarazko egunkari bakar horren merkatu murritza aipatu nahi genuen hemen, lurrikararen kontuak beste toki batean jorratuko ditugulako.390
|
|
|
Hori eta horrenbestez, euskararen erabilera bermatu
|
dezakeen
azken funtsa hiztunaren jokamoldean datza. Horren atxikimenduan eta nahimenean.
|
|
|
nafar euskaltzale horiek atzeman duten erreakzio jarrera bat aski zuzena dela. Nafar agintariak beldurrak jota daude, inondik ere, euskarazko ereduen hazkundearekin, eta hazkunde horren sokak eragin
|
dezakeen
identitate eraldaketarekin. Guztiarekin ere, ordea, guk ezin dugu onartu, besterik gabe, beldur horren oinarrian dagoen hipotesiaren ustezko zuzenatsuna:
|
|
|
–Azken urte honetan behin eta berriz azpimarratu da Sanzen gobernuak, euskararen aurka erasoa abiatu duenean, irakaskuntza zuela begi bistan. Euskarazko ereduen gorakada, hori da UPNk barne barneratuta duen diskurtsotik ezin azaldu
|
dezakeen
zerbait, eta kontuan hartuta bilakaera honek etorkizuna marka dezakeela, ulertzekoa da ereduko ikastetxeen eta ikastolen matrikulazioak eragiten dituen bihotzerreak?. 488
|
|
|
Irakaslearen izaera ideologikoa gogorarazi digu Amundarainek euskaldun berriengan horrek izan
|
dezakeen
eragina azpimarratzeko. Erdal munduaren eta euskal mundutxoaren artean dagoen leizea, ezarian ezarian, gainditzen joateko edo.
|
|
|
Beste gai askotan bezala, hemen ere arras bestelakoak ditugu euskaltzaleok iritzi planteamenduak: hizkuntzaren berezko beregaintasun osoan sinetsi
|
dezakeen
euskaldunetik abiatuta, hizkuntzaren eta herri burujabetzaren arteko guztizko lotura behar beharrezkoa dela uste duenarenganaino, ez zaigu faltako ñabarduraz jantzitako erdi-biderik. Hizkuntza komunitatearen autonomia oinarrizko baldintzatzat joko lukeen askok, bestalde, ez dizkizu autonomia horren zer nolakoak xehe xehe argituko.
|
|
|
Haatik, ez nuke honekikorik amaitu nahi honakoa erantsi gabe: Gimenezek, edo honen antzera pentsa
|
dezakeen
inork ez zukeen halakorik inoiz aitortuko, aldez aurretik Estaturik gabeko milaka hizkuntza horien egoera nazionalaz eta politikoaz informazio pixka bat eduki izan balu. Informazioaren gizartean eskueran omen daukagun informazioak, dirudienez, ez digu egiazko informaziorik igortzen mendeko diren herri identitateen gainean.
|
|
|
Amaren sua (euskara identitatea) bizirik baldin badago, abertzaletasunaren kontzientzia susper
|
dezakeen
faktorea da hori. Ipar Euskal Herriko gertaera hori dela uste du Filipe Bidartek:
|
|
|
–Iparraldean euskaltasunaren garra ez da itzali, berpiztu egin da eta euskaltasun pindar horren gainean abertzaletasuna antolatzen hasi da?. 221 Susperraldiaren haizeak, ordea, kontrako norabidean ere jo dezake doidoi. Hala, ideologia abertzalearen kemena izan liteke hizkuntza abailduaren biziberritzea bultza
|
dezakeen
kausa. Zentzu horretan, Pierre Vilar en esaldi honekin amaituko dugu atal hau:
|
|
|
Elektrizitatea zer den ondo gogoratzen ez duenaren begirada da, beraz, Pablorena. Horregatik inbidia, belarretan etzanda belaunetaraino ikusten diren hanka horiek badakitelako zer den elektrizitatea; eta horregatik lotsa, Pabloren kontsolamendua beste ertzetik paseatzea delako, ertz elektrostatikora pasatzeko aukera barik, eta egin
|
dezakeen
bakarra hori delako: imajinatzea nor eramango zukeen hara, gerizpetan etzatera.
|
|
|
Horrela egon dira biak minutu erdiz, chiantiari eta tomateari begira. Pablo saiatu da imajinatzen zer marraztu
|
dezakeen
sekula itsasorik ikusi bako ume batek, igual hitz hori ere entzun ez duen ume batek. Eta mila gauza bururatu zaizkio:
|
|
|
Mussolinik esango du umeei ideia gorriak erakusten zaizkiela Italiako leku batzuetan, baina, egia esan, bizi dutena baino ez dute ikasten umeek Italiako leku guztietan. Eta amorrua da ume batek ikas
|
dezakeen
gauzarik errazena, egunero egunero amorrua sentitzeko motiboak ematen bazaizkio. Eta amorragarria da, esate baterako, gauari iluntzen ez uztea.
|
|
|
–Zenbat gaitz egin
|
dezakeen
izen txar bat izateak, e Romanetto. Tourra galtzeraino, pentsa.
|
|
|
Gurdizainak burua makurtu zuen. Inoiz ezin da jakin norainoko amorrua izan
|
dezakeen
zerbait bilatu eta aurkitzen ez duenak. " Oso ondo" esaten zuen Atorra Beltzetako batek, borra eskuaren kontra joz eta gurdiaren inguruan bueltaka ibiliz, pauso lasaiegiekin.
|
|
|
Eta gero amorrua ematen dio horrek, ze Ginok eskubidea dauka, noski, entziklopedietan agertzeko, baina igual ez errepidean egindakoagatik, ezpada bere bizitzan isil isilik egindako merituengatik, edozein direla ere merituok, Adrianarekin gustura bizitzea, esate baterako. Baina ez, entziklopediek esango dute Tourra irabazi zuela, eta beharbada hori da hanka indartsuekin eta bihotz potentearekin jaio den batek egin
|
dezakeen
gauzarik errazena, kontrario bat flakiak jotzen badu eta beste batek hiru zulatu baldin baditu Aspin igotzen. Entziklopediak txarto eginda daude, dio Romanettok, pertsona batzuen obrak eta garaipenak aipatzen dituztelako, baina hitzik ez pertsona horiei buruz, inoiz damu izan ote ziren egia esateagatik, esate baterako, edo Napoleonek konplexurik ote zuen txikia izateagatik, edo Casanovari inoiz bihotza apurtu ote zioten, edo bufoiak, batzuetan, ez ote zuen gogorik izaten triste egoteko.
|
|
|
Ulertzen ez dudana zera da, zer arraio... –zalantza egin nuen– Barka, andrea, baina ez dut ulertzen zer garrantzi izan
|
dezakeen
nire fedeak hau bezalako lan baterako.
|
|
|
Zentzu sakon zabalenean –inongo ergelkeria merkek ezin ezabatu
|
dezakeen
zentzuan–, geuk, jakintsuok, bekatua ezagutu dugu.
|
|
|
Eta oraingoan arantzak barik, amua izan da begietatik malkoak atera dizkiona. Errepideko marrak lausotuz doaz bere begietan, eta aurrean ikusi
|
dezakeen
bihurgunean sartzean itzulerarik gabeko bidean sartuko dela sentitu du. Zerbait esan nahi izan du errebueltan sartu aurretik, baina gorputzean sartuta dituen arantzek ez diote hitzik ateratzen utzi.
|
|
|
baina errealitatea gezurrez estal
|
dezakeen
|
|
2005
|
|
|
Horretan ere zorte handia izan zuen osaba izekoen etxetik lehengusuarenera mugitzeko gonbita jaso zuenean. Amets arduratsua zen berarekin, berez nahikoa kaotikoa izan arren ezin hobeto zaindu zuen beti, baina independentzia irabazi berri duen gazte batek eskain
|
dezakeen
konplizitateaz jantzirik. Orain, berriz, zerbaitek diotso bera dela nagusiaz kezkatu behar duena, zergatik oso ondo ez dakien arren.
|
|
|
Komunean biluztu eta dutxan sartu da, jasan
|
dezakeen
beroena jarrita. Bizi indarra apurka apurka gorputzera itzultzen sentitu du.
|
|
|
Begiak irekitzeko ahalegina egin baino lehen, konortea berreskuratzeaz damuarazi duen buruko mina sentitu du Naroak. Burua nahastuta, laino artean bereiz
|
dezakeen
gauza bakarra mina bera da. Mugitzen saiatu da, eskuak luzatzen odola izozten dion zorutik aldentzeko, baina eskumuturretan ere mina sentitu du; soka batek bizkarrean lotzen dizkiola ohartu da.
|
|
|
Aurreko bide berari ekin dio, horma eskuez haztatuz eta behealdea ere noizean behin oinez ostikatuz badaezpada. Batek daki non topa
|
dezakeen
zirrikituren bat. Berehala beste hormara iritsi da.
|
|
|
Tira, badakit hor zaudela. Zortea izan duzu, jakin izan banu, bertan utziko nizun Akita ko txakurra, horrelako batek zer egin
|
dezakeen
jakin zenezan. Ekartzea nahi duzu?
|
|
|
Bitartean, Amets, ezer jan barik, Madoka aztertzen ari da. Haren portaera zenbateraino den berezkoa neurtu guran, noraino jar
|
dezakeen
harengan bere konfiantza. Naroak, bero sentitzen hasita, berokia erantzi du.
|
|
|
Madokarekin egindako arduragabekeria bakarra, neska ezagutu zuen egunean bertan babesik barik egitea izan zen, eta akats hori orain ere errepikatu du, urrun dagoen motxilan txapelak bilatzen hasi eta momentuko magia eteteko gai sentitu ez delako. Bizitzaren balioa izan
|
dezakeen
akatsa, baina berriro ere beranduegi da. Bihotzak Madoka garbi dagoela diotso, eta bera ere bai, beraz.
|
|
|
Batzuek uste dute sukaldariek, piztien eta abereen gorpuekin lan egitean, askotan gibelak eta birikak izaten ditugunez esku artean, horrelako gauzek inpresio txikiagoa egiten digutela; ez da horrela. Guk gibelak eta saiheskiak, arrain hilak eta abereen gorpuak ez ditugu izaki biziak bezala ikusten, ez gara pentsatzen hasten hauek orain gutxi mugitu egiten zirela eta arnasa hartzen zutela; gure lan tresnak dira, zein saltsa etorriko zaien ondoen pentsatzen dugu, edo zer barazki jarriko diegun inguruan, jostun batek udako ezkontza batean eramateko zein ehun etorriko zaion hobeto pentsa
|
dezakeen
antzera.
|
|
2006
|
|
|
zenbait jendek baduela barruan musikarako sena, melodiekiko arnasa sortzaile bat gero belarrietan ongi itsatsia gera daitekeena. Baina, jakina, edonork pentsa
|
dezakeen
bezela, ahalmen hori, bere hutsean, oso mugatua da, eta are mugatuagoa musika tresnarik menperatzen ez baduzu, musika tresnek ematen baitute, neurri haundi batean, harmoniarako bidea.
|
|
|
Herria estudiatu behar da –Costa k egin duen bezala, esaten du–, eta bere eskolan eskolatu, landu. Ordea, hori egin behar duena eta egin
|
dezakeen
bakarra Estatua da (ez Eliza!, hain zuzen makaltasun espainolaren erantzulea bera da) 276, eta," cirujano de hierro" bat gogoko ez duen arren (oraingoz!), kulturaren izenean Unamuno Estatu sendo, herri arazoetan zuzenean baten abokatu bilakatu da: Estatua salbatzailearena –" el Estado docente"!
|
|
|
Nola irekiko zion bada atea. Ia hogei urte beranduago jakin du, izekok kontatu diolako, amak bazekiela zerbait maitasunak eragin
|
dezakeen
minaz. Orduan atea itxi zion Nereak amari eta orain ez daki zer egin ate hori ireki ahal izateko.
|
|
|
–Sinestezina da, e,? Nola egin
|
dezakeen
buruak klak.
|
|
|
Izeko berbetan ari den bitartean, Nerea geldi geldirik dago. Kontakizuna eten
|
dezakeen
edozein mugimendu, hitz edo begirada ekidinez. Ia arnasa ere ez duela hartzen ematen du, izekok esaten dionari adi.
|
|
|
" Nolako ikuskizuna gizon haiek ikustea!", esaten zion osabak," zaldi gainean kasakak airean eta ezpatak eskuetan turkoen aurka trostan amildu zirenean. Pertsona batek munduan izan
|
dezakeen
ikuskizun ederrena izan behar zuen inola ere husar haiek ikustea".
|
|
|
1917 urteko San Bartolome egunean (abuztuaren 24.a), izotz artean mila eta seiehun kilometro egin ondoren, Kanadako Ellesmere uhartetik bereizten duen Smith itsasartera iritsi ziren, uharteko inlandsisa zeharkatzerakoan gorriak ikusita. Bezperan jan zuten azken txakurra, eta pentsa inuit batentzat txakurra jatea dela bizirik irauteko egin
|
dezakeen
gauza...
|
|
|
Pazko igande gauean Ruth Magdala klubera joan zen –izen ederra Magdalako Maria ugari biltzen ziren klub batentzat–, David han zegoela jakinaren gainean, eta hari hurbilduta tiro egin zion, maitale batek bakarrik egin
|
dezakeen
moduan: 8 cm-ra izan zen lehenengo tiroa, eta David gaixoak zanbuluka kaleraino irtetea lortu zuenean, beste bost tiro bota zizkion, pistolak sei bala bakarrik zituelako seguru asko...
|
|
|
Errektore jaunak kontatzen dio jesuitari eskutitz horrekin batera igortzen dion liburua Rudolf II.a enperadoreak erosi zuela urrezko 600 dukatean, baina erabat ulertezina izan dela beti, enperadorearen liburutegian zegoen bitxikeria harrigarri bat; hala ere, jarraitzen du errektore jaunak," zure jakituria ezagututa, Kircher jauna, munduan inork deszifratzerik baldin badu, zeu zara hori egin
|
dezakeen
pertsona bakarra", eta erregu egiten dio jesuita jakintsuari, ahal izanez gero liburu sekretu hark dioena argi diezaion.
|
|
2007
|
|
|
aristoteldarraren oihartzuna) 898 Ordea, gizakia esentzialki zer den, iraunkorki, ez helantza batean bai eta gero ez?, filosofiak bakarrik argitzen digu: bere barneenean hori Nahimena da, hau edo hori nahi izan baino lehenagoko Nahimen huts huts, helbururik edo gabe, hala nola elektrizitatea energia den helburu bat ukan beharrik gabe (adimena gizakiak bigarrentiarra du hortaz, Nahimenaren tresna soil, haren ispilu bat, Nahimenari zer nahi izan
|
dezakeen
erakusteko lagungarri). Historia deitzen duguna, Nahimen itsu horren fenomeno edo agerkizunen oholtza baino ez da; euren baitan ez errealitate eta ez zentzurik ez duten agerketak, baizik eta euren zentzua barnagoko Nahimenarekiko erlaziotik dutenak.
|
|
|
Ez ote du inoiz tentaziorik eduki poliki poliki herriko gizon denak kutsatzeko? Ez al zuen inoiz pentsatuko hasperen artean, pazientziaz eta aldaka mugimendu geldoz, orgasmora iristen den gizon bakoitza pixka bat hiltzeak eman
|
dezakeen
plazerean. Pixka bat gaur, pixka bat bihar, pixka bat heriotzaraino.
|
|
|
Joxeanen erreakzioa imajinatze hutsak beldurra ematen dit eta, gainera, geroztik ez du antzeko beste zakarkeriarik izan nirekin. Egia da, baita ere, Joxean haserretu
|
dezakeen
guztia saihesten ahalegindu naizela urte osoan.
|
|
2008
|
|
|
Bere bikotea izan zenaren etxera jo zuen, atea zeharkatu eta bere logelara sartu zen. Lotan zetzan, elurrak baino ez
|
dezakeen
goxotasunez. Izarapean sartu zen.
|
|
|
esaten dio Oroitzi eta horrek sekulako grazia egiten dio. Zorion hau puskatu
|
dezakeen
bakarra berak memoria berreskuratzea da; baina dagoeneko berandu da berarentzat: orain gu gara denboran atzera egin dugunak.
|
|
|
Ikuspegi horretatik ez baitzuen ardoak miraria egin, maisuarekiko fedeak baizik; are gehiago: balizko estudio zientifiko batek nekez aitortuko lioke ardoari halako eraginkortasun zuzen bat inspirazioaren gauzatze prozesuan, gaur egungo bertsolarien jarrerak ez du besterik berresten, beharbada, bertso afarietako tabernak eta sagardotegiak Beteluko uren iturburu bihurtu ote dituzten??, eta guztiz bestelako kontua da ardoak zeharkako eragina izan
|
dezakeen
, lehen beldurra eta lehen lotsa gainditzeko ekinbidean. Guztiaz ere, Beñardo zen bezalakoa zen, eta eragile nagusitzat jotzen zuen ardoa, halako moldez, non inortxok ere ez baitzuen aurkako iritzira bilduko, fedeari loturiko kasu bat zèn neurrian, plazebo efektuari ere lotua behar zuen Beñardorenak, nola edo hala?, aitortu ere, aitortu baitzuen aurrerago beste bertso batean:
|
|
|
–Gizon batek emazteagandik espero
|
dezakeen
baino gozoago lotzen zaio haizeari. Baina, gehitzen zuen?
|
|
|
»Ahaztu egin zait Silver
|
dezakeen
gizona dela esatea; neure gisara jakin dut kontu bat daukala banketxean, eta ez dela behin ere zordun egon. Emaztearen esku uzten du ostatuaren ardura, eta, andre beltza denez, zu eta ni bezalako mutilzahar pareari barkatuko ahal digute susmatzea andreak bultzatzen duela, osasun ezak adina, berriro ere itsasora.
|
|
|
Izan ere, zer esan genezake nazio kontzientzia besapean hartuta datorkigun abertzale erdaldunaz? Kontzientzia horrek ez dakit zertarako balio
|
dezakeen
. Baina, nolanahi ere, Landak ederki adierazi digun bezala, espainieraren mozorroa besterik ez den gaztelania zilegitzeko bederen balio dio abertzale erdaldunari.
|
|
|
euskara, kontigentea? da euskal abertzaletasunak egin
|
dezakeen
hautu nazionalean. Holakorik!
|
|
|
Nazio identitatearen barne dinamika zer nolakoa izan litekeen ikusteko Angel Rekalderen hausnarketa jakingarri bat landatu nahi dut hemen. Alegia, egitura horretako elementu batek nola eragin
|
dezakeen
beste baten gain, eta elkarrekiko osagarritasunak nola eraldatzen duen bakoitzaren irismena. Lurraldea eta hizkuntza dira oraingo honetan bi osagaiak.
|
|
|
–Lurraldeak gure bizitzan zenbaterainoko eragina izan
|
dezakeen
eta hura gure parte dela (gure barren barreneko izatea) erakusten duen alderdi bat azpimarratzearren, hizkuntza baten hedatze eremua ere badela pentsatzea baino ez dago; gure pentsamenduaren eta gure izate subjektiboaren euskarri da, eta hartzen duen lurraldeak berau osatzen duen komunitatearekin batera gure unibertsoa definitzen du, gure mundua?.
|
|
|
duela bere izaeraren eta izatearen euskarri. Gutxienekoa da holakoetan naziotasun hori bizitzeko berak izan
|
dezakeen
jarrera: hots, jarrera nazionalista esplizitua, ideologia ondu bat nazionalismoaren alde, edo jarrera inplizitua, ideologia zehazturik gabe.
|
|
|
Harri eta zur uzten du jende abertzalea erantzunaren baiezkoak. Ezin du sinetsi espainolez nola arraio espainoldu
|
dezakeen
bere kultur eta nazio nortasuna. Orduan, gauza hauek modu oso pedagogikoan agertzen ez bazaizkio, muzin egingo dio aldez aurretik edozein azalpen arrazoituri.
|
|
|
Orduan, gauza hauek modu oso pedagogikoan agertzen ez bazaizkio, muzin egingo dio aldez aurretik edozein azalpen arrazoituri. Azalpenaren xehetasun nagusiak ulertzen baditu, berriz, zalantzan geratuko da onik onenean; bestela esanda, nekez onartuko dizu hizkuntza baten erabilerak nola itsas
|
dezakeen
gugan nazio identitatearen ezaugarri tasuna.
|
|
|
euskararen, euskal kulturaren eta euskal erreferentzialtasunaren aurka ari gara. Nolanahi ere, gertaera horren legea ez da nahitaez subjektuaren borondate kontua, norberak nahierara har
|
dezakeen
erabakia eta egin dezakeen bidea.
|
|
|
euskararen, euskal kulturaren eta euskal erreferentzialtasunaren aurka ari gara. Nolanahi ere, gertaera horren legea ez da nahitaez subjektuaren borondate kontua, norberak nahierara har dezakeen erabakia eta egin
|
dezakeen
bidea.
|
|
|
Bi gizonezko elkarteko terrazan eseriko dira, ardo bana eskuetan, eta beren emakumeei buruz hasiko dira hizketan, edo emakumeei buruz, oro har. Nik Natalieri buruz ordu pare bat hitz egin nezakeen geraldirik gabe, ardoaren laguntzarekin gehixeago ere bai, edozein artistak bere obraz ordutan hitz egin
|
dezakeen
moduan, haren edertasuna neuk definitua baitzen neurri batean, baina banekien haren gizonaren aurrean ez nintzela gauza handirik esatera ausartuko. Gauza bera gerta zekiokeen berari.
|
|
|
Orria mahai gainean utzi eta alde egin zuen. . Maitasuna da heriotzaren mamua uxa
|
dezakeen
indar bakarra. Erabat zurea, Maitane?, zioen orriak.
|
|
|
Ikuspegi horretatik ez baitzuen ardoak miraria egin, maisuarekiko fedeak baizik; are gehiago: balizko estudio zientifiko batek nekez aitortuko lioke ardoari halako eraginkortasun zuzen bat inspirazioaren gauzatze prozesuan –gaur egungo bertsolarien jarrerak ez du besterik berresten, beharbada, bertso afarietako tabernak eta sagardotegiak Beteluko uren iturburu bihurtu ote dituzten... –, eta guztiz bestelako kontua da ardoak zeharkako eragina izan
|
dezakeen
, lehen beldurra eta lehen lotsa gainditzeko ekinbidean. Guztiaz ere, Beñardo zen bezalakoa zen, eta eragile nagusitzat jotzen zuen ardoa, halako moldez, non inortxok ere ez baitzuen aurkako iritzira bilduko –fedeari loturiko kasu bat zèn neurrian, plazebo efektuari ere lotua behar zuen Beñardorenak, nola edo hala–, aitortu ere, aitortu baitzuen aurrerago beste bertso batean:
|
|
2009
|
|
|
–Nik jakin nahi nuen ea masturbazioak himena puskatu
|
dezakeen
–
|
|
|
Koda moduko, ez luke izan behar? txiki horretan zeharka adierazten dena da, gaurko jainkogabetasun asko ez dela aukera bat kontzientziakoa, inkontzientziakoa soil baino; h. d., askoren bizia, erosotasunean eta konfortean korronteak eraman gaitzan uztea dela (fededunak fedegabearen berdin berdin praktika
|
dezakeen
jainkogabetasuna, hori; hots, fedegabetasuna berdin bizitzaren zentzuaren erabakigabetasuna, utzikeria). Ateismoaren arrazoia desinteresa soilik denean, ordea, nekez izan liteke hura inorentzat interesgarria.
|
|
|
Horregatik Naturan ez Nia ikusten du, arrotza; hari arroztua da bera, ondorioz bestea bere buruari ere alienatua. Baina Naturan ez Nia ikusi ahal badu, nolabait bere burua harekin bat ikusten duelako da(, behiala?, hastapenean; bere oroipenen artean ez duen, eta mitoan bakarrik pentsa
|
dezakeen
hastapenean), eta jatorrizko batasun hura hautsia. Gaixotasuna, heriotza, izua, hots, zentzugabezia, tragedia, jatorrizko etenaren aurpegiak dira.
|
|
|
(Hala ere, gauza bat da kausalitate zerutarretan mundu barruan ez sinestea, eta beste bat da munduko edo historiako zernahik guretzat izan
|
dezakeen
–jainkozko?, zentzua; eta beste bat da, oraindik, otoitza.
|
|
|
Behiala hizkera sakralean adierazten zena, gaur hizkera profanoan espresatzen da. Azpikomunitateak norberarentzat izan
|
dezakeen
inportantzia aparte, jendaurrean gaur ez du inoren identitatea bere fede aitortzak erakusten (ni Kristorena, ni Mitrarena; judua, musulmana), pasaporteak baizik, eta futbol ekipoak, ideologia politikoak. Bestalde, nola izan litekeen batera munduko erlijiosoena eta ateistena, XIX eta XX. mendeek sobera erakutsi dute nazionalismo eta faxismo eta komunismoagaz.
|
|
|
Heidegger baino hobeto, hemen Saint Exupéry ekarriko dugu gogora, azeria eta Printze Txikiaren elkarrizketako atal ezaguna, 21.a, testuinguru honetan izateak izan
|
dezakeen
adierari buruz, eta gure pentsaera tekniko intelektualizatu kamustuan ezpentsatu egiten dugunaz. Nirekin jolastu gura baduzu, dio azeriak Printze Txikiari?, eskurakoitu egin behar nauzu.
|
|
|
Konturatzen al zara? Kanpainaren joaldia eta horrek sor
|
dezakeen
mezu erantzuna erabat sintetizaturik daude: Biokimika maite dugu, eta zuk?
|
|
|
Prest dago istorioa kontatzeko? Prest dago ezin ulertu
|
dezakeen
traizio hura azaltzeko. Prest, bera izateko orain errukiaren jomuga?
|
|
|
Aitarena egin
|
dezakeen
gizonak ez daki ezer etxe saltzaileei buruz, are gutxiago beren urrezko arauez. Ezin du gogoratu berari etxea saldu zion pertsona ere.
|
|
|
Txaberrek ez zidan erantzun. Zutitu, arropak nola edo hala lixatu eta motxilara begira gelditu zen, hortz eskuila hartu duen ezin gogoratu
|
dezakeen
turistaren gisara.
|
|
|
Espioia da eta zure atzetik dabil. Txikia zinenean gorputzean mundua suntsi
|
dezakeen
txipa sartu zizuten, eta berreskuratu egin nahi du.
|
|
|
Ilundu egin zaio irribarrea beharbada esan duenean. Benetan dirudi kondenatua eta zergatik galdetu nahiko nioke baina, edozer dela ere, nola lagunduko diot, neu baldin banaiz aurki
|
dezakeen
kondenarik latzena. Beste teoria bat behar dugu, postrerako.
|
|
|
Minak ez zuen berez zentzurik, beharbada, are gutxiago minaren gaineko minak; mina, baina, ez zen zerbait zehaztugabea, zerbait zehatza baizik, pertsonala, haurraren gorputzean haragitzen zena, bai, baina baita bere baitaren baitan ere, Ernestinarengan, Kristoren kalbarioko mina Ama Mariarengan haragitu zen bezala; horrela, minaren zentzuari buruzko galderari erantzuteko ahaleginean, egoerari aurre egiteko bi irtenbideren aurrean aurkitu zen Ernestina: minaren gorputz hura gorrotatuko zuen, nork bere burua gorrota
|
dezakeen
neurrian, nazkak nazkatuta, tumore gaizto bat balitz bezala, edo minaren gorputz hura maitatuko zuen, Jainkoak hartarako eman baitzizkion Ernestinari eskuak, bihotzaren hizkuntzan mintza zitezen, laztanen eta fereken bidez?
|