|
2013
|
|
|
politikaren eta erlijioaren arteko harremana, Joanaren bizitzak ilustratua. Erran komuna da protestantismoaren historian bi olatu handi ikustea, lehena, luteranismoa, XVI. mendearen lehen erdian, eta bigarrena, kalbinismoa, mende
|
beraren
bigarren erdian. Hasieran aipatu dugun John Elliott historialari handiaren arabera, kalbinismoaren sorrera eta hedapena garai horretako gertakari nagusietakoa da:
|
|
|
nafar auzia beti egon zen bigarren mailan, inoiz ez zuen serioki hartu Filipe II.arekin negoziatzea. Antonio Bourbonekin berarekin izan zuen ezkontza, neurri batean, bere burugogorkeriari zor zaio, aita (Henrike Albret, Nafarroako erregea) oso kontra jarri baitzen eta alabaren
|
beraren
deliberamendu irmoa eta Frantziako erregearen erabakimen dudagabea behartu zuten. Baina, paradoxak, ezkondu eta berehala Antoniok pozik bereganatu zuen bere aitaginarrebaren joera nafarzalea, betiere botere joko dinastikoen klabean ulertuta.
|
|
|
Ez nator bat; ez ezezaguna izan da, baizik eta oso ezaguna, nagusiki fama kaskarrekoa, euskalgintzan norbait izan ziren euskaltzale gerra galtzaileen artean? eta giltzarri ere ez,
|
beraren
euskararen aldeko kultur lanagatik, nahiz ekarpena ukatzen ez zaion?, baizik eta batez ere erregimenean aski ongi kokatua zegoelako laguntzaile ere izan zitekeelako euskaltzaleen arteko bilerak eta antolatzeko, elkartzeko eskubidea auzoan baitzegoen Francoren erregimenean?; eta laguntzaile izan ere izan zelako, kontrolatzaile eta zentsuratzaile izan zen bezala. Beraz, figura anbibalentea.
|
|
|
Euskal antropologo feministek (Díez, 1995, 2000; Imaz, 2007; Esteban 2011) bere ikerketetan berretsi dute amatasunak aldatzen ari direla Euskal Herrian. Egile
|
beraren
hiru eleberri eta ipuin bat aztertu ditugu. Eta esan genezake genero harremanak aldatzen eta birdefinitzen ari direla; izan ere, aldaketa horiek, jendartean ez ezik, literaturan, diskurtsoetan ere gertatzen ari dira.
|
|
|
Notarioak Martin Usategiren azken borondateak azaltzeko antolatutako bileran jakingo dute ama desberdinengandik jaiotako aita
|
beraren
seme alaba direla. Notariotzan berria jasotzen dutenean,. Seiko?
|
|
|
Alderdi horretatik begiratuta, kontrabandoaren pasadizoak betetako leku narratibo zabalak, ohiko lan jarduerak betetakoarekin ez ezik, lizunkeriaren adierazle diren maite jokoek beraiek betetakoarekin ere kontrastatzen du. Ez dira, inondik ere, horrenbeste xehetasunekin kontatzen pertsonaia
|
beraren
maite jokoak. Haatik, maiztasunak bereizten ditu kontrabandoaren pasadizoa eta maite jokoak.
|
|
|
Bateko, testu, autoritatiboak? (agintedunak) dira, testuaren
|
beraren
nahiz egilearen estatusagatik zama handi halako bat edo balio berezi bat dutenak. Alegia, egilearen garrantzia gorago jartzen duen idatzia dugu, eta hartan idazlearen aukerak eta apetak (estiloa) dira nagusi, hitz ordena horren zerbitzuan dago-eta.
|
|
|
Hitzaurregilearen sona edo, itzala? garrantzitsua izaten da hitzaurrearen
|
beraren
harreran zein literatur testuaren harreran (ibidem). Izan ere, hitzaurregilea" irakurle aukeratua" da," irakurle gaitua" (Ouvry Vial, 2004:
|
|
|
(Risterucci Roudnicky, 2008). Azterketa horrek hainbat informazio eman dezake testuaren eta irakurlearen
|
beraren
eboluzioaz, bai eta literatur sistema jakin bateko itzulpengintzaren egoeraz ere. Halaber, ikergai dira ondokoak:
|
|
|
Ondoko ezaugarriei erreparatu diegu: hitzaurrerik baden edo ez; bat baino gehiago daudenean zein diren; hitzaurregileak nor diren; hitzaurreei copyrighta esleitzen zaien; hitzaurreen forma, luzera, izenburua eta edukia; berrargitalpenetan zer gertatzen den; eta autore
|
beraren
obretan nola jokatzen duten hitzaurregileek.
|
|
|
Gure idazleek itzulpenaz esandakoak aipatzen dira behin edo behin, edo obraren jatorrizko literatur sistema eta gurea konparatzen dira. Sarri ematen da autore
|
beraren
obra euskaratuen berri. Hala ikus daiteke 15 zenbakitan:
|
|
|
Atzerritartasunera begira edo bertakotasunera begira egindako hitzaurreen arteko aldea ikusteko, ariketa polita da LU bilduman argitaratutako Pío Barojaren bi lanen hitzaurreak alderatzea. Egile
|
beraren
obra bi dira, bi itzultzaile, bi hitzaurregile, bi joera: Jakintzaren arbola (LU, 122) liburuaren hitzaurrean egileaz, obraz, kritikaz ari da Miguel Sánchez Ostiz hitzaurregilea, eta Zalakain abenturazaleaobraren kasuan (LU, 123), Inazio Mujika Iraola hitzaurregileak Pío Barojak euskal munduarekin zuen lotura du hizpide.
|
|
|
Sinbolikoki, beraz, poema irudiaren eta erreferentearen arteko erlazio alegorikoaren baitan euskarritua dago. Halere, badira irudi indartsuak alegoriagatik baino irudiaren
|
beraren
indarragatik nabarmentzen direnak. Hirugarrena izan daiteke poemako ahapaldi esanguratsuenetakoa:
|
|
|
Azken euskal literatura historia, oraingoan ingelesez, Basque Literary History (Olaziregi, koor.) eredu
|
beraren
zilegitzea da, oraingoan bizpahiru adabaki ezarriz, hala nola haur literatura eta gaztelera/ erdarazko literatura. Egun publiko globalari ez zaizkio halako historia filologikoak interesatzen eta, zerbait adierazten badute, euskal literatura historiografiaren eta kritikaren pobrezia eta atzerapena dira.
|
|
|
Halaber Mikoleta vascuencehitzaren erabilera horren asmatzailetzat jo izan dut, eta
|
beraren
proposamena isolatu eta oihartzunik gabekotzat euskal literaturaren historian (Bijuesca, 2008, 14). XVII. mendeko bilbotar horren lanak non eta Britainia Handian izan zuen oihartzuna eta jaso zuen benetako arreta (Zulaika, 2009), hango hizkuntzazale baten mandatuz idatzi zenez gero euskal poesiari buruzko atala biltzen duen Modo breve de aprender la lengua vizcaína, zeinaren eskuizkribu bakarra oraindik Londreseko British Libraryn gorde den.
|
|
|
Jose Ignacio Aranak osaturiko jesuiten poesia bilduman ez da euskaragehiago ageri Kardaberazek ondutakoen ostean (Altuna, 2000), ez eta Aranak berak osaturiko Tratado de métrica vasca (1872) azterlanean ere (Altuna, 1992). Arana, gainera, Mikoletaren
|
beraren
berri izatera heldu zen, Dodgsonek 1895ean berari idatzitako gutunek erakusten dutenez, baina ordurako metrika azterketa burutua zuen (Altuna, 2002, 428). Azkenik, Aranaren ia garaikide Jeronimo de Aguirre, Aranak berea idatzi zuenetik urte gutxira amaituriko beste metrika azterlan batean, euskaramoldearen kontra azaldu zen zalantza izpirik gabe:
|
|
|
Itsasketak eta armagintzak are gehiago indartzen zuten pertzepzio hori, izan ere iturri klasikoen arabera eta batez ere estoikoen ustez zibilizazioak gizakia galbideratu egiten omen zuen naturarekiko armonia apurtzen zuelakoan, ezpata eta itsasontzia izanik erorketaren irudi (Armas, 1986, 4). Benetan adierazgarria bezain paradoxikoa da diskurtso inperialak itsasketa eta armagintza erabiltzea Euskal Herria inperioaren urrezko arotik baztertu eta burdin arora zokoratzeko, itsasketa eta armagintza izanik hain zuzen ere inperioaren
|
beraren
baldintza ezinbestekoak. Jokaera horrek badu bere logika, baina:
|
|
|
Baina meritu guztia ez da soilik hizkuntzarena, baizik eta hizkuntza horren erabiltzailearena ere. Beste hiru ikasleek, portugesak, galiziarrak eta gaztelauak, zeinek bere hizkuntzan endechasorta bana esan ondoren, bertan entzule zen batek(, un golilleja mozalbete, que tenía trazas de oficial de pluma?) aurpegira botako dio gipuzkoarrari
|
beraren
poema edozein gairi buruzkoa izan zitekeela, ulertzerik ez dagoenez. Kexa horrek aukera ezin hobea eskainiko dio euskaldunari bere hizkuntza gaitasunen alardea egin eta ezjakinaren tokian bestea uzteko, diskurtso inperialak ezarritako rolak iraulita karnabalizazio prozesu baten bitartez (Bakhtinek esango zukeenez).
|
|
|
(Larramendi, 1729, 385). Ikasle euskalduna idazlearen
|
beraren
alter ego izan daitekeen heinean, azken honi ere badagokio haren tricksterjaidura. Baina Andoaingo semearen lan erraldoiari bere osotasunean adituz gero, iruzurgile hutsarenaz baino hobe, sarritan tricksterhoriek aldi berean izan ohi diren kultur heroien itxuraz ere irudika daiteke Larramendi, San Martin berri baten antzera, azken hau denez gero euskal tradizioan tricksteramarruak dituen kultur heroia (Astigarraga, Kalzakorta, Pedrosa, 2008).
|
|
|
Euskara hori idazle izenik gabe aurkeztu bazen ere Artean, ezaguna da lehendik ere argitaratua zela poema hori bera eta Larramendi izan daitekeela
|
beraren
egilerik ziurrena (Goikoetxea, 1967), argitalpen berean ageri den sermoiaren egilea den bezala (Larramendi, 1973: 292).
|
|
|
Translatio inperialaren kutsurik izan liteke genealogia honetan, Britania bitarteko dela, Diogenis erregina hori Brutoren amatzat jotzen denez, alegia britainiarren fundatzailetzat. Dena den, Larramendirentzat Eneasen istorioari eskainitako kantu epikoa inspirazio iturri baino ez da,
|
beraren
euskara Virgilioren poemako pasarte bat glosatzeko eredu eta aitzakia, ez harreman genealogikoak asmatzeko.
|
|
|
Felipe Arrese Beitiaren(). Euskara eta foru kantuak? deituak eta egile
|
beraren
alegiak edo Grazien Adema. Zaldubi, k() eskuizkribu berean idatzi zituen. Bildotxa eta otsoa? (1873) nahiz. Belea eta axeria?
|
|
|
Nola antola daitezke mugimendu literario desberdinetan sustraiak dituzten egile
|
beraren
idatziak. Eta oraindik gauzak gehiago korapilatzeko, estilo jasoko, ez hain jasoko, herrikoiko ala oso herrikoiko bertsoek betetzen dute XIX. mendea.
|
|
|
Hizkera sistemikoa erabiliz, kapital sinboliko hura erakutsiz, euskal kulturaren izaera bera aldarrikatzea zen Onaindiaren asmoa, lehen frankismoaren urte ilunetan. Horrexegatik, formatu dotorean argitararazi ziren mila eta hamaika gehiago, olerki eder?, historia batean bezala kronologikoki antolaturik, eta karmeldarraren
|
beraren
sarrera pasarte goraipatzaileez.
|
|
|
24). Hortaz, beharbada ez da apaltasun falta Lafitte
|
beraren
zortzi poema aurkitzea mila olerki horien artean. Susmoa izatekoa da Santi Onaindiak bere aholkulariei kredituetan egin ezin izan zien aitortza, haien poemak antologian sartuz egina izatea:
|
|
|
Aipaturiko iritziak bilduz, ondoriozta genezake itzulitako antologien ordenamendu irizpideak askotarikoak izan daitezkeela eta, sarritan, deskribatzen den euskal literaturaren
|
beraren
barne dinamikari baino gehiago obeditzen dietela editorialaren eskabide zehatzei, hots, antologiaren egitasmoa abiarazten duten editorialeko hizkuntzako literaturaren paradigmei. Ildo honetatik, XX. mendeko euskal poesiaren testurik errepresentatiboenakaurkezten dituzten antologia itzuli gehienak gudaostetik abiatzen direla erreparatu dugu.
|
|
|
J. J. Uribarrenek eramanda joan zen bere jaioterriko Nautika Eskolara, hark eta J. L. Abaroak 1861ean abiarazitakora.Lekeitioko Udal Artxiboan gordetzen dira Nautika Eskolako matrikula liburuak eta agiri ugari: horien artean, E. M. Azkue
|
beraren
eskuko informe bat, zuzendariaren ordez Demetrio Duro Valladolideko Errektoreari 1868/02/06an bidalia (ERANSKINAK: 1).
|
|
|
Baina, batez ere, testuen arteko konparazioaz baliatzen gara bertso horiek E. M. Azkuerenak ez diratekeela argumentatzeko. Horretarako, bertsook Bilboko Gabon kantekin (GK), egile
|
beraren
1828ko. Vizcai guztiz linargui, bertsoekin (Altzibar 2008) eta E. M. Azkueren poemekin konparatu ditugu, zehatzago E. M. Azkueren honako iturri edo eskuizkribu eta argitalpen hauekin:
|
|
|
–Apolo ta musak? eta. Dies irae?) eta A B (Astigarraga Bijuescaren edizioa). Esan dugunez, edizio honek aurreko guztien aldaerak biltzen ditu eta horregatik berori baliatu dugu gehienik; adibide gehienetan eskuizkribu edo argitalpenen ondoren A B edizioko orrialdea jarri dugu, eta parentesi artean testu
|
beraren
beste iturri bateko aldaerak aipatzen ditugunean.
|
|
|
bertsoetan eta E. M. Azkueren neurtitzetan mito edo sinbolo politiko ideologikoak (topikoak) berrerabiltzen direla. Izan ere, tradizio
|
beraren
parte dira B. Mogel eta E. M. Azkue. Tradizio hori azaltzen dabertso moldeetan (batez ere Bizkaiko zortzikoa) eta jostura bereko adierazmolde edo klixeetan.
|
|
|
Adibideak ugariak dira. 1818koak eta egile
|
beraren
–Vizcai guztiz linargui, neurtitzetakoak baino ez ditugu jarriko:
|
|
2014
|
|
|
DMen kasuan, kategoria diskurtsibo edo pragmatiko bat izanik, definizio funtzional edo esplikatiboa (Porto, 2002) erabiltzea da irtenbide egokiena. Izan ere, halakoetan erabileran oinarritu behar da ezinbestean definizioa, hitzaren esanahia, funtsean,
|
beraren
erabilera baita. Ondorioz, azalpenezko definizio funtzionaletara jotzea da DMak definitzeko estrategiarik egokiena.
|
|
|
Alberdik (2000) deskribatzen du zelan, behin beldurra galtzen hasita eta Erregimenaren
|
beraren
larderia apur bat nasaituta, satorrak baino lurperago zeuden haiek apurka apurka burua ateratzen hasi ziren. Momentu horretan, 1960ko hamarraldian batik bat, bigarren irekiera sinboliko batekin egiten dugu topo:
|
|
|
Siguàn & Mackey, 1986; Serra & Vila, 2009). Horrela, ikuspuntu horren arabera hizkuntzaren
|
beraren
ikas irakaskuntza soila (atzerriko hizkuntza gisa tratatuta, konparazio batera) ez litzateke aski eredu bati hezkuntza elebidundeitzeko. Beraz, A eredua delakoa ez litzateke hezkuntza elebiduntzat hartuko, eta eredua ere ez.
|
|
2015
|
|
|
Nik, aldiz, Urdiñarbeko hiztunaren beste adibide bakan batzuetan ez dut argi hondoko bokalean entzuten dudana h aren hotsaren kutsu edo eragina den, ala hondoko bokal horretan entzuten dena halako sudurkaritzea ote den. Belarriz zail da bereizten, gainera, izan ere, hitz baten entzunaldi batean sudurkaritasun kutsua entzuten da, baina adibide
|
beraren
hurranen entzunaldian ez da hain garden sentitzen. Zalantza dudan hurranen hitzak ere bokal sudurkaririk gabe dakartza Larrasketek (1939), baina h+ bokala sekuentzian kutsu sudurkaria entzuten dut Urdiñarben hala h an nola ondoko bokalean:
|
|
|
1A, 1B, 1C,? 6D, 6E dagozkien 30 adibide, xehetasun handiz aztertuak eta bestetik, 336 adibidez osatzen den adibidetegia, zeinetan testu
|
beraren
ekarpenaz gain, bere testuinguru historikoa eta marka soziolinguistikoak aipatzen diren. Horretarako erabili duten materiala, neurri handi batean, azken urteetan EHS proiektuan parte hartu duten ikerlari ezberdinek egindako ekarpenetakoa izanda.
|
|
|
hartuta, esandakoagatik eta esateko eragatik aztertuko dira haiek. Mitoaren aldaera bat
|
beraren
analisia egingo da laster, helburu birekin: pentsamendu tradizionalaren lekuko diren elementu esanguratsuetara heldu, eta sinbolismoaren garrantzia azpimarratu.
|
|
|
Erritu bitxi batizenaz ageri zaigu, euskal mitologiaren bilduman, gure gaia daukan bildutako lehen kontakizuna, Barandiaranek 1920an jasoa. Ordutik mito edo kontakizun
|
beraren
aldaera ezberdinak, edo antzeko motiboak dituzten kontakizunak, bildu egin dituzte XX. mendean zehar hainbat ikerlarik. Datozen lerroetan, aurkitutako aldaera guztien erkaketa bat egingo dugu, motibo, ahozko literaturako mezu unitate?
|
|
|
Orain, greziar kontakizunek begiradaren norabidea azpimarratu dute, eta euskaldun istorioek, ibilaldiaren noranzkoa. Jakituria zahar bat artikulatzeko estilo bi dira, kultura bat
|
beraren
bereizgarri.
|
|
|
«Bitxia ez ezik, misteriotsua ere bada: are gehiago, hiru betekizun horietan, ezin baztertuzko hiru lege itxuraz bakun horien arteko barne loturan, euskal mitologiaren eta euskararen
|
beraren
Misterio Nagusia datzala diot» (2007: 255).
|
|
2016
|
|
|
Modernitatearen kontrako jarrera hori, bereziki markatua da Orixerengan 1932ko. Maitale kutuna? artikuluan, zeinak Lauaxeta
|
beraren
erantzuna ekarriko duen?. Erantzuna? (1982) izeneko idazkian hain zuzen ere?.
|
|
|
Eketo(??????).? Greziako ipar mendebaldeko erregea,
|
beraren
ankerkeriaz ezaguna.
|
|
|
1) Itsasoko agurea, Toosa ninfaren aita. 2) Haren izena Itakako portu bati ezarri zioten,
|
beraren
omenez.
|
|
|
Detektibea pertsonaia ezinbestekoa zen, mundu mitiko horretako arketipo nagusia, menturaz. Detektibea idazlearen eskutik zihoan misterioak argitzen, eta batzuetan idazlearen
|
beraren
alter ego mozorrotua zen. Hor dugu, adibidez, Philo Vance pertsonaia, S.S. Van Dine goitizenaz idazten zuen W.H.
|
|
|
Azken batean, eleberriaren gizartearen balio sisteman, honako balore hauek azpimarratzen dira: Txominen zein Pirminen lan nekaezina, Iñaxi andrearen zuhurtasuna eta Garaidiren
|
beraren
joan etorri eta tratuak. Nolanahi ere, ez da gaitzesten gizatalde horretatik kanpo dagoen pertsona batekin harremanak izatea, ez eta atzerriko eragina ere, euskal nobela kostunbristetako egileen gaitzespenaren ordez, begirada irekiagoa eskainiz.
|
|
|
Gure Karmelo Etxenagusiaren berbak ekarriko dodaz gogo ra begirunearena argitzeko [ikusi zeinkenez,
|
beraren
idaz kera errespetatzen dot]: –Eleiza Amaren eta zentzun onaren legeak eskatzen dabenez, aal danik eta zeatzen jarraitu jako aurretik argitaratua egoan liburuari.
|
|
2017
|
|
|
Asmo horri dagokionez, Aita Atutxaren autoritatea aipatzen du; pentsatzen dugu Antonino Atutxa Aldekoa izan behar dela, erretorika irakaslea jesuiten ikastetxean Orixerekin batera. Nolanahi ere, ez litzateke oso itzal handiko autoritatea izango, Orixeren
|
beraren
adinekoa baitzen, eta ez, guk dakigula, irakasle nagusi izen handikoa.
|
|
|
Orixek atsekabez eta mespretxuz aipatzen duen Z.P., gure ustez, Zugatzaga, tar Pillipa izan behar da, hots Felipe Zugatzaga Galiarzagoitia (Zornotza 1866 Loiola 1929); 1919ko zenbaki guzti guztietan idazten du lehenengo artikulua, Asmoak atalekoa; eta, lantzean behin, baita besteren bat ere; dirudienez, euskara eredua da Orixeri atzeraka eragiten diona («Zingien (ziñiste gabien) biurpena (ontzea)» da artikuluaren izenburua); bere gainerako lanei buruz, ikusi Onaindia 1977, 150 Padre Zenon deitua Zenon Aranburu Urkiola da (Urretxu 1879 Loiola 1969), Wuhuko (Txina) gotzaina izango zena, bere idazlanak Txinatik bidali ohi zituena (Onaindia 1977, 149). Musika ondo aurkeztua eta letra prosaikoegia aipatzen dituenean, Artzayak abestiaz ari da, zeina Nemesio Otañoren musikaz eta Orixeren
|
beraren
letraz paratua baita. Hurrengo hiru aipuak Jesus, en Biotzaren berri onak atalari dagozkio:
|
|
2018
|
|
|
Honi dagokionez, Mendigatxaren inguruan ematen diren ohar biografiko laburretan (horietako asko Auñamendi Entziklopedian Bernardo Estornes Lasak idatzitakoan baitaude oinarrituta) Bidankozeko eskolan oinarrizko ikasketak besterik ez zituela egin esan ohi da, baina, egia esan, Marianoren haurtzaroaz zein gaztaroaz ezer gutxi eman dezakegu ziurtzat. Sortu ahal zaigun lehenengo zalantza gerra eta gerraosteko garai haietan eskolaren
|
beraren
funtzionamenduaren inguruan dugu. Bada, dirudienez, Bidankozek, eskola zerbitzuari eusteaz gain, 1787tik 1841era15 maisu berbera izateko zortea izan zuen, Pascual Ramon Nicolao ibili baitzen lanbide horretan.
|
|
|
Gainera, euskal subjektu hegemonikoaren garapenari buruzko proposamen gogoangarririk ere badugu, mugaren alde bietan sorturiko diskurtsoan oinarritzen badira ere (Apalategi, 2013; Atutxa, 2014, 74). Oraingo helburua Euskal Herri iberiarreko XVI XVIII. mende arteko diskurtso poetikoaren mugetan arakatzea da, gogoan izanik esparru hori ere apologistek osaturiko formazio diskurtsibo
|
beraren
parte dela.
|
|
|
Subjektu euskalduna ezindua omen da bietan. Horren ondoren 1656ko romance bazqvenze (vascuence egungo idazkeran) bezalako hitz uztarketa oximoron barregarria baino ez da eta poemaren
|
beraren
edukiak ere asmo hori bera azpimarratzen du (ondorengo atalean ikusiko denez).
|
|
|
Francisco Bustamanteri zor zaion zortzi ahapaldidun poema honetan burdinaren topikoa seigarrenean ageri da. Ama Birjina jaiotzez garbiaren oinetan datzan sugeaz diharduela, hona hemen ahapaldia, idazlearen
|
beraren
itzulpen eta guzti:
|
|
|
1656.ean Santa Maria del Mar basilikako kofradiakideek antolaturiko jaialdiaren berri ematen duen liburuan bilduta poema multzo horrek monarkiaren lurraldeetako hizkuntzak jartzen ditu erlijioak monarkiak ez bezalazor lezakeen gizarte kohesioaren zerbitzura, hizkuntza horien arteko harreman hierarkikoa argi utzita, gaztelaniari baitagokio posizio hegemonikoa, monarkia hispanikoa bera defendatzaile nagusi duen Sortzez Garbiaren mesedetan. Jaialdiaren ospakizunean berebiziko garrantzia izan zuen basilikaren
|
beraren
dekorazioak. Ama Birjinaren enblema lauretanoen erdian Felipe IV.aren erretratua jarri eta erregea Sortzez Garbiaren defendatzaile gisa eta aldi berean legearen ordezkari eta errendituen aita barkatzaile gisa irudikatzen zuen poema bat txertatu zen (Modolell, 1656, 16), hau da, aitaren legearen irudia bera, ordena sinbolikoaren gailurra.
|
|
|
Doktoretza tesiaren sarreran, Torrealdaik berak aitortua da zentsuraren ikerketan murgiltzeko zio nagusietakoa izan zela Fraga Iribarnek agindutako Jakin aldizkariaren itxiera, 1969an, bera zuzendari zelarik. Aitzitik, ikerketa
|
beraren
abiapuntua 1984 urtean kokatzen da. Idazle eta editoreei egindako elkarrizketak izan ziren doktoretza tesi honen abiapuntu eta hizketaldi haietan bildutako informazioa osatu asmoz argitaletxe eta aldizkari nagusien artxiboen arakatzea.
|
|
|
Jose Artetxeren iPortar bien! (1957) edo egile
|
beraren
Camino Horizontes (1960) ditu esandakoaren erakusgarri. Alor kultural zein historikoko gaiak jorratzen dituzten lanen txostenen adibideak ere ugari dakartza Torrealdaik.
|
|
|
Honek guztiak erakusten digu ez zela kasualitatea izan Orixe arduratu izana molde horretako poema bat idazteaz, nahiz eta, historikoki denboraz kanpo egoteak generoaren
|
beraren
eraldaketa ekarri zuen. Honengatik guztiagatik, nola Euskaldunaken narrazio izaera, hala, horrekin loturik, fikziotasuna kontuan hartzea ezinbestekoak dira zentsura irakurleen interpretazioak kritikoki aztertzeko.
|
|
|
Egiazki, zentsura irakurleez landa ere, ikuspuntu biografista hori nagusitu izan zen garai hartan, baita euskal kritikaren aldetik ere. Jose Mari Aranaldek, adibidez, Orixeren iloba zenak, poeman kontatzen diren pasarte ugari Orixe
|
beraren
bizitzako pasarteekin identifikatzen ditu xeheki" Orixe bere berri ematen, edo egilea protagonista" titulu esanguratsuko artikuluan (1991: 453).
|
|
|
Honen guztiaren paraleloan, Orixe
|
beraren
figuraren harrera aintzat hartzea ere interesgarria da. Kritikak aho batez aipatzen du Orixe ez zela beti izan poeta laudatu eta ezaguna.
|
|
|
Aitortza horretan, zalantzarik gabe, Euskaldunak poema funtsezko liburua da, arestian aipatutako genero hibridazio eta decalage historikoa gorabehera, sinbolikoki erreferentzia garrantzitsua bilakatu zelako euskal poema nazional gisa. Horregatik, hala Orixeren
|
beraren
neurria nola Euskaldunakena ez dira berberak 1950 urtean eta 70eko hamarkadan. Albizu anaiek beren txostenetan dioten bezala, 70eko hamarkadan Orixe euskal poeta behinentzat jotzen da, 1950 urtean ez bezala, eta honenbestez, bere itzala zaintzea askoz ere garrantzitsuagoa izango da zentsuraren ikuspuntutik, areago auzi nazionala erdigunean duen Euskaldunak bezalako obra batean.
|
|
|
Hala, Orixeren Euskaldunak zentsuraren anbibalentziaren adibide bikaina genuke, hamarkadetan zehar, eta testuinguru eta irakurle/ zentsorearen arabera, testu
|
beraren
interpretazio ezberdinak proposatu zirelako. Honenbestez, era berean, zentsura sistema frankistaren arbitrariotasunaren erakusgarri dugu halaber.
|
|
|
Estatuaren barruko eta kanpoko dinamiken desakonpasamenduak Celso Emilio Ferreiroren adierazpen larritua egitera eramango du, poesiaren
|
beraren
gaia den edertasuna gerorako utziz(" Unha rosa e unha rosa, quen o dubida") baina ez du behin betiko baztertzen ere hartaz idaztea(" Calquera dia falarei da rosa,/ agora teño presa") (Antipoemas, 1972). Poesiaren gaiak aldi batez utzi beharraz ari da Ferreiro, eta gauza bera egingo dute Celayak
|
|
|
Jon Etxaideren adierazpenen bidez ezagutzen dugu 1960tik aitzina zentsurak gero eta indar txikiagoz eragotzi zuela euskarazko testuak argitaratzea, modu horretan ezabatu nahi baitzituen, Etxaideren
|
beraren
hitzetan, Francoren diktadurak" euskal kulturaren aurka egindako genozidio" aren arrastoak (Etxaide, 1979: 21).
|
|
|
Arazoa grabatuak irudikatutako militarraren bustoan zetzan, antza. Bi zatitan banatutako irudiak alde batean militar baten burua eta bularraldea irudikatzen zituen, irabazitako dominak paparrean zituela; beste aldean, berriz, irudi
|
beraren
erradiografia moduko bat ageri zen, dominetan hildakoak ikusten zirela. Jendea hiltzeak militarrei saria zekarkiela interpreta zezaketen ikusleek, eta horrek asaldatu zituen agintariak, itxuraz, nahiz eta azkenean epaile militarrak salaketa artxibatu zuen (Haro, 2010).
|
|
|
Adierazgarria da arte liburu batek Euskal Herrian izan zuen arrakasta itzela eta liburu horren
|
beraren
jarraipenak zentsurarekin izandako arazoak. Jorge Oteizak 1963an argitaratutako lan batez ari gara:
|
|
|
Bestalde, inplizituki, baita literatura eta letren mundua herritar xumearengana iristeko biderik egokiena ere. Eta, bide batez, euskara
|
beraren
balio, aukera, aurreiritzi, joskera eta beste, sutondoetatik antzokietara eta letragabeen nola intelektualen espazioetara hedatzeko baliabidetzat erabili zen.
|
|
|
Azkenik, ez genuke aipatu gabe utzi nahi negoziazio prozesuetan, aldeko eta kontrako dialektikan, testu
|
beraren
bertsio bat baino gehiago sortzen zirela, eta horiek ere aztergai direla hirugarren ikerketa esparru honetan. Adibide gisa aipa daiteke, esaterako, Gereñok Anaitasuna aldizkarian argitaratutako olerki baten harira gertatutakoa.
|
|
|
bertsolaritzarena (Anaitasuna aldizkarian argitaratu testuak eta" Borobila eta puntua" antzerkia). Anaitasunan argitaraturiko idatzien artean aipa litezke idazle
|
beraren
" Bertsolaritzaz pentsatzen" (1972: 16) saioa eta" Euskal Herriko bertsolari hilezinen batzar harrigarriak" (1973b:
|
|
2019
|
|
|
Trombetti, Schuchardt, Boas edo Tovarrentzat ere ez bezala (ik. Lakarra 2003 [2008] eta gehi bekizkio Geene 2003 eta van der Voort 2009, Uhlenbecken lan algonkiar, indoeuropar eta eskimo auleutiarretako hurbilketa
|
beraren
paralelo argiekin).
|
|
|
38). Egile
|
beraren
Historical Linguisticsen 2013ko 3 argitalpenean erantsi atal batean" §6.2.2 How can we advance knowledge of the history of language isolates?", barne berreraiketaz, berreraiketa konparatuaz, mailegaketaz," gauzak eta hitzak" metodoaz, mundu osoko hizkuntzalaritza historikoko ikasleek eskura dezaketenaren adibide gisa, gure hizkuntzaren diakroniazko ikerketan azken hamarkadeta... Hots, aurkezten dugun EHHE200 hau legezkoak soilik Fonetica Historica Vasca eta Orotariko Euskal Hiztegian gauzatu zen iker sailaren eraldaketaren ondorengo izan litezke, bi mugarri erraldoi aipatzearren; bestela esan, hori dena ezinezko zatekeen, aurrekoak baino mehe eta ezezagunago baina haiek bezain funtsezko ditugun Sobre el Pasado de la Lengua Vasca eta, bereziki, ororen oinarrian den Lenguas y Protolenguas gabe.
|
|
|
Hala, Derksenek balto eslavieraren azentuaren bilakaerari ematen dio garrantzia, zenbateraino izan zitekeen bilakaera hori amankomuneko ezaugarri bat eta hortik nola joan zen aldatuz adar bakoitzean geroago. Ikusten denez, zuhaitz filogenetikoaren ikuspegi batean balto eslavierak izan zezakeen izaeraren eta existentziaren
|
beraren
auzia dago egilearen burutapenen azpian. De Vaan (2008), latinaren eta italikoaren hiztegia moldatzerakoan, italikoa nola uler daitekeen azaltzeaz gain, hizkuntzaren periodizazioaz arduratzen da, kontu honi orrialde batzuk eskainiz.
|
|
|
Ohore ren idazkerak ahoskera zaindua (OORE) errazten du. Hitzaren
|
beraren
berezitasunak (ez da kaleko hizkerakoa) normalean bokalak bikoizten ez ditugunoi ere laguntzen digu. Zahar, lehen bezalakoetan ere letra dugu oroigarri eta irakurketa ozenetan, adibidez, nabaritzen da.
|
|
|
Idazkera bakar baten alde dago, lurralde guztietan eta hizkuntza maila guztietan. Entzun daiguzan
|
beraren
hitzak: " Alfabetatzean, hizkuntza mailak jartzean, irakaskintzan. ortografia bat erabiliko nuke nik.
|
|
|
Zein bidetatik? Horra erantzuna
|
beraren
hitzetan: " Mendez mende euskaraz izan den ortografia ikusirik, 1968 urtean Arantzazun jarririko arauak direla uste dut egokienak, orrazketa bat edo beste egin ondoren; Arantzazun Euskaltzaindiak, Euskaltzaindi bezala jarririkoak, eta ez geroagoko ‘h’aren eta ‘n’aren eta ‘l’aren eta abarren inflazioak".
|
|
|
Mikelen izaerak badauka zerikusirik nahiko
|
beraren
jokabidearekin. Nik, txikitxu nintzala ikasi neban harako operari sequitur esse, eta harrezkero, beti jakin izan dot izaera eta jokaera, izaera eta eginbidea ezinbestezko ezkontza baten buztarturik egozana.
|
|
|
Hau ere horietarik izan daiteke. XIX. mendeko Berako ordenantzetan ageri diren Alzatatiq eta Alzatara ere izena Altzate izanik, ablatiboan eta adlatiboan, segur aski fenomeno
|
beraren
adibide ditugu. Funtzioen artean, aipagarria da erabilera partitiboa:
|
|
|
Lehenbiziko eta bigarren orrialdeetan itzalgune batzuk ageri dira hitzen gainean, paper euskarri
|
beraren
aitzinalde eta gibelaldea baitira, baina hori izanagatik ere aisa irakurtzen da testua. Papera, oro har, hagitz ongi kontserbatua dago.
|
|
|
Jesusen, ta gure Aita, Cerua utci gabe, lurrean arquitcera doan zure Semearen Bihotceco amoreac gatic, artu zazu harren Eliza guciagatic, Elizaco Nagusiac gatic, gure aide adisquide, ta gure etsaiagatic ematera goazquitzun
|
beraren
gorputz, ta mundu guciac baño gueiago valio duen odol garbia681.
|
|
|
Eta nai nuque amatu, munduco justo guztiac, eta Ceruco Bienaventuradu, eta Serafin guztiac amatcen duen becela. Eta posible baliz nai nuque amatu,
|
beraren
Ama, ta nere Señora Maria Santisimac amatcen duan becela. Ez amatua, ofenditua, ezatea aimbeste ofenditcen duenac, eta guztiac [92] ez amatcea, aren Divina Magestadea, bere dana izanagatic, damu det nere bihotz guztitic, eta proponitcen det enmendatcea, aren gracia mediante dala.
|
|
|
Fergusonek diglosiari buruz emandako jatorrizko azalpena hizkuntza
|
beraren
aldaeren arteko banaketa aski egonkorrean oinarritzen da. Erabilera eremuetatik abiatuta, goi mailako funtzioak betetzen zituen aldaera bat eta behe mailakoak betetzen zituen beste bat deskribatu zituen (Ferguson, 1959).
|
|
|
Gorago esan bezala, diglosiaren jatorrizko definizioak (Ferguson, 1959) hizkuntza
|
beraren
aldaera bi kontrajartzen ditu. Ahaidetasun horretatik haratago eraman du Fishmanek (1967) diglosiaren ideia, hizkuntzen artean ere diglosia egon zitekeela azalduz.
|
|
|
Astianax (AoTuava). Hektorren eta Andromakaren semea; Eskamandrio da
|
beraren
beste izen bat.
|
|
|
Eskribau
|
beraren
eskutik, eta egun bereko beste eskritura batean, pertsona bera agertzen zaigu, baina beste izen batekin Ynesa de Helorriaga vezina de Motrico5.
|
|
2020
|
|
|
Eleberri honetan mota ezberdinetako Penelopeak ditugu, gehienak josteari edota kontatzeari lotuak. Azken finean bi ekintzak metaforikoki eginbehar
|
beraren
aldaera gisa uler daitezke, kontatzea gertaerak harilkatzea, hari muturrak jostea delako, baina baita norbere ahotsaren jabe egitea ere, nortasuna eraikitzeko eta iragana onartzeko bidea. Zentzu horretan, eleberri honetako pertsonaia batzuek Penelope klasikoaren zantzuak dituzte, beste batzuek, berriz, haren isiltasuna iraultzen dute.
|
|
|
Kasu honetan, abortuaren bidez azaleratzen da gatazka hori. Izan ere, Estatu
|
beraren
barnean, abortuaren legeak desberdinak dira EHDn, edota ez dira modu berean aplikatzen, eta ondorioz Durkheim hirian ezinezkoa da abortua praktikatzea, baina Riemmesen, ordea, Giselek prozesua aurrera eramateko aukera topatzen du.
|
|
2021
|
|
|
Antxinako esaldia da" lex orandi, lex credendi", eta hauxe da horregaz esan gura dana: Eleizaren fedea dala
|
beraren
otoitzaren oinarria eta, beraz, Eleizak bere fedea adierazten dauala otoitzean. Testu liturgikoek Eleizaren fedea adierazten dabenez, Sacrosanctum Concilium konstituzinoak holan dino:
|
|
|
" Biblia irakurri behar da eta Jainkoari entzun, Kristorengan,
|
beraren
Gorputzean, Eleizan, bertan lortzen dabe oihartzuna Jaunaren Hitzek, biziaren eta bizirako hitz modura".
|
|
|
Atal horretako poemetan aipagarriena" Hobia" litzateke. Poema horretako hiztuna eta" ni poetikoa" Miren Agur Meabe
|
beraren
ama da, zeina hil ostean bere bizitzari buruz ari den hitz egiten. Meabek amak berarentzat izan duen garrantzia azpimarratzen du poema horretan, zehar bidez. Haren heriotzaren dolua hizkera eta erregistro liriko ezin finagoez tratatua ikus genezake eta Bitsa eskuetan liburuko atal garrantzitsua bete bazuen, 2020koan ere berriro hartuko du garrantzia.
|
|
|
Aho batez aitortzen zaio Meaberi elaborazio poetiko handiz moldaturiko liburuen egile dela, multzo egituratu eta landuz osatua gehienetan. Bestalde, poesiaren esparruan baliabide estilistiko aipagarritzat jotzen den" erritmoaren sena" aitortzen dio bere buruari, teorialari askorentzat poesiaren
|
beraren
muina dena. Meaberen testuen ezaugarri nabaria da, testuaren egituraketa morfosintaktiko landuaren fruitu den kadentzia izanik bere obsesioetako bat.
|
|
|
Psikologia kritikoa deritzon eremuan aritu diren autoreek gizakia ulertzeko ikuspegi hori hartu dute, eta izendapen anitz hartu dituzten adar askotan erabili da, hala nola konstruktibismo soziala delakoan, psikologia postmodernoan, psikologia kritikoan eta psikologia diskurtsiboa delakoan. Giza psikologia, ikuspegi horretatik,
|
beraren
eta testuinguruaren arteko elkarrekintzan garatzen da. Elkarrekintza hori bi noranzkotan ulertzen da:
|
|
2022
|
|
|
Baina ezin dugu esan formulazio horiek modu sistematikoan erabiltzen direnik edo egonkortuta daudenik. Bide horretatik gertuen daudenak Helburua mugimenduan aurkitutakoak izan daitezke, antzeko formulazioak edo formulazio
|
beraren
aldaerak erabili direla ikusi baitugu. Hona hemen identifikatutako formulazioak eta horien aldaera zenbait: [Lan/ Artikulu/ Saio] honen [xedea/ helburua] da...
|
|
2023
|
|
|
lipuak jota>* lipuuk jota> lipúk jota. Horregatik, behin baino gehiagotan, ergatibo singularrean eta absolutibo pluralean bukaera bakarra (uk) dugu (bizimuk, bizimoduak, sing./ lustreatuk, lustreatuak, pl.). Hain justu, azentuak bereizten ditu horrelakoetan (izen
|
beraren
) singularra eta plurala eta, zenbait aldiz, marka hori duen bokala luzea izaten da: Eskuk garbittuko zitiat/ Eskúk miñ ematen dit (cfr.
|
|
|
Errealitate horren lekuko aipatzen ditu material egokiaren falta ebanjelioaren berri emateko, predikuak prestatzeko, dotrina irakasteko eta abarretarako. Hori guzia ezjakintasunaren ondorioa zela dio, hau da, ezagutzen ez zirelako Elizaren
|
beraren
aginduak, arauak, gomendioak... Eta utzikeria horrek sorrarazi zuela, neurri batean, hedatzen ari zen euskararen aurkako jarrera edo etsaitasuna.
|
|
|
Euskera, erdara bezala, Elizaren hizkuntza ofiziala izanen da Nafarroan. (...) Hiltzeko zori larrian dagoen egiazko orogailu bizia baldin bada euskera, buruz eta gogoz ahal egin behar dugu denok, Eliza barne,
|
beraren
salbatzeko. (779 or.)
|