|
2000
|
|
|
Bereziki aipatu beharrekoa da, beraz," Itzalarekin solasean" kritikoen iritziz, idazleak bere ofizioaz eta bere poetikaz eginiko hausnarketa delarik. 1983ko Sarrionandia idazleari ez zaio errealitatea
|
bera
aditzera ematea helburu interesgarria iruditzen, ez eta guztiz ederra edo dramatikoa bada ere. Kazetariek eta fotografoek eman lezakete errealitate objektiboaren berri idazle artisauak baino hobeto (85 orr.).
|
|
|
Bere gramatika sortu du. Eta gramatika eta literaturaren arteko dialektika zuzenean, transgresioa eta araua arteko gatazkan
|
bera
dabil agintari. Hitz Osteak eta Lerro Armadak bere menpe ditu."
|
|
|
Aingeru Epaltzak transgresioa burutu duen marinelaren patu fatal
|
bera
aurkitzen du mito Arthurikoaren markuan idatziriko" Ginebra erregina erbestean" ipuinean ere: " menturen haroa iragan da" eta" erbestera joan dira heroiak, eta debaldekoa da haien itzulera etsipenaren eta esperantzaren aitzakia bilakatzea".
|
|
|
Alde horretatik narrazio hauek bere aurreko eta ondoko idazlan poetikoekin dute zerikusi nabarmena: Ithakara iristear dagoela, etengabe bidaiatzea hobe duela erabakitzen duen Ulisses dugu Izuen gordelekuetan barrena liburukoa, Itaka beti gogoan duelarik, helburua hara iristea izanik ere, harantzako bidaian presarik ez duena, bidaia
|
bera
izango baita aberasgarria. Beti ere, bidaiez bidai, bere ziutatea gainean eramango duela dakien bidaiaria da halere," nire ahaleginak oro zapuztu egiten dira hemen" bere hirian, baina balu ere" ez duzu beste lehorrik ez beste itsasorik aurkituko" gogoratzen dio Kavafis ek.
|
|
|
Obra honetan egileak erakusten duen talaiari dagokionez, G. Markuletaren iritziz, beti bezain zorrotz dihardu zientziari dagokionez, baina jarrera jostalaria, ironikoa, alderdi harrigarri eta uste gabekoaren bila dabilena da. Talai horren adierazgarri egokienak" Ekibokazioa" deritzana eta liburuko izenburu
|
bera
daramanaz batera," Haizeak eraman dezala" delakoak dira. Lopez Gaseniren iritziz, liburu honetako Sarrionandiaren literaturan" negu gorri askoren euri eta haizeek herdoildutako literatura, jadanik sekula xaloa izango ez den jarduera literarioa ikusten da nahitaez".
|
|
|
Egileak zati, mezu eta tankera ezberdineko testu hauek eskaintzen dizkio irakurleari baina erdiesanean, edo" gehiesan" modura, irakurlea
|
bera
izan dadin benetako gogoeta egiten duena.
|
|
|
Orduan ia dena isuri, erori, galdu egiten da. Adierazgarria da, horretaz, Martin Lezetaren Oroimena eta desira liburuko azken narrazioa hamar ipuineko beste liburu baten komentarioa delarik, aipatzen den azken ipuina
|
bera
ere hamar narraziodun beste liburu baten erreseina izatea..." (Ifarraldeko orduak, 116 117or.)
|
|
|
Beharbada Narrazioak liburu honexen izenburua da Sarrionandiaren liburuen izenburuen artean sinpleena, beste guztiak interpretazioa behar duten sintagmak izan dira edo azalpena eskatzen duten hitz multzoak, baina kasu honetan, agian, sinpletasunak omenaldi bat du barnean. Agian Jorge Luis Borgesen ipuinen bilduma baten Narraciones (Cátedra 1980) edizioaren izen
|
bera
darama Joseba Sarrionandiaren Narrazioak liburu honek. Marcos Ricardo Barnatánek eginiko edizio hark bezala, J. Sarrionandiak tankera ezberdineko narrazioen bilduma osatu zuen, oharrez horniturik.
|
|
|
Susako komentariogileak(" Marinel zaharrak", Susa, 1989, 2324 alea, 14 or.) ere bilakaera hau aipatzen du" Poeta erromantiko ederzalea, hizkuntzaren barruan jolas egiten zuena, metaliteraturaren gailur urrinetan etxeko karrajuan baino nasaiago ibiltzen zekiena, hori guztiori eta besterik ere bazen hura
|
bera
, berbera lehorrekoago agertzen zaigu hemengo olerkietan. Mingostu egiten du kartzelak.
|
|
|
Liburu honetan ironiak edo metaliteraturak ez duela tokirik izan azpimarratzen du. Euskal poeten artean Lauaxeta eta Aresti hartzen ditu gogoan, atzerritarren artean aldiz,
|
bera
bezala kondenatuak izaniko Maiakovski eta François Villon. Arestik bezala bere eta bere lagunen bizimoldearen testigantza ematen duen poesia egiten duela dio Iñaki Aldekoak," oroimen flakuaren aurka jasotako testigantza" dela liburua, eta ildo beretik datorrela dio 1988an argitaratu berria zuen Marginalia liburua ere.
|
|
|
Poema horien garraztasuna eta gordintasuna hainbesterainokoa da, ezen obraren literaturtasuna
|
bera
jarri izan baita auzitan. Liburuaren aintzin solasean Ruper Ordorikak gogoratu egiten du" ez zaigu (la) komeni ahaztea egileak beti edukitzen duela obra helburutzat, sartu bide diren bitarteko guztiak onerako dituela baldin eta xede horrekin bat egiten badute." (6 or.) Aitzpea Azkorbebeitiak aipatzen du zenbait kritikok poema horien lirikotasuna, literaturtasuna eta indarra azpimarratzen dutela.
|
|
|
Liburuaren aintzin solasean Ruper Ordorikak gogoratu egiten du" ez zaigu (la) komeni ahaztea egileak beti edukitzen duela obra helburutzat, sartu bide diren bitarteko guztiak onerako dituela baldin eta xede horrekin bat egiten badute." (6 or.) Aitzpea Azkorbebeitiak aipatzen du zenbait kritikok poema horien lirikotasuna, literaturtasuna eta indarra azpimarratzen dutela. Sarrionandiaren epe honetako kartzelako poemei, liburu honetakoei eta Marinel Zaharrak en zeudenei," poesia militante" edo" konprometitua" bezalako etiketak jarri izana Azkorbebeitiak arbuiatzen du, aurreiritzietan oinarritzen direlako bere ustez, gaiaren erabilerak obraren asmoa
|
bera
ez baitu ukatzen. Lan literarioa" planteamendu ideologiko horren alde egiteko bitartekotzat erabiltzen omen baita eta" konpromezu" horren zerbitzutan jartzen." (J.S.Irakurketa proposamen bat, 76 or.)
|
|
|
Jose Luis Otamendik" Nora itzuli" (Argia, 1.566,, 45 or.) esaten du" liburua tratatu moral bat" dela, eta, Aitzpea Azkorbebeitiaren ustez, gaiak eta sentimenduak ikuspuntu humanista batetik hartuak daude. Aztertzaile hauxe
|
bera
da izenburuaren esanahia eta iturria argitzen dituena: " Zaindu ezazu zure burua, lagun" esan nahi omen du, eta Gulliver en bidaiak liburutik hartua omen da.
|
|
|
Jon Kortazarrek Lurra eta Luma (1997) artikulu bilduman, liburuari eskainirikoan, haren moldaketa berria azpimarratzen du, Marinel zaharrak liburutik harturiko materialek, emendatuekin batean egituraturik, taxu berria hartzen dutela diosku. Sarrionandiaren liburuen irakurleari lehendik ezagun egingo zaizkion sinbolo eta gaiekin batera beste zenbait ere azaltzearekin, bizitza
|
bera
da poema hauetan azaltzen dena, bere aniztasun osoan. Alde batetik, tematikak zabaltzera egin duela esaten du eta adibidetzat aipatzen du lehengo liburuan heriotzak zentzu ideologikoa bazuen edo omenaldi poesiak egiten bazituen, oraingoan zabalera jotzen duela poetak, heriotza bera, bere heriotzaz eta hil ondokoaz hausnartzen duela.
|
|
|
Sarrionandiaren liburuen irakurleari lehendik ezagun egingo zaizkion sinbolo eta gaiekin batera beste zenbait ere azaltzearekin, bizitza bera da poema hauetan azaltzen dena, bere aniztasun osoan. Alde batetik, tematikak zabaltzera egin duela esaten du eta adibidetzat aipatzen du lehengo liburuan heriotzak zentzu ideologikoa bazuen edo omenaldi poesiak egiten bazituen, oraingoan zabalera jotzen duela poetak, heriotza
|
bera
, bere heriotzaz eta hil ondokoaz hausnartzen duela. Bestetik, autobiografiatik aldentzen dela aipatzen du Kortazarrek, egileak oraingoan gaiak bere osotasunean hartu eta lantzen dituela esaten du, ikuspegi zabalagoak hartuz.
|
|
|
1983ko Eguberrietako amarauna poeman bertan zertarakoa are gordinagoa zen: " Baina zertarako egin poesia aro gaitz hauetan?" (33 or.). Sarrionandiak ez daki," baina ekin behar da zeren hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea baino" (52 or.). 1987ko Marinel zaharrak liburuan ere galdera
|
bera
da hitzaurrean" Zertarako poesia hondamen aro hauetan?" (8 or.). Oraingoan ordea, sasoi guztiak ez ote diren makalak galdetzen dio bere buruari, haatik ezinbestekoa dela pertsonarentzat kantatzea, itsasontziarentzat nabigatzea bezala. Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta handirik hartu nahi ez duen moduko kontuak esan behar ditu.
|
|
|
Kandelako kritikoak dioenez, Narrazioak ipuinetan kontaketa
|
bera
da nagusitzen dena, eta prosa poetikotik hurbil dabil kasu askotan, hain zuzen ere, oso harira eta ongi lotuta datozen konparazioak eransten dituelarik. Era berean esaten du liburuan erregistro barietatea sumatzen dela, autoreak aitortua baitu liburu honetan duen helburuetako bat euskarari literaturan bide berriak ibiltzen laguntzea duela.
|
|
|
Eleberriak irakurtzeko orduan ohituta gauden patroiarekin hautsi egiten du beste bat sortuz, baina berri honetan galtzeko arrisku handia dago. Irakurlea gogoz hasten da jostorratza eta haria jarraituz, baina hainbeste bira eta jira eman ondoren bidea galdu, interesa erori eta istorioa
|
bera
eleberriaren pisu guztia sustengatzeko arazoekin aurkitzen da. (Fernandez, Jose Jabier:
|
|
|
Berez gurekin datorrena ala, bizitzan zehar egiten goazena?" (Fernandez, Jose Jabier: Egunkaria) Aurretik aipaturikoa aintzat hartuz, bizitza jostearen prozesu
|
bera
eskatzen duen ekintza dela esan genezake. Ondorioz, norbera litzateke bere bizitza josteko jostunik egokiena, eta bere bizitzaren oihala josteko ahalmena izango lukeen bakarra, jostearekin batera desjostearen beharra aldarrikatuz.
|
|
|
narratzaile estradiegetikoak bi maitaleen oraineko harremana narratzen digu; eta narratzaile intradiegetikoak iraganeko gertaeren berri ematen digu. Narratzaile intradiegetiko honek gertaeretan parte hartzen du, Andoni
|
bera
da, eta narratario intradiegetikoari zuzentzen dizkio bere hitzak, hau da, istorioaren protagonista bati: Amaiari.
|
|
|
Istorioaren tonuari dagokionez, Felipe Juaristik esandakorekin bat egiten dugu: " ez da triste ez da alai, zertxobait idealizatuta agertzen zaigu Axun
|
bera
, gazte denboran, idealizazio joera handia baitago. Bukaera, horrelako istorioak behar duen gisakoa, tristea, alegia". (El Diario Vasco)
|
|
|
Baina, nahiz eta idazlea amaren barne munduan sakontzen saiatu den, ez du gauza
|
bera
egingo gainerako pertsonaiekin. Ez dira hauen gogoeta eta pentsamenduak azaltzen, ez dakigu egin dutena egitera zein arrazoik bultzatu dituzten.
|
|
|
Helenari bere kezka, beldurrak, gogoetak, hausnarketak... ezagutarazten dizkio. Beraz, Alvaro
|
bera
da istorioaren kontalaria eta bigarren pertsonan zuzentzen zaio bere maitalea izandakoari: beraz, istorioaren pertsonaia nagusia den narratzaile intradiegetikoa dugu; hots, narratzaile autodiegetikoa.
|
|
|
Luis Mari Mujikak honako iritzia du errepikapen hauei dagokienez: " Orri batzuetan idazkeraren joera errepikakor eta gogoetatsuak asperrera jotzen du, baina makur hori oso errealista edo akzioz oso betea ez den edozein narraziori gerta dakioke." (Egan 50) Haatik, errepikapen hauek, askotan jazo dena irudikatzen laguntzen digute, eta errepikatzen den egoera hori ez du beti efektu
|
bera
sortarazten: izan ere, testuaren leku ezberdinetan egoteak sentsazio ezberdinak dakartza, batetik bestera dugun informazioa aldatuz baitoa:
|
|
|
Batetik, bere senarra" Andres, profesionalki eta sozialki garailetzat jo dezakegun gizona": bere maitalea," Luis, aspaldiko lagun min eta maitea"; eta azkenik, Teresa
|
bera
. Bi hauengan ilusioa berreskuratu nahiko du, baina, azkenean ilusioa norberarengan bilatzeko beharraz ohartuko da.
|
|
|
Pertsonaia guztiak bizitza trenak markatutako erritmora egokitu beharrean aurkituko dira. Eta egokipen hori ezinezkoa gertatzen zaienean trena
|
bera
izango da beraien amaieraren instrumentua, trena da-eta liburu osoa menperatzen duen elementua. (El Correo IV).
|
|
|
senitartekoak, lagunak, lankideak... Bestalde, ipuin hauetan bilduma
|
bera
osatzeko asmoa behin eta berriz errepikatzen da.
|
|
|
esate baterako, Errusia eta Irlanda. Garaiarekin gauza
|
bera
ikusten dugu. Ipuin gehienak gaur egungo giro batean kokatu baditu ere, hirugarren ipuinean, adibidez, XVII. mendera jauzi egiten du.
|
|
|
Paddy Rekaldek ildo
|
bera
jarraituz idatzi ditu bere bi ipuin bildumak: Aizu, Paddy!
|
|
|
Hala ere, batzuetan beste pertsonaiek hartuko dute hitza, narratzaile metadiegetikoari bidea zabalduz. Are gehiago, beste zenbaitetan Paddyk berak beste pertsonaia baten gorabeherak kontatzen dizkigu,
|
bera
bigarren mailako pertsonaia izatera igaroz. Kasu hauetan, Paddy narratzaile homodiegetikoa litzateke, ez autodiegetikoa.
|
|
|
Idazle baten mailu eta ingude hitza izaki, hitz horren zerbitzutara, sentimenduen eta estadu animikoen esanetara baino, jarri behar luke bide horri ekin nahi liokeen idazleak. Zerbitzu hori korrekzioa eta dotorezia
|
bera
baino harantzago doa Unzuetari ukatu ezin zaizkionak hitza bilakatzeraino atmosferaren habe eta sostengu bakar. (Lertxundi, Anjel:
|
|
|
Bestalde, badira ipuin gehienetan errepikatzen diren irudi ugari ere: musika, esaterako, oso presente dago bere ipuinetan (ez dugu ahaztu behar idazlea
|
bera
musikaria ere badela); kafea (bizigarria); bidaia, kotxea (ihes egitea, ilusioaren bila);...
|
|
|
Ipuin batean baino gehiagotan errepikatzen diren irudiak egon arren, ez dago denen arteko uztardura jakinik. Hala ere, gehienetan tonu
|
bera
arnas daiteke: tristura, nostaljia,...
|
|
|
Bestalde, ipuin guztietan idazkera mota
|
bera
aurki daiteke: " zalua, baino ez arina." (El Diario Vasco VI) Felipek dioen bezala, era berean, herriko hizkera bizia erabiliko du.
|
|
|
" zalua, baino ez arina." (El Diario Vasco VI) Felipek dioen bezala, era berean, herriko hizkera bizia erabiliko du. Hala ere, ipuin guztiek ez dute lorpen maila
|
bera
. Dena den, bere lehen liburuak zuen iparraldeko kutsua ez da hain nabarmena.
|
|
|
Bestalde, zentzugabekeriaren zantzuak han hemenka tartekatzen dira, askotan pertsonaiak errealitate eta fantasiaren mugetan murgilduz. Honela, ipuin gehienetan hiriko giroa aurkezten bazaigu ere, ez dugu ipuin hauetan guztietan giro
|
bera
islaturik ikusten, nahiz eta pertsonaia gehienak hirietan galduriko ilusio gabeko izaki modura irudikatu.
|
|
|
Narratzeko eran aurki daitekeen aniztasun
|
bera
ikus daiteke espazioan ere. Bilbotik hasi eta hainbat hiri ezberdinen aipamena egiten da:
|
|
|
Edorta Jimenezek dioen bezala," inor gutxi salbatzen da, narratzailearen hitzak bisturiarena egiten bait du, trebetasunez pertsonaien perfiletan, prosa
|
bera
, beti beti borobiltzea lortzen ez badu ere." (Egunkaria XII) Beraz, Montoiak ironia erabiltzen du harreman hauen berri emateko.
|
|
|
Gizonaren ikuspuntua hurbiltasun handiagoz aurkezten bazaigu ere, gure aburuz, ipuinetan garrantzia
|
bera
dute kontatzen den istorioak eta kontatzen ez denak: hau da, bigarren mailako pertsonaien atzean gordetzen dena.
|
|
|
Lehen eldarnioko istorio gehienetan gai
|
bera
azpimarratzen da: bakardadea.
|
|
|
Honela, soilik errealitatearen zati jakin bati begiratuz dakartzan gorabeherak aurkeztuko dizkigu idazle honek. Gainera, askotan argazkia
|
bera
da pertsonaiak harremanetan jartzeko modu bakarra. Honela, argazkien bidez pertsonaiek bere iragana gogora ekarriko dute.
|
|
|
Honekin guztiarekin ikusi ahal dugun bezala, egunek jarrera bat islatzen dute, ez egunaren erreferentzia
|
bera
.
|
|
|
Gainera, elkarrizketa hauek zeharkako estilo librearen bidez txertatzen ditu kontakizunean. Era honetan, elkarrizketek narrazioaren pisu nagusia bereganatzen dute, narrazioa
|
bera
bilbatzen baitute.
|
|
|
Egin, Euskal Idazleak Gaur liburua,... Baina, garaiko zenbait ezaugarriren erreferentzia etengabea den arren, bukaera arte ez da data zehatz baten berri emango. Hala ere, aipu hauek guztiek narrazioa girotzeko baliagarriak diren arren, ez dute istorioaren nondik norakoa bideratzen, izan ere, istorio
|
bera
beste lekuren batean ere irudika baikenezake. Ondorioz, istorioa idazteko garaian, errealismoa aukeratu duen arren, ez du istorioa herri jakin batean kokatzen, kronotopo indeterminatua baitarabil.
|
|
|
Ezer baino lehen (1992) liburuan hamazazpi ipuin eskaintzen zaizkigu; eta Lehenago zen berandu (1995) bilduman, ordea, hamahiru. Bi bilduma hauetako ipuinok gai eta estilo
|
bera
erabiliz sortu ditu. Amodioa, edo zehazkiago, giza harremanak dira ipuin hauetako ardatz nagusia.
|
|
|
Are gehiago, Juaristik berak aipatu zuen bezala," Unai Iturriagaren azken nobelan, hezur haragizko pertsonaiek adina indar du hiriak, Bilbok alegia." (Pergola 87) Gainera, hiria
|
bera
da eleberrian zehar zehazkien deskribatzen dena. Izan ere, atal gehienen hasieran Bilboko auzo ezberdinen ezaugarri zenbaiten deskribapen edo aipamenak egiten dira.
|
|
|
Dakusagunez, bigarren eleberri honetan lehen eleberriko ezaugarriak errepikatzen dira. Eta gauza
|
bera
ikusiko dugu, trilogiaren hirugarren eleberrian ere: Bidean ihes... (1996)
|
|
|
Azken kokagune honetan gertatzen da eleberriaren istorio garrantzitsuena. Hirurek gerra badute ere ardatz, azken honetan ezagutzen du irakurleak gerra
|
bera
eta bere bilakaera eta garapena Euskal Herrian.
|
|
|
Mujikaren eleberri gehienetan bezala, honetan ere plano ezberdinak darabiltza gertakizunen berri emateko. Liburu honetan, beraz, plano horiek lotzen dituena, pertsonaia eta narratzaile nagusia
|
bera
izango da: Migel.
|
|
|
Aitzitik, ez dira aurreko eleberrietan bezain nabarmen bereizirik agertuko. Migel
|
bera
izango da istorio honen narratzaile autodiegetikoa. Bere gogoetak eta pentsamenduak eguneratuz, beste plano batzuk aurkezten dizkigu:
|
|
|
Hika erabiltzeak bizitasuna, adierazkortasuna eta hurbiltasuna erantsiko dizkio narrazioari. Bestalde, narratarioa Migel
|
bera
izango litzateke. Honela, narratzailea eta narratarioaren ahotsek askotan bat egiten dute:
|
|
|
Nobela honek bi pertsonaia nagusi ditu: bata, Ladix Petrirenekoa da,
|
bera
baita Santa Luzia ikusiko duen pertsonaia bakarra (Santa Luzia ermitatik alde egin ondoren); bigarren pertsonaia nagusia On Benjamin apaiza da. Hau pertsonaia gatazkatsua da, izan ere, fedearen inguruko zalantzak izango baititu, liburuan zehar zalantza hauen nondik norakoak ikusi ahal izango ditugu.
|
|
|
Ondorioz, analepsiek gidatzen dute kontakizuna. Baina, lehen mailako narraziotzat urkatzeko unea eta ekintza
|
bera
hartuz gero, atzera egiteak kanpo analepsiak lirateke, lehen mailako narraziotik kanpoko denbora batean kokatzen baitira (lehen kapitulua bera kanpo analepsia genuke). Bestalde, prolepsiak ez ditu sarritan erabili:
|
|
|
Ondorioz, analepsiek gidatzen dute kontakizuna. Baina, lehen mailako narraziotzat urkatzeko unea eta ekintza bera hartuz gero, atzera egiteak kanpo analepsiak lirateke, lehen mailako narraziotik kanpoko denbora batean kokatzen baitira (lehen kapitulua
|
bera
kanpo analepsia genuke). Bestalde, prolepsiak ez ditu sarritan erabili:
|
|
|
ETAko mintegiaren pasarteak, esate baterako, gure ustez, luzeegia izateaz gain, galga jartzen dio eleberriaren erritmoari. Ezin esan gauza
|
bera
Igantzik Parisen ezagututako sexu harremanei dagokienez. Idazleak maisutasunez deskribatzen ditu Mari Eve eta Igantziren arteko jokoak.
|
|
|
Denborari bagagozkio, eleberriaren hasieratik amaierara arte garapen kronologikoa nagusi den arren, bigarren atal honetan kartzeleratzearen berri ematean, kanpo prolepsi baten bidez sortzea lortzen du. Haatik, garapen kronologiko honetan zenbaitetan denbora
|
bera
errepikatu egiten da, gertaerak beste ikuspuntu batetik emanez. Ondorioz, lehen pertsonako narratzaile autodiegetikoa, hirugarren pertsona erabiltzen du fokoa beste pertsonaia batzuengana gerturatuz.
|
|
|
Pertsonaia nagusia, noski, Joan narratzailea
|
bera
da. Nahiz eta pertsonaia nagusiak bere bizitzaren berri eman, ez du bere barnean sakontzeko ahaleginik egiten, izan ere, batik bat ekintzak axola zaizkio.
|
|
|
Autobiografia fikzionatu baten aurrean gaudenez, pertsonaia nagusia den narratzailea lehenengo pertsonan mintzatzen zaigu. Berriro ere, beraz, narratzailea eta pertsonaia nagusia, Igantzi, bat
|
bera
dira; hots, narratzaile autodiegetikoa hautatu du. Hala ere, badira narratzailearen ikuspuntutik nolabaiteko kontraesanak, paralepsia baitarabil.
|
|
|
Hortaz, biografia baten aurrean gaudela dirudien arren, batzuetan, uste hau hankamotz uzten duten hainbat pasarte topatzen ditugu. Gauza
|
bera
azpimarratu zuen Rojok: " Narratzailea pertsonaia nagusia ere bada nobela honetan, baina ikuspuntuaren aldetik batzutan ez da batere kontsekuentea.
|
|
|
Dena den, hau guztia eleberrigileak egindako aukerari estuki lotzen zaiola azpimarratu behar dugu. Hain zuzen ere, idazleak jostearen metafora darabil bizitzari buruzko bere ikuspegia emateko, eta ondorioz, josten ikasteko manual gisara antolatu du eleberria
|
bera
. Jose Jabier Fernandezek dioen bezala," jostorratza eta haria bai era metaforikoan baita era zuzenean ere (askotan liburuak josten ikasteko manual itxura hartzen du) erabiltzen baititu idazleak istorio historioa multzo desberdinak lotzeko." (Egunkaria 1996 X10) Hortaz, adabaki txikitxoez osaturiko liburua eleberriaren beraren eduki eta xedearekin bat dator.
|
|
|
Grandesen ustez, bestalde," ekintza aurkezteko modua da, ekintza
|
bera
baino gehiago, eleberriari bizitasuna ematen diona." (Egan 49)
|
|
|
Gobernu indartsuenek eta Kazakhstango gobernuak gertaturikoa ezkutuan mantendu nahi dute, arazorik ez sortzearren. Isidorok korapilo honen erdian nahasturik aurkituko du bere burua,
|
bera
izango delarik hau askatzeko ahalmena izango duen bakarra: honela, gizartearen beste ikuspegi bat bereganatuko du.
|
|
|
Majikotasuna badago, noski, baina estiloan baino gehiago gaian nabaritzen da. Gainera, gaia
|
bera
Mujikaren literatur bidean majikotasun gehien duen argudioa da. Badirudi kontraesana dela, baina horrela da.
|
|
|
Jon Gaztelumendik argitaratzen duen lehen ipuin bilduma dugu honako hau. Hamaika ipuin hauek harikaltzen dituena islaturiko geografia
|
bera
da: izan ere, ipuinok espetxe giroan kokaturik daude (are gehiago, espetxean bertan idatziak).
|
|
2001
|
|
|
Sarrera teoriko metodologiko hau agian luzeegia gertatu den arren, uste dugu ezinbestekoa zela, izan ere, gai honi dagozkion azterketetan Genette ren sailkapena ezaguna bada ere, ez da gauza
|
bera
gertatzen Bal en teoriekin. Bestalde, hutsegiteak hutsegite, gauza nabarmenenak azaltzen saiatu gara, beste zenbait puntu, hala nola, Bal en fokalizazio mailei zegokiena, baztertuz.
|
|
|
Bidenabar, esan dezagun, mugimendu honetan teknika objektiboaren lanketa besterik ikusi ez duten kritikariek maizegi ahaztu dutela nobela hauetan objektu hutsak baino harantzago objektuekiko erlazioak dakuskigula, objektibotasunaren beraren ukapena, alegia. Heideggerren esanak bere eginez," ez dago objektibotasunik, objektibo izateko ekintza
|
bera
baino".
|
|
|
Eremu honetan koka daitezke Saizarbitoriaren lehenengo bi nobelak Egunero hasten delako (1969) eta 100 metro (1976). Lehenengotik bigarrenerako aldaketa eta bilakaerak badira ere, esan daiteke poetika
|
bera
dutela oinarrian.
|
|
|
Saizarbitoriaren nobelak, aldiz, lehenago Frantzian nobelagintza berriak zedarritutako bideari jarraituz, partehartze handia eskatzen dio irakurleari. Kontua ez da istorio bat plano desberdinetan kontatzea, helburua harago doa eta kontaketa
|
bera
da irakurgai. Hori horrela izanik, 100 metro ren kasuan, lehenago esan dugun bezala, istorio baten bila abiatzen zen irakurleak errazago zuen militante baten ihesaz jabetzea, autoreak eskaintzen zizkion klabeekin gertakariaren dramatikotasuna bizitzea baino.
|
|
|
100 metrok, ezer baino lehen, plazerezko irakurketa agortezinak eragin ditu gugan. Alabaina, J.L. Borgesen Pierre Ménard en antzera, urteen buruan nobela
|
bera
modu berean ezin dela irakurri ohartuz joan gara: batetik, nobela honek barneratzen duen eskaintza literarioa oso aberatsa delako; bestetik, irakurketa bakoitzean elkarrizketa sortzailean murgiltzen garelako, irakurleon ardura testuaren gune desberdinetara bideratzen duen elkarrizketa, hain zuzen.
|
|
|
Saizarbitoriaren 100 metro nobelatik Ene Jesus nobelaraino dagoen aldaketa poetikoa, mende honetan abangoardien ostean 50eko hamarkadako kontamolde posmodernoetara dagoenaren pareko da. Dakusagunez, euskal nobelagintzak oso azkar urratu zituen kontaketa
|
bera
auzitan jartzen duen metanobelaren arteko pausuak.
|
|
|
Zail da liburu
|
bera
behin eta berriro irakurtzera bultzatzen gaituzten arrazoiak azaltzea. Poetak esan zuen moduan, denborak aurrera egin ahala, haragia tristetuz doakigu eta irakurri beharreko liburuak murriztuz.
|
|
|
Ezin esan gauza
|
bera
gaurko errealitateaz. Gure unibertsitateko ikasleek liburuarekin eta literaturarekin dituzten harremanak ez baitira hain pasiozkoak gaur egun. Irakurketa indizeen gainbeherari, kultura ulertzeko eta bizitzeko modu berriak jarraitu dio.
|
|
|
a) Samuelek estazioan kontatzen zituen istorioen kontaketa. Bertan, protagonistaz gain," mutua" eta bigarren mailako hainbat pertsonaia agertzen dira. a) Kasu honetan deigarriena Samuel izena
|
bera
litzateke, egilearen irakurketen iturri nagusienetakoaren pista emanez: Samuel Beckett (Dublin 1906 Paris 1989) idazle irlandarra, hain zuzen.
|
|
|
Azkenik, aipagarria da, halaber, plano honetan hizkuntza desberdinen erabilera (idazlearen beste bi nobeletan gertatzen den bezala): kontaketa
|
bera
, bai lehenengo mailako narratzailearena, bai bigarren mailakoarena (Samuelena), beti euskaraz azaltzen da, baina estazioan dagoen gozoki saltzaileak, Doña Klaudiak, gaztelaniaz egiten du bere produktuaren propaganda: " Hay chicles, caramelos, pastillas de café y leche" (12.or.,...)," Chicle americano" (12.or.,...). a) Historiako hizkuntza bikoiztasun hau ez da bigarren nobelaren kasukoa bezain bortitza.
|
|
|
Horregatik, nobela honetan, historia mailan pasatzen den denbora definitzeko" impasse" hitza dateke egokiena. Eta ez nobelan zehar (nahiz protagonistak asmatutako istorioetan, nahiz bere egoera deskribatzen duten paragrafoetan) denborari buruzko erreferentziarik ez dagoelako, baizik eta erreferentzia horietan behin eta berriro, obsesiboki, denbora
|
bera
aipatzen delako: kariloiak etengabeki ordu bera jotzen du nobela guztian zehar.
|
|
|
Eta ez nobelan zehar (nahiz protagonistak asmatutako istorioetan, nahiz bere egoera deskribatzen duten paragrafoetan) denborari buruzko erreferentziarik ez dagoelako, baizik eta erreferentzia horietan behin eta berriro, obsesiboki, denbora bera aipatzen delako: kariloiak etengabeki ordu
|
bera
jotzen du nobela guztian zehar. Irtenbiderik ez duen orainaldian murgildurik dakusagu, beraz, protagonista.19
|
|
|
Gauza
|
bera
esan genezake ESPAZIOAZ. Bere diskurtsoa zalantzan jartzen duen nobela modernoan, espazioaren deuseztapena, hau da, espaziorik eza dagoela esan behar.
|
|
|
Ama da nobela guztian zehar" irakurle inplizitua" bilakatzen dena, ama(= hizkuntza) rekiko gatazka honetan narratzailea galtzaile irteten da, eta azkenik, hizkuntza
|
bera
apurturik geratzen denean
|
|
|
Talde honetako zenbait kidek, aktiboki" konprometituta" egon zirenak (Abel Osa, Jon Igartua eta Iñaki Abaitua
|
bera
mezulari kontuetan), urteak aurrera joan ahala, ikuspuntu desberdinez ikusiko dituzte garai haiek:
|
|
|
Eta hortxe dago nobela honek duen ezaugarri literario nagusietarikoa: kontaketa
|
bera
eten egiten da idazketa eta idazteko moduen gainean gogoeta egiteko. " Zilegi da historiari edozein pasartetatik ekitea" (7.or) dio narratzaileak, azken batean, nondik hasten den zehazteak ez baitu garrantzirik.
|
|
|
Irakurleak, nobela honetan barneratu ahala, istorio nagusiaren garapenarekin bat, kontaketa
|
bera
eta kontamoldeak behin eta berriro esplizitatzen dituen narratzaile batekin egingo du topo. Narratzaile hau istorioa" gertatzen" den mailatik at kokatuta dago, beste maila diegetiko batean alegia, eta kontakizun den guztia kontrolatzen du.
|
|
|
Helburu
|
bera
dute (hots, prolepse funtzioarena) protagonistak kontaketan tartekatzen dituen baieztapenek: " Hitzik ez, zeinu bat, ez dut gehiago idatziko" (80.or.),"" Je serais un grand mort", esan zion ispiluari" (434.or.). biografikoak arakatzen emango du denbora.
|
|
|
Literatura" jolas" gisara ulertze honek, testu sorketa
|
bera
bihurtzen du mintzagai eta, metafikzioari esker," irakurle rola" idazlearengana hurbiltzen da: testua" egin"," osatu"," dekonstruitu" behar dugunez, irakurle aktiboa da nobela honek eskatzen duena.
|
|
|
Nolanahi ere, hasiera bateko Nouveau Roman objektuzaletik bigarren garaiko nobelagintza humanistagora dagoen bira elementu horietan ikus dezakegu. Zentzuen arkitektura bailitzan, nobelagintzak koadro baten aurrean gaudenean jarraitzen dugun jokabide
|
bera
bultzatuko du: elementuen justaposizioa gaindituz, osotasuna eraiki (nobelan Bartzelonako Güell parkea azaltzen da eragiketa honen esplizitazio arkitektoniko modura).
|
|
|
Txuma Lasagabasterrek Hamaika pauso z egiten dituen iruzkinak ez direla" benetakoak" jakinda ere, berdin dio, izugarri" sinesgarriak" gertatzen baitzaizkio irakurleari. Gauza
|
bera
esan genezake Zabalegiren atxiloketaz eta komandokideez nobelan esaten direnei buruz: testuan kontatzen diren gertakari askorekiko narratzaileak izan duen zehaztasun eta egiazkotasuna (Zabalegiren atxiloketaz, Ergobiako eta Ibaetako atentatuez, sumarioaren prozedura guztiaz," Tupa" ri Arrazola neurozirujanoak egindako ebaketaz,...) izugarriak badira ere, bertan azaltzen diren komandokideen izen eta" alias" ak aldatuak azaltzen dira maiz(" Tupa" Jose Antonio Garmendia Artola dugu, eta ez Javier Garmendia Apaolaza;" Zapa" ez da Ortiz de Zarate izeneko inor izan; etab.) Narratzaileak berak esango duenez, dokumentuaz haraindi" sinesgarritasuna" da egileak bilatzen duena:
|
|
|
Hanbre sagardotegiko jubilatuek Gerra Zibilaren inguruan behin eta berriro kontatzen dituzten pasadizoek eta protagonistaren" etxeko gerraren" eszena errepikatuek xehetasun berriak eransten dizkiote narrazioari. Izan ere, narratzaileak dioskun moduan," kontakizun baten emanaldi desberdinen arteko xehetasun eta ñabardurak atzematea" (23) baitzaio gogoko edo, beste modura esanez," kontaketa, historia
|
bera
baino" (23) erakargarriagoa baita. Horregatik jotzen du beti istorio edo gertakari berak kontatzen dizkioten zaharrengana, Calvo Soteloren hilketa aipatze hutsarekin gertakari jakinaren kontaketari xehadura berriak eransten dizkiotelako," beste era oso desberdin batean gerta zitekeela" (101) pentsatuz.
|
|
|
Hortik aurrera, ezin esan bikotearen arteko gatazkak tratamendu
|
bera
duenik irlandarraren nobelan eta Saizarbitoriarenean. Hasiera batean esan dugun bezala, donostiarrarena sentimendu gerra baten kontaketa da, ikuspuntu bakarrez egituratua gainera, hau da, senar adardunaren ikuspuntutik.
|
|
|
Alabaina, zer esan nahi dugu Saizarbitoriaren nobelak modernoak direla esaten dugunean? Modernitatea, kasu honetan, nobela
|
bera
ulertzeko moduari dagokio. Laburki esanez, nobelaren idazketari garrantzia ematen dion ikuspuntu berriaz mintzo garela esango dugu.
|
|
|
Idazle donostiarraren nobelek berritasun nabarmena ekarri zioten euskal nobelaren bilakaerari. Askotan esan denaren kontra, kontua ez da Txillardegiren nobelek berritasun tematikoa eta Saizarbitoriarenek berritasun formala ekarri zutela, gakoa nobelagintza
|
bera
ulertzeko moduan legoke. M. Butor ek gogoratu bezala (ik.
|
|
|
Horren adibide dugu, J. Juaristik gogorazi bezala (1987: 125), 1968ko udan kaleratu zen Humanae Vitae entziklika polemikoa, edo garai hartako film berritzaileenetan arazoak zuen protagonismoa3 Horiekin batera, etengabe kaleratzen hasi ziren abortoaren aldeko manifestuak gogoratu nahiko genituzke, eta bereziki, 1971n 343 emakumek sinatu zutena. Emakumeok guztiok abortatu egin zutela aitortzen zuten eta zerrendakideen artean, lehenengoa, S. De Beauvoir
|
bera
izan zen. Abortoa Frantzian 1975 arte legeztatu ez bazen ere (Espainian 1985 arte), guztiz esanguratsua izan zen 1972an Bobigny-n egin zen epaiketa, zeinetan Gisèle Halimi abokatu ospetsuak Michèle Chevalier gaztearen kasua defendatu baitzuen.
|
|
|
kaleetako denden izenak, egunkarietako iragarkiak,... zuzenean transkribatuz, inongo abisurik gabe. Baliabide
|
bera
darabil narratzaileak bederatzigarren kapituluan iragaten den denbora aditzera emateko: " Roamer" erlojuan minutuak aurrera egiten duten heinean, protagonistaren irteerak irauten duena jakin dezakegu.
|
|
|
100 metro, irakurri baino gehiago, ikusi egiten den nobela dela. Bertan aurkitzen ditugu ihesaldiaren plano panoramikoak, bertan iheslearen baitan gertatzen denaren lehen planoak,... istorio nagusia
|
bera
ralentí an kontatutako travelling luzetzat jo genezake. Eta guztiaren oinarrian, plano desberdinen txandaketa gisara antolatutako kapituluak.
|
|
|
Kontaketa
|
bera
hizpide bihurtzen duen nobela mota honi metanobela deritzo. Istorioak kontatzea ezinezkoa bihurtu da eta hauxe da, hain zuzen, nobela honetan aditzera eman nahi zaiguna.
|
|
|
Ezintasun honen ondorio literarioari isiltasunaren poetika deitu izan zaio eta nobela honen kasuan Samuel Beckett irlandarraren Malone meurt (1951) nobelarekiko antzekotasunak dudagabeak dira. Berdin dio nobela idatzi zuenean Saizarbitoriak aipatutako nobela irakurri gabe izatea, bi testuen oinarrian dagoen poetika eta izpiritua
|
bera
baita. Irlandarraren nobelan bezala, Saizarbitoriarenean antiheroiak dira nagusi eta pertsonaien behin betiko mututasuna bihurtzen da azkenean irtenbide zilegi bakarra.
|
|
|
Bestetik, bikote protagonistaren etxeko" gerren" xehetasunak. Narratzaileak berak aitortuko duenez" istorioaren narrazioa, kontaketa
|
bera
, istorioa baino interesgarriagoa da". Horregatik errepikatzen dira, behin eta berriro, eszena berak, borroka hauen ñabarduren zehaztapenean galtzea gogoko duelako narratzaileak.
|
|
|
Hortik aurrera, ezin esan bikotearen arteko gatazkak tratamendu
|
bera
duenik irlandarraren nobelan eta Saizarbitoriarenean. Hasieran esan dugun bezala, Saizarbitoriarena sentimendu gerra baten kontaketa da, ikuspuntu bakarrez egituratua gainera, hau da, senar adardunaren ikuspuntutik.
|
|
|
Modu honetan, nobelen egitura
|
bera
gero eta gehiago ezkutatuz, kontaketa bera joan zaigu gailentzen. Alegia, Bihotz bi n azaleratu den moduan, narratzailearen solasa da oroimenaren kapritxoei erantzuten saiatuko dena.
|
|
|
Modu honetan, nobelen egitura bera gero eta gehiago ezkutatuz, kontaketa
|
bera
joan zaigu gailentzen. Alegia, Bihotz bi n azaleratu den moduan, narratzailearen solasa da oroimenaren kapritxoei erantzuten saiatuko dena.
|
|
|
Inoiz baino lotsagabeago mintzo zaigun lehenengo pertsona narratiboa erabiliz, narrazioa deskribapen zehatzei gailendu zaie, ironia hausnarketa neurtuari. Eta oraingoan ere, kontaketa
|
bera
da garrantzizkoa, hasieratik bertatik fikzioaren artifizioak begitantzen dizkigun idazketa. Egilearen poetikari berezkoak zaizkion estrategiez baliatuz, oraingoan ere memoriaren kapritxoek gidatuko dute trama narratiboa eta betiko moduan, istorioa martxan jartzen duten eszena edo irudietara errendituko da, etengabe, testuko ahots narratiboa.
|
|
|
Egilearen poetikari berezkoak zaizkion estrategiez baliatuz, oraingoan ere memoriaren kapritxoek gidatuko dute trama narratiboa eta betiko moduan, istorioa martxan jartzen duten eszena edo irudietara errendituko da, etengabe, testuko ahots narratiboa. Joan etorriko saio honetan, beraz, saioa
|
bera
da garrantzitsua, guztia beste modu batera izan zitekeela jakitea. Horregatik ez gaitu harritu 1996an argitara emandako Bihotz bi.
|