|
2004
|
|
|
Antiaju Berde eta errotako teilatuan ikusitako bi hortzaundi haiek aspaldi bateko pertsonaiak iruditzen zitzaizkidan, edo noizbaiteko amets gaizto batean azaldu bezala desagertutakoak; gerra kontuak, bukatua zegoen ala ez, Bizkarroker bezalako zaharren kontuak; inguruetako mendi batean erorita zegoen abioia edo kanposantu ttikiko gurutzeak, esanahi gabeko gauzak. Gaurko egunetik begiratuta, zera ikusten dut garbi, bizitzaren martxak modu hartan segitzera, galdu egingo nuela, erabat eta betikoz, La Vacheren adiskidetasuna, hasierako egunean bion artean
|
sortutako
konfiantza eta elkar ulertze hura.
|
|
|
Gauera arte ez zen ezer pasa, zeren ez baitziren ezer, niretzat behintzat, dendatik aldian behin
|
sortzen
ziren algarak. Baina gero, ilunbistarekin, kanpora atera eta eroarena egiten hasi ziren.
|
|
|
Eta zer erranen duzu gertatu zela, Mo? Bada, sutara bota niala ezpal itsusi eta ezdeus hura, eta uste gabe koloriñotako karrak
|
sortu
zirela hartatik. Erraiteko, mihi batek blu argia zizun, elizattoan dugun Andre Dena Mariaren mantuak duen kolorekoa.
|
|
|
zuzendu, orraztu eta txukundu egingo nuen nire bizitzaren lehen partekoa. Egunen batean, premia
|
sortuz gero
, jarraituko nuen beste parteekin. Eta gaur arte.
|
|
|
Ustegabeian, ez zeioen elkarri entelegatzen. Nola ez beitzioen elkarri entelegatzen, kexuak eta aharrak
|
sortzen
zituzun nonahi, eta ez zeien lanean aritzen ahal. Halatan, torrea bere hortan utzirik, jendea oro, saldoka, nor bere mintzaje berriarekin, mundurat buruz partitu zen.
|
|
|
Baina, orduantxe bertan, Pauline Bernardetteri hainbeste gustatzen zaizkion mirakulu horietako bat gertatu zen: salbatzaile bat
|
sortu
zitzaidan aldapa bukatu eta basoa hasten zen arrastoan bertan. Bai, hantxe zegoen, harro eta tente, egun hartaz geroztik eta denbora denboretan lagun mina izango nuen behi beltza, bere buruari La Vache qui Rit izena ematen ziona.
|
|
|
Nire ustez, irten egin zenuke. Eguraldia asko epeldu du, eta belar berri eta mikatz antzeko bat
|
sortu
da mendi osoan. Zoaz, lagun, zoaz belar hori jatera.
|
|
|
Oso mihi dotore eta leunekoa da nire barruko hori, eta dirudienez ezin du munduko gehienek bezala hitz egin, belarrari belar deituz eta lastoari lasto; beragatik balitz, belarrari" ama lurrak guretzat
|
sortu
zuen elikagai osasungarria" esan litzaioke, eta lastoari berriz" elikagai ez hain osasungarria, elikagai osasungarria lehortu eta udazkentzen denean erabiltzekoa". Bai, holaxe hitz egiten du nire barruko ahotsak, eta ondorioz ikaragarri luzatzen da zerbait argitu nahi duen bakoitzean, eta ondorioz oso aspergarri egiten dira bere kontu gehienak, eta ondorioz pazientzia hartu behar da berari entzuten jarri eta marruka ez hasteko.
|
|
|
Bera ni baino nagusiagoa zen, horretan ez zegoen dudarik, baina oso ipuinzalea ere bai nire aldean. Aingeru Guardakoa zer den erakutsi duenik ez da oraindaino bitartean
|
sortu
eta, gauzak hola, nik nahiago dut ezezkoan egon. Zima horretakoa naiz ni:
|
|
|
Kontuz ibili behar dugu makal jendearekin. Zerbait entzunez gero, auskalo zer nahasmendu
|
sortuko
luketen. Izanez ere, mundu honetan ez dago behi makala baino gauza makalagorik!
|
|
|
Izanez ere, eta neguko arratsalde hartan erdi ateratako eguzki zurbilari esker, hortzaundien katalexuko kristala ikusten nuen; katalexuaren kristalak noizbehinka egiten zuen keinua, zehatzago esateko. Hortzaundietako batek batera eta bestera zerabilen tresna eguzkiari buruz jartzen zenean, txinparta moduko zerbait
|
sortzen
zen errotaren teilatuan.
|
|
|
—Ez duzue iskanbila ttikia
|
sortzen
—adierazi nion. Ondoren, marruka hasi nintzen.
|
|
|
Belarra, nahiko latza ordurako, erabat gorritu zen; eta iturriak —nahiko mehetuak ordurako— erabat lehortu ziren. Gauzak hola, La Vacheri eta niri bi arazo
|
sortu
zitzaizkigun, bata grabea eta bestea oso grabea. Ezin genuela ia ezer taxuzkorik jan, hori zen arazo grabea.
|
|
2010
|
|
|
Honen guztiaren aurrean Voltaire hunkitua geratu zen gertatutakoarekin, eta 1763an, Jean Calasen heriotza eta urtebetera, kasu hark
|
sortutako
pentsamendu andanari bidea eman zion aipatu liburuan. Bertan erlijio desberdinen bizikidetza posiblea zela ondorioztatu zuen, adibide soka jarriz; erlijio istilu gehienak testu sakratuen interpretazio zurrunegiek eta irakurketa historiko interesatuek eragindakotzat jo zituen.
|
|
|
Eta honekin guztiarekin batera, protestantismoaren antolaketa hierarkiko ahularen ondorioz, sekta protestanteak ederki ugaritu ziren, sekta horiek beraiek auzi politiko berri bihurtu ziren arte. Ingalaterrak Espainia garaitu eta katolizismoarekin zuten afera bukatu ondoren, boterean zegoen Eliza anglikanoari adar txiki asko
|
sortu
zitzaizkion, eta hauekiko harremanak nola edo hala zedarritu behar izan ziren.
|
|
|
Filosofian aurrerapauso handiak ematen ziren bitartean, estatuak erlijio bati lotua jarraitzen zuen, eta honek erreakzio mugimendu bat
|
sortu
zuen. XVII. mendeko Ingalaterra hiru adar erlijiosoren arteko dema etengabean bizi zen.
|
|
|
Muturreko adar hauek Kalvinen ondorengoak ziren, oro har. Jakina denez, erreformatzaile honen gogoaren muinean Erreforma ahalik eta leku gehienetara zabaltzea zegoen, Lutherrenean ez bezala, eta bere ekimenetik
|
sortutako
hainbat adarren asmoa Atlantikoz bestaldeko lurraldeetan gauzatu zen. Hara joan zirenen artean baziren eliza berriak fundatu nahi zituztenak (Mayflowereko puritanoak), eta zegozkien elizak purifikatu besterik nahi ez zituztenak (Massachusettseko puritanoak); alabaina, denek bulkada erlijiosoak eraginda abiatu ziren Ameriketako kolonietara.
|
|
|
Beste hainbat koloniatan ere pluralismo erlijiosoa oso indartsua izan zen. Europako etorkinek beren sinesmenak mantendu egin zituzten eta, era berean, handik eta hemendik, talde berriak
|
sortu
ziren. Honela, Europako edozein mugimendu berri berehala txertatzen zen kolonietako biztanleen artean.
|
|
|
Tolerantziaren legeak, taldeen aniztasuna zabaltzeaz gainera, AEBetako protestantismoari hiru ezaugarri berezi eman zizkion. Lehena, kongregazionismoa antolaketa modu gisa, honengatik ez zegoen elizen antolaketa finkorik eta tokian tokiko sektak eta adarrak
|
sortu
ziren. Bigarrena, esperientzia pertsonalaren garrantzia.
|
|
|
Ikusi denaren arabera, ondorio kontrajarriak atera litezke tolerantzia
|
sortu
zen garai honetatik: mundu ikuskera edo erlijio bat nagusi denean ez dago bestearen onarpenerako zirrikiturik.
|
|
|
Ondoren erlijio aniztasun zabala ontzat eman zen, inor bestearen gainetik jartzeko tentaziorik ez izateko. Honela, bizikidetza derrigorrezkoa zela oharturik handik eta hemendik egoera deseroso horren justifikazio moduak
|
sortuz
joan ziren. Zirela azalpen teologikoak, zirela arrazoi praktikoak... azkenean bizikidetza posiblea zela ondorioztatu zen.
|
|
|
Hemen erlijioen gainean eraikitako zibilizazioak nahasian egotearen arriskuez ari da. AEBetan immigrazio hispaniarrak
|
sortuko
dituen aldaketen beldur agertzen da Huntington. Agerian geratzen da, beraz, neoliberalismoak ere identitate aferak kontuan hartzen dituela, bere teoriko unibertsalistek eta kosmopolitek esanak esan.
|
|
|
Erlijioaren funtzio soziala, ordea, ez zuen ukatu. Tocquevillek ezinbesteko jo zuen erlijioa, demokraziak
|
sortutako
askatasun gogoa baretzeko. Hortaz, erlijioaren gaia begi zientifikoz aztertu zuen deskribapen zehatzez eta fenomenoaren zabaltasunaz eta garrantziaz.
|
|
|
Garbi dago, beraz, gizarte modernoetan ere badagoela komunitate zentzurik, eta, hara non, historian zehar ezin kontatu ahala arazo
|
sortu
duen osagaia, erlijioa, erdi erdian dagoen hiritartasunaren erresuman, AEBetan. Bai, gizarte kosmopolitenak eta liberalenak ezaugarri identitario handiak erakusten ditu; hori ezin da ukatu.
|
|
|
Jarrera horren hutsuneen erakusle xume bi besterik ez: lehena, aurrerapen kreatzaileak ez dira beti tolerantzia giroan
|
sortzen
. Esaterako, musika garaikidea orain arras bestelakoa litzateke, lehen esklabotza izan ez balitz.
|
|
|
Mendebaldeko baloreen aldarrikapena egiten denean, irakurketa historiko interesatuak egin ohi dira, mendebaldeko balore humanistikoak udaberriko loreak bezalatsu berez
|
sortu
izan balira bezala. Historiari zorrotzago begiratuz gero, mendebaldeko aurrerapen moralak itsaso beltz sakonetik aterata eta Leviathanen aurka erdietsitakoak direla ondoriozta daiteke.
|
|
|
Munstro horien artean hainbat doktrina filosofiko arrazionalista daude. Arrazoimenak, erlijioak ez ezik,
|
sortu
ditu bere mamuak. XX. mendean ezagututako gerrak, genozidioak eta ideologia totalitario guztiak arrazoimenean zegoen konfiantzaren itzalean zabaldu ziren:
|
|
|
Jean Calasen kasuak zirrara
|
sortu
zion Voltaireri, eta zirrara horren ondorioz Traite sur la tolerance liburua idatzi zuen 1763an.
|
|
|
Bizikidetzan arazo gehiago
|
sortzen
dira taldeak eskubide politikoak eskatzen hasten direnean. Minoriek diskriminazioaren kontzientzia hartzen dutenean, indar guztia jartzen dute bere identitatearen defentsan.
|
|
|
Onuradunak gizabanakoak dira, zer esanik ez, beroriek direlako eskubideen titularrak. Aitzitik, eskubideak talde zapalketa zehatzen aurka
|
sortu
dira guztiak. Gizabanako beltza, homosexuala edo emakumea babestua senti daiteke giza eskubideei esker, ezaugarri arrazial edo sexual horiek dituelako, ez gizabanako abstraktua delako.
|
|
|
Ez da ahaztu behar, aitzitik, zilegitasun hori mundu mailan boteregunerik indartsuenen nahikariaren eta interesen menpe dagoela. Segurtasun kontseiluko beto eskubideak ezinezkoa egiten du
|
sortzen
diren konponezin odoltsuak modu zuzen batean baketzea. Betodun horien interesek gehiago agintzen dute, bizikidetza zuzenak baino.
|
|
|
Bada, azkenik, pluralismoa kudeatzeko bosgarren eredua, hots, migrazioen ondorioz
|
sortutako
gizartea. Hirietan beste nondikbait etorritako jende multzoak biltzen dira elkarrekin, eta denboraren poderioz, belaunaldiak aurrera doazen heinean, identitate arazoak sortuko dira diferentziak ongi kudeatzen ez badira.
|
|
|
Bada, azkenik, pluralismoa kudeatzeko bosgarren eredua, hots, migrazioen ondorioz sortutako gizartea. Hirietan beste nondikbait etorritako jende multzoak biltzen dira elkarrekin, eta denboraren poderioz, belaunaldiak aurrera doazen heinean, identitate arazoak
|
sortuko
dira diferentziak ongi kudeatzen ez badira. Errealitate berri horien aurrean asimilazioa edo integrazioa bezalako kontzeptuak hitzetik hortzera erabiltzen dira, baina oraindik ez da asmatu eskema eraginkorrik.
|
|
|
Saltsa teoriko hau lekuan lekuko egoeretara aplikatu behar da, gainera, eta lanbide horretan zaila da begirale inpartzialaren papera jokatzea. AEBetako eta Europako hiri handietako melting pot ak
|
sortzen
dituen arazoen irteera ederki diseinatzen dira bulegoetan edo paper gaineko planteamendu teorikoetan. Zerbait zuzena bezain eraginkorra egin nahi bada, ordea, osagai hauek guztiak nahastu dira proportzio egokian:
|
|
|
Sentimendu hauek, gero, isla soziologiko bana izan ohi dute, bat batekoak zein antolatuak. Honen guztiaren ondoren, sarritan dezente beranduago, elaborazio intelektual justifikatzaileak
|
sortzen
dira, gehienak zuritzaile hutsak, gutxi batzuk sentimendu horietatik harantzago doazenak. Egoera honek ez du ezer berririk, ordea.
|
|
|
Aurrenekoa: tolerantzia behar praktiko moduan
|
sortu
zela. Bigarrena:
|
|
|
Bigarrena: jarrera toleranteak justifikazio desberdinak jaso zituela (teologikoak, politikoak, filosofikoak), haien arteko kontraesan gaindiezinik
|
sortu gabe
. Nago gaur egungo gizarte honetan pauso batzuk aurreratzeko moduan garela, eta lehen momentutik elkarren aitortzaren jarrera har dezakegula, okerragorik gertatu baino lehen.
|
|
|
Erlijio, ohitura, pentsamolde eta kultura aniztasuna beti izan den arren, gutxitan egon dira espazio berbera betetzen. Mendeetako mugimendu migratzaileek, behartuak gehienak (kolonizazioa, esklabismoa, gerretatiko ihesa, gosea...), gizarte ñabarrak
|
sortu
dituzte, eta bizikidetzari molde berrietan gauzatzea tokatu zaio.
|
|
|
Pluralismoaren kudeaketak, hortaz, arazoak
|
sortzen
ditu. Diferentziak datu enpirikoak dira, eta horiek aintzat ez hartzean aberastasun baten galera dator.
|
|
|
Alegia, eskatzen duena zera da, identitate juridiko bakar bat har dezagun, identitatea eratzerakoan hizkuntzak, etniak, sexuak edo dena delakoak betetzen duen lekua identitate juridiko horrek bete dezan modu esklusiboan. Ez dira konturatzen, ordea, identitate mota berri bat eraikitzen dutela, eta horrek besteek
|
sor
litzaketen antzerako arazoak sortzen dituela, gu/ besteak eskema ezaguna berdin berdin erabiltzen duelako. Eskuarki, jarrera ilustratu hau gutxiengoen eta disidentziaren txikitzailea izan da, bere ustezko nagusigoaren ondorioz harrokeriaz jokatu izan baitu.
|
|
|
Alegia, eskatzen duena zera da, identitate juridiko bakar bat har dezagun, identitatea eratzerakoan hizkuntzak, etniak, sexuak edo dena delakoak betetzen duen lekua identitate juridiko horrek bete dezan modu esklusiboan. Ez dira konturatzen, ordea, identitate mota berri bat eraikitzen dutela, eta horrek besteek sor litzaketen antzerako arazoak
|
sortzen
dituela, gu/ besteak eskema ezaguna berdin berdin erabiltzen duelako. Eskuarki, jarrera ilustratu hau gutxiengoen eta disidentziaren txikitzailea izan da, bere ustezko nagusigoaren ondorioz harrokeriaz jokatu izan baitu.
|
|
|
Gertakari hauek guztiek, astinaldi teologiko itzelaz gainera, aldaketa soziologiko, politiko eta filosofikoak eragin zituzten. Azken alor honetan aurreko eskemetan lekurik ez zuen tolerantziaren kontzeptua
|
sortu
zen; hots, egiaren jabe ez zirenek ere errespetua merezi zuketen. Pentsamenduaren historian lehen aldiz bestearen iritzia kontuan hartu beharreko arazoa zen.
|
|
|
Nork bere interesetara bildu zituen Marxen intuizio aberatsak, eta beste modu batez pentsatzen zutenak egiara ekarri behar ziren. Sobietar Batasuneko sozialismo errealak berreziketa klinikak eta birsozializazio eremuak
|
sortu
zituen okerreko bidetik zihoazenentzat. Erreformistak vs iraultzaileak, trotskistak vs. leninistak, maoistak vs estalinistak, eta guztiak elkarren aurka, hauxe izan zen marxismoak emandako irudia, ea nork islatzen zuen ongien Marxen irakaspen andana, Marx orojakile bailitzan, eta gauza guztietarako erantzuna aurreikusi eta asmatu izan balu bezala.
|
|
|
Erdi Aroko eta Erreforma garaiko heresiak eta sektak
|
sortu
ziren bezala, XX. mendean pentsamendu sozialistaren kaleidoskopioa lehertu egin zen. Eta kaleidoskopio horrek aberastasuna erakutsi zuen.
|
|
|
Jakina erlijioa eta ekologismoa ez direla gauza bera. Teoria orohartzaileak diren neurrian, ordea, bizikidetza arazoak
|
sortzen
ahal dira bizitzaren eremu askotara zabaltzen direlako.
|
|
|
Eremuen banaketa ez da bereziki istilutsua hainbat arlotan. Kultur aniztasunak dakartzan joerek ohituretan, janarietan, janzkeretan edo eguneroko bizimoduan arazoak
|
sor
litzakete, baina ez beste edozein gizataldek sortzen dituenak baino gehiago, esaterako, gazteen eta edadetuen artekoek baino gehiago. Askotan diferentzia arruntenek eragin soziologiko handiagoak dituzte beste ezaugarri sonatu batzuek baino.
|
|
|
Eremuen banaketa ez da bereziki istilutsua hainbat arlotan. Kultur aniztasunak dakartzan joerek ohituretan, janarietan, janzkeretan edo eguneroko bizimoduan arazoak sor litzakete, baina ez beste edozein gizataldek
|
sortzen
dituenak baino gehiago, esaterako, gazteen eta edadetuen artekoek baino gehiago. Askotan diferentzia arruntenek eragin soziologiko handiagoak dituzte beste ezaugarri sonatu batzuek baino.
|
|
|
Askotan diferentzia arruntenek eragin soziologiko handiagoak dituzte beste ezaugarri sonatu batzuek baino. Dena den, pluralismoaren auzian hainbat giza talderen ardatz nagusiak... bereziak dira, eta gorabehera berriak
|
sortzen
dituzte.
|
|
|
Erlijioen izaera bitxia da ikuspegi honetatik. Egia bakarraren jabea dela uste du, eta, barne kontraesanik
|
sortu
ezean, ezin du bestearen jarrera erlijioso alternatiboa onartu, erlijioak, berez, diferentearen baztertzaileak baitira, bekatari edo infidelaren kategoriapean jarriz. Abiapuntu honetatik abiatuz, gutxiengo erlijiosoen jazarpena erraz gertatuko da.
|
|
|
Abiapuntu honetatik abiatuz, gutxiengo erlijiosoen jazarpena erraz gertatuko da. Alabaina, arazoaren muinak jarraitu egiten du erlijioa teoria orohartzailea delako, hots, gure bizitzan
|
sortzen
diren galdera guztiei erantzun zuzen eta egoki bakarra nahi duten horietakoa delako. Honelakoak dira doktrina filosofiko gehienak.
|
|
|
egia ez dena gezurra da. Irizpide zorrotz hau aplikatzetik
|
sortzen
diren jarrera etikoak ez dira batere toleranteak, zeren egiaren jabe ez denak ezin bailuke trataera berdina merezi egiaren jabearen aldean. Egia bakarraren defendatzaileek ez dute zertan gezurretan bizi denari ezer aitortu, logika zibernetiko zapaltzailea erabiltzen baita:
|
|
|
Hark egiarik ez dagoela dioen bezala, Lyotardek edo Vattimok zertzelatutako pentsamoldeak ontologia ahula bultzatzen eta errealitatearen azalpen anitzak balioztatzen ditu. Honek ere egoneza
|
sortzen
du, irizpide zilegiak ad infinitum zabaltzen baititu. Eszeptizismoa edo postmodernitatea bezalako aukeren arteko batean sartuz gero, Rawlsen asmoaren porrota dator, moralaren ezintasunera edo erlatibismo moralera eramaten dutelako.
|
|
|
Lehenik eta behin, ez da saiatzen teoria metafisikoak eta erlijiosoak elkarren artean konparatzen. Nolabait ebatzi behar, ordea, haien arteko diferentziek
|
sor
litzaketen istiluak. Irteera rawlsiarra ezer hobetsi beharrean guztiei onargarria zaien antolaketa politikoa sendotzea da.
|
|
|
laster euskaldunak euskaldun gisa identifikatuko du bere burua, eta harrera egin dion gizarteak ere euskalduntzat joko du, frantses edo espainol denaz landara. Alvarez Gilaren arabera, horrelaxe edo
|
sortu
ziren Rio de la Plata aldean XIX. mendearen azkenaldian euskal identitatearen formulazio berri batzuk, gutxienez prenazionalista modura sailka daitezkeenak, eta garapen eta diskurtsoaren aldetik oso oso bereziak izan zirenak paraleloki Euskal
|
|
|
Nolanahi, 1876 urtea mugarria izan zen lehen euskal etxeen fundaziorako, zeren, Euskal Herriko foruen galerak akuilatu egin baitzuen beraien agerpena. Beraz, foruen abolizioaren kontra protesta egiteko
|
sortu
ziren, hau da, abiapuntuan euskal etxeek helburu politikoa zuten, baina luze barik aisialdira eta laguntza eta sorospenetara bideratu ziren nagusiki. Montevideon sortu zen munduko lehen euskal etxea 1876an, La Sociedad Protectora de la Inmigracion Vascongada Laurac Bat zeritzona, eta hurrengo urtean Buenos Airesen eratuko zen La Sociedad Vasco Española Laurac Bat elkartea.
|
|
|
Beraz, foruen abolizioaren kontra protesta egiteko sortu ziren, hau da, abiapuntuan euskal etxeek helburu politikoa zuten, baina luze barik aisialdira eta laguntza eta sorospenetara bideratu ziren nagusiki. Montevideon
|
sortu
zen munduko lehen euskal etxea 1876an, La Sociedad Protectora de la Inmigracion Vascongada Laurac Bat zeritzona, eta hurrengo urtean Buenos Airesen eratuko zen La Sociedad Vasco Española Laurac Bat elkartea. Izen horiek argi uzten dutenez, lehen elkarte haiek hegoaldeko lau probintzietako kideak onartzen zituzten soilik, eta bizpahiru hamarkada joango ziren, Bidasoako alde bietako euskaldunak batera elkarte berera bildu aitzin.
|
|
|
Auzia nondik etorri zen? Montevideoko euskal etxeak hainbat emigrante gaixo edota behartsu sorterriratu zituen aurreko urteetan, baina, horrek
|
sortutako
gastuaren handiak gainditu egiten zuen elkartearen ahalmen ekonomikoa. Hori dela-eta, 1882an, euskal etxearen hegapekoa baina guztiz beregaina izango zen beste erakunde baten antolaketa aztertu zen, La Caja Vasco Navarra de Reempatrio izenekoarena.
|
|
|
Egoera horrela, horrelakoxea izaten baita, zein babes, zein sokorri nahi dute sorterrian topatu? Uste al dute, bada, ama, aita edota anai arrebak arduratuko direla, ez dituztela indiferentziaz hartuko edo, areago, gogoz kontra, eta horixe da arestian aipatu alde egoista, zeren eta gaixo horiek ahaztu egiten baitituzte edo ez dituzte ikusten euren presentziak familiari
|
sortuko
dizkion atsekabe eta buruhausteak.
|
|
|
Segun antza, urtebetez esne mamitan bizi izan zen Etxepare gaztearen gogoa, eta dioskunez, laburregi iritzi zion ikasturte horri, haren ustez bospasei urte zirelarik gai mamitsu horietan barneratzeko. Oroitzapenak oroitzapen, baina, Etxeparek krisi sakona eduki zuen azken ikasturte horretan, ze, Arnaut Abadiaren azalpenek, dirudienez, hainbat zalantza
|
sortu
baitzizkioten hamazazpi urteko gazteari, munduaren eta biziaren bilakaeraz.
|
|
|
" Bainan zonbat eta zonbat mendi-lerroek inguratzen duten jaustera goazin ibarra! Hainbertze eta halako lur mokorrek lotsa bat
|
sortzen
dauzute barnean. Jakintsu hanitzek baitiote Lurra ez dela Iguzkiak noizbait airez aire aurdiki ziliporta bat baizik, hastapenean su zarionetik emeki emeki azalez hoztua, daukat etzela iguzkiaren errai samurretarik arroltzearen idurirat osoki biribil eta leun jauzi pikorra, bainan ba ordukotz dena zimur eta konkor, guneka; gune hotan, azala gogortu zelarik behin, eta gero euriteekin zonbait menderen buruko gozatu, zela egin, hanitzez berantago ez dakigu nola Biziaz amatzeko, orai gabiltzan Gipuzkoako eskualde maitea".
|
|
|
espezie berri bat eratu egin daiteke, noiz eta populazio bat bananduta gelditzen denean arbaso espeziearekiko, eta bakartuta beraz. Alegia, arbaso hegoamerikar batengandik edo
|
sorturiko
txori kolonizatzaileak hiru espezie bihurtu zirela, hiru irlatan isolatuta gelditzean. Eta azalpen hori hedatuz, kontinenteko birigarro espezie guztiak ere aurretiko beste arbaso batetik eratorritakoak izan zitezkeen, eta,, kideturiko generoetako espezieak are eta lehenagoko beste arbaso batetikoak, eta horrelaxe gainerakoak ere.
|
|
|
Hori baino lehenago, Charles Darwini 1837ko udaberrian bururatu zitzaion aurrenekoz artxipelago espeziazioaren prozesua, alegia, espezie berri bat
|
sortu
ahal dela, espezie parentalarekiko geografikoki isolatzean. Nolabait esateko, eboluzioa begietaratu egin zitzaion; John Gould ornitologoaren argibideak munta handikoak izan ziren horretarako.
|
|
|
Gaur eguneko ikuspegitik gogoan hartu beharrekoa da hautespen naturala ondoz ondoko urrats bitan gertatzen dela. Lehen urratsean, bariazio genetiko handia ekoizten da, zigoto berri bat
|
sortu
arteko hainbat prozesuri esker: meiosia, gameto eraketa, ernalketa...
|
|
|
Testuinguru horretan, ezin dugu ahaztu Frantzian
|
sortu
zela positibismoa eta eragin sakona zuela bertako inguru zientifikoetan, hau da, datu enpiriko zehatzak hobesten ziren edozein espekulazioren aurretik. Alde horretatik, jatorri ei buruzko kontuak lekuz kanpokotzat jotzen ziren zenbait zirkulu akademikotan.
|
|
|
Armand Daviden datuak ez zetozen bat darwinismoa mahaigaineratu arte indarrean zegoen azalpenarekin, alegia, kreazio berezien teoriarekin: kreazio biblikoaren ostetik, jainkoak unean unean
|
sortzen
ditu espezieak, eta berak erabakitzen du non kokatu espezie kreatu berri bakoitza. Kreazio berezien hipotesiaren korolario bat litzateke, antzeko espezieak antzeko paisaietan bizi direla, eta alderantziz, paisaia desberdinek bestelako espezieak edukiko lituzketela.
|
|
|
ponentziaren muina aurreko pasarte batean irakurri dugu jadanik. Ponentzia horrek hainbat minututako txistualdi eta astrapalada
|
sortu
zuen: kontura gaitezen, darwinismoarekiko areriotasun hori eliza katolikoaren sektorerik jantzienean aurkitu zuen Armand Davidek.
|
|
|
Arazoaren muina ez da horrenbeste hautespen naturala bera, baizik eta dira hautespen naturalak testatzen dituen bariazioak: zerk
|
sortzen
ditu, edo zelan sortzen dira, guraso eta kumeen arteko alde txiki horiek, eta bai lehiakideen artekoak ere. Zerk erregulatzen du bariazio horien hedadura, maiztasuna eta izaera?
|
|
|
Arazoaren muina ez da horrenbeste hautespen naturala bera, baizik eta dira hautespen naturalak testatzen dituen bariazioak: zerk sortzen ditu, edo zelan
|
sortzen
dira, guraso eta kumeen arteko alde txiki horiek, eta bai lehiakideen artekoak ere. Zerk erregulatzen du bariazio horien hedadura, maiztasuna eta izaera?
|
|
|
Milaka eta miloika urteeri esker bizidunak edertuz ziminotik
|
sortu
zela leenengo gizona.
|
|
|
Antzerako galdera
|
sortzen
didate, bada, Barandiaran eta Labururen biografia intelektualek.
|
|
|
Izan ere, eboluzioaren teoriaren muina ideia bitan kondentsa dezakegu. Lehenik eta behin diosku bizidun guzti guztiak, bai iraganekoak, bai gaur egunekoak zein etorkizunekoak, espontaneoki
|
sorturiko
bizi sistema bakar batetik edo gutxi batzuetatik deszenditzen direla. Eta bigarrenik, ale ugaltzailerik hoberenen hautespen naturalaren bidez eratortzen direla espezieak, batzuk besteetatik.
|
|
|
Hor eman zion aterpe bere lehengusuari, Jose Maria Iparragirre bertsolariari, zeinak Ordoñanaren artaldeak zaindu baitzituen 1859 tartean, harik eta Montevideora aldatu zen arte, oso laster erreka jo zuen Gernikako Arbola ostatua gobernatzera. Esan bezala, Domingo Ordoñanak Uruguaiko Elkarte Errurala
|
sortu
zuen 1871n laborari eta ganaduzaleen interesak babesteko. Elkartearen idazkaria izan zelarik, besteak beste azterketa botanikoak suspertu zituen, ganaduen bazkarekin zerikusia zutenak.
|
|
|
Artean sumatuko zitzaigun, fabulako txakurrari bezala, lepoan ibilitako katearen marka, eta ez ziren gure mugimenduak erabat arinak izango; baina aldea izugarria zen. Cesarrek zigarro bat erretzen zuen bitartean azaltzen zizkigun kalkulu integralaren xehetasunak edota karbono molekulen egitura, eta Redini zegokionez, Adrianen amak termo batean ekarritako kafea edanez esertzen zitzaigun aurrean, kafe hari bere petakako koñak tanta batzuk gehitu ondoren j eneralean, eta halaxe hasten zen gurekin hizketan, etengabe galderak eginez, solasaldi bat
|
sortu
nahian. Adrianek bere modura adierazi zuen denon sentimendua:
|
|
|
Denborarekin beti gertatzen da bazterrean utzitakoarekin, infernuarekin ere gertatuko litzaiguke—, kolegioko bizimoduaren mira ere
|
sortu
zitzaigun, eta neskak, berak batez ere, eta nesken artean Susana gehiena," aurreko ikasturtean pasatako memento onak" aipatzen hasi ziren, eta igandeetan Donostiara joaten convivencias cristianas esaten zitzaien ikasle bileretan ezagututako mutilekin egotera. Baina joera hura ez zen gailendu, ez ginen inoiz damutu aldaketaz.
|
|
|
Ur xirripa bat bezala azaltzen zen basoko pago lizarren artean, eta haranean behera abiatzen zen kizkurka, bizkor," itsasora lehenbailehen iristeko erabakia hartu izan balu bezala", Redinen hitzetan, edo" azelerazio optimoarekin", Cesarrenetan. Berehala, ordea, egokitu aurrez aurre harkaitz handi batekin, eta guk Sansonen putzua deitzen genion
|
sortzen
zuen haren oinean, txikia eta sakona, igeri egiteko baino gehiago bainua hartzeko baliatzen zitzaiguna.
|
|
|
Neska hura, orain, Villa Lecuonara etortzen zelako amarekin josten ikastera, eta etorri justu Genevievek ezarritako bisita orduan, arratsaldeko seietan:
|
sortzen
zitzaidan zalantzan —Virginiarekin istant batez egon, Teresarekin bi ordu luze pasa hizketan— beti Virginiaren aldera lerratzen nintzen. Denboraren errotarriak ezin zuen atxikimendu hura desegin.
|
|
|
Normalean oso andre tentea zen, serioa, baita hotza ere, baina goiz hartan beste bat ematen zuen: lehengoagandik sortua nola
|
sortzen
den panpina errusiarra aurrekoaren barrutik— baina desberdina. Apalagoa, goxoagoa; baita tamainaz txikiagoa ere.
|
|
|
" Arrazoi duzu, ez da leku ona erretzeko. Ke handia
|
sortzen
da", esan zuen. Zigarroa itzali zuen platertxoan.
|
|
|
Hala izaten zen beti udako arratsetan: zapoak puztu egiten ziren eguzki biziko orduetan beroarekin, eta gero, tenperatura jaistean, zotin moduko bat
|
sortuz
ekiten zioten husteari. Haien munstro itxurak aginduaz bestera, zotina, kantua, goxoa zen, delikatua, apur bat infantila, eta batzuetan, hitz modukoak sortzen zituen, edo hala iruditzen zitzaion behintzat entzuten zienari, kantuak zerbait adierazten zuela.
|
|
|
zapoak puztu egiten ziren eguzki biziko orduetan beroarekin, eta gero, tenperatura jaistean, zotin moduko bat sortuz ekiten zioten husteari. Haien munstro itxurak aginduaz bestera, zotina, kantua, goxoa zen, delikatua, apur bat infantila, eta batzuetan, hitz modukoak
|
sortzen
zituen, edo hala iruditzen zitzaion behintzat entzuten zienari, kantuak zerbait adierazten zuela. Villa Lecuonako terrazatik ere entzuten zitzaien batzuetan, eta, amari sinestera," ikusi eta ikasi" i ku si e ta i ka si— zioten, zentzuzko mezu hori zabaltzen zuten mundura.
|
|
|
" Ez haserretu, David", esan zidan. Zalantza
|
sortu
zitzaion, zer egin marrubien ziriarekin, eta zubiaren petril gainean utzi zuen azkenean. " Oki, pasa txokora!", agindu zuen gero, eta txakurra ibaiaren beste aldeko txabolara sartu zen.
|
|
|
Teresa. Ez nuen behin ere ikusten hotelean, eta kezka
|
sortu
zitzaidan, ez ote zegoen, Jainkoarekin ez ezik, denokin haserretuta, baita nirekin ere udako bisita bakarraren ostean gehiago azaldu ez nintzaiolako. Aitzakia bat erabili eta Berlinoren gutunak Martinen bitartez lortzea ere pentsatu nuen, grafologia ikasten ari nintzela esanda, adibidez, eta ahalik eta pertsona gehienen letra behar nuela ariketa praktikoak egiteko.
|
|
|
Ba, ogia egiteko labean. Nola izan daiteke hain hozbera Kanadan
|
sortutako
sonbreirua?" Bere umore mota hura asko gustatzen zitzaien adiskideei.
|
|
|
Don Pedroren oroimenetik
|
sortzen
ziren leku, jende eta objektu arrotzen izenak txintxarri hotsak bailiran sentitzen zituzten Alaska hoteleko solasaldietara hurbiltzen ziren kideek. Pertsona eskolatuak ziren denak, egunkariak irakurtzeko ohitura zutenak, progresoari fedea ziotenak; poza hartzen zuten beste lurraldeak ere bazirela gogoratzen zitzaienean, ez zela dena terraza hartatik ikusten zutena bezalakoa, hain berdea kanpotik, hain beltza barrutik:
|
|
|
Okerrago: bere ikarak
|
sortutakoak
etortzen zitzaizkion burura, batez ere Errepublikazaleek hauteskundeak irabazi eta gero hotelean egindako oturuntzarena; berak pertsonalki eskaini zien oturuntzarena, hain zuzen ere, bere barruko ahotsak ondo asko zehaztu zion bezala. Gorabehera hutsal horrek alde politiko batean kokatzen zuen garbi.
|
|
|
Zeruan laino ñimiño bat
|
sortu
zen; jarraian txapligu hotsa iritsi zitzaigun, goiz hartako hamaikagarrena. " Gauza bat esan behar dizut, Lubis." Gelditu egin zen.
|
|
|
Bere puru mutturra piztea lortu zuen azkenean, eta hari tiraka hasi zen. " Zurrumurruak segituan
|
sortu
ziren, jakina jarraitu zuen Adelak. Bolada batean, beste konturik ez zen hemen.
|
|
|
Ez genuen hitzik egin itzulbidean. Aldian behin, zotin bat
|
sortzen
zitzaion Sebastiani, Ava eta Mizparen takatekoek segituan irensten zutena. Bailarara iritsitakoan, Lubis artzainaren etxera joan zen Sebastianekin, eta ni Iruainera.
|
|
|
Jira egiten zuen bizikletaren gurpilak, jira argi farolaren dinamoak: atsegina zen jiratze hark
|
sortzen
zuen zurrumurrua entzutea. Negu bizian batez ere, euriagatik edo kazkabarragatik kapote baten azpian joan beharra geneukanean, ibilera hura izugarri atsegina bihurtzen zitzaidan, lasaia eta intimoa, pentsamenduaren lagungarri.
|
|
|
Baina pisurik gabeko asmoak ziren, eta hantxe jarraitzen zuen kobazulo ilunak nire Bigarren Begien bistan, betiko moduan, betiko errainuekin. Denborarekin, errotarriak gari ale asko xehatu eta gero, ilusio bat
|
sortu
zitzaidan: ohitu egingo nintzela egoera berrira, ahaztu egingo nintzela Angelez eta bere lagunez.
|
|
|
Ea zertan pentsatzen ari zen zuri eman zizutenean. Bera han suertatu izatera, hortz guztiak kenduko zizkiola fraideari —Lubisi barre irudi bat
|
sortu
zitzaion— Badakizu Ubanbe nolakoa den, borrokarekin konpondu nahi izaten du dena."
|
|
|
" Bai, kanibala izatea oso harrigarria duk", esan zion Josebak. " Ez, beste gauza bat ere bazegok hemen harrigarria."" Erantzun labur bat, mesedez."" Ba, bi krokodilo hozka desberdinek
|
sortutakoak
ematen dutela Pantxok eta Lubisek. Lubis gizon polita duk.
|
|
|
Lanean jarri behar al ninduten galdetu nien, noiz eta halako festa batean. " Dantza pixka bat egin behar dugu gure andregaiok beste batzuekin joan baino lehen." Zinta gorriko mutilaren ateraldiak txalo gehiago
|
sortu
zituen. " Zein pieza nahi duzue jotzea?"" Casatschok!", esan zuten denek.
|
|
|
" Ez zaitezte kezkatu —esan du Helenek— Zurea bezalako ebakuntzak egunero egiten dira mundu guztian."" Nik ez daukat aparteko kezkarik", esan dio Mary Annek. Irribarre egin du, baina North Capen ez da inolako distirarik
|
sortu
.
|
|
|
Euskal Herriko jendeari gorroto zion gobernuak oso goian kokatu zuela altzairuzko bola, eta holaxe hasi zela dena. Eta jarraian —" Ezinezkoa da altzairuzko bola bat nahi den tokitik eramatea" lehen uneko biktima inuzenteek beste biktima batzuk
|
sortu
zituztela, haiek ere inuzenteak. Bola goratu egin zela beste aldean ere, eta esate baterako bere beste lagun bat, bere irakaslea izandakoa —" Cesar du izena" — herioaz mehatxatuta zegoela alderdi sozialistakoa izateagatik, horregatik bakarrik, eta Cesar zalantzarik gabe pertsona zintzo, progresista eta demokrata zela.
|
|
|
Ramuntxo mugaren beste aldean zebilela esan zidan berak orduan, alde egin zuela bere amaren hiletara baimenik eskatu gabe, eta larrutik ordainduko zuela traizio hori. Kezka handi bat
|
sortu
zitzaidan" traizio" hitza entzutearekin batera: organizazioak ez zuen traiziorik barkatzen.
|
|
|
Urte hartan, 1976an, ez zegoen organizazioa uzteko ate normalik. Zatiketa hotsa zebilen, eta eztabaida zakarrak
|
sortzen
ziren noiznahi" politika hutsera" jo nahi zutenen eta militaristen artean: militaristek zioten j arrera moderatuaren aldeko guztiak saldukerian ari zirela, kontra iraultzan, eta ez zutela halako irtenbiderik onartuko.
|
|
|
Seiehun kilometro zeuden Euskal Herritik Bartzelonara, trenez egin genituenak. Bidaia luzea zen,
|
sortuko
zen aukeraren bat.
|
|
|
Txantxetan jarraitzeko aukera ematen zuen izen aldaketak, baina zuhaitzaren hurbiltasunak kikildu egin gaitu, eta isilik egon gara. Ikara ematen du orain dela hiru mila urte inguru
|
sortu
zela pentsatzeak, eta ordu hartan ahuntz batek jan zezakeela osorik bere hosto xamurrekin batera. Baina bera ahuntzei gailendu zitzaien, erauntsiei, izotzaldiei, gizakiei.
|
|
|
Ezin zait egun hartakoa ahaztu. Three Riverseko medikuaren etxetik atera eta Stonehamera gentozela, errepidean aurrera jarraitzeko gogoa
|
sortu
zitzaigun Mary Anni eta bioi. Albistea gure artean ibili nahi genuen, inori esan gabe, ezta osaba Juani ere.
|