|
2013
|
|
|
Iruzkindu
|
nahi dugun
liburua duela berrogei urte baino gehiago argitaratua zen, Estatu Batuetan, eta 1979an frantsesera itzuli bazen ere, badut errezeloa gaur egun ez dela oso ezaguna gure artean. Neuk ere ez nuen haren arrastorik harik eta, berriki, John Elliott historialari ingelesak gomendatua ikusi nuen arte.
|
|
|
Liburu hau historiografia anglosaxoiean hain klasikoak diren biografia horietako bat da, alegia, pertsonaia historiko bati buruz dugun ezagutza agortzeko asmo garbia izateaz gain, hura bere giroan eta garaian kokatu
|
nahi duena
eta judizio kritikorik emateko batere lotsarik ez duena. Bi hitzetan, pertsonaia eta bere garaia gurutzatzen duen liburua, diskurtso historiko kritiko koherente bat sortuz.
|
|
|
Bi hitzetan, pertsonaia eta bere garaia gurutzatzen duen liburua, diskurtso historiko kritiko koherente bat sortuz. Garrantzitsua da, beraz, protagonistaren bizitza interesgarria izatea eta munta handikoa gertatzea herrialde jakin baten historia argitu
|
nahi denean
. Baldintza guztiak betetzen ditu liburu honek.
|
|
|
Nik neuk mende erdi batez bizi izan dudan harridura eta pozño horretaz hitz egin
|
nahi dizuet
.
|
|
|
Hiztegiak eta Corpusak, Gramatika, Dialektologia, Onomastika, Literatura, Arauak, Euskararen sustapena, argitalpenen bertsio elektronikoak, eta, azkenik, Jagonet galde-erantzunak zalantzak argitzeko Euskaltzaindiaren zerbitzua. Ondo gogoan dut Miren Azkaratek eta biok zenbat aldiz errepikatu behar izan genuen Jagon Sailetik Euskaltzaindiak Interneterako jauzia eman behar zuela, bai eta beste hizkuntza batzuetan garai bertsuan sortzen ari ziren testuen corpusak gurean ere egitea ezinbestekoa zela, nahiz eta ekimen hori nik
|
nahi
baino gehiago berandutu zen.
|
|
|
Hezkuntza Sailean diharduen EIMAko Ikasmaterialen Aholku Batzordea aipatu
|
nahi dut
, EIMA berorrek aurretik abiatutako lana sakontzen lagundu duena zenbait lan-tresna argitaratuz eta euskal irakaskuntzako testuen zuzentasun eta egokitasuna zainduz. Aipaturiko Ikasmaterialen Aholku Batzordearen lanari esker, orain arte honako liburu hauek argitaratu dira: Ortotipografia, Kalko okerrak, Letra larriak erabiltzeko irizpideak, Onomastika, Izen-zerrendak, Morfosintaxiaren inguruko zalantzak eta argibideak, Estandarizatu gabeko solasak..., Puntuazioa eta laster agertzekoak dira Ahoskera eta lanak ere, besteak beste.
|
|
|
Euskaltzaindia; Euskal gramatika lehen urratsak (EGLU) Euskararen gramatika deskriptiboa da, hizkuntzaren datuak bildu
|
nahi dituena
. Tarteka Euskaltzaindiak eman dituen arauen berri ere ematen da, zeharka, baina, berez, ez da gramatika arauemailea, baizik deskriptiboa:
|
|
|
Lehenik
|
nahi nuke
eskertu Deustuko Unibertsitateko errektoreordea, Roberto San Salvador jauna, egin digun harreraren gatik, utzi duelakotz guretzat gela eder hau. Eskerrik beroenak doaz ere goiz honetako mintzalariei:
|
|
|
Agurtu
|
nahi dut
ere lehenbiziko lerroan dagoen Eusebio Erkiagaren familia. Nihaurek ezagutu dut Eusebio, nahiz ez naizen maiz kurutzatu harekin.
|
|
|
Kontu-kontari aritu ginan, ni belarriak belaki bihurtu
|
nahi
eta ezin, eta bera bere etorrialdia baretu barik. Kinada batek erabilen:
|
|
|
urrunean
|
nahi
hurrean.
|
|
|
hartu
|
nahi
dot,
|
|
|
Borrokatzen duen euskara, aldiz, euskara jasoa da, kultua, kultur tresna gisa erabili
|
nahi dena
. Izan ere, frankismoak euskarari eman dion egitekoa oso bazterrekoa da, folklorikoa, familia-barnekoa, hilzorian dagoen gizataldeek bakarrik erabiltzekoa.
|
|
|
Herri-poema, bertsoak
|
nahi zituzten
olerkiak bainoago Urretxun Iparragirre omentzeko. Bertsoak maite al zituen A. Arruek?
|
|
|
Zer iradokitzen ari gara: A. Arruek euskara soilik bertso, dotrina eta horrelakoetarako
|
nahi zuela
–Ez ote zuen, bada, gastronomiaz euskaraz idatzi?
|
|
|
Artikulu honen bidez, Arantxa Urretabizkaiak amatasuna bere narratiban nola jorratu duen agerian jarri
|
nahi da
. Horrela, Zergatik panpox (1979), Koaderno gorria (1998) eta Hiru Mariak (2010) eleberrietako, eta Aspaldian espero zaitudalako ez nago sekula bakarrik (1983) ipuin bildumako amak aztertu dira artikulu honetan.
|
|
|
Artikulu honen bidez, Arantxa Urretabizkaiak amatasuna bere narratiban nola jorratu duen agerian jarri
|
nahi da
. Urretabizkaiak amatasunari eta emakumetasunari aski begirada zabala eskaini die bere literatur jardunean:
|
|
|
Zergatik panpoxeleberriko amatasuna oso gainetik aztertuko dugu, gehiago jakin
|
nahi duenak
aldizkari honetan irakur dezake (Lasarte: 2010). Olaziregik (1999) lirikotzat jotzen duen eleberri hau barne bakarrizketa luze batek osatzen du.
|
|
|
Etxeparek taxutzen duen emakumea ohoreak eta famak arduratzen duen bitartean, besterik du arreta-gune gizakumeak. Gizonezkoa den maitaleak eginiko eskariei (dela pota, dela berak
|
nahi duena
egitea...) emakumeak ezetza emateko dituen arrazoietan, bata erlijiosoa da. Jainkoaren gogoko ez izatea?; bestea, berriz, soziala: jakingo balitz, berak eta bere etxekoek fama eta ohorea galduko lituzketela.
|
|
|
Erkiagak, segur aski/ seguru asko, hiria behar zuen, kontatu
|
nahi zuen
istorioa kontatzeko. Hiriko geografia zen pertsonaia nagusiari ondoen egokitzen zitzaiona.
|
|
|
Manu Araibar ez bezala, heroi gatazkatsua da Leturia. Leturiak
|
nahi
zehatza du, zoriona eskuratzea, eta nahi hori asetzea bilatzen du. Bila eta bila dabil, aurkitu uste bakoitzaren ondotik (HBn) porrot eginez, azken ahalegina eta gero, hil dela dioen berria idatzi duen egunkariaren transkribatzaileak jaso arte.
|
|
|
Manu Araibar ez bezala, heroi gatazkatsua da Leturia. Leturiak nahi zehatza du, zoriona eskuratzea, eta
|
nahi
hori asetzea bilatzen du. Bila eta bila dabil, aurkitu uste bakoitzaren ondotik (HBn) porrot eginez, azken ahalegina eta gero, hil dela dioen berria idatzi duen egunkariaren transkribatzaileak jaso arte.
|
|
|
Ez porrota, ez gatazka, ditu lagun Manu Araibarrek. Manu Araibarrek badu
|
nahi
bat: unean-unean erabakitako konkista lortzea.
|
|
|
Hirurogei urtez eraikitzen joan den tradizioan txertatzen da Erkiagaren eleberria, zalantzarik gabe. Eleberrigintza horrek erabilitako teknikak darabiltza, eleberrigintza horrek bezala giza jokabideak arautu
|
nahi ditu
, eleberrigintza horrek adierazitako mundu-ikuskera adierazten du...
|
|
|
Bada zantzurik uste izateko Araibar zalduna eleberriak Domingo Agirre saria irabazi zuenean, 1958an, sexu eta, oro har, afektibitate-harremanen alorra ezkutuan gordetzea
|
nahi zutenen
eraginkortasun-maila ez zela badaezpadakoa. Araibar zaldunak pairatutako gorabeherak lekuko.
|
|
|
Dena den, aldeak alde, Araibar zaldunak eragindako esamesek, Haur besoetakoak urteak argitaragabe igarotzeak... garaiko giroa islatzen dute. Bai behintzat, bazela gizatalde bat euskal literaturaren ibilbidea decorum-aren lege estuenen barnean gorde
|
nahi zuena
.
|
|
|
Balore-sistema bat hobesteko leku da eleberria. Hainbat eleberrigile (Txomin Agirre, Toma Agirre, Jean Pierre Iratxet...) landa-giroa/ giro hiritarra aurkakotasunaz baliatzen da irakatsi
|
nahi duten
ikasgaia argiago helarazteko. Hobesten duten balore-sistema landa-giroko Euskal Herrian gordetzen da modurik tinko eta bikainenean:
|
|
|
Testuraketaren mailari dagokionez, hizkuntza-formetan jarriko dugu arreta. Testua mintza-jardueraren emaitza den neurrian, bertan agertzen diren hizkuntza-formetan geratzen dira islatuta hiztunaren intentzioak eta
|
nahi dituen
interpretazioak bideratzeko aukeratzen dituen estrategiak. Maila honi dagokionez, ikusi dugu gorago zein forma hartzen dituzten elementu horiek Larringanek (1996) aztertutako corpusean, eta dena delaagertzen dela zerrendan.
|
|
|
Jakin badakigu hizkuntzaren erabileran jokoan jartzen diren estrategiak oso konplexuak direla, eta hiztunak estrategia eta intentzionalitate ezberdinak erabil ditzakeela esaten duenari eman
|
nahi dion
zentzuaren arabera eta hartzailearengan eragin nahi duen efektuaren arabera, eta horrela ikusten da ekarri diren adibideotan ere.
|
|
|
Jakin badakigu hizkuntzaren erabileran jokoan jartzen diren estrategiak oso konplexuak direla, eta hiztunak estrategia eta intentzionalitate ezberdinak erabil ditzakeela esaten duenari eman nahi dion zentzuaren arabera eta hartzailearengan eragin
|
nahi duen
efektuaren arabera, eta horrela ikusten da ekarri diren adibideotan ere.
|
|
|
Ondorengo laburpen-taulan ikus daitekeenez (ikus 3 taula), birformulatzaile esplikatiboek funtzio metadiskurtsiboak betetzen dituzte batik bat: hiztunak bere jarduera diskurtsiboaren kontzientzia dauka eta diskurtsoaren interpretazio zuzena egin dadin kontrolatu eta gidatu
|
nahi du
diskurtsoa; aurreko diskurtso atalaren formulazio argiago edo egokiago bat lortzeko erabiltzen dituen, bide-seinale, modukoak dira birformulatzaile esplikatiboak.
|
|
|
(31) Epaitegi berri horien izentazioak euren eskumeneko gaien izaera nagusia aipatzen du, baina ez du erabateko identifikaziorik egin
|
nahi
, merkataritzako jakintzagai edo legeriarekin. Bestela esanik, hasierako momentu honetan merkataritzako epaitegiei ez zaizkie eratxiki merkataritzako gai guztiak, eta, gisa bertsuan, epaitegion eskumeneko gai oro ez dira merkataritzakoak [ZCP-Lt, Konkurtso Legeria, IVAP/ HAEEko Itzultzaile Zerbitzu Ofiziala eta Deustuko Unibertsitatea (2006)]
|
|
|
Zehaztapen-funtzioa duten erreferentzia esleitzeko birformulazio esplikatiboak, bestalde, berbaldira ekarri
|
nahi den
gai, informazio edota datu berriren bati bidea egiteko estrategia gisa erabiltzen dira; alegia, estrategia honen bidez irakurlearen (ikaslearen) arreta bideratzen da atal birformulatzailean jasotako informaziora (42) (43). Zenbaitetan enumerazioei bide egiteko erabiltzen da (44).
|
|
|
(52) Bi hitzetan, Konstituzioak araugintzarako lankidetza-printzipioa ezarri
|
nahi
dulegegilearen eta administrazioaren artean (Legearen eta Erregelamenduaren artean,), alegiaeta legeari dagokiola neurri hori zein izango den agertzea [ZCP-Ak, Administrazio Zuzenbidea: atal bereziak, Iñigo Urrutia, UPV/EHU (2008)]
|
|
|
(58) Kasu honetan, Estatuko epai sistemaren erpinean dagoen auzitegira joatea eskubide bat da herritarrentzat: Auzitegi Gorenak ezin du aukeratu zein kasu ezagutu
|
nahi duen
eta zein ez; beste hitz batzuetan, derrigorrezko eskuduntza dauka (mandatory jurisdiction), legeak helegitea aurreikusten duen guztietan auzitegiak helegite hori ezagutu behar duelarik [ZCP-Ak, Amerikar Estatu Batuetako auzitegi antolaketa: Lerro nagusiak (1), I. Ordeñana.
|
|
|
Birformulazioa, beraz, diskurtsoan lehenago adierazitakoa bestelako hitzez berradieraztea edo birformulatzea da. Hiztunak bere diskurtsoaren kontzientzia hartzen du eta, egin duen formulazioa guztiz gogobetegarria iruditu ez zaiolako, edo nahita diskurtsoa hala antolatu
|
nahi duelako
eta efektu diskurtsibo jakin bat lortu nahi duelako?, beste hitz batzuen bidez edo ustez argiagoa den formulazio baten bidez saiatzen da adierazten hartzaileari adierazi beharrekoa.
|
|
|
Birformulazioa, beraz, diskurtsoan lehenago adierazitakoa bestelako hitzez berradieraztea edo birformulatzea da. Hiztunak bere diskurtsoaren kontzientzia hartzen du eta, egin duen formulazioa guztiz gogobetegarria iruditu ez zaiolako, edo nahita diskurtsoa hala antolatu nahi duelako eta efektu diskurtsibo jakin bat lortu
|
nahi duelako
–, beste hitz batzuen bidez edo ustez argiagoa den formulazio baten bidez saiatzen da adierazten hartzaileari adierazi beharrekoa.
|
|
|
alegiahau dahotserran
|
nahi baita
–bestela esandabeste era batera esanda, beste modu batera esanda, beste hitz batzuetan esanda, beste hitz batzuetan(?)
|
|
|
Metodologiari dagokionez, EUDIMA ikerketa-proiektuko corpus zabalaz baliatu gara testuak eta datuak aztertzeko. Egungo euskara zaindua islatu
|
nahi du
EUDIMA corpusaketa honela osatuta dago:
|
|
|
Argiagotu
|
nahi den
aurreragoko diskurtso atalari, birformulakizun, esango diogu, eta azalpen berriari, atal birformulatzaile?.
|
|
|
Halaxe dator EPDn. Baina, segur aski, arabiar lege edo antzeko zerbait adierazi
|
nahi da
.
|
|
|
Soinuen bidez adierazi
|
nahi ditu
azaltzen dituen kontzeptuen irudiak: lehenengo lerroan s/ x/ i soinuen bitartez haizea adierazi; z/ k/ rr/ k/ i/ r/ i bigarren lerroan eta rr/ r/ k hirugarrenean, txistukari eta kontsonante gogorrak haize indartsua adierazteko.
|
|
|
–Erritmoari eta musikaltasunari lotuta datoz bertso-neurri asko. Egitura lotuetan mamia horren martxan doa, baina gura badu beste efekturen bat adierazi, ez dauka eragozpenik neurri lotu hori hautsi eta indar berezia emateko, edo
|
nahi den
eran molde bat aldatzeko. Esaterako, estrofa bati lerro batean berez ez dagokion neurria ematea.
|
|
|
Beste moduz: igorleak, hiztegiaren aukera zurrunagoak gaindituta, oso tresna ahaltsua du komunikatu
|
nahi duena
antolatzeko, berbak hurrenez hurren josteko aukera ia mugagabeak direnez gero (markatuak zein gabeak). Bestalde, ez dugu ahaztu behar berbaldirik edo testurik teknikoenean ere, terminoak (erabilera arruntetik bereizten den erabileradun berbak) osotasunaren% 5 eta% 10 bitartean besterik ez direla, gainerakoa fraseologia hutsa da, hau da, estiloa.
|
|
|
-. Negarrari eman
|
nahi zion
denborak?.
|
|
|
Urtetan galdetu diot neure buruari Literatura Unibertsala saileko liburuei zergatik ez dien obra bakoitzean aditu batek idazten. Ez nuke kasu bakar batean zentratu
|
nahi
(gainbegiratu ditudan eta jatorrizkoan lehenagotik eta ia buruz ezagutzen nituen pasarteetan behintzat, nire ustez, onik atera baita itzultzailea), baina kezka hau berritu dit Literatura Unibertsalekoetatik eskuratu dudan azken aleak, Pedro Calderón de la Barcaren Bizitza amets-ek, Xabier Payák euskaratuak. Itzultzaileak hitzaurrea ere idatzi dio, Calderónen lana argitu eta hurbilduko lukeen aurkezpenean baino itzulpenaren irizpideetan luzaturik.
|
|
|
Itzulpen honetako bizpahiru gutun Juan Garziak egindako itzulpenean oinarrituak dira. Eskerrak eman
|
nahi dizkiet
baita ere Joxean Muñoz, Antton Olano, Juan Mari Arzallus, Jose Luis Agote eta batez ere Josu Zabaletari itzulpen hau irakurtzeagatik eta egin dizkidaten oharrengatik. Orobat Ibaizabal argitaletxeko Joxe Antonio Sarasolari.
|
|
|
Azterketa abiatu aurretik esan bezala, lan honek bildumaren azterketarako gai izan
|
nahi luke
, bai eta literatur itzulpenen hitzaurregileentzako bidelagun ere. Izan ere, ondokoak eztabaidagai dira:
|
|
|
Lan honen helburua Antonio Arrutiren poesia Modernismoaren atarian dagoela frogatzea da. Azterketa testualaren bidez erakutsi
|
nahi da
Arrutiren poesian hautematen direla Pizkundean gauzatuko den poesiaren zantzu zenbait. Era berean, poetak lirika kultuaren bidea abiatu eta gero estilo hori baztertu egiten duen neurrian, Arrutiren ibilbide poetikoa poesia modernistak bere sorreran izan zituen zailtasunen adibide paradigmatikotzat aurkeztu nahi da lan honetan.
|
|
|
Azterketa testualaren bidez erakutsi nahi da Arrutiren poesian hautematen direla Pizkundean gauzatuko den poesiaren zantzu zenbait. Era berean, poetak lirika kultuaren bidea abiatu eta gero estilo hori baztertu egiten duen neurrian, Arrutiren ibilbide poetikoa poesia modernistak bere sorreran izan zituen zailtasunen adibide paradigmatikotzat aurkeztu
|
nahi da
lan honetan.
|
|
|
Alegia, Arana-Goiriren helburua poesia idatzia kultua izan zedin bete behar zituen arauak ezartzea zen, arauok bertsolaritzaren formatatik urrunduz hain justu. Hori dela eta, Olerkariek arau hauek bere eginen dituzte euren helburu poetikoekin bat egiten duten neurrian; hau da, estilo arauok beteko dituzte ahozko tradizioaren eraginpean sorturiko literaturatik urrundu
|
nahi duten
heinean.
|
|
|
Ikus daitekeen bezala, pasarte honetan gehiago dira heptasilabikoak, eta une batean lau ere badaude jarraian. Ikusirik zein den lerrootako gaia (trenaren mugimendua bera), esan daiteke Arrutik heptasilabikoen proportzioa gehituz birsortu
|
nahi duela
trenaren mugimendua. Poesia modernistak hainbeste landu zuen, formaren esanahia?-z mintza gaitezke, hizkuntza poetikoaren formak mezu bat igortzen baitio irakurleari, emozio edo iradokizun mailan gauzatzen dena.
|
|
|
Ez gara eztabaida horretan luzatuko. Alabaina, iradoki
|
nahi dugu
Lizardiren iturri poetikoen azterketan aurrera egitekotan, ezinbestekoa dela Antonio Arrutiren poesia ere ikertzea, hurbilpen geografikoak ez ezik, estilo poetikoak ere (bai metrikak, bai iruditeriak) Lizardik Arruti irakurri ahal izan zuela pentsarazi behar baitigu.
|
|
|
–Poema sinbolistak esanahiz betetzen dira: bakar bati atxiki
|
nahi
ezta, polisemiara irekitzen dira, zehazgabetasun semantikora(...) Alde horretatik, eginkizun giltzarria dute mugimendu horretako poetek etengabe birsortutako sinboloek, inoiz ez baitira unibokoak, monosemikoak: beti ematen dute bide polisemiarako?
|
|
|
terminoa baliatzen du Modernismoak esaldiaren forma behartzeko duen joera deskribatzen duelarik. Izan ere, perpausaren logika hautsi
|
nahi denean
ikusten ahal ditugu puntuaziorik gabeko poemak, amaitu gabeko esaldiak, zangalatrauak, aditzik gabeko zatiak, lokailu ilogikoekin hasten diren ahapaldiak, eta abar.
|
|
|
Arrutik ez dio heriotzari beldurrez begiratzen. Alegia, hil beharraren zama sentitzen du eta ez luke hil
|
nahi
, baina fededuna da eta heriotzaren ondoko betiko bizitzan sinesten du; horregatik, eta bizitza arantzaz jositako bide gogorra delako(. Badakit bera, alegia lurreko bizitza, dala atsegiñak ematen zurra?), hil beharra onartzea errazagoa gertatzen zaio.
|
|
|
–Ondar-gorri poeman ageri den errebeldia unea salbu, Nik ez nai eguna/ biurtzerik gau! -ez errebeldia mingotsa, baizik eta gainbehera pertsonala onartu
|
nahi
ez duenaren barne protesta-, poeta heriotzaren aurrean onartze mintsua eta itxaropen adoretsua uztartzen saiatzen da? (1994:
|
|
|
Sarasolaren eta Aldekoaren kasuan, eta Jainkoari eskerrak, eredu honek egituraketa historikoago, sozialago eta kritikoago bat izan du. Kultura txikietan ezer arbuiatzeko luxurik ez dugunez, eta dena estrategikoki berrerabili behar dugunez, neuk Aldekoaren eta Orpustanen historiak gomendatuko nituzke erreferentzia kanonikotzat, Lasagabaster, Sarasola eta Casenaveren gomendioei jarraikiz, eta, era berean, hemen egin
|
nahi dudan
gogoetaren abiapuntu eta oinarri gisa, izan ere Aldekoaren azken lanek paradigma hori bera atzean utzi baitute.
|
|
|
Barrokoa ez da garai kultural bat estetikoki esplika daitekeena eta, beraz, ezaugarri testual berezi batzuk dituena (hots, testualak, filologiak azter ditzakeena). Barrokoa hasteko eta bukatzeko kultura eta politika espektakular bat da, masa kultura baita, eta beraz espektakuluaren bidez masak kontrolatu
|
nahi dituena
. Hor, berriro ere testuak ezin dira objektu gisa ulertu, baizik eta performantzia baten espazio moduan, non eliteek eta klase subalternoek talka egiten duten.
|
|
|
Baina Andoaingo semearen lan erraldoiari bere osotasunean adituz gero, iruzurgile hutsarenaz baino hobe, sarritan tricksterhoriek aldi berean izan ohi diren kultur heroien itxuraz ere irudika daiteke Larramendi, San Martin berri baten antzera, azken hau denez gero euskal tradizioan tricksteramarruak dituen kultur heroia (Astigarraga, Kalzakorta, Pedrosa, 2008). Kultur heroi horiek egin ohi dutenez, Larramendik ere bere herriaren esku jakintzaren sekretuak jarri
|
nahi zituen
, hizkuntza jakintzarenak batez ere, gramatika-poetikari eta lexikografiari denbora eta ahalegina eskainita. Lan horietako batzuk Salamancan egin zituen, non eta inperioaren jakintzaren gunetzat jo litekeen hirian.
|
|
|
Horren arabera, periodizazio kategoria unibertsalistak erlatibizatzeko modua izanik eta inperioaren ikuspegi hegemoniko interesatua luzatu
|
nahi
ez bada, ustezko burdin aroa ez da nahi eta nahi ez literatura gabeziaren aldia izango-poetarik gabeko aldia-, inoren urrezko aroaren alteritatea baizik, bere burua urrezko aroan irudikatzeko gaitasuna duenak behar duen beste itxuraz isila baina funtsean isilarazia, subalterno posizioa betetzen duenari gertatu ohi zaionez. Agian aldi hori interpretatzeko era honek hobeto azalduko luke zergatik XVI-XVIII. mende arteko aldia katebegi galduen edota ostenduen aroa den.
|
|
|
Azkenik, gure literaturaren historia nazio-estatu hegemonikoen literatur historien eredura idatzi
|
nahi bagenu
ere, agian gurearen antzeko subalternitate egoerak bizi izan dituzten kasuak bilatu beharko genituzke. Britainia Handiko eta Espainiako urrezko aldiak aurrez aurre jartzean, Barbara Fuchsek honako ondorioa atera du:
|
|
|
Oraingoan baina, katebegi galduak ez ezik, ostendurikorik ere ote dagoen ekarri
|
nahi nuke
eztabaidara, ikusezin gertatzen zaigun ertzik, alegia itsuturik ote gauden euskal literaturaren gertaera zenbait azaltzeko nahiz eta azalpena gure begi aurrean egon litekeen, ba ote dagoen itsutasun egoera horretara lotzen gaituen ikuspegi epistemologikorik edota, alderantziz, gure ezagutza hobe lezakeenik.
|
|
|
Poeman ez dago hizkuntzari buruzko aipamenik, nahiz eta horixe bera izan euskaldunei buruzko diskurtso inperialaren ezaugarri garrantzitsuena. Hala ere, Larramendiren asmoan poema bera da, Euskaraizenetik hasita, erakutsi
|
nahi duenaren
frogarik sendoena, alegia, que la lengua santa del vascuence sabe avenirse con las leyes métricas del Parnaso?. Baina meritu guztia ez da soilik hizkuntzarena, baizik eta hizkuntza horren erabiltzailearena ere.
|
|
|
Beraz, zirkunstantzia historiko eta politikoek berebiziko esku hartzea dutela literaturan berretsi arren, nekez aurkituko dira lurralde desberdinetako euskaldunentzat balio duten mugarri historiko eta politikoak. Faktore soziopolitikoek badute eraginik gertaera literarioan, gizarte-aldaketek badute eraginik literatur egituren aldaketan, baina euskal literaturari dagokionez, zaila da, ezinezkoa ez esateagatik, oinarri horren arabera eratzea literaturaren historia, osotasunari begiratu
|
nahi bazaio
behintzat.
|
|
|
Euskal poesiaren antologia guztien azterketari ekitea ez daiteke izan gure gaurko asmoa, susmoa dudan arren ez litzatekeela fruitu gutxiko ikerketa, baina gure artean modu kritikoan gutxi jorratu den barrutia izanik, asmo ausartegia litzatekeelakoan nago. Aipagarritzat daukat arlo honetan Iratxe Retolazak 2007 -2008ko Caravansarialdizkarian argitaratu zuen artikulu interesgarri bat, eta atseginez adierazi
|
nahi nuke
nire gaurko artikulu honetan bidelagun eta mintzakide izango dudala azterlan hura; izan ere, ikerketa arlo honetaranzko lehen hurbiltze baten abantaila eskaintzen baitit euskal poesia modernoaren eta postmodernoaren antologiei buruz. Horri esker, gaurko nire saio honetan esparru murritzago bati atxiki ahal izango natzaio:
|
|
|
Juan San Martinen antologiari arretaz erreparatzea komeni da, zeren, garai jakin eta labur bateko produkzioaren antologiek ohi duten moduan, San Martinen Uhin berriak hogeita bost poeta bildu zituen, 1930az geroztik sortuak eta 1963 eta 1969 artean plazaratuak. Aldi jakin bateko euskal olerkigintzaren poetika berri bat eman
|
nahi zuen
ezagutzera antologia horrek. Liburu batean eta sorta berean bildurik, testuok joera berri baten lekuko bilakatzen ziren eta joera berri horren existentzia materializatu egin zuten.
|
|
|
Sarasolaren ustez, euskara batuaren kontrakoek ez dute
|
nahi
euskara kultur hizkuntza bilakatzerik. Baieztapen horren atzean herri-literaturaren inguruko ikuskerarik ere biltzen da.
|
|
|
Horrenbestez, Aldekoaren hitzaurreak dioena bat dator gerora euskal literaturaren historian gudaurreko olerkarien kalitatearen aitormenarekin, baina argiro esan duen moduan, Ibon Sarasola edo Jon Kortazarren ildo beretik, lehentasuna eman
|
nahi dio
euskal poesian modernitate europarraren sarreraren iragarle den poesiari, horri aitortzen baitio zinetako interesa.
|
|
|
Onaindiak hitzaurrean zioen moduan, euskal olerkia bazegoela frogatzea zuen asmorik nagusiena, eta horretan apologisten tradizio zaharra jarraitu baizik ez zuen egin. XVIII. mendeaz geroztik euskal testuen aurkezle guztiek borrokatzen duten mamuaren aurkako legitimazio argumentu sendoa aurkeztu
|
nahi zuen
Onaindiak. Ildo berean eta mende bat aitzinago, Larramendiren etsai berarekin borrokan egin behar izan zuen Jose Manterolak ere 1888ko bere Euskal Kantutegiaren hirugarren alearen hitzaurrean, euskal poesiaren existentzia bera zalantzan jartzen zuten Padre Marianaren jarraitzaileen aurka ziharduela azalduz:
|
|
|
ospetsuan esan zuen moduan (1994: 66 -111), inongo kulturak ez du ezberdin eta menpeko iraun
|
nahi
; aitzitik,, ezberdin, izateari uzteko ahaleginean dihardu etengabe, eta mendebaldeko kultura determinazio geopolitikorik gabeko jakintza edo arte eredutzat naturalizatzen denarekiko lehia beti desorekatuan segitzen du.
|
|
|
Apur batez hitzez beste eginez, uste dut argigarri gerta daitekeen azalpenak lagundu diezagukeela erlazionatzen Onaindiak ikusten zuen paisaia eta gaur egungo idazleek trantsizio garaiaz adierazten dutena. Izan ere, euskal literaturaren instituzionalizatze prozesuak eta sistema literarioaren sendotzeak ekarritako abantailak gorabehera, 2009an Bernardo Atxagak Neuchatel-eko Grand Seminair-en adierazitakoak oroitarazten digu, borroka berean jardun behar izaten duela subalternitatetikatera
|
nahi duenak
:
|
|
|
Testu zahar eta berriei, Iparraldeko nahiz Hegoaldekoei batasun ortografiko bat ezarri zien. Argi eta garbi, testuen edizio dibulgatzailea eta didaktikoa bideratu
|
nahi zuen
Onaindiak, asmo filologiko edo akademikorik gogoan hartu gabe, gerora, hezkuntzarako asmoz egin diren beste antologien ildo berean.
|
|
|
Asmo komertziala aitortzen zuen argiro, irakurleak erakartzeko eginiko aldarrikapena zela adieraziz. Garaian garaiko egilerik errepresentatiboenen bilduma egin
|
nahi zuela
argitu zuen Berguak azkenik.
|
|
|
Onaindiak, bere aldetik, antzerako izenburu erakargarria moldatu nahi izan zuen, baina bestelako helburuak izanik ere, irakurleen artean arrakasta ere lortu
|
nahi zuelako
. Funtsean, milako kopurua mantendu zuen,, mila?
|
|
|
esatea delako. Zenbaki ia menderaezin horren bidez gure literaturaren aberastasunaren aldarrikapena egin
|
nahi zuen
, eta legitimazioa eskuratu euskal literaturarentzat eta hizkuntzarentzat. Aldiz, ekidin egin zuen, hoberenak?
|
|
|
c) Olerkigintzaren zentraltasuna aldarrikatu
|
nahi du
euskal literatura sisteman, honako baieztapenez: –gure literaturaren aurrerapauso guztiak poesiak markatu ditu XX. mendean.
|
|
|
Izagirreren antologiaren orokortasuna bermatzen dute sarrerako adierazpen hauek, aro jakin bateko joera, norabide edota bilakaera zehatz bat frogatzeko helbururik ez baitu. Onaindiak euskal poesiaren esentzia eta presentzia aldarrikatu
|
nahi zuen bezala
, agian Izagirreren antologia honek ere XX. mendeko poesiaren, balioa, eta kapital sinbolikoa erakutsi nahi izan du euskal irakurleen aurrean, eta historiografiaren aurrean, berriz, generoaren zentraltasuna aldarrikatu, euskal literaturan jokatzen duen abangoardiako funtzioa seinalatuz.
|
|
|
Literaturaren historia, parte batean autonomoa izanik ere, historialari gehienek hala
|
nahi lukete
segurik, historia orokorraren baitan sartzen da, hots haren periodizazio orokorrean.
|
|
|
Muntek 1994an egin zuen ikerketan ondorioztatu zuen 80ko hamarkadatik aurrera munduko leku gehientsuenetan,, batez ere Estatu Batuetan eta Britainia Handian? irakurri
|
nahi zuen
eta irakurri behar zuen feminista ororentzat nahitaezko irakurgaia bihurtu zela jaiotzen ari zen emakumeen eleberri mota (Shelley, 2002)
|
|
|
Horregatik uste dugu eleberri hauek gehiago hurbiltzen direla nobela beltzaren generora, krimen bat askatzearekin batera euskal gizartearen gatazka nagusien argazkia ere egin
|
nahi baita
(bertako egoera politikoa, euskara, intsumisoa, industrializazioa?). (Olaziregi, 2002, 164).
|
|
|
Queer teoriek aro modernoko borroka identitarioei kritika egiten diete (feminismoari, gay eta lesbianen mugimenduari), eta aniztasunaren aldarrikapena egiten dute. Generoa gainditu
|
nahi da
, emakume femeninoa eta gizon maskulinoa binomioa aukera bakarra ez dela aldarrikatuz. Gizon eta emakume kategoriak ez dituzte onartzen.
|
|
|
Funtziorik nagusiena subjektuak garatuko du, beste funtzio guztiak subjektuaren baitan mugitzen baitira. Subjektuak zerbait
|
nahi du
beti. Nahi edo helburu hori objektu bat da; bai pertsona bat, bai zerbait abstraktua.
|
|
|
Subjektuak zerbait nahi du beti.
|
Nahi
edo helburu hori objektu bat da; bai pertsona bat, bai zerbait abstraktua. Eragileak subjektua objektua aurkitzera bultzatzen du.
|
|
|
Antiheroi hori, armadatik, emazte izatetik eta lan mundutik urrun egoteaz gain, lesbiana da, eta pentalogiaren azken bi nobelak, batik bat, horren onarpena izango dira, eleberriaren argumentuen korapiloaren gainetik jarriko baita lesbiana izatearen onartzea eta aldarria. Generoa gainditu
|
nahi da
, emakume femeninoa eta gizon maskulinoa binomioa aukera bakarra ez dela aldarrikatuz eta bere burua muga horien hausle bezala agertuz.
|
|
|
Eta, bestalde, aita familiako gisa, ardura handiz jokatu zuen. Ezkontza bietako seme-alabak batuta egotea
|
nahi zuen
, denek bere bigarren emaztea amatzat hartzea eta elkarri laguntzea, batez ere bere katedran oinordeko jarri zuen Alfontso seme nagusiak.
|
|
|
ondorio hori atera dugu bost poematan lehen bost estrofak aztertuta. Adibideotan sinalefa (laburduraz, s.) kopuruaren ugaritasuna ohartarazi
|
nahi dugu
: –Apolo ta Musak?
|
|
|
Euskal literaturaren antologia osatu
|
nahi bada
, egitasmoa ez da bukatzen Errenazimentuan, noski. Edozein dela ere bizitzako eremua, une jakin batean indarrean daukana iraunkortasun mugatukoa du, denbora ez delako alferrik igarotzen.
|
|
2014
|
|
|
Metodologiari dagokionez, EUDIMA ikerketa-proiektuko corpus zabalaz baliatu naiz testuak eta datuak aztertzeko. Egungo euskara zaindua islatu
|
nahi du
EUDIMA corpusak eta honela osatuta dago:
|
|
|
Gauza bat da arrantza, astoarena, alegia eta bestea arrantza, itsaso-erreketako arrainena. Argiaren zalea da, alegia ez duela beste zuhaitzen itzalik
|
nahi
.
|
|
|
2 lok. (Azaldu
|
nahi denari
sarrera emanez). Zera adierazi dio, alegia, ez dadila hemendik aurrera bere andregaiarekin joan.
|
|
|
Azpimarratzekoa da, bestalde, bai EusHk bai OEHk jasotzen duten balio berezia: hots, azaldu
|
nahi denari
sarrera emateko funtzioa.
|
|
|
hau da Aurrean esan dena argiagotu
|
nahi dela
adierazteko erabiltzen den esapidea. Eta leku hari deitu zion. Fanuel?, hau da, Jainkoaren ikuskera.
|
|
|
Partikula hau definitzean ere definizio funtzionala(?, argiagotzeko hitza?;?? argiagotu
|
nahi dela
adierazteko erabiltzen den hitza?) eta baliokidetzazkoa(, hau da-ren baliokidea?) uztartzen dituzte EHk eta EusHk. Halere, hiztegigileak ez dira ados jarri kategoria gramatikala zehazterakoan:
|
|
|
hots(...) 6 Aurrean esan dena argiagotu
|
nahi dela
adierazteko erabiltzen den hitza, hau da-ren baliokidea. Ik. alegia.
|
|
|
Antzeko harrera ona egin zaio egungo euskara estandarrean jatorriz Iparraldekoa den hots birformulatzaileari. Hegoaldeko egungo testuetan, bereziki erregistro zainduan, barra-barra erabiltzen da hots, aurrean esan dena argiagotu
|
nahi dela
adierazteko; hau da, atal birformulatzailearen hitz iragarle gisa.
|
|
|
Egia da pixka bat hedatu dela egungo euskara estandarrean, baina oraindik ere markatua da euskalkiaren aldetik: beren testuari ipar-ekialdeko mintzairaren kolorea eman
|
nahi dioten
idazleek erabiltzen dute batik bat. Nabarmentzekoa da, orobat, esan nahi baita aldaerak izan duen oihartzun guztiz apala.
|
|
|
Argiagotu
|
nahi den
aurreragoko diskurtso atalari birformulakizun esango diogu, eta azalpen berriari atal birformulatzaile. Beraz, diskurtsoan lehenago, birformulakizunean?
|
|
|
Kategoria kantiarren banaketaren kontua, a prioriko judizio sintetikoen kontua eta haiek zientziaren eraikina altxatzeko orduan duten transzendentziaren kontua ez daude, ez hurrik eman ere, garbiturik. Nik neuk,
|
nahi dut
pentsatu zientzian a prioriko judizio sintetikoak komeni direlako hori printzipio aurre-edo meta-zientifikoei dagokiela, hots, aurretiazkoak diren edo jada izadiaren oinarrizko legeetatik harago doazen printzipioei. [ZIO, Formen matxinada, Jorge Wagensberg/ Juan Garzia (EHU, 2007) Or.:
|
|
|
Gomendatu dio haatik erruso patriarkak ez dezan kardinaleak sobera erakuts katolikotasunaren han gaindi zabaltzeko gosea. Bainan, bere partetik, Aita Sainduak erakutsi
|
nahi
ukan du egun berean Erromako Buruzagiak leku eta parte berezi bat daukala Elizaren Batasun Osoaren buruan. Hots, izan dira hotzagoak Batasun horren barneko harremanak eta ez dira dena den lokarriak hautsiak.
|