|
2015
|
|
|
...in tentuz jorratu nahi izan dudan alde horretatik, literatura badelako errealitateko prozesuez hitz egiteko bide, gertagarria islatzeko gauza, alegia, gertatzea espero dena; baina gertagarriak badakarrelako, era berean, beste adiera bat, alegia, gertatzen ez dena baina gerta litekeena, eta, zentzu horretan ere, bada gertagarria islatzeko gauza idaztea eta, berdin zait, kantatzea, bada gauzak beste
|
modu
batekoak izan daitezkeela irudikatzen hasteko esparrua, eta nolakoak.
|
|
|
Ba hala sentitzen nintzen, aterkirik gabe. 2000 urtean txistulari
|
moduan
izana nintzen Jaialdian, eta harrotasun handiz hasi nintzaien Boiseri buruzko azalpenak ematen. Segituan ohartu nintzen 15 urte ez direla alferrik igarotzen, eta ezer gutxi gogoratzen nuela.
|
|
|
Eta gai mamitsu bezain mozkorti honi buruz ari garela, bertan izan nuen dájà vua. Ez dakit zergatik, Budweiserra eskuan nuela (onartu behar dut ez zela lehenbizikoa) sentitu nuen hotzikara berezi baten
|
modukoa
, eta 15 urte atzera egin izan banu bezala aurkitu nuen Boiseko parranda: bertsotan puntuka.
|
|
|
Norbaitek behin diruz,
|
modu
egokian
|
|
|
gogo betez ahalegindu zaitezke, baina arraunak ez badu ura ukitzen, nekez egingo du ontziak aurrera. Hala planteatuta, Ameriketan ohiko
|
moduan
bertsotan aritzeak ez du zentzu handirik, ez bada soilik entzule euskaldunez osatutako talde batentzat. Ulertu ezean, bertsolariak gaizki samar kantatzen dugun a capela abeslariak baino ez gara.
|
|
|
Hala ere, gero Xenpelarrera bidaltzen hasi nintzen, eta, orain, ia saioa dokumentatua geratzeko helburuarekin ere grabatu izan ditut saioak. Grabatutako saio aunitz Nafarroan egiten ditut –hor mugitzen gara eta–, eta gure herrialdean, urtean zehar saioak egiten direla ‘aldarrikatzeko’
|
modu
bat ere bada. Gero, konpartitu ere egiten ditut:
|
|
|
Josu Goikoetxeari, afizioz baino, ofizio
|
moduan
iritsi zitzaion bertso bilketa. “19 urterekin hasiko nintzen gutxi gorabehera, 1993ean.
|
|
|
Xenpelar Dokumentazio Zentroan ez dauden bertso bildumak dituzten erakunde eta elkarteei elkarlanerako tresna bezala eskaini nahi zaie Bertsolaritzaren Datu Basea. Dagoeneko garatutako programa eta bertan bildutako datuei (biografiak, saioak, doinuak, eta abar) etekina atera eta ahalegin txikiagoarekin edozein lekutan eta edozein motatako bertsoak (bat batekoak edo idatziak, bertso-paper edo eskuizkribuak, audio formatutik edo idatzitik jasotakoak, …) bildu eta
|
modu
bateratuan aurkitzeko aukera emango du Bertsolaritzaren Datu Baseak. Horrez gain, beste euskal generoek bere dokumentazio egitasmoa landu eta gauzatu nahi izanez gero, lagungarri izan daitezkeen elkarlanetarako zabalik gaude”.
|
|
|
Zentzu horretan izan ditut nire dudak eta nire penak”. Agirrek sumatzen du beharra bertsolariek gaia
|
modu
naturalean plazaratzekoa, aldarrikapenez harago.
|
|
|
Bestela esanda: “Lekuan lekuko eta garaian garaiko, zuk esateko daukazun horretatik identifikatzea zer den leku horretan eta memento horretan han dagoen jende horri interesatu ahal zaiona, eta hori ondo adierazteko
|
moduan
esatea”.
|
|
|
Eutsi behar izan dut, eta aurrera egin behar izan dut. Imajinatzen dut nik
|
moduan
beste jende askok ere hala egin behar izan duela. Hori guztia karga emozional handi bat da”, ondorioztatu zuen bertsolariak.
|
|
|
Bertso eskoletan emozioak
|
modu
zehatz batean landu behar direla erakusten hastearekin, kontuz ibili behar da Igor Elortzaren iritziz, “patroi modukoetan” ez erortzeko. “Seguru hor badela egin bako bidea, baina kontu eduki behar da seguru ez dagoelako mundu guztiarentzat balio duen patroirik.
|
|
|
Jolas horretan “bataila hori” nola amaitzen den beti da “oso desberdin”. “Guk ez dugu bizi bataila
|
moduan
, baina beti gaude aurrez aurre, eta beti gaude armatuta. Zure buruarekin daukazun desafio bat da, ondo irten behar delako.
|
|
|
Beste behin, adinarekin eta bizipenekin lotu zuen. “Adina hartu ahala gaia beste
|
modu
batean lantzeko nahia badaukazu, baina horretarako bizipenak eduki egin behar dituzu”, egin zuen lotura. Bizipenek juzku potoloetatik xehetasunetara eraman dezakete bertsolaria Elortzaren iritziz:
|
|
|
“Iazko abuztuan nik izugarri maite nuen pertsona bat hil zen. Bertsolari gehienon
|
moduan
, abuztuan saio pila bat eduki nituen, eta niretzat ez zen hilabete erraza izan, baina ezin dut herri denetan tristeziatik eta penatik kantatzen ibili. Niretzat ere ez litzateke ona, zerbait arrastatuko nukeelako handiegia bihurtuko litzatekeena arrastatu ahal izateko”.
|
|
|
“Berradiskidetuta” dago maskararekin Enbeita. Maskara eta berari buruzko estereotipoak erabilgarri ditu egun, eta
|
modu
kontzientean erabiltzen ditu: “Azkenean, publikoak egiten du zuri buruzko irudi bat, eta zure esku dago ondo datorkizunean irudi hori elikatzea edo apurtzea.
|
|
2016
|
|
|
Beste erreferentzia garrantzitsua Nathalie Zadge etno psikiatrarena da. Giza-taldeen ibilbidea aztertzen du eta Zadgek dio trauma kolektiboak
|
modu
kolektiboan tratatu behar direla. Etno psikiatrak genozidioen biktimen seme alaben ametsak ikertu zituen eta ohartu zen haiek ere beren gurasoek garatutako beldur eta sindrome berak garatzen zituztela.
|
|
|
Bi ideia baino ez ziren. Bata, Frankismoak ez zuela epaiketarik izan eta, bestea, trauma kolektiboak
|
modu
kolektiboan tratatu behar direla. Eta galdera zen; baina, orduan, zein izango da ideia nagusia?
|
|
|
Antzezlanak bietatik dauka, baina bigarrenerantza jo dugu gehiago. Beharbada ez hainbeste traman, baina bai antzezlaneko gai
|
moduan
, proposatu beharreko galdera moduan.
|
|
|
Antzezlanak bietatik dauka, baina bigarrenerantza jo dugu gehiago. Beharbada ez hainbeste traman, baina bai antzezlaneko gai moduan, proposatu beharreko galdera
|
moduan
.
|
|
|
“Bi ideia baino ezi ziren. Bata, frankismoak ez zuela epaiketarik izan; eta bestea, trauma kolektiboak
|
modu
kolektiboan tratatu behar direla”
|
|
|
Unai Iturriaga: Herri bakoitzak bere drogak dauzka eta ez gara konturatzen gauza batzuk gainetik kendu ezean dugula aurrera egin herri bezala
|
modu
osasuntsuan. Batzuetan jendeak uste du aukera bat dela:
|
|
|
Duela urte eta erdi inguru etorri zitzaien Fuchs Elortza eta Iturriagari oinarrizko ideia batzuk besapean hartuta. Gidoia idazteko
|
modua
oso bizia izan da. Aktoreek sei bat egonaldi egin dituzte, bakoitza astebete ingurukoa, Euskal Herriko hainbat antzokitan.
|
|
|
Antzezlanaren abiapuntuan Ximunen familiako istorio batzuk daude. Bere bi aitonek gerraren ondorioak
|
modu
basatian jasan zituzten. Bat judu alemana zen, Frantziara ihes egin zuen, baina bere familia guztiak Auschwitzen bukatu zuen, juduak zirelako.
|
|
|
Joxan Goikoetxea musikari hernaniarraren ezaugarriak dira hiperaktibitatea eta ugaritasuna; soinu jotzaile esanguratsu eta aktiboenetakoa da gaur egun. Interprete, konpositore, moldatzaile eta ekoizle
|
moduan
egin dituen lanetan bat egin dute musikarekin antzerkiak, zinemak, dantzak eta formatu multimedia berriek. Berak aurkeztu zion proiektua egiteko proposamena Donostia 2016ri, eta zuzentzen duen Aztarna argitaletxeak obra argitaratu du.
|
|
|
J.G. – “Ez dago Euskal Herrian antzerkia Lete bezainbeste ikuspuntutatik praktikatu duenik: lehenik, aktore gisa; jarraian, itzulpenak edota egokitzapenak egiten; ondoren idazle
|
moduan
, zuzendari bezala, bere musikari eta ekoizle fazetak ahaztu gabe; eta, azkenik, instituzioetatik eragile bezala.”
|
|
|
“Ez dago Euskal Herrian antzerkia Letek bezainbeste ikuspuntutatik praktikatu duenik: lehenik, aktore gisa; jarraian, itzulpenak edota egokitzapenak egiten; ondoren idazle
|
moduan
, zuzendari bezala, bere musikari eta ekoizle fazetak ahaztu gabe; eta, azkenik, instituzioetatik eragile bezala (1985ean Kultura diputatu bilakatu zen) ”.
|
|
|
setosuaren
|
moduan
|
|
|
– Formaz eta mamiaz gain bada beste elementu bat zuen jardunean, funtsezkoa eta liluragarria: deklamazioa edo testua esateko
|
modua
. Nola lantzen duzue hori?
|
|
|
Nik neure kabuz ikasi dut. Gaztetan,
|
modu
hippy eta cool batean hasi nintzenean, nire irakasle Jick Johnsek —XX. mendeko bardorik onena denak— esan zidan: “Agian oso olerki ona egin duzu, munduko onena nahi baduzu, baina hain gaizki eta zatar irakurrita ez du batere balio! ”.
|
|
|
Nahi nituzke ezkerreko balioak berriro modan jarri nire lanaren, artikuluen eta poesiaren bidez; eta ahotsa kendu zaion jende interesgarriari ahotsa eman. Ez baitugu jende hori entzuten ez dutelako ahotsa izateko
|
modurik
.
|
|
|
Guk badauzkagu botere txikiak, eta botereak gugan sortzen ditu inertzia batzuk ohartzen ez garenak. Horri aurre egiteko
|
modu
bat bada ironia: mingarria eta zirikatzailearen arteko muga.
|
|
|
Irakasleek gidatzen duten une bakarra izaten da interesa pizteko unea. Hainbat
|
modutara
egiten dute; besteren artean, adimen aniztasuna aintzatetsita. Era honetara bideratu zuten euskal kulturari buruzko proiektua:
|
|
|
“Irekiduraren plazera transmititu nahi izan dugu. Euskal kultura
|
modu
indartsu batean bizi izateko aukera saiatu gara biziarazten”
|
|
|
Irekidura horren plazera transmititu nahi izan dugu. Euskal kultura
|
modu
indartsu batean bizi izateko aukera saiatu gara biziarazten”.
|
|
|
Baina nik uste eszena berdintsuak toki askotan errepikatuko zirela Euskal Herrian zehar. Ohikoa zen komodako kajoian, koltxoi azpietan eta abarretan bertsopaper ugari gordetzea, gero handik atera, buruz ikasi eta okasioa zen guztian kantatzeko, bai etxean bertan eta bai lagunarteko otorduen mahaiondoko
|
moduan
.
|
|
|
Printze txikiaren egoskortasunez betetzen dituzte errutinak zaletuek. Besteak beste, dezente harritu nau jarraitzaileen “atsegin dut”ak emateko
|
moduak
: gehienek bideoaren lehen 20 segundoak ikusi baino lehen uzten diote bideoa ikusteari, eta askok elkarbanatu egiten dute.
|
|
|
70etik gora dira propio kamerarekin hara edo hona mugitu direlako, edo etxean zeukaten material interesgarria eskaintzeko
|
modua
ikusi dutelako, aldizkariari argazkiak ekarri dizkiotenak. Dozena bat marrazkilari baino gehiago aritu da bertsolaritzari buruzko irudiak sortu nahian arkatzari eta buruari eragiten.
|
|
|
[1] 411 ez da kopuru zehatza. Hor dagoen izen mordo hori
|
modu
zehatz batean zenbatzea kasik ezinezkoa da. Bestalde, izenak biltzeko aldizkariei egindako errepasoan bat edo beste pasako zitzaigun, ezinbestean.
|
|
|
Egiteko
|
modu
horren bertutez eman dira, hain zuzen ere, aldizkariaren ikur diren umorea, burutazioak eta aldrebeskeriak.
|
|
|
Aldizkari txikia da Bertsolari, bere izenari ohore eginez batez ere inprobisazioz lan egiten duena eta bulegotzat tabernak hartzen dituena. Izateko eta egiteko
|
modu
hau gora behera, edo agian horrexegatik, espero zitekeena baina askoz jende gehiago bildu ahal izan du ispiluaren, grabagailuaren, orrialde hauen bi aldeetan. Estimatua zaizue denoi.
|
|
|
Eta azaldu ziguten bertsolaritzaren inguruko aldizkari bat sortzea zutela buruan. Aldizkari bat bertsoak ekarriko zituena, eta aldi berean bertsolaritzaren eta bertsogintzaren inguruko gaiak, noiz
|
modu
arinean noiz sakonean, tratatuko zituena. Eta, hori bai, ongi egindako argazkiz josia.
|
|
2017
|
|
|
Erreta juradua gelditu zen. Bestetik, pixka bat nekatua ere bazegoen, ikusten zuelako herrian edo bazegoela deskontentu
|
modu
bat” (Dorronsoro Lekuona: 22) [5].
|
|
|
Beti bazen zerbait: epaile jardun beharra ez bazen, saioak irratiz edo telebistaz eman beharra… eta horrek izugarri distortsionatzen du bertsoa jasotzeko
|
modua
. 1960ko hamarkadakoetan artean gaztetxo nintzen, eta zeharkako erreferentziak baino ez ditut:
|
|
|
Emakume bati poltsa lapurtu ondoren bertan topatu zuenaz ari zen. Ikuspegi, kantaera, kontatzeko
|
modu
eta hizkera berri baten aurrean aurkitu nintzen. Kontaketa zinematografikoa; nik behintzat entzun ahala eraiki nituen irudiak, eta barruan zerbait ezberdina sentitu nuen.
|
|
|
Entzule lez 2000 bitarteko txapelketa bat aukeratzea ia ezinezko egiten zitzaidan, eta, kostata, azkenean, bi aukeratzea erabaki dut… Zergatik hautatu ditudan bi horiek? Beharbada, hamarkada horretan entzule
|
moduan
gehien sufriarazi eta gozarazi zidatenak direlako.
|
|
|
Colina eta Mendiluze lehen aldiz sartu ziren finalera. Lujanbioren eta Egañaren erakustaldiaren final
|
moduan
geratu zait iruditegian. Saio osoa izan zen horrela:
|
|
|
Eta buruz burukoa, Himalaiako gutunarena. Lujanbiok bakarkako gaiak lantzeko
|
modu
berri bat urratu zuen, istorio bat harilkatzekoa, puntuz puntu lehen pertsonan kontatuta, pertsonaiaren larrutik sekuentzia bat, ideiek adina usainek, taktuak, irudiek adierazten dutena… Txapela Egañak jantzi zuen, publikoak ikasi genuen bi txapeldun egon litezkeela, batez ere, buruz buruko finala denean, lehen aldiz hau izan zen moduan.
|
|
|
Lujanbio eta Arzallus: bi bertsokera, bi txapeldun handi, bi buruz burukotan errepikatu den binomioa, garai loriosetan ezagutu ditugun bertsolari pareen
|
moduan
. Eta buruz burukorako lehia bizian ikusten diren beste eskukada bat bertsolari, aurkezleak bi izenak ahoskatzerakoan publiko bakoitzak bereak espero ere izan zituen izenak.
|
|
|
|
Modu
atseginez.
|
|
|
Josu Zabala (Urepeleko Hertzaina). Kargante xamar zebilen enkargatua izan nahi zuela eta, baina, azkenean, ordezkari sindikal
|
modura
amaitu du megafoniarekin batetik bestera, Euskadin Rock&Rollak ez duela inoiz dirurik emanen eta konbenio berria negoziatu nahian. Enkargatua izan nahi zuen.
|
|
|
Bertan, etxean bezala eta masifikatutako kaleetatik at, euskal kanta ezagunen Frankenstein gisara, Gu ta Gutarrak taldearen Historiaren taberna kantua jo dute. Ondoren, Leonard Cohen handiaren Dance me to the end of lovekin hasi dira bat batean, ‘Aitona tipulin’ pare baten
|
modura
: nola zahartu diren, nola lehengo garaiak hobeak ziren eta abar nostalgiko bat.
|
|
|
zer
|
moduz
izan da?
|
|
|
Dokumentala inprobisatzaile bakoitzaren kontaketa pertsonaletik abiatzen da: nola murgildu ziren kantu inprobisatuaren munduan, zer ematen dien bat batean eta ahoz aritzeak… Eta kontaketa pertsonal horietatik abiatuta poliki poliki ikuspegia zabaldu eta kultura bakoitzean kantu inprobisatuak dauzkan funtzio, balio eta
|
moduez
azalpenak ematen dituzte. Eta ederra da ikustea nola gehienak jolas egin nahi hutsagatik murgildu ziren mundu honetan, eta hain oinarri antzekoa duten jardunek nola funtzio eta gorputz desberdinak hartzen dituzten kultura bakoitzaren egoeraren arabera.
|
|
|
alternatiba
|
moduan
|
|
|
Argentinan, Hego Amerikako beste hainbat herrialdetan bezala, ahozko inprobisazioak tradizioan du oinarria eta payadoreak dira horren ordezkari. Ez da, ordea, azken urteotan emanaldi
|
moduan
ikus daitekeen inprobisazio mugimendu bakarra. Hiri inguruetan asko zabaldu da hip hop mugimendua eta raperoen ahotsak indarra hartu du.
|
|
|
“Uste dut funtsezkoa dela hau ondorengoei transmititzea”. 2010ean hasi ziren irakasle
|
moduan
eta, egun, 5 gune ditu 400 ikasle baino gehiago jaso dituztenak; metodologia ere garatu du urteen poderioz. “Payadore jaio edo egin behar ote den eztabaida beti izan dugun arren, Guillermo Velázquez mexikarrak esango lukeen moduan, inprobisatzailea eginez jaiotzen da”.
|
|
|
200 gazte inguru herri bateko plazan elkartu eta elkarrekin rapeatzen aritzea. Batzuetan lehia
|
moduan
ematen omen da eta beste batzuetan, besterik gabe, gozamenerako, “hori da hip hop aren esentzia”.
|
|
|
Gabottok ere, euren errematea rapeko ‘punch line’aren berdintzat jotzen du, dezimaren baliokidetzat du raperoen zortzikoa eta, azken batean, “izen desberdina jarri arren teknika asko berdinak” direla ikusten du. Inprobisazioa agertzeko
|
moduan
ikusten dute desberdintasuna, estetikan eta adierazteko eran: “Guk topaketak egiten ditugu eta raperoek lehiaketak, eta euren publikoa gazteagoa eta masiboagoa da”, dio payadoreak.
|
|
|
Zarauzkoak ezin zuen gutxiagorako izan. Putzuzulo du izena Zarauzko gaztetxeak eta garai batean ehun lantegia zena orain ametsen fabrika bihurtu dute gazteek
|
modu
autogestionatuan.
|
|
|
Imanol Epelderi zor zaio hasierako ideia. Kolonbian ibili zelarik, hango inprobisatzaileen neurketa
|
modu
bat ezagutu zuen. Bi lehiakide jarri oholtzan eta txintxarri soinua entzun arteko talka egiten dute Antioquia inguruetan.
|
|
|
Galtzak lehertu beharrez neuzkan/ blusak roskilla
|
modura
|
|
|
Udarregin urte askoan bizi eta gero, Artikula Haundi izeneko baserrira aldatu ziren, eta hau badakit autopista egiterakoan bota zutela. Edozein
|
modutan
ere, memorizatzeko erabil daitekeen metodorik bitxienetako bat erabiltzen zuen bertsolariak, eta merezi luke azterketa bat. Jose Aranburuk Udarregira joaterik ez zuenean, bertsolaria bera, makilan arrastoak egin eta, jaisten omen zen Usurbilera; gero, makilari begira esaten zizkion bertsoak organistari.
|
|
|
1967ko ekainean, Oficialía amaitu nuen, delineatzaile espezialitatean. Jarraian, lanean hasi nintzen (Eyher, Hernani), delineatzaile
|
moduan
, Bulego Teknikoan; 5 ordu goizez, astelehenetik larunbatera. Arratsaldez, Maestria ikastera joan nintzen beste bi urtez, eskola berean.
|
|
|
Etengabe aritu izan naiz bertso jartzaile
|
moduan
, urte askoan, herri mailan eta eskualdeko lehiaketetan, hasieran, eta Euskal Herrikoetan, gero. Bertso idatzi horiek bildu nituen Dozenaka sortuak liburuan.
|
|
|
Gustatuko litzaioke norbait mutu uztea. “Zerbaitek eragiten dizunean, zure erreakzioa izan daiteke ero
|
moduan
barrezka hastea, baina izan daiteke, baita ere, isiltzea. ‘Ostras, eman didate barru barruan, dena mugitu zait eta ez daukat erreakziorik’ Nire ustez ona litzateke horrelako aurpegi bat ikustea”.
|
|
|
Argi zeukaten elkartzen ziren unean proiektuak hortik joko zuela, edo behintzat zehar lerro gisa egongo zela, seguru: “Ezin zuen beste
|
modu
batera izan”. Elkarren jardunarenganako miresmenetik sortu den emanaldia dela azaldu dute Labakak eta Egizabalek, eta miresmen horrek zati handi bat feminismotik du; Egizabal bertsozaletzearekin, adibidez, lotura zuzena:
|
|
|
Arriskurik handiena etsitzea da, itxaropenik ez dagoela pentsatzea. Edozein
|
modutako
aktibismoak oinarrien alde egin behar du lan, eta jakina da porrot asko jasan behar direla gauzak aldatzeko. Edozein borrokatan gertatzen da hori.
|
|
|
Horrela esanda tristea dirudi; baina ez da tristea, ezberdina baizik. Izateko
|
modu
horrek eragin zuzena du kulturan. Horrek ahalbidetzen dizue kultura besteekin banatzea, besteekin garatzea eta gozatzea, eta hori Polonian ez da ohikoa.
|
|
|
Loiolako Hontza elkarteko bertso afari bat ere harrapatu nuen argazkitan. Harritu egin ninduen ikusteak nola ezertaz ezagutzen ez zuten pertsona bat izanda, hain goxo hartu ninduten gonbidatu
|
moduan
.
|
|
|
Orduan ulertu nuen zergatik zen kanta hura hain garrantzitsua euskaldunentzat. Bertso bat entzuten nuenean sentitzen nuen niri ari zitzaizkidala kantatzen,
|
modu
naturalean, melodia sinpleekin, zuzenean bihotzera. Kantuaren hotsak berak poza eragiten zidan.
|
|
|
Juan Navarro osabak zahartu eta gero autobiografia bat idatzi zuen, eta eskuidatzi horretan horrelako zerbait dio. Raimundo Lanasen aurretik errondakoak eta dantzakoak ziren jotak, eta edukiak zuen garrantzia eta ez kantatzeko
|
moduak
. Geroztik, jota kantatzeko modu estatikoa eta zurruna nagusitu da, eta kantuaren artea bilakatu da.
|
|
|
Raimundo Lanasen aurretik errondakoak eta dantzakoak ziren jotak, eta edukiak zuen garrantzia eta ez kantatzeko moduak. Geroztik, jota kantatzeko
|
modu
estatikoa eta zurruna nagusitu da, eta kantuaren artea bilakatu da. Amaren familian, esate baterako, aitona Cirilo molde zaharrekoa zen eta nik harekin gozatu egiten nuen, aholku bat ematen zidan bakoitzeko jotaren batekin ilustratzen baitzidan esandakoa.
|
|
|
Diskoetan grabatu zen jota molde hori eta, irratia ere urte horietan indartu zenez, erabat gailendu da kantatzeko molde hori. Aitona Cirilok jota de parao deitzen zion kantatzeko
|
modu
hori. Jota de ronda eta jota de parao bereizten zituen.
|
|
|
Erdiarokotasuna gauza askotan sumatzen da: etxekoak izendatzeko
|
moduan
zaldun eta damen garai bat agertzen da, nahiz eta koplatzen ari direnak miserian bizi ziren baserritarrak izan zitezkeen.
|
|
|
Baionako bere etxean atzeman genuen indarberritzen. “Ekainean izan nintzen azken aldiz Euskaltzaindiko biltzar batean eta ea aurki berriro lanean hasteko
|
moduan
naizen”, esan zigun.
|
|
|
Gure amaren familian jota obsesio bihurtu zen eta ni mutikoa nintzela hainbat lehiaketa eta txapelketara joan behar izaten nuen familiako norbaiti txaloak jotzera. Noiz aldatu zen jota kantatzeko
|
modua
–Raimundo Lanasen garaian aldatu zela esango nuke.
|
|
2018
|
|
|
Komunikazio teknologia berriak, energia berriak, garraio eredu berriak. Denbora eta espazioa ulertzeko
|
moduak
aldatu egin dira. Hurbiltasunerako aukerak handitu egin dira nabarmen, urruntzeko aukerak bezainbeste, gutxienez.
|
|
|
Gure ikerketarako egin ditugun elkarrizketetan ere nabarmena da. Lehenik, rockaren belaunaldiko bertsolari gaztea animalia exotiko baten
|
moduan
hartu zuten. Orduan bakanak ziren bertsolari horiek arrotz sentitzen ziren bertsolaritzaren munduan.
|
|
|
Ondorioz, jendearen jarduera mesedegarri bihurtzen da hub horrentzat. Jendea artikulatzeko
|
modu
oso errentagarria da. Eskainiz hartu egiten du.
|
|
|
Dena den, 2018a gogoeta urtetzat hartu baldin badugu ere, gogoeta etengabea da Bertsozale Elkartean: etengabe aritzen gara gure egitura eta funtzionatzeko
|
moduak
dauzkagun helburuetara doitzen, eta azaroan helburuak markatu ondoren ere horretan jarraitu dugu eguneroko lanean.
|
|
|
Baina hori da gure filosofia, hori da Bertsozale Elkartearen eta bertsolaritzaren mugimendu osoaren arteko lotura bermatzeko bidea. Eta horrek esan nahi du etengabe berrikusi behar dugula gure antolatzeko eta funtzionatzeko
|
modua
. Izaera oso ezberdineko jendea dabil Bertsozale Elkartean, oso leku ezberdinetatik iritsi dena.
|
|
|
Esfera publikoaren indarra ere agerian geratu da. Bertsozale Elkarteak ez du orain artean gehiegi parte hartu nahi izan, baina azterketan esaten da ez esku hartzea ere esku hartzeko
|
modu
bat dela. Buruko min bat baino gehiago sortuko dio horrek Bertsozale Elkarteari…
|
|
|
Pertsonalki, uste dut Bertsozale Elkarteak parte hartu izan duela esfera publikoan, beste kontu bat da nola parte hartu izan duen. ...Bertsolari Txapelketa Nagusian, oholtza eta oholtzaren ingurua ahalik eta gehien soildu eta bertsoa erdigunean jartzearen aldeko apustua egin genuen; 2016an, Europa Bat Batean topaketak antolatu genituen hizkuntza gutxituen gaia, transmisioaren gaia eta generoaren gaia erdigunean jarrita; hainbat elkarte eta erakunderekin ari gara lankidetzan… Hori izan da esfera publikoan parte hartzeko gure
|
modua
: egiten dugunaren (eta, nahi bada, egiten ez dugunaren) bidez komunikatzea gure diskurtsoa eta gizartean daukagun kokapena zein den.
|
|
|
Ordutik hona Bertsozale Elkarte barruko funtzionamendua asko aldatu da: egituraren barruan, erabakiguneetan, emakumeen presentzia asko hazi da, bileretan hitz egiteko
|
modua
, elkarren zaintza… Etxe barruan, kontzientzia lan handia egin zen bere garaian, eta, kontzientzia hartu ondoren, bestelako praktika batzuk gauzatu ditugu.
|
|
|
Asko azpimarratu duzue bertsolaritzaren gizarte mugimendua dela bertsolaritzaren ezaugarri bereizgarriena. Mugimendu hori sare
|
moduan
osatuta dago eta nahiko autonomoa dela esan duzue.
|
|
|
Aurreiritziek bertsolaritza mundu antigoaleko eta klasikoarekin lotzen dute, baina egia oso bestelakoa da. Eta bertsolariak ez zarete konturatzen zuek errealitate modernoa arnasteko
|
modua
denik gero helarazten duzuena, eta bizitzako eguneroko kezken inguruan kantatzea zenbateraino den modernoa. Ez zarete kontziente zenbatean den berria eta zenbatean den eraberritua bertsolaritza.
|
|
|
Askotan, instituzioa instituzionalizatu egin behar da, edozein giza-arlo instituzionalizatzen den
|
moduan
―maitasunetik hasita ekimen politikoetaraino― Instituzionalizazioak suposatzen du gehienetan hil egiten dela hasieran zegoen bulkada zati bat, horri ez zaiolako erreparatzen, eta beste bat errutinizatu egiten dela. Baina horiek prozesu normalak dira.
|
|
|
Uste dugun baino
|
modu
hautemanezinagoan, uste dugun baino modu luzeagoan. Eta pentsatu arren egun batean sortzen direla eta norbaitek inposatua dela kanon bat… uste dut kanona dela prozesu oso landu bat, denborarekin datorrena, proba asko izan duena, gauza batzuetan asmatu duena, beste batzuekin ez.
|
|
|
Uste dugun baino modu hautemanezinagoan, uste dugun baino
|
modu
luzeagoan. Eta pentsatu arren egun batean sortzen direla eta norbaitek inposatua dela kanon bat… uste dut kanona dela prozesu oso landu bat, denborarekin datorrena, proba asko izan duena, gauza batzuetan asmatu duena, beste batzuekin ez.
|
|
|
Nik uste, bi gauzak ematen direla. Hau da, Picassok zergatik eraberritzen du jenio baten
|
moduan
–Ba, ordurako beste askok antzeko saiakerak egin zituztelako.
|
|
|
Zeren izan, mingarria izango da. Mingarria izango da
|
modu
intentsoan ―ezberdinkerien aurkako borrokan aktiboki parte hartzen ari direnentzat― edo modu lasaiagoan ―etsiago, jarrera ez hain aktiboarekin daudenentzat― Baina aldaketak gertatuko dira, gertaraziko dituzue. Kontua da zenbat potentzial galtzen den nerabezarotik helduarora igarotzean.
|
|
|
Zeren izan, mingarria izango da. Mingarria izango da modu intentsoan ―ezberdinkerien aurkako borrokan aktiboki parte hartzen ari direnentzat― edo
|
modu
lasaiagoan ―etsiago, jarrera ez hain aktiboarekin daudenentzat― Baina aldaketak gertatuko dira, gertaraziko dituzue. Kontua da zenbat potentzial galtzen den nerabezarotik helduarora igarotzean.
|
|
|
Hor agertzen dira datu batzuk: euskalgintzan zenbat jende dabilen, zenbatek irakurtzen duen euskal literatura… Badaude zenbait datu kezkatzekoak, baina esango nuke horrek ez duela
|
modu
nabarmenean atzera egingo. Egia da gure espektatibak handiagoak zirela eta espektatiba horiek ez direla betetzen ari.
|
|
|
Zein dira beraz, erredaktore horren lanak? Garbi dagoena da bertso-paperen jabego kontzientzia oso garbia zeukala, eta hori azpimarratzen du behin eta berriro bertsoen bukaeretan
|
modu
zehatzez: Propriété réservé de Jean Etchepare.
|
|
|
Alegia, ikus dezakegula nola bertso-paper horiek erantzun ahal izan dioten frantsesez gutxi alfabetatua den entzule eta hartzaileari, baina bere txokotik eta bakardadetik irten eta kanpoan zer gertatzen den ere jakin nahi duenari. XIX. mendean erruz eta
|
modu
nabarmenez zabaltzen ari den prentsa, egunkari eta astekarietan elikatzen dela koplakaria. Egunerokotasunean aurkitzen dituela albisteak, batez ere krimenen ingurukoak, bai baitaki oso gogoko dituela gai tragikoak bere entzuleak.
|
|
|
Eta, azkenik, mezuak ez direla batere iraultzaileak, kontserbadoreak baizik, aginte zibil eta erlijiosoak inposatuak, noski. Areago oraindik, gertaera tragikoak tratatzeko
|
modu
berezi horren bitartez bi sosetan saldu bere bertso-paperekin saiatu izan dela eta ahalegindu, bere neurri apalean, garaiko bortizkeria eta hilketen kontrako borrokan.
|
|
|
Laburbiltzeko azpimarra dezagun Kantu Berri hauen bitartez, Jean Etchepare, koplari bretoiak bezala ahozko tradiziotik zenbait elementu gordez (airea, hasiera eta bukaerak), aldendu egiten dela beraietatik, eta modan zeuden gazeta idatzizko istorioetara hurbiltzen, horietan bezala kasu zenbaitetan irudiez baliatuz testuaren garrantzia, trajikotasuna indartzeko. Halaber, Etcheparek hitz lauz eta
|
modu
xume batez ematen dizkigun asasinamenduen esplikazioniak direlarik eramaten gaituzte esatera, frantsesez deitu canard istorio beltzen kontakizunetarako bidean saiotxo bat baitira, aitzindari dugula euskal literaturaren esparruan.
|
|
|
Zaila litzaiguke imajinatzea duela ez hainbeste, bertsolaritzak jendartearen aniztasuna horren zabal ikusi eta elikatzea. Eskertzekoa da gai jartzaile eta bertsolari batzuek genero ikuspegia egunerokotasunean
|
modu
naturalean areagotzeko ahalegina. Dinosauroen garaian geratuko ote ginen beldur nintzen, mendeetan atzerako ekosistemetan fosilizatuta.
|
|
|
Nire gabezia guztiak esplizituki aitortzeko kezkarik ez dut gaur egun, eta dakidana —edo dakidala uste dudana— azaltzeko ere apenas, pretentsio eta harro haize asmorik gabe. Betaurreko moreak janztea ez baita, nire iritziz, begiratzeko
|
modua
bakarrik. Betaurreko moreak janztea norbera lotsarik gabe biluztea ere bada.
|