|
2009
|
|
|
Oso egokia iruditzen zait, Lourdes, italiar literaturak eta kulturak Lertxundiren
|
lanean
izan duten garrantzia azpimarratzea, garrantzia presentzia bilakatzen baita zenbaitetan. Gogoan dut Ihes betea eleberriaren zati nabarmen bat Triesten kokatzen duela, eta eleberriko protagonistetako bat Umberto Saba bera dela.
|
|
|
Gogoan dut Ihes betea eleberriaren zati nabarmen bat Triesten kokatzen duela, eta eleberriko protagonistetako bat Umberto Saba bera dela. Gu ere izan ginen, Italia, bizitza hizpide bidaia liburuaren atzetik, Triesten, eta joan ginen Sabak bere garaian
|
lan
egin zuen liburu dendara, gaur «Libreria antiquaria Umberto Saba» den horretara. Halaxe deskribatu zuen Lertxundik Ihes betea lanean:
|
|
|
Gu ere izan ginen, Italia, bizitza hizpide bidaia liburuaren atzetik, Triesten, eta joan ginen Sabak bere garaian lan egin zuen liburu dendara, gaur «Libreria antiquaria Umberto Saba» den horretara. Halaxe deskribatu zuen Lertxundik Ihes betea
|
lanean
: «Argiari eman zion eta lokalaren erdi erdian zintzilik zegoen bonbilla bat piztu zen.
|
|
|
Kirmen Uriberen Bilbao New York Bilbao nobelak(?) erakusten du nola ezin zaion mugarik jarri prosazko
|
lan
idatzi bati. Irakurri nuenean, memoria liburu bat zela iruditu zitzaidan (edo autofikzioa).
|
|
|
Irakurri nuenean, memoria liburu bat zela iruditu zitzaidan (edo autofikzioa).
|
Lan
honetan zer den fikzio eta zer ez, bigarren mailako kontu bat da. Egileak bere joan etorrietan interesa pizten digu, eta irakurrian eraman egiten gaitu.
|
|
|
Azalpen horretan, galtzailearen irudia gako zaio Munozi. Bizia lon gai berari heldu ziola argudia liteke, baina nire ustez Antzararen bidea
|
lan
osoagoa da. Eta ez dut hau esaten nobela bat delako; Bizia loko narrazioetako batzuk topikoetan erortzen zirela iruditu zitzaidan eta, alde horretatik, obra bezala ez ninduen asebete.
|
|
|
Uriberen azken
|
lanari buruz
diozunarekin ados nago, Marijo. Iruditu zait fragmentazio horretan geratu dela egilearen ahalegin guztia.
|
|
|
Apokrifoaren ideiatik tiraka, Jurgik aztertu egin du nork idatz zezakeen zinez horrelako nobela bat euskaraz, eta guztiz ezinezkoa zela begitandu zaio, konplikatuegia, euskarak ez baitzuen sistema literario bat bere inguruan. Ostera, posibleagotzat jotzen du bostehun bat orrialdeko nobelatzarra barik testu laburragoren bat, «hain laburra non irakurle falta eta argitaratu ezina ez zen aski arazo izango autorea idaztetik desanimatzeko» (12 or.). Jurgi giro burgeseko autore eta obra ezezagun horren peskizan aritu izan da
|
lan
hipotesi horrekin.
|
|
|
Ematen du Villasantek begien bistan zegoena bakarrik bildu zuela, argitan zegoena. Inpresioa dut Jurgik arakatu eta argiztatu nahi izan dituela hain zuzen historia horretako zoko moko eta okoiluak, Lotilandiako ortodoxiatik kanpo gera zitezkeen autore eta
|
lanen
bila. Kontua da liburu xume baina ederra bilbatu duela:
|
|
|
«Batzutan oherat joan baino lehen, izkirioz ezartzen ditut zerek ere jo baitauzkitet begiak eta hek». Dakidalarik, inork ez du Jean Etxepareren paper horiek bilatzeko
|
lana
hartu. Nik neuk badut itxaropenik hor topa genezakeen ezustekoan.
|
|
|
«halako batean den dena jakin nahi dugu, inoiz abandonatu gintuena behin betiko joan ez dadin». Jakin nahia egon liteke, baita literatur
|
lan
ororen atzean ere, bide berri eta ezezagunak zapaldu nahia, errealitateak sortzen dituen galderak fikzioaren bitartez ulertzeko ahalegina. Eta zentzu horretan Jokin Muñozen lanak galderak pausatzen ditu, erantzunak eman baino, ateak irekitzen, itxi baino gehiago.
|
|
|
Jakin nahia egon liteke, baita literatur lan ororen atzean ere, bide berri eta ezezagunak zapaldu nahia, errealitateak sortzen dituen galderak fikzioaren bitartez ulertzeko ahalegina. Eta zentzu horretan Jokin Muñozen
|
lanak
galderak pausatzen ditu, erantzunak eman baino, ateak irekitzen, itxi baino gehiago. Eta hori iruditzen zait Antzararen bidea nobelaren bertute nagusietako bat.
|
|
|
Arteak, literaturak... eskaintzen dien «balkoitik» ikusten dute Gigik eta agureak besteen sufrimendua. Ez dute, Lisak bezala, osasuna galdu arte
|
lanik
egin behar izan. Pasarte horretan hausnarketa metaliterarioa iradokitzen digu narratzaileak, Arteak errealitatea, giza sufrimendua «adierazteko»/ «aditzera» emateko duen gaitasunaz?
|
|
|
Nobedade izate horrek bultzatu nau haiek hautatzera, baina bestelako arrazoiak ere izan dira tartean. Esaterako, egileen aldetik apustu bat suposatu dute hiru
|
lanek
. Uriberen kasuan, Bilbao New York Bilbao bere estreinako narratiba lana izateaz gainera, narratibak berak eskaintzen dituen aukeren gaineko azterketa lan bat dugu.
|
|
|
Esaterako, egileen aldetik apustu bat suposatu dute hiru lanek. Uriberen kasuan, Bilbao New York Bilbao bere estreinako narratiba
|
lana
izateaz gainera, narratibak berak eskaintzen dituen aukeren gaineko azterketa lan bat dugu. Zoaz infernura, laztana nobelan, Zorion perfektuarekin zabaldutako bideari lotu zaio berriz Lertxundi; behin gehiago indarkeria dugu protagonista, baina, bere aurreko lanetan ez bezala, haren jatorria ez da politikoa.
|
|
|
Esaterako, egileen aldetik apustu bat suposatu dute hiru lanek. Uriberen kasuan, Bilbao New York Bilbao bere estreinako narratiba lana izateaz gainera, narratibak berak eskaintzen dituen aukeren gaineko azterketa
|
lan
bat dugu. Zoaz infernura, laztana nobelan, Zorion perfektuarekin zabaldutako bideari lotu zaio berriz Lertxundi; behin gehiago indarkeria dugu protagonista, baina, bere aurreko lanetan ez bezala, haren jatorria ez da politikoa.
|
|
|
Uriberen kasuan, Bilbao New York Bilbao bere estreinako narratiba lana izateaz gainera, narratibak berak eskaintzen dituen aukeren gaineko azterketa lan bat dugu. Zoaz infernura, laztana nobelan, Zorion perfektuarekin zabaldutako bideari lotu zaio berriz Lertxundi; behin gehiago indarkeria dugu protagonista, baina, bere aurreko
|
lanetan
ez bezala, haren jatorria ez da politikoa. Tratu txarrak ditu hizpide Lertxundik bere azken nobelan; gaiak badu gaurkotasunik, eta teknikari begira ere (ikuspuntuen tartekatzea) badu nondik heldu nobelak.
|
|
|
Kointzidentziaz, ikastetxean zortzigarren mailan zegoenean, Liz Arregui Dick nerabeak, geroago Hardestyrekin ezkonduko zen?
|
lan
egin zuen estatu mailako proiektu batean, beronen asmoa Idahoko eliza katolikoetako artxiboak eskuz kopiatzea zen, geroago artxibo handi bat egiteko, fitxa katalogo bidez gordeta gera zitezen finkaturik heriotza datu guztiak. Ikastetxe katolikoetako ikasleek kaligrafia, idazkaritza ahalmenak, eta antolakuntza nahiz alfabeto ahalmenak praktikatzen zituzten, eta, bide batez, elizek eskuz idatziriko dohaineko datu base bat lortzen zuten.
|
|
|
Zorionekoak ziren St. Johneko hileta artxiboetan arakatuko zuten ikertzaileak, han
|
lanean
zebilen laguntzaile batek «izen arraroekin» zerrenda bat osatu baitzuen, eta horietako asko, noski, euskal jatorrikoak ziren. Hardestyk eta bere lantaldeak zerrenda hori erabili zuen pertsona bakoitza non dagoen lurperaturik finkatzeko.
|
|
|
Liz Hardestyren aitonak, Mateo Arreguik, bere maizterrak bizitzan nahiz heriotzan zaintzen zituen moduan, bilobak haien oroimen iraunkorra ziurtatu zuen, hiru urte eman zituelarik artxiboak arakatzen eta ikertzen, espezialistei elkarrizketak egiten, eta boluntario talde bat gidatzen. Nekaezin egin zuen
|
lan
, euskaldun haiei eman dakien Idahon igarotakoa eta lur honi ekarririkoa gogoraraziko duen oroigarri bat. Liz Hardestyri esker, euskaldun horiek gogoratuak izango dira.
|
|
|
Esteban Arretxe, Bermeotik dator gure agurra, kresal usaina eta kanta, Esteban aitona! Bakardadean hil zinan Ameriketan, baina Arretxe, tarrak Euskal Herrian bizi dira oraindik jo ta ke
|
lanean
eguneroko maitasunean. Luis zure seme eta lobearen partez, eta honen senideen bihotzetatik, hona hemen gure agurra eta negarra.
|
|
|
Liz Dick Hardesty garai hartan lanean ari zen zuzendaritza batzordean eta, Totoricak egitasmoa aurkeztu zuenean, ekimena zuzentzeko prest agertu zen, betiere, aste gutxi batzuetako jarduera izanez gero. Hala ere, hiru urteko borondatezko
|
lana
egin behar izan zuen, harik eta, azkenik, oroitarririk gabeko 130 euskaldun hauteman zituen arte. Alabaina, narrazio honen xehetasunak askoz ere antzinagokoak dira, izan ere, duela ia ehun urte hasten dira.
|
|
|
Bezeroak ostatura laguntzen zituzten eta askotan eginkizun pastorala hartzen zuten euren gain: bezeroentzat etxerako gutunak idatzi, medikuarenean nahiz dentistarenean interpretazio
|
lanak
egin, banku eragiketekin eta gainerako finantziazio xehetasunekin laguntza eman eta, bestalde, larrialdirik gertatuz gero, etorkinaren nagusiarengana edo ostatu emailearengana jotzen zen. Boiseko ostatari famatuak ziren Mateo Arreguik eta bere lehen emazteak, geroago bere bigarren emazte Maria Dominga Goicoecheak ere?, garai desberdinetan, lauostatu eduki edo gobernatu zituzten.
|
|
|
José Goikoetxeta zenaren hilobia bilatzen ari zelarik, Dolores Totoricak oroitarririk gabeko beste sei euskaldun topatu zituen Morris Hill hilerriko artxiboetan; hortaz, Euzkaldunak Inc. erakundeko zuzendaritza batzordera jo zuen, berak hasitako ikerketa burutzeko egitasmoan interesik ba ote zegoen galdezka. Liz Dick Hardesty garai hartan
|
lanean
ari zen zuzendaritza batzordean eta, Totoricak egitasmoa aurkeztu zuenean, ekimena zuzentzeko prest agertu zen, betiere, aste gutxi batzuetako jarduera izanez gero. Hala ere, hiru urteko borondatezko lana egin behar izan zuen, harik eta, azkenik, oroitarririk gabeko 130 euskaldun hauteman zituen arte.
|
|
|
Kate emigrazioa ematen zen, aita eta osabek seme eta ilobei deitzen baitzieten, eta emazte, arreba eta alabek jarraitzen zieten horiei guztiei. Hala ere, etorkin askok soilik bost sei urte egoteko asmoa zeukaten, gogor
|
lan
egin, urritasunean bizi, sosak aurreztu, eta etxera «poltsikoak bete urre» itzultzeko.
|
|
|
Nolanahi ere, euskaldun guztiak ez ziren kide egiten, edo ezin zituzten beharrezko kontribuzioak egin. Beste kasu batzuetan, baziren
|
lan
denboralditik kanpo ostatuetan bizi ez zirenak, ez zutenak euskal sorospen elkarteei buruz berririk, eta beraz ez zirenak kidetu. Hauek ez zuten diru laguntzarik larrialdietan edo hilik suertatuz gero.
|
|
|
Commedia desagertu da, demodé dagoela esango du batek baino gehiagok, baina Los Angelesko antzerki eskoletan bada ariketa bat commedia berbera dena, funtsean: irribarrea eta tristura aurpegia dibujatuta zituzten maskara veneziarren ordez, orain, ohiko dantza, kantu eta esgrima eskolekin batera, kirurgialarien maskarekin (aurpegia erdi ezkutuan dutela, alegia), sentimenduak nola adierazi ikasteko ariketak egiten dituzte aktore ikasle amerikarrek, telebistan boladan dauden medikuei buruzko telesailetan
|
lana
aurkitzea errazteko. Posible da commedia gabeko commedia bat:
|
|
|
Bide beretik, gure egileak aspalditik ohartu ziren legearen munduaz. Hori dela eta, esaterako, Mogelen Peru Abarka izeneko
|
lanean
tartekatzen diren zatiak, Bizkaiko orduko forua edota justizia administrazioa jasotzen dituztenak. Berebat, erlijio idazleen artean, Agirre Asteasu, Fr. Bartolome eta abarrekoak ez ziren beldurtu, sermolaritzaren barruan, zuzenbidearen zatiak egokitzeko, euren esanak eta irakatsiak berrindartzeko, Axularrek berak hasitako jokaerari sendo eutsiz.
|
|
|
Horretan, bistan da, legebiltzarrak eta aldizkari ofizialak behar beharrezkoak dira. Beste horrenbeste, esan gabe doa, sorkuntza
|
lanak
eman ditzakeen isla eta bultzada.
|
|
|
Pete Aguereberry Onizepean (Zuberoa) sortu zen mundura 1874an, eta, 16 urterekin itsasoa zeharkatu ondoren, hamaika
|
lanetan
aritu zen Mundu Berrian, inon luzaz etsi gabe, bat eta beste probatuz. Heldu berritan, pilotari izan zen San Frantziskon eta artzain San Joaquin Ibarrean, 2.600 buruko artaldea zainduz, gauetan lur gogorrean lo egiten zuela, ez denda eta ez ezer.
|
|
|
Artzaintzan zirauen 1894an, estatu hartan ezagututako urterik lehorrenean, belarra ihartu, iturburuak ahitu, eta ardi nagusiek 200.000 buru galdu zituztenean. Bere nagusiak ere lur jo zuelarik, Petek 10 dolar jaso zituen hiru urteko
|
lanaren truke
. Gero meatzari izan zen, beste euskaldun batek Maderan (Kalifornia) zeukan French Liquour Store delakoan egin zuen lan, San Frantziskora itzulita esnea kalez kale saltzen zuten gurdietan ere enplegatu zen?
|
|
|
Bere nagusiak ere lur jo zuelarik, Petek 10 dolar jaso zituen hiru urteko lanaren truke. Gero meatzari izan zen, beste euskaldun batek Maderan (Kalifornia) zeukan French Liquour Store delakoan egin zuen
|
lan
, San Frantziskora itzulita esnea kalez kale saltzen zuten gurdietan ere enplegatu zen, harik eta hiriko bizimoduaz aspertu, eta Elkora (Nevada) joan zen arte, Pedro eta Bernardo Altuberen Spanish Ranch en lan egitera.
|
|
|
Gero meatzari izan zen, beste euskaldun batek Maderan (Kalifornia) zeukan French Liquour Store delakoan egin zuen lan, San Frantziskora itzulita esnea kalez kale saltzen zuten gurdietan ere enplegatu zen? harik eta hiriko bizimoduaz aspertu, eta Elkora (Nevada) joan zen arte, Pedro eta Bernardo Altuberen Spanish Ranch en
|
lan
egitera. Han ere gustura ez, eta artzaintzara itzuli zen, aldi hartan Fish Creek izeneko tokira, Nevadan.
|
|
|
Tenperaturak 40 zero azpira jaisten dira han neguan, eta ardiei, izoztuta ez hiltzeko, hala ere ez ziren gutxi hiltzen?, aizkoraz kendu behar zien izotza.
|
Lan
gehiagotan ere saiatu zen Pete: Eureka eta Ely arteko diligentziaren gidari izan zen; lehenengo izotz saltzailea Tonopahn (Nevada), 1901ean, mea aurkikuntzen gara ian; ganadu garraiatzailea ere bai, Bishopetik (Kalifornia) Tonopahraino abelgorriak gidatuz hamar eguneko bidean; berari suertatu zitzaion Shepherd Canyon Route ko diligentziaren azken gidaria izatea ere.
|
|
|
Aguereberry beste asmo batekin zihoan. Postaz bidali behar zioten dirua jaso nahi zuen, eta jarraian inguru haietan prospekzio
|
lanari
lotu. Aspertuta zegoen besteren kontura lan egiteaz, bere urre alorra nahi zuen.
|
|
|
Postaz bidali behar zioten dirua jaso nahi zuen, eta jarraian inguru haietan prospekzio lanari lotu. Aspertuta zegoen besteren kontura
|
lan
egiteaz, bere urre alorra nahi zuen.
|
|
|
Biak ezagutu zituen George C. Pipkinek ez du dudarik: Peteren
|
lana
izan zela uste du, eta aldi hartan, beste askotan bezala, bere burua harrotu nahian ibili zela Shorty.
|
|
|
Harrisburg Flaten, bere meatzearen ondoan jasotako etxetxo batean bizi izan zen Pete hil arte, 40 urte luzez. Azken urteetan bere gastu txikietarako dirua behar zuenean baizik ez zuen
|
lan
egiten. Pipkinek diosku gogo onez erakutsi ohi ziela bere jabegoa turistei.
|
|
|
–Nik dezakedana baino gehiago kostatuko litzateke, eta ez dakit ezer horrelako negozioei buruz, esan zigun?. Zaharregia naiz, eta berandutxo da beste
|
lan
batean hasteko.
|
|
|
Eta hala ere Pete Aguereberryk inoiz ez zuen meatzaritzan karrera egiteko asmorik izan. Hasi zenean, XIX. mendearen bukaeran mutil emigrante batek topa zezakeen
|
lanetariko
bat besterik ez zen. 16 urterekin etorri zen herri honetara, txartel bakunarekin helduz San Frantziskora.
|
|
|
16 urterekin etorri zen herri honetara, txartel bakunarekin helduz San Frantziskora. Frontoi batean izan zuen lehenengo
|
lana
, hura zaintzen, eta tanto politak egiten jendea erakartzeko; bai erakarri ere, apalki onartu zigunez. Baina hiru hilabeteren buruan eskuko lotailuak zeharo handituta zeuzkan eta ezin izan zuen horretan jarraitu.
|
|
|
Beste
|
lan
bat etorri zen gero, San Frantziskotik Virginia Cityra (Nevada) zihoan diligentziaren gidari. Lan gogorra.
|
|
|
Beste lan bat etorri zen gero, San Frantziskotik Virginia Cityra (Nevada) zihoan diligentziaren gidari.
|
Lan
gogorra.
|
|
|
»Beste hamaika meatze zeuden, eta azpiak ateratzeko prest zegoenak beti lortzen zuen
|
lana
. Urre hotsa non, hara jotzen nuen nik.
|
|
|
Egia da, herri txikia gara eta denok ezagutzen dugu elkar. Inpaktu soziala dago hor eta zenbait
|
lanetan
horrek atzera egitera eraman gaitzake. Arte sorkuntzan, ordea, posible da egile batek lan bikaina burutzea nahiz eta herri txiki bateko partaide izan.
|
|
|
Inpaktu soziala dago hor eta zenbait lanetan horrek atzera egitera eraman gaitzake. Arte sorkuntzan, ordea, posible da egile batek
|
lan
bikaina burutzea nahiz eta herri txiki bateko partaide izan. Jarduera bakartian errazago da maisulan bikaina erdiestea (adibidez, idazlea bere folio zurien aurrean jarrita).
|
|
|
«Frankotiratzaile gisan egindako zinema nahikoa bizirik dago nire ustez (film laburrak, kasu: arlo hau bereziki indartuko da patrikako telefonoekin egindako piezekin eta norberak etxean editatutako
|
lanekin
). Kimuak egitasmoak lortu duen, jatorrizko izendapena?
|
|
|
«Arazo jakin baten ertz guztiak zorrotz aztertzen dituen liburu bat sakona dela esan ohi dugu. Inor gutxi iritsi den sakonerara iritsirik, hantxe argi egiten du halako
|
lan
batek. Baina testu sakon batek esaten duena esaten du, ez gehiago ez gutxiago.
|
|
|
ideiak etorri ahala, zakarrontzira botatzen hasten naiz, harik eta bizpahirurekin gelditzen naizen arte. Deskartea egin eta bakar batekin gelditutakoan, ez dut gaiaren inguruko zalantzarik egiten (eta zalantzetan hastea komeni ere ez, bestela nuke
|
lan
berri bat hasi).
|
|
|
Ni ez naiz inoiz atzerriratuen komunitate baten kidea izan eta,
|
lan
egingo banuen, azkar ikasi beharra neukan hizkuntza. Hizkuntza berri bat hitz egiteak ematen duen askatasuna gogoko nuen, eta hain bihurtu nintzen hiztun «jatorra» non lagun minek erne ibiltzeko adierazi behar izan zidaten.
|
|
|
Moteltasuna
|
lanean
Kunderak txekiar entomologo zahar bati buruzko esketx bat idatzi zuen. Gizon hau bere izenaren idazkera apalki eta ia barkamena eskatuz zuzentzen ahalegintzen da Frantziara entomologoen biltzar batera heldu ondoren.
|
|
|
1991n Bartzelonara joan zen free lance kazetari, eta ikerketetan zein narrative journalism alorrean espezializatu. The Independent, Granta, The New Statesman, The Boston Globe eta El País Semanal agerkarietan argitaratu ditu
|
lanak
. 1996an JWP ekoiztetxea sortu zuen (www.jwproductions.tv), eta BBC, Arte, TV3 Cuatro, Al Jazeera eta beste hainbat telebistatan ikusi ahal izan diren dokumentalak egin ditu politikaz, arteaz eta kulturaz.
|
|
|
Naturaltasuna bilatzea batetik, artifizioz mozorrotzea bestetik? Bai, gure
|
lana
da hizkuntzari lotzen zaizkion sastraka, orbel eta lokatzak seinalatu eta kentzea; baina gure lana da, halaber, urrutirago eramango gaituzten bideak saiatzea ere.
|
|
|
Naturaltasuna bilatzea batetik, artifizioz mozorrotzea bestetik? Bai, gure lana da hizkuntzari lotzen zaizkion sastraka, orbel eta lokatzak seinalatu eta kentzea; baina gure
|
lana
da, halaber, urrutirago eramango gaituzten bideak saiatzea ere.
|
|
|
Idazlearen bidelagun baino areago, euskara behaztopa zaigu askotan. Ez du idazlearen ordez pentsatzen, ez dio
|
lanik
arintzen. Ez dauka egoera guztietara egokituko den fraseologia malgurik; beti topatzen du bere estiloari enbarazu egiten dion osagarri txikiren bat, zailtasun apalen bat, baina apala izanagatik ere, enbarazutsua dena.
|
|
|
Alde onei begiratzen ikasi behar dugu. Nire idazle
|
lanera
itzuliz: askotan, biziki amorrarazten nauten behaztopa horiek aukera artistiko deigarriak eskaintzen dizkidate.
|
|
|
Denbora asko pasa dezaket esaldi baten barnean hiru silabako hitz bat baztertu eta bi silabako baten bila. Bestalde, aurrez erabakitako musika jakin bat eta pintura mota edo pelikula bateko argi konkretu bat bidelagun ditudala ekiten diot
|
lanari
: testuari tonu bat ematen laguntzen didate hautatutako musikak eta argiak.
|
|
|
|
Lan
irrikatsua hartu nuen. Grinaz eta pasioz betea.
|
|
|
Baita tartean tartean hitz berriak sortzeko ere. Eta hona
|
lan
politenetako bat: hitz eta baliabide erretoriko haiek guztiak testuinguru berri batean txertatu behar nituen:
|
|
|
Bada, halako batean Roy Hart Bilbora zetorrela jakin zuen. Ez dakit zeinek esango zion ahotsarekin oso
|
lan
interesantea egiten zuela Roy Hartek, eta joan zen ikustera. Zeharo inpresionatuta gelditu zen.
|
|
|
Eta La formación del símbolo en el niño, La construcción de lo real en el niño? Nik uste dut Piagetek
|
lan
handia egin zuela «sobre los estadios del conocimiento», haurren fase horiek aztertuz.
|
|
|
Ondoren Baga, Higa, Dialektikaren laudorioa, Gernika? Sail edo serie horri titulua eman zionean, nahiz eta 1968an hasi zen
|
lan
horiekin, bere txikitako esperientzia zeukan gogoan, halaxe zioen, barruan hazi bat zeukala. Bera gelditu zen Lekeitioko euskararen musikarekin?
|
|
|
Alde horretatik interesantea iruditzen zait, ze alde batetik Mikelek errekuperazio
|
lan
inportante bat egin du. Esate baterako, Bereterretxeren Kantorearekin hasi zenean, kanta ezezaguna zen, zeharo ezezaguna.
|
|
|
Aurrena ni joan nintzen. Londresetik etorri eta
|
lana
nuen ingelesezko ekonomia liburuak itzultzen, eta handik hilabete batzuetara Mikel etorri zen, 1964ko otsailean. Niretzako hasieran Bartzelona ez zen oso gustukoa izan.
|
|
|
M.B.: Mikelek magnetofoi txiki bat erabiltzen zuen, eta tresna bat izan da
|
lan
egiteko. Esate baterako, Baztanera joaten zenean?
|
|
|
Hogei liburu eta ehun artikulu inguru ditu argitaratuak. Lehen lehen
|
lanak
izan zituenen artean dira, besteak beste, Death in Murelaga: the social significance of funerary ritual in a Spanish Basque village (1969), Echalar and Murelaga:
|
|
|
Migrazio, etnonazionalismo eta gisako
|
lanak
ez bezalakoak ditu, berriz, bere aitaren biografia Tap dancing on ice: Jack Douglass (1996) eta Casting About in the Reel World (2002) arrantza liburua.
|
|
|
Egin duen
|
lan
eskergaren ordain, hainbat sari eta merezimendu jasoa da. Horrela, esaterako, 1984an Honoris Causa doktore izendatu zuen UPV EHUk.
|
|
|
Arrazoiak bi ere badira. Batetik, Euskal Herrian kanpo
|
lana
egin zuen lehenengo antropologo anglo amerikarra izan nintzen eta, bestetik, BSP Euskal Ikasketen Programa sortu nuen Nevadan. Beraz, antropologia anglosaxoiaren munduan euskalaria naiz, onerako zein txarrerako.
|
|
|
Renon
|
lanean
hasi eta lau, bost bat urtera, euskal gaiarekin guztiz identifikatuta nindukaten nire kideek. Gogoan dut, behin, nola joan nintzen amerikar antropologoen kongresura.
|
|
|
Han ari ginen, hitz eta pitz, gure artean antropologo europar zale batzuk zirela. Halako batean, Italiara joateko asmoa nuela esan nuen, kanpo
|
lana
egitera. 1972an Agnonera (Italia) egin nuen bidaia ari nintzen prestatzen.
|
|
|
Bat Harvardekoa bada, idazten duena idazten duela ere?,
|
lana
argitaratuko diote, seguru; baita lau txorakeria esaten badu ere. Aitzitik, morroia herrialdeko lehenengo hamar unibertsitatekoa ez bada, gorriak eta bi ikusiko ditu artikulua, eman dezagun, argitara diezaioten, lanak urrearen balioa badu ere.
|
|
|
Bat Harvardekoa bada, idazten duena idazten duela ere?, lana argitaratuko diote, seguru; baita lau txorakeria esaten badu ere. Aitzitik, morroia herrialdeko lehenengo hamar unibertsitatekoa ez bada, gorriak eta bi ikusiko ditu artikulua, eman dezagun, argitara diezaioten,
|
lanak
urrearen balioa badu ere. Orokortzen ari naiz, baina horixe da bene benetako errealitate akademikoa.
|
|
|
Aski gazte argitaratu nuen Death in Murelaga, monografia
|
lan
egoki bat. Arrakasta handikoa izan zen bai ingelesez, bai gaztelaniaz.
|
|
|
Urte horretan bertan UNR Nevada Renoko Unibertsitatean Euskal Ikasketen Programa abiarazteko ardura hartu zuen. Hogeita hamahiru urtez jardun zuen
|
lan
horretan, 1999aren amaieran erretretan sartu arte.
|
|
|
Gogoan dut umea nintzela Kaliforniako gure arrantxoko egongelan eserita egoten ginela, eta bazela han gure miradoreez eta sarrerako eukaliptoez harantzago larre bat eta Hereford behi mutur zurien sail bat. Amamak orduan kakorratz
|
lanaren
korapiloak erakutsi bidenabar, euskarazko hitz batzuk ere erakusten zizkidan. Batzuetan pentsatzen jartzen naiz zer nolako aldea aurkituko zuen neska bat zeneko bere lurralde berdetik gure artemisia gozakaitzeko basamortura, hain desberdina Euskal Herriko bere jaioterriko mendi berde dirdiratsuetatik.
|
|
|
Negar egin ote zuen, artzain euskaldun askok bezala, basamortu goietako bakardadeari aurre egin behar izan zionean, bere jaioterriko soro berdeez oroitzean? Edo lanpetuegia ote zegoen, umeak hazten eta
|
lanean
–Zortzi izan baitzituen.
|
|
|
Hala ere, fitxa hau itxi eta artxibatu nahi izanez gero, luzerako izango dugulakoan nago, irakurleok idazlearen testuak leitzen ditugun bitartean, honen ahotsak (hauxe baita idazlearen arima) bizirik baitirau. Eta badago zer irakurri, Antoñanak sormen
|
lan
oparoak eman dituelako azken berrogeita hamar urteotan gaztelaniazko literaturan. Sei eleberri (1960ko eta 1970eko hamarkadetan idatziak, baina horietako bi 1990eko hamarkada arte argitaratu gabeak) eta milatik gora artikulu (1962tik aurtengo otsaila arte egunkari eta aldizkari askotan agertuak) dira Antoñanaren idazlan nagusiak.
|
|
|
Bere bulegoa lanbideari eskainitako monje gelaxka bat zen, eta etengabe idatzi zuen 2001ean hil zen arte. Era berean, ama Moniquek eta osaba Brucek ere
|
lanak
argitaratuak dituzte. Ez da soilik argitaratutako lanetan mamitzen den joera; espresio sinbolikoaren premian ere ematen da aditzera.
|
|
|
Era berean, ama Moniquek eta osaba Brucek ere lanak argitaratuak dituzte. Ez da soilik argitaratutako
|
lanetan
mamitzen den joera; espresio sinbolikoaren premian ere ematen da aditzera.
|
|
|
Gure museoetako margolanak ikusteko gaitasunarekin jaio zaretenon modura, guk ere ikasi,
|
lan
egin, eskiatu, zaldian ibili, bizikletaz ibil gaitezke.
|
|
2010
|
|
|
Eta azken testuan, «Madrilgo kazetaria» izenekoan, hitz egiten bada kazetari batek momentu erabakigarrietan hartu behar dituen erabakiez, bereziki harrigarria egin zait testua, «Jesus Ulaiarren garaia». Bortizkeriaren aurrean kazetariek egiten duten
|
lanaz
hitz egiten du eta zehazki enfokatzen du garai bat, 70eko eta 80ko hamarkaden arteko trantsizioa. Ez nituen bertatik bertara ezagutu garai haiek, eta eguneroko biolentziarekin kazetariak «anestesiak jota» bizi zirela irakurtzeak, adibidez, bada, zerbait mugiarazi du nire baitan.
|
|
|
Barandiaranen liburuari buruz esan berri duzunaren harira, Lourdes, nik esango nuke aipatzen duzun indarkeria ez dagoela kazetaritzatik at. Hain zuzen, maiz kazetariek gertaeren inguruan ez ikusiarena egiten dutelako, edo ez dutelako informazioan behar beste sakondu, indarkeria garaile gertatzen da. Alde horretatik, iruditzen zait Barandiaranen moduko
|
lanen atzean
kazetaritzan dauden hutsuneei aurre egiteko ahalegin garbia dagoela. Eta objektibotasunaz, berriro, iruditzen zait elementu hautaketa ororen atzean intentzio bat dagoela (Barandiaranek berak hasieratik ematen du bere intentzioen berri).
|
|
|
Egiten dituen erreferentzia batzuk ezin dira ulertu ez bada inguru erdaldun konkretuetan, eta egiten dituen euskara+ erdara eraikuntza batzuk desegokiak ikusten ditut. Agian edizio
|
lana
falta du nobela honek. Orain beste aldea.
|
|
|
Orain beste aldea. Narratzeko era (esaterako, paragrafoak bi edo hiru lerrokoak), situazioaren hurbiltasuna (giro erdalduneko euskaldunarena), egunerokotasuna(
|
lana
, pertsonen arteko harremanak), liburua irakurtzeko erraztasunaren arrazoiak dira.
|
|
|
Joxe Azurmendiren Azken egunak Gandiagarekin
|
lan
mardula hartuko dut orain aintzat. Liburuaren kanpoko azalean agertu ez arren, tituluak badu bigarren zati bat:
|
|
|
Nik ere atsegin dut gai bat hartu eta muturrera eramateko duen gaitasun hori, idazkera zorrotz hori, motibo bat hartu eta akitzeraino zukutzen duena, kiskillosoa, obsesiboa ia. Kasu honetan ere, Herria eleberriak irakurketa exijentea eskatzen du, Darrieussecqi irakurri dizkiodan beste
|
lan
batzuek bezala, eta oso interesgarriak dira sorterriaz egiten diren hausnarketak, hiritarrak herria duela deskubritzen du, erroak, badela nongoa, pertenentzia, identitatea, horien harremana memoriarekin, familiarekin... Gero, deigarria da nola errepikatzen diren gauza batzuk idazlearen eleberri ia guztietan, hala nola, amatasuna, haurra, heriotza, besteen eta norbere absentzia, idazketa bera?
|
|
|
Hala ere, irakurle gisa esan beharra daukat gaiak berak zein atal bakoitzaren hasieran agertzen diren aipuek sorturiko aurreikuspenak asetzeko gai ez dela izan Algortakoaren liburua. SPrako tranbiatik hona gutxi aldatu da Elorriagaren estiloa, hots, aipatu
|
lan
horretan bezala, Londres kartoizkoa da nobelan absurdoaren «langue»ra jo du berriro. Eta «langue»z ari naizenean, Saussure-ren terminologia dut buruan, alegia, «langue» kode moduan ulertuta, horixe iruditu baitzait Londres kartoizkoa da, kode bat esanahian (parole) sakontzera iristen ez dena.
|
|
|
Esti, zuk aipatutako «langue»a dago batetik, SPrako tranbiatik datorrena, eta edukiari baino gehiago formari errepa rarazten diona. Eta zalantzak sortu dizkit bere aurre ko
|
lanetan
, bai eta oraingoan ere, horrek azaleko irakurketa bat egitera bultza baitezake irakurlea. Eta nahiz eta oraingoan estilo soilagoa, zorrotzagoa bilatu nahi izan den, beste behin gailendu egin zait inpresio orokor hori.
|
|
|
Kontua da horrek, nire gusturako, testu siku eta monotonoa dakarrela, orrialdeetan aurrera egitea aldapatsu bihurtzen duena. Alde horretatik
|
lan
idorra da Londres kartoizkoa da irakurtzea, ez da samurra. Egilearekiko fideltasuna eskatzen du.
|
|
|
Berriki argitaratu den liburu bat aipatu nahi dizuet orain, Alberto Barandiaranek idatzitako Postkronikak kazetaritza
|
lana
. Ea inor animatzen den komentatzen hastera!
|
|
|
Lehenengo lauretan, protagonista ezezagun eta ahaztuen arrastoan jarrita, haien paraderoa erakutsi gura izan digu. Horrek, besteak beste, ikerketa
|
lan
zail eta luzea ondorioztatu dio. Bosgarrenean, kazetariak zelako inplikazioa behar duen eta nola erantzun behar duen gogoetatzen du, Madrileko trenetako sarraskiaren aurrean dagoela.
|
|
|
Gogoko dut Darrieussecqen idazkera, nola erabiltzen duen hizkuntza irakurlearen sinismen sistema galdekatzeko. Zentzu horretan, Iparraldekoaren
|
lana
irakurtzen dudan bakoitzean, erantzun baino galdera gehiago izaten bukatzen dut. Herria nobelarekin beste horrenbeste gertatu zait.
|
|
|
Kepa, ez dut uste Postkronikak
|
lan
objektiboa denik. Hain zuzen, esango nuke idazle/ kazetariaren inplikazioa gakoa dela kontakizunean, ez baititu gertakariak besterik gabe azaltzen; aitzitik, irakurleak liburuan protagonista diren pertsonen bizipenak bere egin ditzala, irakurlea hunkitu dadila laburrean esanda, saiatzen da.
|
|
|
Horrek baieztatzen du kazetaritza eta literatura arteko genero baten aurrean gaudela. Eta horretaz ari garela, ezinbestean etortzen zaigu Ryszard Kapuscinski ren izena gogora, poloniarra maisu izan baitzen kasik nobela baten modura irakurtzen ziren kazetaritza
|
lanak
idazterako orduan. Bestalde, beste kontu bat iruditu zait azpimarragarri, liburuak kazetaritzaz egiten duen hausnarketa.
|
|
|
Ezagun egiten zaigu, gertuko, identifikatuta ere sentitzen gara, edo senti gaitezke. Eta tramak ezer gutxi du berezitik, aipatu morroiaren ibilerak (egunerokoak,
|
lanekoak
, maitasunezkoak) kontatzen ditu modu lineal eta ohikoan, baina gatazkatsua da nobelaren irakurketa, bertako ideien joan etorria, berri edo gutxienez diferente baitira, aho bilorik eta zuzentasunik gabeak, pentsa bezala idatziak. Eta horien artean nabarmentzen dira euskaraz, euskalduntasunaz, gure herriaz egiten diren hausnarketa ugariak.
|
|
|
Autokarabana, Fermin Etxegoienek idatzitako nobela. Liburuan zehar hainbat kontu findu litezkeen arren (erredakzioa bera, esaterako), azken garaiotan atera den eleberri kitzikagarrienetako bat iruditu zait, gurean gisa horretako
|
lanak
ez baitira oso ohikoak eta nolabaiteko aire freskoa dakarrela uste baitut. Autokarabana bizirik dago, emozioa du, korapiloak sortzen ditu urdailean, alde egiten du literaturan, oro har, gero eta gehiago zabaltzen ari den idazkera onbera horretatik.
|
|
|
Ados nago zurekin, Aritz: Katu jendea da Rodriguezek orain arte argitaraturiko
|
lanik
biribilena, batez ere gaiari begira. Dena den, ez nituzke narrazio guztiak maila berean jarriko.
|
|
|
Iratxe Esnaolaren Galerna. Bere laburtasunean (91 orri besterik ez ditu), handia iruditu zait Esnaolaren estreinako
|
lana
. Lan honetan ezin hobeto uztartuta azaltzen dira giroa (udako azken egunak, galerna gertu dela) eta pertsonaien arteko gorabeherak (berrogei urteren bueltan dabilen emakumea; adin txikiko neskatila batekin dabilen haren senarra; neskatilaren aita, bikotea uda igarotzen ari den hoteleko zuzendaria; neskatila bera).
|
|
|
Bere laburtasunean (91 orri besterik ez ditu), handia iruditu zait Esnaolaren estreinako lana.
|
Lan
honetan ezin hobeto uztartuta azaltzen dira giroa (udako azken egunak, galerna gertu dela) eta pertsonaien arteko gorabeherak (berrogei urteren bueltan dabilen emakumea; adin txikiko neskatila batekin dabilen haren senarra; neskatilaren aita, bikotea uda igarotzen ari den hoteleko zuzendaria; neskatila bera). Galernak, Esnaolak liburu hasieran aipatzen duen bezala, udaren amaiera iragarri ohi du pertsonaiak dauden kostaldeko herrian, S.S. delakoan.
|