|
2003
|
|
|
Hauda,
|
badoazen
euskaldunenuholdearierreparatutaHiribarrenek arriskupean dakusaeuskaldun izaeraetaEuskalHerriabera, etahorixe darakusa.Horrelasegituzgeroerrekajobeharzutenezinbesteanordura artekogizartearenegiturak, ekonomiarenoinarriaketaeuskaldunenfedeak, etahondamendi masibohorrenaurrean, AlvarezGilahistorialariakederto azaldudigunez, bateginzutenagintaripolitikoek, ideologiaguztietako prentsaketabaiElizakere...
|
|
|
Arbelbidekgogoregitenduemigrazioarenkontra, etahalaxediotso
|
badoanari
:
|
|
|
Aldudekomedikuakesparru berriakirekizizkienbaieuskararietabai euskalduneiere, ordukoideologiaelizkoiagaindituz.Alabaina, JeanEtxepareharatago
|
doa
: ikusizerplanteatzenduenetaberorizelanadieraztenduen, medikutradiziozalearieuskararenezgaitasunazerantzutean. Ihardespena botikariarruntetazabarrarenahotikdator:
|
|
|
Askogogoetahortazerabilirik[?] manatunakonLarresohokoKillorimakilabat mizpiraginharrizkoa, bere burdingerrenarekin; apez gaztearenizenahitzezhitz zangoanezarzezon bietan erraitennakolarik.Manatu bezalalanthurikKillokigorri makila,
|
banoa
haueskuan mendiarigoiti, orainoezagutzeneznuenmisionestarenganat, biegunezteien aitzinetik? [Etxepare, 1910: 99]. HilaurretikJoanes Xabañoketxondokolur puskabateskatuzienfamiliakoei, berehilobiansartzeko, Montbeton ekoapaiz zahartegikokanposantuan, Tarnet Garonnedepartamentuan.
|
|
|
...earenhobekuntza, zereneta, gizataldeenartekodesberdintasunakezabatzeazgainera, herrietako bizimoduahirietakoaren geroetaantzekoagoa eginbaitzuen.Aldepolitikotik, Parisekoaferakgeroetaintereshandiagoz segitzendira, hanhartutakoerabakiekgeroetazuzenkiagohunkitzenbaitituztegizataldeetalurraldekonkretuak.Derrigorrezkosoldadutzakere, kostutxikikoarmadaeskerga posibilitatzeazaparte, herritarrenetaideien
|
joan
etorria areagotuzuen.Eskolarileporatuzaio, Frantzianaziobakarra bilakatuzuenprozesuarenazkenbultzada.Doanekoetaderrigorrezkoa, eskolakburutuzuengizataldedesberdinenhomogeneizazioa, estatukobiztanleak frantseshiritarzintzoakbilakatuz.Eskolarizazioaren ondorioz, lurralde jakinetakoezaugarriaketabalioakhigatuetaezabatuziren, eta, bestalde, frantseserdaraikaragarriro zabalduzenFrantziaosokoeremuan. Prozesuaamaitutakoan, zelan edohalan, ikuspuntu, nazional?
|
|
|
36kogerrarenondorioz, NikolasOrmaetxeaOrixe()?
|
joan
–beharreanaurkituzen, eta1938 50bitarteanFrantzianetaIparEuskal Herrian (Donibane LohizuneetaBidarrain) biziizanzen, Ameriketaraino urrunduaurretik: lauurtez (1950) biziizanzenGuatemalanetaElSalvador en.HanidatzizuenQuito, narrebarekin saiakeramistikoa (1950 bitarteanEuzko Gogoaaldizkarianargitaratua). Obrazabalbatenjabeda Orixe, etahorreninguruan aspaldibateanirakurrinituenJoxeAzurmendikeskainizizkionZerduguOrixerenkontra (1976) etaZerduguOrixerenalde (1977) liburumamitsuak.Zeozerlaburragorenbila, Harluxethiztegientziklopedikorasartunaiz, etahorOrixeriesleitu zaizkionezaugarribierrepikatunahidituthemengotestuinguruan, alegia, antimodernismoa etaerlijioarekikoatxikimendua.Bukolikoizenondoaerehorirakurridut.
|
|
|
Beribilez1931eanplazaratuzenliburugisara, BaionakoLasserreargitaletxean. Izatez, bidaiabat kontatzendigu, baina,
|
joan
etorrihorreninguruan JeanEtxeparek bestelakokontuaskoetaaskotxirikordatuzituen.Zalantzarikez, egileakkolkoabete beterik zeukan, gainezka, etaibilaldihorrenkontakizunaerabilizuen, han hemenka makinabatgogoetasakabanatzeko, eta erahorretara arnasaetabizitzadamaizkie zeharkatutako paisaieietaoinkatutakotxokoei.
|
|
|
Beribilezliburuazakubarne handikoadaJeanEtxeparerenustez: milaetabat gogoetatartekatzenditu autoz egindakoegunbeteko
|
joan
etorribatenkontakizunean.Kanbotikabiatuta, bidaztiekLoioladutehelburu, atzeraereKanboraitzultzeko.OndokomapaBeribilezliburuarenlehenedizioak zekarren, etaargiroerakustendizkigu ibilbideaeta liburuanaipatutakolekuneak.
|
|
|
Besteakbeste, neukelkarregazlotutadoazenhirukontunabarmendukonituzkeaitzinsolashorretatik.Hasteko, begi bistakoadadozena erdi urtelehenagohilzenBuruzain euskaltzalehazpandarrareneragina, eta, izan ere, badirudiEtxeparekharenildoarijarraikizosotunahiduelaibilaldia, begiakerne, belarriakzabal, eskual herriarigozorikhoberenakkenduz. Halaere, argidiosku, Etxeparerentzat ezdaegokieraaproposa, urteidorrak eroribaitzaizkiobizkarrerat eta lanakbetiartegatutadaukagogoa, bizitzekobesteezinirabaziz.Horidela eta, tarrapatakaetaiaastibarikegindako
|
joan
etorrihoriengainean,, zerderasakegugeroztikahozedolumaz, mami hazkurritsuzerbaitdakarkenik??. Hauda, kexudazerengauzakegiteko moduarinhorrekezbaitioganorazsakontzekoaukerarikutzi, eta, izatez, irakurlearibarkamena edoeskatzendioazal azaleangelditubeharkobaitu; irakurlearenakieszentzianahiduhasiera hasieratik.
|
|
|
Lord Kelvin ekberak1871nadierazizuenez, baldin etanaturaren
|
joan
etorriekin ondoegokitzendensoluzioprobablebataurkituahalbada, ezdagozertaninbokatu. BotereKreatzailearenekintza anormal?bat.Esatebaterako, VesubioedotaEtnasumendi ahoetatikbeheradoanlaba jarioa hoztuetaarinbateangogortzendenean, etahandiklasterberrirolandare etaanimaliakagertzendirenean, ezdugukreaziorajotzen: haizeakgarraia ditzakehaziakbertaraino, etaostetikiritsikodirazomorroak etaehizakiak. Sumendi batekitsasoerdiansortuetauhartebatitxuratzenduenean, eta urtegutxibatzukgeroagolandaredizjantzitaikustendugunean, inolako zalantzarikgabeasumitzenduguhaziakhaizeakbultzatutairitsidirela, edotaalmadietanflotatzen.Ezaldaposible, eta, posibleabaldinbada, ezalda probable, Lurrarenhasierakobiziamoduhorrenantzerakobateraazaldu ahalizatea. Izanere, urtero urteromateriasolidokomilioikazatierortzen diraLurrera: zeindazatihorietariko bakoitzarenhistoria. Ba, oso osoprobableada espaziosideraleankontatu ezineko meteoritohazi garraiatzaileak egotea, bestelakomundubizidunetatik abiatutakoak, etabehinolahorietarikorenbatLurreanjaustea.LordKelvin ekesanzuenez, berehipotesihori zakaretabisionariotzat jodezakegu, bainaezdaazientifikoa, zerenfrogatu edotagezurreztatueginbaitaiteke.
|
|
|
Huxley-k 1870ean dinosauroensailkapenaz idatzi zuen, orduan ezaguturiko hamasei generoak aintzat hartuz; hala ere, ez zuen txintik esan euren suntsipenaz. Othniel C. Marsh paleontologo amerikarrak 46 dinosauro genero zerrendatu zituen 1882an, eta soilik adierazi zuen euren kopurua urrituz
|
joan
zela, harik eta Kretazeoaren amaieran erabat desagertu arte. Geroago, 1895ean, 68 genero zerrendatu zituen, baina suntsipenik inola ere aipatu barik.
|
|
|
Ostera, 1894koabuztuanJuanTihistaetabestelagunbi, arrastatuak izanzirenKorteFederalarenordrezSanBernardinoko mendietan, egurra pikatuzutelakotzgobernamendukolurretan?. Horrelakozertzeladalaburrekin, baina, nekezberregindaitekeitsasozharaindi
|
joandakoen
bizitza, eta, EmileEtxeparerenkasuanbezala, badirudi lanbrousubatekezkutatzen duelahangoguztia.Oso osobakanakdirasakontasungutxieneko batekin ezagutzendiren euskaldunenbiografiak.XipriArbelbidekberakhurbildu diguhorietarikobat, ingelesetikitzulita.
|
|
|
IrudihonetanPeteAguereberrydugu, bereAmerikako
|
joan
etorriaketagorabeherakkontatzendizkigun liburuarenazalean. Liburuaezinagoatseginsuertatzenda, etasarritansinestezin: handiadagero, hamaikatxo westernetanikusitakoak euskaldunbatigertatzea!
|
|
2006
|
|
|
Beraz, zenbait berriematera
|
noakizue
, etaBerdabioren bertso sorta osoagot baeskeintzera.)(... Kantutegin ezagunetaemandiren bertsioakezdiragureinguru girokoakizan.(...) Guk Oiartzunenbi bertsiobaditugu oraingoz.
|
|
|
Itsua ezdenak, ikuslezakeoperaziokirurjiko luzeetakonplikatuhori, obsesio zahar baten moduan nola
|
joan
den mila aldetatik gorpuzten.Eta hagitz ongiulertzekodaguzia.Lekuonatarrakhurbiletikukitzen baitzituen gaihonek, etaAzkuek etaAitaDonostiakezbezalako urrezkoukitua eman beharrazeukaten, ofizioko espa41 etaohoregosehutsagatik besterik ezbazen ere; baina, funtsean, haiekherrixaloagandikbildutakoa, gaihonekin deus ikustekorikezdutenasmazioapainekinnahastubesterikezduteegin.
|
|
2007
|
|
|
Jakina, La, tte pentsalariaren aro entzutetsuaren aurretiko urteak ekintza intelektualez josirik baino ezin dira egon; pentsalari, intelektual eta zienti, koez inguraturik baino ezin dira egon, ekintzok burutu ahal izateko. Izan ere, intelektual baten emaitzak emankorrak izanez
|
joango
dira besteekiko ez adostasunek eta eztabaidek eraginda, iritziok pentsalari horren pentsamoldea landuaraziko baitute. Erakusle gisa, Piarres La, tteri buruzko gure lan hau, non jende ikasia baino ez zaigun agertuko irakaslearen sarekideen artean.
|
|
|
XIX. mendearen azken urte horietan ugarituz
|
joan
ziren integrismo katolikotik urruntzearen frogak, esaterako Leon XIII. Aita Santuak Frantziako katolikoei Errepublika onartzeko, horrela hobeto egingo zietela aurka erligiotasunaren kontra zihoazen legeei eta jarrerei. Larresoroko apaizgaitegiko orduko buruak, Arnaud Abbadiek, agindua onartzeaz gain, Eskualduna> argitalpen eliztiarraren bidez jakinarazi zien herritar euskaldunei Aita Saintuak agindutakoa9.
|
|
|
XIX. mendearen azken urte horietan ugarituz joan ziren integrismo katolikotik urruntzearen frogak, esaterako Leon XIII. Aita Santuak Frantziako katolikoei Errepublika onartzeko, horrela hobeto egingo zietela aurka erligiotasunaren kontra
|
zihoazen
legeei eta jarrerei. Larresoroko apaizgaitegiko orduko buruak, Arnaud Abbadiek, agindua onartzeaz gain, Eskualduna> argitalpen eliztiarraren bidez jakinarazi zien herritar euskaldunei Aita Saintuak agindutakoa9.
|
|
|
Datu basea osatzeko pertsonaiak ez dira aldagai erabakigarria izango, baizik eta elkarte kulturalak. Elkarteek buruturiko bileretara
|
joan
ziren intelektualek datu basearen mendeko aldagaia osatuko dute, ostera. Pertsonaia horien guztien ezaugarri komuna izango da intelektualak izatea, aipatu epean aktibo izatea jarduera intelektualean eta aukeraturiko elkarte kulturalen baten bileretan parte hartu izatea.
|
|
|
Zortzi urterekin aita eta Marie Viela ama galdu ostean, Eugène Viela osabarekin bizi zen Piarres La, tte. Lehengusu eta lehengusina eskola librera
|
joaten
ziren bitartean, Piarres eta Alfred La, tte anaiek eskola laikora joan behar izan zuten, jasotzen zuten diru laguntza o, ziala ez galtzearren37 Osabak biarnesa baino ez zekien; La, ttek, beraz, euskara ia ahaztu zuen eta biarnesa mintzatzeari ekin zion.
|
|
|
Zortzi urterekin aita eta Marie Viela ama galdu ostean, Eugène Viela osabarekin bizi zen Piarres La, tte. Lehengusu eta lehengusina eskola librera joaten ziren bitartean, Piarres eta Alfred La, tte anaiek eskola laikora
|
joan
behar izan zuten, jasotzen zuten diru laguntza o, ziala ez galtzearren37 Osabak biarnesa baino ez zekien; La, ttek, beraz, euskara ia ahaztu zuen eta biarnesa mintzatzeari ekin zion.
|
|
|
1920an, ume denboran, poesia idazteari ekin zion Piarres La, ttek, Jean Saint Pierre Apaizgaitegi Handiko irakasleak bultzaturik49 Bide batez, esango dugu La, tteren hasierako asmoa Afrikara misiolari
|
joatea
izan zela, bertako hizkuntzak ikasteko; baina osasun txarra zela eta, Euskal Herrian geratu zen. Horrela, euskara ikasteari ekitea erabaki zuen50 1923an, apaiz ordena hartzeko gazteegia zenez gero, urte osoa eman zuen euskara ikasten, apaizgaitegian zegoen Inchausperen biblioteka txikian.
|
|
|
Institutu hartan Aita Lallemand dominikanoak eta Yves de la Brière jesuitak zuzenbidea irakatsi zioten; irakasle izan zuen Deuppassage jesuita ere, gizarte moralean aditua. Baina bereziki Yves de la Brièreren jarraitzailea izan zen La, tte; horren iritzi eta aholku bila
|
joaten
zen La, tte, urte batzuk geroago ekintza abertzaleetan murgildu zenean.
|
|
|
Baina arlo intelektuala jorratzeaz gain, sozialki ere arduratsu ari izan zen La, tte: les> amidonniers> Tolosako auzora
|
joan
etorri ugari egin zuen La, ttek, bataioak eta ezkontzak etxeetan egiten, bertakoak Elizara hurbildu ere egiten ez baitziren. Badirudi eragina izan zuela garai hartan Mathieu irakasleak esan zionak:
|
|
|
hitzak bidali zizkion. Geroago, Lhande Parisera
|
joan
zen eta ezin izan zuen Hiztegiarekin jarraitu, La, tteren eskuetan utziz. La, ttek Eiheramendi abade zuberotarrari eskatu zion laguntza, baina honek ez zuen onartu, lan gehiegi zelakoan.
|
|
|
La, ttek du bakarrik eta kurtsoak eskuaraz edo eskuararen gainean, egiten zaukun guri eta orenetik kanpo
|
joaten
ginen, Peio Olagarairekin izandako elkarrizketa, Kanbo, 1998ko otsailaren 7a.
|
|
|
Apez bat edo notario bat edo mediku bat hiltzen zenean, berehala
|
joaiten
nintzen haren hurbilekoen ikusterat. Holaxe erosten nituen bibliotekak...
|
|
|
Larresoroko Darricarèreren bidez, margolari bizibidez? sare baten partaide bihurtu zen, Ustaritzetik Arnégiraino, ihesbidea prestatuz Espainiara
|
joan
nahi zuten iheslari ingelesentzako: je faisais des cartes.
|
|
|
Baina pausoz pauso
|
joango
gara Piarres La, tteren bizitza baldintzatu zuten gertaera eta egoerak aztertzen. Lehenengo eta behin garaiko gizarte ezaugarrien ikuspegi orokorra aurkeztuko dugu, funtsezkoa baita tesiaren protagonistak buruturiko ekintzak ulertu ahal izateko.
|
|
|
Herriko eskola publikoan ikasi zuen, Larresoroko Apaizgaitegi Txikian hasi zen arte. Pariseko Stanislas ikastegira
|
joan
zen gero eta, azkenez, Parisen ekin zion Zuzenbidea ikasteari. 1908an Donapaleun abokatu inskribatu zen, legegizon o, zioan inoiz ari izan ez bazen ere.
|
|
|
Urte berean, Lehen Mundu Gerra piztu zelarik, Ybarnégary soldadu
|
joan
zen. 1918an gerra amaitzean, soldadu ohiak heroitzat hartuak izan ziren; Ybarnégarayri gerlari ohienganako mirespen hori lagungarri gertatu zitzaion hurrengo hauteskundeetan.
|
|
|
urte horien artean 31 bilera burutu zituzten. Buruzagiak sarri
|
joaten
ziren biltzarretara: Hoym de Marien zuzendaria 23tan izan zen eta Jean Baptiste Daranatz 5etan, oraindik zuzendaria ez zelarik.
|
|
|
Ostera, buruzagiez gain, kide bakan batzuk baino ez ziren azaldu bileretara (harrigarria da 1923ko alean adierazitakoa, hau da, 80 partaide baino gehiago izan zirela bileretan): Edouard Casedevant 24 bider, Joachim Labrouche 23, Duvot 19 eta F. Lefort 18 Maiz
|
joan
ziren hauek ere: Henri Gavel 17 bider, Louis Dours eta A. Larrieu 17 bider eta Elie Bousquet 15 Piarres La, tteri dagokionez, ez dugu Sociétéren bileretan parte hartu zuenaren berririk.
|
|
|
Daranatz (5 bilera artikulu) Grimard (24 bilera artikulu), Lacrambe (4 bilera artikulu), Nogaret (19 bilera artikulu) eta Poydenotek (7 bilera artikulu). Biltzarretara
|
joaten
ziren kargurik gabekoen artean, aldiz, bik baino ez zuten aldizkarian idatzi: Casedevantek (24 bilera artikulu) eta Gavelek (17 bilera artikulu).
|
|
|
Beste aldetik, Soldaduen egitekoa goraipatzearekin batera170, hauen egoera eta premiak azaldu zituzten, hala nola, Jean Elissalde Zerbitzari k; Jean Etcheparek eta Jean Saint Pierrek Eskualduna> soldaduei bidal ziezaien eskatu zuten: Etchean irakurtu eta igorazazue Eskualduna soldadoeri171 Iheslariak gaitzetsi egin zituen172; horrela, Gobernu frantziarrak desertzioa zigortuko zuen legea kaleratzera
|
zihoanean
, Eskualduna> lege horren alde agertu zen: Si cette loi avait été déjà votée, il y aurait eu moins de défaillances173.
|
|
|
Egungo egunean, gehiago ezin ukhatuzko gauza ez othe da: komunista guri bihotzeko phisu minenen trenkatzerat
|
doala
... Komunistak mehatchatzen dituela oro, bai Herria, bai familia, bai erlisionea, bai bakea? 189.
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarrak kaleratutako aldizkaritxoa izena aldatuz
|
joan
zen urteetan zehar225: Congrès> Basque> (Eskualzaleen> Biltzarra) > lehenengo, > Congrès> Basque> de> lEskualzaleen> Biltzarra> gero eta azkenean Eskualzaleen> Biltzarra.
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarraren kideak urtean bospasei bider biltzen ziren Cafe> du> Grand> Balconen, lehenengo solairuan, garaiz oso gutxitan hasiz (Orenarekin hoin tinko bagine, nor gutarik eskualdun egiazkoa? 229). Batzarretan euskaraz hitz egiten zuten, Jean Etchepare lehendakari ohiak azpimarratu zuen bezala (Hanitzek sinetsiko ez dutena, eskuaraz mintzatzen ere bai urthetik urthera gehichago230); aldatuz
|
zihoan
, antza, zortzi urte lehenago Jules Moulierek salatu zuen erdaraz ari izatearen joera:
|
|
|
Bileraren osteko oturuntzara urgazleak eta ohiko kotizatzaileak
|
joaten
ziren. Batzarrak musika eta kantuek lagundurik amaitzen zituzten238:
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarraren kideak ez ziren maiz
|
joaten
elkartearen bileretara; Lauren Apestéguyk horrelaxe adierazi zuen Gure> Herria> aldizkarian:
|
|
|
(batzarretara behin baino
|
joan
ez zirenak albo batera utzi ditugu):
|
|
|
1926 tik 1935era arte) eta Isaac López de Mendizabal lau bider
|
joan
ziren delako bileretara.
|
|
|
Beraz, Louis Dassance eta José Eizagirre izan ziren harreman estuak lortzeko aukera handienak izan zituztenak Eskualzaleen Biltzarraren bilerak zirela medio, sarrien parte hartu zutenak izan baitziren. Azpimarratu beharra dago Eizagirreren leialtasuna; azken baten, gainerako guztiek karguari zetxikion erantzunbeharra zuten, baina Eizagirre, urte bat baino ez zen buru izan eta zazpi bileretara
|
joan
zen.
|
|
|
Ahetz, Laurent Altabe, Jean Barbier, Joseph Basterretche, Béguerie, Beignatborde, Bernard, Bouquillard, Chiki, Chilar, Alexander Diesse, Michel Diharce, Doyhenart, Duguine, Jean Duhart, Etienne Durruty, Mayi Elissalde, Elissetche, Jean Errecart, Alexander Etcheverry, Bertrand Fagalde, Louis Fargeot, Louis Galan, Eugène Goyheneche, Gaston Grattau, Jean Baptiste Halsuet, Jean Baptiste Heuty, Jean Jauréguiberry, Lacoste, La, ont, Mayi Lazcanoteguy, Pierre Lhande, Nogues, Armand Ordosgoity, J. P. Passicot, Rotaetche eta Jean Saint Pierrek behin; Adolpho Alzuyeta, Maurice Amestoy, Laurent dAndurain de Maytie, Hippolyte Daguerre, Etienne Decrept, Michel Delgue, Hirigoyen, Iriart, Georges Lacombe, Piarres La, tte, Martin Landerretche, Jean Pierre Larregain, Jean Lissar, Jean Pierre Menditte, Salaberry, Sebastien Sancinena, Dominique Soubelet eta Jean Ybarnégarayk birritan; Albert Constantinek hirutan; Dominique Dufau, Jean Elissalde, Henri Heugas eta Maurice Souberbiellek lautan; Jean Baptiste Diriart, Jean Etchepare eta Jules Moulierek bostetan; eta Louis Dassancek zazpitan. Horrela, Eskualzaleen Biltzarra gidatzeko ardura Iparrraldekoen eskuetan geratu zen era berean, bileretara
|
joan
zirenak Iparraldeko kideak izan ziren.
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarraren partaideak konparatuz gero Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> elkartearen batzarkideekin, ikusiko dugu ia ez dagoela lankide komunik bien artean, bileretara
|
joaten
zirenen artean behinik behin. Izan ere, elkarte bietako batzarretan parte hartu zutenak lau baino ez ziren izan:
|
|
|
Georges Lacombe, ostera, Sociétéren bost bileratara
|
joan
zen, Eskualzaleen Biltzarrekoekin birritan elkartu zelarik.
|
|
|
Azkenez, Jules Moulier behin baino ez zen elkartu Sociétékoekin eta bost bider Eskualzaleen Biltzarrekoekin; Alexander Diesse, aldiz, behin baino ez zen
|
joan
Eskualzaleen Biltzarraren bileretara eta hirutan elkartu zen Sociétékoekin.
|
|
|
Hala ere, Eskualzaleen Biltzarrak igorritako mezuaren hartzaile herritarrak baziren ere, mezu horren igorleak jende ikasia ziren, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonnek> (une Société> de savants, de lettrés et dartistes) zituen lankideak bezain jende ikasia, behinik behin, Eskualzaleen Biltzarraren bileretara
|
joaten
zirenak, jarraian ikusten dugun bezala:
|
|
|
Horregatik sortu zuten Eusko Ikaskuntza, erakunde intelektualago bat falta zelako. Idoia Estornes ere bide horretatik
|
doa
Fausto Arocenaren hitzak azpimarratzen dituenean RIEV> Eusko Ikaskuntzaren aldizkaria aurkezteko: surgió para poner orden y método, es decir, ciencia, en el campo de nuestras investigaciones271.
|
|
|
Beste aldetik, Hegoaldeko Eusko Ikaskuntzaren batzarkide horiek oso gutxitan hartu zuten parte lehenago aztertu ditugun Eskualzaleen Biltzarra edo Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> elkarteen batzarretan: José Miguel Barandiarán eta Pedro Garmendia, Eusko Ikaskuntzaren batzarkideak, Eskualzaleen Biltzarraren bilera batera baino ez ziren
|
joan
; Eusko Ikaskuntzaren gainontzeko lankideek ez zuten inoiz parte hartu ez Eskualzaleen Biltzarra ezta Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> elkarteen bileretan.
|
|
|
Alde batetik, Eusko Ikaskuntzaren bilerak Hegoaldeko Donostian burutzen ziren bitartean, SSLABek Baionan egiten zituen eta Eskualzaleen Biltzarrak Iparraldeko herri desberdinetan. Geogra, ak bileretara
|
joateko
behin betiko mugak ezarri ez arren, eragina bazuen.
|
|
|
Adémak aipaturiko Anton dAbbadie Dublinen jaiotako euskaltzalea zen, gurasoak hara
|
joan
baitziren iheslari Frantziako Iraultza garaian?. DAbbadiek etxean bizi zuen euskaltzaletasuna; 1849an, munduan zehar hainbat bidaia egin ostean, Abbadie izeneko jauregia etxebizitza bihurtu zuen, Hendaiatik hurbil eta 1851tik aurrera Euskal Jaiak antolatzeari ekin zion.
|
|
|
Bileretara
|
joan
zirenetara itzuliz, eta orain arte aztertu ditugun lau elkarteetako (Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne, Eskualzaleen Biltzarra, Eusko Ikaskuntza, Euskaltzaindia) kide komunak nabarmentzearren, jarraian dugun laukiari begiratuko diogu, Euskaltzaindiaz gain, beste elkarteren bateko bileretan parte hartu zutenak sartu baititu...
|
|
|
Laburpen moduan: Sebero Altube 89 bider
|
joan
zen Euskaltzaindiaren bileretara eta 9 Eusko Ikaskuntzarenetara. Arturo Campión:
|
|
|
Argi dago harreman txikia izan zela Euskaltzaindia eta azterturiko gainerako elkarteen artean: zerrendatu ditugun Euskaltzaindiaren 35 partaideetatik 6 baino ez ziren Eusko Ikaskuntzaren batzarretara
|
joan
. Georges Lacombe, ohiko partaidea Euskaltzaindian, noizean behin bildu zen Société> des> Sciencies, > Lettres> t> rts> de> Bayonneren eta Euskaltzaleen Biltzarrarren kidekin; eta Jean Elissalde noizbehinka agertu zen Euskaltzaindiaren bileretan eta bakan batzuetan Eskualzaleen Biltzarrak antolaturikoetan.
|
|
|
Hauekin batera batzarrean izan ziren Louis Colas, Jean Baptiste Daranatz, aita Donostia, Mayi Elissalde, Henri Gavel eta Albert Léon lankideak. Politika gizonak ere Gure> Herriak prestaturiko bilerara
|
joan
ziren: Jean Ybarnégaray diputatua, Edmond Goyenetche Uztaritzeko kontseilaria eta Maurice Souberbielle Uztaritzeko alkatea.
|
|
|
Lauki laburpen honen arabera, Piarres La, tte Gure Herria elkarteak burutu zituen bederatzi bileratara
|
joan
zen, baita Jules Moulier eta Emmanuel Souberbielle ere. Dassance eta López de Mendizabalek ere grinaz jarraitu zieten elkartzeko deialdiei, batean izan ezik, batzar guztietan izan baitziren; jarraian, Leon Léon, Maurice Souberbielle eta Jean de Jaureguibérry ditugu batzarrotan bertaratzeari dagokionez.
|
|
|
Azkenez, Maurice Amestoy, Dominique Dufau, José Eizagirre, Jean Elissalde, Jean Etchepare (1935ean hil zena), Rafäel Souberbielle eta Picochet ditugu, gutxi gora behera bilkuren kopuruaren erdira baino azaldu ez zirenak. Barbier eta Saint Pierre, kargudunak izan arren, ez ziren inoiz bileretara
|
joan
, Barbier 1931n hil baitzen eta Saint Pierre Afrikan baitzegoen artzapezpikuaren laguntzaile. Azpimarratzekoa da Leon Léon? 7 bider?, Rafaël Souberbielle? 5 bider?
|
|
|
Posible zatekeen Gure Herria elkarteko lankideak gainerako elkarteen bileretan parte hartzea; azken baten, guztiak ziren intelektualak, entzulego diferentea izan arren; azken baten, Gure> Herria> aldizkariaren hainbat lankidek gainerako aldizkarietan ere idatzi zuten. Ez zen, ostera, hori gertatu; Eskualzaleen Biltzarra eta Gure Herria elkartearen lankideok ez ziren Société, Euskaltzaindia edo Eusko Ikaskuntza elkartearen biltokietara
|
joan
, Jean Elissalde izan ezik: 34 bider elkartu zen Euskaltzaindikoekin, 4 bider Eskualzaleen Biltzarrakoekin eta 5 bider Gure Herria elkartekoekin.
|
|
|
Nous a fait plaisir... Nous ne dirons pas que cest le vrai roman basque, mais cest un vrai roman basque419 Jean Lamarque urrunago
|
doa
goraipamenean: ce roman très purement basque420.
|
|
|
Laukiak erakusten digun bezala, Euskal Museoaren arduradun nagusia, William Boissel, Société> s> Sciencies, > ttres> t> Arts> e> Bayonne> bileretara
|
joaten
zen, hain zuzen ere museoaren ekintzen berri emateko. Ostera, Philippe Veyrin, Euskal Museoaren Batzorde Iraunkorraren idazkaria izan bazen ere, ez da laukian agertzen, ez baitzen Sociétéren bileretara joaten, ezta beste elkarteren batek antolaturiko batzarretara ere.
|
|
|
Laukiak erakusten digun bezala, Euskal Museoaren arduradun nagusia, William Boissel, Société> s> Sciencies, > ttres> t> Arts> e> Bayonne> bileretara joaten zen, hain zuzen ere museoaren ekintzen berri emateko. Ostera, Philippe Veyrin, Euskal Museoaren Batzorde Iraunkorraren idazkaria izan bazen ere, ez da laukian agertzen, ez baitzen Sociétéren bileretara
|
joaten
, ezta beste elkarteren batek antolaturiko batzarretara ere.
|
|
|
Laukian sartu ditugun Constantin, Daranatz, Donostia, Gavel eta Nogaret Bulletin> u> Musée> Basque> euskal museoaren aldizkariaren ohiko lankideak ziren. Bostetik lau, Constantin, Daranatz, Gavel eta Nogaret, Société> des> Sciencies, > ttres> t> Arts> e> Bayonneren bileretara
|
joaten
ziren; partaidetza horrek berriro erakusten digu euskal museoa eta Sociétéren artean harreman estuak izan zirela. Aita Donostia salbuespena da laukian, bertan agertzen diren gainerako bostak ez bezala, Eusko Ikaskuntzaren batzarretako ohiko partaidea izan zelako.
|
|
|
Telegrama bidali zidan esanez ez zutela aski gazte bildu, ez zela egingo, eta orduan nik eta bat edo hiru baginen ere behar ginuen egin, berotu nituen, eta orduan egin zuten, eta Eiheralarrera
|
joan
ginen eta azkenean zortzi edo bederatzi bildu ginen, Xabier Diharcerekin izandako elkarrizketa, Beloke, 1996ko abuztuaren 10a.
|
|
|
Xarrittonen esanetan, Mestelan bera Lilleko Unibertsitatera
|
joan
zen 1936ko urrian, Kazetaritza Eskolara, eta oporretan baino ez zen taldeaz arduratu; Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, 1996ko uztailaren 6a.
|
|
|
Bistan da: jendeek beren eskubideak ezagutuz geroz, Herriko Etxerat
|
zoatzin
galdezka; eta Herriko jaun horiek kexu.588
|
|
|
Talde euskaltzalearen lehendakaritzarako laiko bat aukeratu nahi zuten eta Jean de Jaureguiberryri eskaini zioten postua, gazteegia ez zen kide bakarra baitzen594 Hala ere, ezetza jaso zuten berarengandik, zama haundiegia litzatekeelakoan595 Beraz, Pierre Amoçain idazkariarekin eta Jean Duboscq kudeatzailearekin jo zuen aurrera taldeak, lehendakaririk gabe. Baina 1935 urtearen hasieran Pierre Amoçain Txilera
|
joan
zen, euskal ekintzak zirela eta, arazoak izan zituelako polizia frantziarrarekin596 Haren ordez Charles Hiribarren597 ari izan zen idazkaritzan, 1935 urtearen amaieran Pontlevoyra joan zen arte, eskribau ikasketekin jarraitzeko. Azkenez, Jean Duboscq kudeatzailea mugimenduaren idazkari bihurtu zen 1936an598.
|
|
|
Talde euskaltzalearen lehendakaritzarako laiko bat aukeratu nahi zuten eta Jean de Jaureguiberryri eskaini zioten postua, gazteegia ez zen kide bakarra baitzen594 Hala ere, ezetza jaso zuten berarengandik, zama haundiegia litzatekeelakoan595 Beraz, Pierre Amoçain idazkariarekin eta Jean Duboscq kudeatzailearekin jo zuen aurrera taldeak, lehendakaririk gabe. Baina 1935 urtearen hasieran Pierre Amoçain Txilera joan zen, euskal ekintzak zirela eta, arazoak izan zituelako polizia frantziarrarekin596 Haren ordez Charles Hiribarren597 ari izan zen idazkaritzan, 1935 urtearen amaieran Pontlevoyra
|
joan
zen arte, eskribau ikasketekin jarraitzeko. Azkenez, Jean Duboscq kudeatzailea mugimenduaren idazkari bihurtu zen 1936an598.
|
|
|
Txilera
|
joan
eta gero artikulu bat argitaratu zuten Aintzinan Amoçainen omenez, baina Amoçaini ez zitzaion gustatu artikulu hori: Je passe sur un article qui a été écrit sur mon compte par une personne dont je ne veux pas savoir le nom. On aurrait pu me démander mon avis...
|
|
|
1933ko abenduaren 3an elkartu ziren berriro euskaltzaleak604 Batzar hartarako Chapelet jauna, André Ospital, Felix Ospital honen anaia eta Arocena jauna izan ziren gonbidatuak. Chapeletek, hasiera baten euskalzaleen mugimendua mes, dantzaz begiratu bazuen ere, Piarres La, tte eta Philippe Aranarterek konbentzitu egin zuten partaide bihurtzeko605 Beraz, bileran egon zen Chapelet, baita André eta Felix Ospital ere606, Arocenak
|
joan
ezina adierazi zuen bitartean607.
|
|
|
1934ko martxoko bilerarako Félix Ospital, Maurice Olphe Galliard, Blainville eta Bernard de Coral611 izan ziren deituak. Félix Ospitalek gustura hartuko zuela parte baina ez zela
|
joango
esan zion La, tteri, horrelako batzar batean parte hartzea ez zielako komeni ez berari ezta bere familiari ere612; hala ere, langile sutsua izango zela ziurtatu zion. Maurice Olphe Galliardek, bere aldetik, uste zuen goizegi zela bilera publiko bat egiteko; egokiago ikusten zuen batzar pribatu bat antolatu eta taldearen oinarriak eta helburuak zehaztea613 Blainville Olphe Galliard lagunak esandakoarekin ados agertu zen eta batzarrera ez zela joango adierazi zion La, tteri614.
|
|
|
Félix Ospitalek gustura hartuko zuela parte baina ez zela joango esan zion La, tteri, horrelako batzar batean parte hartzea ez zielako komeni ez berari ezta bere familiari ere612; hala ere, langile sutsua izango zela ziurtatu zion. Maurice Olphe Galliardek, bere aldetik, uste zuen goizegi zela bilera publiko bat egiteko; egokiago ikusten zuen batzar pribatu bat antolatu eta taldearen oinarriak eta helburuak zehaztea613 Blainville Olphe Galliard lagunak esandakoarekin ados agertu zen eta batzarrera ez zela
|
joango
adierazi zion La, tteri614.
|
|
|
batzuk
|
joan
zirela Francoren alde eta besteak aurka... Joan zirenak eta Dargains inprimatzaileak; joan ziren eta Doriotenganat, doriotistak gero alemanen kolaboratzaile bilakatuko ziren, bainan hori lehenagatik.. zeren eta Doriot nor zen, komunista izandako bat, konbertitu zena omen...
|
|
|
batzuk joan zirela Francoren alde eta besteak aurka...
|
Joan
zirenak eta Dargains inprimatzaileak; joan ziren eta Doriotenganat, doriotistak gero alemanen kolaboratzaile bilakatuko ziren, bainan hori lehenagatik.. zeren eta Doriot nor zen, komunista izandako bat, konbertitu zena omen... Eta besteak Ybarnegaray eta La Rocque, horien alderat itzuli ziren.
|
|
|
batzuk joan zirela Francoren alde eta besteak aurka... Joan zirenak eta Dargains inprimatzaileak;
|
joan
ziren eta Doriotenganat, doriotistak gero alemanen kolaboratzaile bilakatuko ziren, bainan hori lehenagatik.. zeren eta Doriot nor zen, komunista izandako bat, konbertitu zena omen... Eta besteak Ybarnegaray eta La Rocque, horien alderat itzuli ziren.
|
|
|
Arocena.> Gonbidatua La, tteren talde euskaltzalearen lehenengo bilerara, 1933an; ez zen
|
joan
.
|
|
|
Chapelet.> La, tteren talde euskaltzalearen lehenengo bilera, 1933 Gonbidatua La, tteren talde euskalzalearen hirugarren bilerara, 1934ko abendua; ez zen
|
joan
.
|
|
|
Héguy, > erre.> Gonbidatua La, tten talde euskalzaleen hirugaren bilerara, 1934ko abendua; ez zen
|
joan
.
|
|
|
Ospital, > Félix.> La, tteren talde euskaltzalearen bilera, 1933 Gonbidatua La, tteren talde euskalzalearen bigarren bilerara, 1934; ez zen
|
joan
.
|
|
|
Laburbilduz, La, ttek garatu zuen mugimendu euskaltzaleko ia inork ez zuen ekintzarik burutu talde euskaltzaletik at. Bakarrik Piarres La, tte eta Jean de Jaureguibérry
|
joan
ziren maiztasunez talde euskalzaleko bileretara ez ere, beste elkarte bateko bileretara, hau da Gure Herria elkartearen batzarretara. Era berean, lauk baino ez zuten aldizkarietan idatzi:
|
|
|
Hor egiten genuen pim pam pum, holan, kritikatzen beti Herrian. Baina gertatu zen, egun batez La, tte hor zegoela geldi hor erraiteko, eta zergaitik?, zeren hasi baiginen pixka bat kritikatzen La, tte bera, bere kazetan, ez zelakotz aski urrun
|
joaten
gure ustez, eta hori ez zuen entzun nahi, bera zen direktorea; asko maite genuen ikasleek, baina bagenituen gure neurriak, Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, Baiona, 1996ko uztailaren 7a.
|
|
|
– Euskaltzaindiaz Georges Lacomberekin, Akademiaren bileretara
|
joaten
baitzen.
|
|
|
Hala ere, Gobernuak Frantziaren eskualdekatze prosezua burutzera
|
zihoanean
, La, ttek kanpaina egin zuen, Arotçarenarekin batera, Euskal Herria eskualde bezala onartua izan zedin. Hori dela eta, Xarrittonek baieztatu du:
|
|
|
Emile Larreren hitzetan: min zorrotza zuen La, ttek eta luma ere berdin zorrotza eta ez zuen batere ahalgerik, lotsarik, pentsatzen zuena errateko eta orduan Y barnégarayrekin ez zen ongi
|
joaten
ahal, lehenengo kontserbadoreekin ez zen ongi joaten ahal, bistan da ezetz, Emile Larrerekin izandako elkarrizketa, Baiona, 1997ko abuztuaren 12a.
|
|
|
Emile Larreren hitzetan: min zorrotza zuen La, ttek eta luma ere berdin zorrotza eta ez zuen batere ahalgerik, lotsarik, pentsatzen zuena errateko eta orduan Y barnégarayrekin ez zen ongi joaten ahal, lehenengo kontserbadoreekin ez zen ongi
|
joaten
ahal, bistan da ezetz, Emile Larrerekin izandako elkarrizketa, Baiona, 1997ko abuztuaren 12a.
|
|
|
Hauetariko batzuk 30 hamarkadan sortu berri zen Gure Herria elkartearen kide bilakatu ziren, hala nola René Cuzacq, Michel Etcheverry, Pedro Garmendia, Gilberte Guillaumie Reicher, Hillau, Jean eta Madeleine de Jaureguiberry, Leon Lassalle, Picochet, Puchulu, Dominique Soubelet Emmanuel eta Maurice Souberbielle. Piarres La, tte Gure Herria elkartearen batzarkide ere bilakatu zen eta bilera guztietara
|
joanez
, harremanak izan zituen aipatu berri digutun intelektualekin.
|
|
|
La, tte 1925ean joan berria zen Tolosako Institutu Katolikora letretako ikasketak egitera: Marokora
|
joandako
soldadu frantsesez idaztea eta, ulergaitza egiten zaie. Ez zioten inoiz entzun La, tteri gerlari ohien alderako goresmenik, Sudupe, K.:
|
|
|
Gobernu aldaira Frantzian: Debré
|
joan
, Pompidou ethorri, Beleak xoxoari beltza,.
|
|
|
1924 Tolosako Unibertsitate Katolikora Letra Klasikoak lizentziatura ikastera
|
doa
.
|
|
2008
|
|
|
ADITZA:
|
joan
1
|
|
|
ADITZA:
|
joan
1
|
|
|
ADITZA:
|
joan
2
|
|
|
ADITZA:
|
joan
2
|
|
|
...elkartu, eman, entzun, erabili, eragin, eraman, erantzun, erein, erosi, erre, erreparatu, esan, eskaini, eskatu, eskiatu, etorri, eutsi, ezkon du, eztabaidatu, gelditu, gertatu, gogoratu, hartu, hasi, hautatu, hautsi, hazi, hil, hornitu, hozkatu, hustu, ibili, igo, ikasi, ikusi, irakurri, iraun, iritsi, isildu, isuri, izan, izendatu, izerditu, jaitsi, jakin, jan, jantzi, jarraitu, jarri, jaso, jo,
|
joan
, jokatu, josi, kezkatu, koka tu, konparatu, konturatu, korritu, loratu, lortu, lotu, marraztu, mintzatu, moztu, mugitu, musukatu, nahastu, nekatu, oroitu, otu, pasa (tu), poztu, saldu, saltatu, sartu, sinistu, topa tu, ukitu, ulertu, zamatu, zeharkatu, zutitu
|
|
|
Zentzu horretan, perpausa, hitz kate jarraitu bat baino ez da, eta hala izanik, lehendabiziko eginkizuna hitzen osaera aztertzea bilakatzen da. Bata bestearen jarraian
|
doazen
hitz hauek, ordea, beti tes tuinguru jakinetan agertzen dira, eta hortaz, hitz bakoitzak besteekin harremanetan izan ditzakeen interpretazio guztiak aurreikusi beharra dago. Adibide batera joaz,, iritzi?
|
|
|
Bestalde, egon, badira ere, hizkuntza bitartekari/ estilista/ ingeniariengana jotzen dutenak, jatorrizko testuetan egindako aldrebeskeria guztiak konpon ditzaten. Baina, zenbat dira azalak apaintzera baino harantzago
|
doazenak
–Zenbat, itxura oneko sagar ustelak saltzen ez dizkigutenak?
|
|
|
kalitatea zaintzea?
|
Goazen
urrutirago.
|
|
|
tertu guran alea ere galtzeko arriskua hain justu, zeren eta errepikapen horien balio eta funtzioa, errepika gordin horien azpian dagoen esanahia baino urrunago
|
baitoa
.
|
|
|
Villamizar autoreak errepikapenaren funtzio ludikoa eta poetikoa gogorarazten dizkigu; errepikapenak, zenbaitetan, diskurtsoan duen balio ikonikoa ere aipatzen du, figuraren erritmoak ekintzaren erritmoa islatzen dueneko balioa hain zuzen, honela: , iluntzen
|
zihoan
, iluntzen zihoan, iluntzen zihoan?. Nolanahi ere, autore horiek uste dute errepikapena ez dela erabileraren ezinbesteko akatsa edo pekatua:
|
|
|
Villamizar autoreak errepikapenaren funtzio ludikoa eta poetikoa gogorarazten dizkigu; errepikapenak, zenbaitetan, diskurtsoan duen balio ikonikoa ere aipatzen du, figuraren erritmoak ekintzaren erritmoa islatzen dueneko balioa hain zuzen, honela: , iluntzen zihoan, iluntzen
|
zihoan
, iluntzen zihoan?. Nolanahi ere, autore horiek uste dute errepikapena ez dela erabileraren ezinbesteko akatsa edo pekatua:
|