|
2003
|
|
|
Portzentaiak ez dira oso ezberdinak. Batuan ere, esaldi gehienetan erdian
|
doa
aditza. Aditza atzean ematen diren testuak ez dira hainbeste, %35 Aditza hasieran ez da inoiz ematen, hori galdu da ikaragarri.
|
|
2007
|
|
|
Azken hiru perpaus aztergaiotan ikusi dugu perpaus konpletiboak galdegaiak direla, aditz gibelean doazela. Baina erreparatuz gero soilik perpaus konpletiboei, euron barne hurrenkerari, ikusten da atzen kokalekuan ez
|
doala
aditza eta menderagailua, gaur nagusiki erabiltzen denez.
|
|
|
Galdegaia atzean badoa, ez dauka zertan
|
joanik
aditzaren hurrengo, berari inkatuta, ezpabere, joan daiteke, eta joan doa adibide baten baino gehiagotan, aditzaren hurrengoaren hurrengo, aditzetik bigarren lekuan.
|
|
|
Aurreragarri esan dezaket hasiera perpausetan galdegaia
|
doala
aditz atzean, adibide guzti guztietan joan ere, eta hori dela-eta, galdegaiaren legea desegokia gertatzen dela ipuinotako mintzatzaileontzat. Hala jazotzen da ba aurrizkia ageri delako hasiera perpaus guztietan, bitan izan ezik, eta berak eragiten du aditz atzean paratzea galdegaia.
|
|
2018
|
|
|
28 Beraz, nire ustez, Reguerok (2017, 578) berak ematen dituen datuen distribuzio geografikoa ez dator bat gero dakarren maparekin, 1750 aurreko egoera islatzen bide duen horrekin. beharrean gaude datuei so29 Bestalde,
|
joan
aditzaren erabilera iragankorra dugu, ‘eraman’ en zentzua duena. XVI. mendean Etxeparek modu horretan darabil, eta Sunbillan 1597an ere ageri zaigu (ConTAV, § 5.2.5).
|
|
2019
|
|
|
|
JOAN
aditzak erakusten diguna: joan!
|
|
|
Konjugazio trinkoan benetako aginduak osatzeko NOR aditzekin indikatiboan erabiltzen diren 2 pertsonako adizkiak dira erabiltzen direnak: hator, zatoz adizkiak etorri aditza erabiltzen dugunean; hoa, zoaz adizkiak
|
joan
aditza erabiltzen dugunean. eta NOR NORK aditzekin?
|
|
|
konjugazio trinkoa duten NOR motako aditzak bospasei soilik izateaz gain, 2 pertsonetan adizki berberak izatea, bai indikatiboan, bai inperatiboan: hator eta zatoz, etorri aditzarekin; hago eta zaude, egon aditzarekin; hoa eta zoaz,
|
joan
aditzarekin; habil eta zabiltza, ibili aditzarekin... Hori ikusi eta gure buruari galdetu diogu:
|
|
|
Hor, ez beti, entzulearen barrutia izaten ahal da; haren inguruan dagoen eremua, mintzo denak, hor adberbioarekin aipatuko du; eta erakusleak erabili beharrean —erran dugu ez beti, litekeena baita gauza hori hiztunarengandik hurbilago egotea entzulearengandik baino—, hori eta horiek erabiliko ditu. Eta ondoan dagoen laguna pixka bat urruntzea eskatu nahi izanez gero,
|
joan
aditzarekin horra erabiliko du.
|
|
|
aginduak, nahitaez, hona adberbioa eskatzen du. Ez dugu erabiliko etor hara!... etor horra!...; horretarako aproposa da
|
joan
aditza. Eta hori hala izanik, euskaraz, doinua eta behatza erabiliz, lagunari maiz hona!
|
|
|
• Bigarren begiradan:
|
joan
aditzarekin eraman aditzarekin izan dugun sentsazio bera izan dugu. Joan aditza etorri aditza baino modernoagoa dela pentsatu eta iritziz aldatu dugu:
|
|
|
joan aditzarekin eraman aditzarekin izan dugun sentsazio bera izan dugu.
|
Joan
aditza etorri aditza baino modernoagoa dela pentsatu eta iritziz aldatu dugu: ez ote ziren zaharragoak izan etor eta ekar aditzak bertzeak baino?
|
|
|
|
Joan
aditza asmatu eta, NOR motako aditz bat asmatzeaz gain, nora, hara eta hainbat elementu berriak agertzeko bidea zabaldu zuten; baina, kasu horretan adberbioak dira erabili zituztenak eta ez erakusleak.
|
|
|
|
Joan
aditz trinkoaren bi forma ditugu orainaldiko hirugarren pertsona singularrean. Batetik duaye dugu, egun ere baliatzen den forma, eta bertzetik dua bi aldiz, honako egituran (ona edo gaitza dua).
|
|
2020
|
|
|
NOR NORI" iduritu" aditza EGON
|
JOAN
aditz trinkoen jokatzea
|
|
|
Noraino Norantz Norengatik/ Zerengatik Egon eta
|
joan
aditzak forma trinkoan jokatzea
|
|
2021
|
|
|
Hortaz,
|
joan
aditza bezalako mugimenduzko aditz batekin, helburu datibo bat aurkitzea espero daitekeen arren, horrek ez du zertan horrela izan behar. Fernándezek eta Ortiz de Urbinak (2010) diotenez, datiboak adlatibo bizidunak berak baino askozaz ere eremu handiagoa hartzen du, eta, hortaz, txandakatzeaz hitz egitea kasurik onenean ez dirudi oso zuhurra.
|
|
|
Era berean,* elkar jango gara perpausa ez da zuzena. Izan ere, elkar, kasu markarik ez duenez, edo nahiago bada, absolutuaren kasu marka daramanez (Ø),
|
joan
aditzaren subjektu izango litzateke, aditz hau intrantsitiboa denez gero. Baina joango gara esaten dugunean, nahitaez subjektuak gu izan behar du.
|
|
|
Eta izena den aldetik, komunztadura egiten du: Arratsaldeak beldurra ematen zion perpausean singularrean
|
doa
aditza. Ondoko honetan, berriz, pluralean:
|
|
|
Bi aditz perifrasi osatzen dituzte TZERA perpausek:
|
joan
aditzarekin lehena, eman aditzarekin bigarrena.
|
|
|
Ez da zalantza handirik izaten benetako gobernatzaile osagarri antolaera duen TZERA joan eta bestea, perifrasia, bereizteko. Lehen kasuan beregaintasuna dute zertara osagarriak eta
|
joan
aditzak, joskeraz eta esanahiz: Banoa.
|
|
|
Aldiz, tzera osagarrien kasuan predikatuak berak ematen dio esaldiari jomuga adierarako bidea. Hala, esate baterako,
|
joan
aditzaren esanahiak berarekin darama jomugaren noziorako aukera eta zertara osagarria agertzen bada, haren argumentu sarean integratua ageri da. Hondartzara joan da perpausari bainu bat hartzera eransten badiot, joan predikatuari bere argumentuen sareko osagarri bat erantsi diot; tzera osagarriak joan gisako predikatua ‘eskatzen’ du, eta joan predikatuak, bere aldetik, tzera osagarria du bere argumentuen sarearen barnean.
|
|
|
Etxera noa telebista ikustera [orokorra]/ Etxera noa telebista ikusten (bizk.). Baina hemen ere bietako bat aukeratuko du
|
joan
aditzak, hizkeraren arabera. Eta beste batzuetan, euskalkia gorabehera, formalki perpaus osagarri bat baino gehiago izan ditzake aukeran gobernatzaile batek:
|
|
|
Esanahiari dagokionez, berezko eduki lexikoa arindu, aldatu, eta laguntzaile moduko balioa hartzen dute orduan perifrasiko aditzek. Kantatzera noa bertso bat edo bi perpausean
|
joan
aditzak galdua du berezko esanahia, ez du adierazten mugimendu fisikoa (etxera joan/ zugana joan) edo irudizko gogomugimendua, perpaus osagarria hartzen duena (bizimodua ateratzera noa Parisera). Azken adibide honetan badago egiazko konplementazio harremana, asmoa aditzera ematen duena, ‘zertara’ joan.
|
|
|
Argi ikusten da hori, esaterako, datibo komunztaduraren marka zein elementuk hartzen duen ikusita. Goiko adibide horretan nori kantatu gehitzen badugu, Kantatzera noakizu bertso bat edo bi esaten dugu; hots,
|
joan
aditzak hartzen du kantaturi dagokion datiboaren marka. Horrek erakusten du hor joan aditzak laguntzailearen zeregina duela, dizut laguntzailearen parekoa (kantatuko dizut aditzean).
|
|
|
Goiko adibide horretan nori kantatu gehitzen badugu, Kantatzera noakizu bertso bat edo bi esaten dugu; hots, joan aditzak hartzen du kantaturi dagokion datiboaren marka. Horrek erakusten du hor
|
joan
aditzak laguntzailearen zeregina duela, dizut laguntzailearen parekoa (kantatuko dizut aditzean). Perifrasi ez denak, aldiz, perpaus osagarri bete betekoak, osagarrian adieraziko luke datiboa:
|
|
|
§ 2.14). Perpausaren azkenean
|
doa
aditza, eta berak biltzen du perpausaren gunea. Zehatzago izan nahi badugu:
|
|
|
Moduzko perpausak baino gehiago aditz perifrasiak dira: molde honetan
|
joan
aditzak ez du adierazten puntu batetik besterako mugimendu fisikoa; hemen aspektu balioa adierazten da, eta partizipioko aditzak adierazten duen ekintzaren jarraikia eta ekintzaren mailako gehitzea azpimarratzen du egitura honek. Ikus ditzagun tradizioko adibide batzuk:
|
|
|
inoiz, beste osagai batzuk tartekatzen dira aditzaren eta partikularen artean (erabilera horretan, menderagailuen jokaeratik zertxobait urruntzen da baina enklitikoa: haiek beti
|
doaz
aditzari lotuta) 9.
|
|
|
Batetik, Getxotik Lemoizerako kostalde osoan bezala,
|
joan
aditza uzkurtu eta jon ahoskatzen da. Hala esan zion Luisen aititek lantzera jon behar zutela, eta ez omen zen lan erraza!
|
|
|
|
Joan
aditzaren aginterako formak ordezkatzen ditu: joan hadi (hoa), joan zaitez (zoaz), joan zaitezte (zoazte).
|
|
2023
|
|
|
Nahaspila jarraikor gisa korrika
|
doazen
aditz zeinu tekleatuen munduan, hitzek ez dute baliorik. Egia eta gezurra koktel koloretsu batean nahastu eta disolbatu dira.
|