|
2000
|
|
|
Nazioa eraturik dagoenean,
|
jende
aski izaten da; ugaltzeko gogoa gutxiago nabarmentzen da; ezkontzaren xedea baino, kezka zabalagoa da ezkontzaren gozo eta duintasunarena; familietan ordena iraunkorra bilatzen da eta amodioari aitortzen zaio halako esparru mugatua, ordena hori inoiz ere urratua izan ez dadin.
|
|
|
Horren ondorioz, egoera zibil autuetan frogarik legezkoena erregistro publikoetatik datorrena da. Oinarri hau, herri zibilizatu guztientzat,
|
Jendeen
zuzenbide erkidea modukoa da.
|
|
|
Zuzenbide naturala eta
|
Jendeen arteko
Zuzenbidea ez dira izatez desberdinak, euren aplikazioetan baizik. Arrazoiak berak, gizaki guztiak bereizketarik gabe gobernatzen dituen ginoan, zuzenbide natural du izena, eta herrien arteko harremanetan deritza Jendeen arteko zuzenbidea.
|
|
|
Zuzenbide naturala eta Jendeen arteko Zuzenbidea ez dira izatez desberdinak, euren aplikazioetan baizik. Arrazoiak berak, gizaki guztiak bereizketarik gabe gobernatzen dituen ginoan, zuzenbide natural du izena, eta herrien arteko harremanetan deritza
|
Jendeen arteko
zuzenbidea.
|
|
|
|
Jendeen arteko
zuzenbide naturalaz eta Jendeen arteko zuzenbide positiboaz hitz egiten bada, xedea, beti beti, hauxe da: herriek eurek moldatu ez eta nazioek —den norbanakorik txikienak bezalaxe— aginduzko dituzten justiziaren oinarri betierekoak itun, tratatu eta ohituretatik bereiztu, azken horiek herrien emaitzak baitira.
|
|
|
Jendeen arteko zuzenbide naturalaz eta
|
Jendeen arteko
zuzenbide positiboaz hitz egiten bada, xedea, beti beti, hauxe da: herriek eurek moldatu ez eta nazioek —den norbanakorik txikienak bezalaxe— aginduzko dituzten justiziaren oinarri betierekoak itun, tratatu eta ohituretatik bereiztu, azken horiek herrien emaitzak baitira.
|
|
|
Eta, ondorioz, ez zientifikotzat jotzen ziren introspekzioaren terminoak —’borondatea’, ‘sentimena’, ‘ideia’, ‘intentzioa’, ‘joera’ edo ‘disposizioa’, etab.— erabiltzen zituen azalpen edota deskribapen guztiak.
|
Jendeak
maiz maneiatzen dituen hitz arruntak, esanahi zehatzik ez dutenez, errefusatu egin behar ziren zientzian. Filosofiarekin gertatu legez, psikologiak munduko ikusmolde zientifiko berri hau baino haratago igaro nahi bazuen, bere izatea konduktismorantz hurbildu beharra zeukan.
|
|
|
Baina arestian aipatu ditudan esperientziak ere deskribatzen ditu alegoria honek. Bada, nire ustez, hauetako lehenengoa da hain justu
|
jendeak
esaten duenean Jainkoak mundua sortu duela; eta erabateko ziurtasunaren esperientzia deskribatua izan da esanez Jainkoaren eskuetan salbu sentitzen garela. Mota honetako hirugarren esperientzia bat da errudun sentitzea, eta hori ere deskribatua izan da esanez Jainkoa ez dagoela ados gure portaerarekin.
|
|
|
Esan zuen, kasu, Jainkoari buruzko eztabaida asko hauxe esanez konpon daitezkeela: " Ez naiz erabiltzen ari hitza halako modutan ezen esan baitezakezu...", eta esanez ere erlijio askok" esaten dutela beste batzuek zentzugabekeriatzat hartzen dituzten gauzek zentzua dutela, eta ez dutela besterik gabe ukatzen beste erlijio batek baieztatutako esaldiren bat"; eta hau argitu zuen esanez
|
jendeak
" jainkoa" gizaki baten antzeko zerbaiti erreferentzia eginez erabiltzen baldin badu, orduan" Jainkoak lau beso dauzka" eta" Jainkoak bi beso dauzka" esaldiok zentzua dutela, baina beste batzuek" Jainkoa" halako modutan erabiltzen dutela ezen" Jainkoak besoak ditu" baita zentzugabekeria —" Jainkoak ezin du besorik izan" esango lukete... " Gramatikaren aldetik" zentzu desberdinak adierazpenaren bitartez esan nahi zuena azaltzeko, esan zuen bilatzen genituela ez" konparagarriak" diren hitzak, adibidez," solido" eta" gaseoso" konparagarriak diren legez, baizik eta desberdinak direnak, adibidez," aulkia" eta" aulkian esertzeko baimena" desberdintzen diren legez, edo" trenbidea" eta" trenbide istripua".
|
|
|
Esan zuen, kasu, Jainkoari buruzko eztabaida asko hauxe esanez konpon daitezkeela: ...ldin badu, orduan" Jainkoak lau beso dauzka" eta" Jainkoak bi beso dauzka" esaldiok zentzua dutela, baina beste batzuek" Jainkoa" halako modutan erabiltzen dutela ezen" Jainkoak besoak ditu" baita zentzugabekeria —" Jainkoak ezin du besorik izan" esango lukete— Era beretsuan," arima" adierazpenari dagokionez, esan zuen batzuetan
|
jendeak
halako modutan erabiltzen duela ezen" arima gizaki gaseoso bat da" adierazpenak zentzua baitu, eta batzuetan halako modutan ezen ez baitu zentzurik. " Gramatikaren aldetik" zentzu desberdinak adierazpenaren bitartez esan nahi zuena azaltzeko, esan zuen bilatzen genituela ez" konparagarriak" diren hitzak, adibidez," solido" eta" gaseoso" konparagarriak diren legez, baizik eta desberdinak direnak, adibidez," aulkia" eta" aulkian esertzeko baimena" desberdintzen diren legez, edo" trenbidea" eta" trenbide istripua".
|
|
|
Frazerren Urrezko abarra liburuari dagokionez, azpimarratu nahi zituen puntu nagusiak hurrengo hirurak ziren, nire ustez: (1) hutsegitea zela suposatzea" arrazoi" bat —" zioaren" zentzuan— besterik ez zela
|
jendea
ekintza jakin bat egitera eramaten zuena —suposatzea" zio bat" zela, eta" hau zio a zela" — Hutsegite mota honen argibide gisa eman zuen Frazerrek magiaz mintzatzean esaten duena, hau da, jende primitiboak norbaiten irudia sastatzean halako pertsonari min eman diola sinesten duela. Esan zuen jende primitiboak ez duela beti" sineskeria sasizientifiko hau", agian batzuetan hala izan arren:
|
|
|
Frazerren Urrezko abarra liburuari dagokionez, azpimarratu nahi zituen puntu nagusiak hurrengo hirurak ziren, nire ustez: (1) hutsegitea zela suposatzea" arrazoi" bat —" zioaren" zentzuan— besterik ez zela jendea ekintza jakin bat egitera eramaten zuena —suposatzea" zio bat" zela, eta" hau zio a zela" — Hutsegite mota honen argibide gisa eman zuen Frazerrek magiaz mintzatzean esaten duena, hau da,
|
jende
primitiboak norbaiten irudia sastatzean halako pertsonari min eman diola sinesten duela. Esan zuen jende primitiboak ez duela beti" sineskeria sasizientifiko hau", agian batzuetan hala izan arren:
|
|
|
(1) hutsegitea zela suposatzea" arrazoi" bat —" zioaren" zentzuan— besterik ez zela jendea ekintza jakin bat egitera eramaten zuena —suposatzea" zio bat" zela, eta" hau zio a zela" — Hutsegite mota honen argibide gisa eman zuen Frazerrek magiaz mintzatzean esaten duena, hau da, jende primitiboak norbaiten irudia sastatzean halako pertsonari min eman diola sinesten duela. Esan zuen
|
jende
primitiboak ez duela beti" sineskeria sasizientifiko hau", agian batzuetan hala izan arren: oso arrazoi desberdinak izan zitzaketela irudia sastatzeko.
|
|
|
Baina esan zuen" zio a den zio bat" dagoela suposatzeko joera" biziki indartsua" zela, argibidetzat emanez jolasari buruzko teoriak badirela eta teoria bakoitzak" Zergatik jolasten dira haurrak?" galderari erantzun bat bakarrik ematen diola; (2) hutsegitea zela suposatzea zio a beti" zerbait baliagarria lortzeko" dela. Hutsegite honen argibidetzat eman zuen Frazerrek baieztatzen duena, hau da,"
|
jendeak
momentu batean pentsatu zuela baliagarria zela norbait hiltzea uzta ona eskuratzeko"; (3) hutsegitea zela suposatzea, adibidez, Beltaneko Jaiaren historiak" biziki hunkitzen gaituela benetako gizaki bat erretzen zuen jai baten bilakaera" delako. Arrazoia hau zela pentsatu izana leporatu zion Frazerri.
|
|
|
—Aise imajina dezakegu, adibidez, tribu baten erregeak begi guztien bistatik kanpo izan behar duela, baina baita tribuko gizaki bakoitzak ikusi behar duela ere. Egiaz, azken hau ez da gutxi gorabehera kasualitatez gertatuko, baizik eta
|
jendeari
erakutsia izango zaio. Agian inork ez du hura ukitzeko baimenik, baina agian guztiek ukitu behar dute.
|
|
|
Ezbairik gabe, gizakiaren aurrean, besterik gabe, ikusgarri bilakatzeko arrisku guztiak oso forma bakunetara bildu dituen printzipio baten arabera. Beraz, gure artean
|
jende
ezjakinak gaixotasuna burutik bularrera mugitzen dela esaten duen printzipio beraren arabera, besteak beste. Jakina, irudi bakun hauetan pertsonifikazioak eginkizun handia du, guztiek baitakite gizakientzat gizakiak (hots, espirituak) arriskutsu izan daitezkeela.
|
|
|
Antzeko hainbat kasutan bezala, euriaren Afrikako errege batena irakurtzen dut, euri garaia heltzen denean euria eragiteko eskatzen diotena11 Baina horrek esan nahi du ez dutela uste euria eragin ahal duenik, izan ere, bestela, urteko sasoirik lehorrenetan, lurra" a parched and arid desert" [basamortu idor eta elkor bat] denean, egingo lukete. Baina suposatzen bada, hasiera batean,
|
jendeak
euriaren erregearen ofizioa ergelkeria hutsez sortu izan zuela, orduan garbiago agertzen da martxoan euriak hasi izanaren esperientzia lehenagotik izan zutela eta urteko gainerako sasoietan euriaren erregea jardutera behartuko luketela. Baita hurrengoa ere:
|
|
|
Ohituraren barruko izaeraz mintzatzen naizenean, ohituraren inguruko gorabehera guztiak adierazten ditut; eta gorabehera hauek ez daude halako jaialdiaren kontaketan sartuta, gorabeherok ez baitira jaia zehazten duten ekintza bereziak, nolabait esatearren jaialdiaren espiritua baizik. Hau adieraz dezakegu gauza batzuk deskribatuz, adibidez, zer
|
jende
motak hartzen duen parte jaialdian, bere portaera beste egoeratan, hots, bere izaera, zer joko motatan aritzen diren gainerantzean. Orduan ikusiko da alde lazgarria gizaki hauen izaeran datzala.
|
|
|
"(...) Nilo Garaiko zenbait tribuz esan zaigunez, ez omen dute erregerik, errege hitzaren adiera arruntekorik bederen; halakotzat dauzkaten pertsona bakarrak euriaren erregeak dira, Mata Kodou; behar den garaian, hau da, euriteen sasoian, euria eragiteko ahalmena onartzen zaie. Euria egiten hasi aurretik, martxoaren hondarrean, herrialdea basamortu idor eta elkorra da; eta aziendak,
|
jendearen
ondasun nagusia, akabatu egiten dira larrerik ezean. Beraz, martxoaren azkena iristean, familiburu bakoitzak euriaren erregeagana joan eta behi bat eskaintzen dio, zeruko ur bedeinkatua larre gorri zimelduetara isur dezan.
|
|
|
Beraz, martxoaren azkena iristean, familiburu bakoitzak euriaren erregeagana joan eta behi bat eskaintzen dio, zeruko ur bedeinkatua larre gorri zimelduetara isur dezan. Euririk egiten ez badu,
|
jendea
bildu eta eskatu egiten dio erregeari euria eman diezaiela; eta ortziak lainorik gabe segitzen badu, sabela irekitzen diote, ekaitzak bertan gordetzen dituelakoan" (Urrezko abarra, I bol., 161 orr.).
|
|
|
Hura jakiten zenean, bildutako batzuek hari heldu eta sutara botako zutelakoa egiten zuten; baina gehienak tartean jarri eta erreskatatu egiten zuten. (...) Eta
|
jendeak
jaia gogoan zuen bitartean, hilda bailegoen hitz egiten zuten cailleach bela tine az" (Urrezko abarra, II bol., 289 orr.).
|
|
|
24 Frazerrek hurrengoa dio: "(...) etxeko sutegiko sua laguntza suaz berpiztu bezain laster, urez betetako lapikoa jartzen zen gainean, eta hala berotutako ura izurriren bat zuen
|
jendearen
edo baztangak jotako ganaduaren gainean zipriztintzen zen gero".
|
|
|
Honela bada, egungo
|
jendea
bortxaezinezko zerbaiten aitzinean bailegoen gelditzen da natur legeen aitzinean, antzinako jendeak Jainkoaren eta patuaren aurrean egiten zuen bezala. Eta, izan ere, batzuek eta besteek arrazoia dute, Antzinakoak argiagoak dira, dudarik gabe, muga zehatz bat ezagutzen dutelako; sistema berrian, aldiz, dena argiturik bailitzan azaldu behar den bitartean (Tractatus Logico Philosophicus 6.371 eta 6.372).
|
|
|
Honela bada, egungo jendea bortxaezinezko zerbaiten aitzinean bailegoen gelditzen da natur legeen aitzinean, antzinako
|
jendeak
Jainkoaren eta patuaren aurrean egiten zuen bezala. Eta, izan ere, batzuek eta besteek arrazoia dute, Antzinakoak argiagoak dira, dudarik gabe, muga zehatz bat ezagutzen dutelako; sistema berrian, aldiz, dena argiturik bailitzan azaldu behar den bitartean (Tractatus Logico Philosophicus 6.371 eta 6.372).
|
|
|
hau da, gizon batek halako jaiak ez dituela, nolabait esan, hola edo hala asmatu, baizik eta oinarri handiagoa, are handiagoa, behar dutela jaiek luzaroan iraun dezaten. Jai bat asmatu nahi izango banu, hau oso azkar hilko litzateke edo
|
jendearen
joera zabaldura egokituz moldatu litzateke.
|
|
2001
|
|
|
Baina beraien komentarioak ez ziren aurreko hauetara mugatzen, errezitatzen zutenaren zentzu intelektual, moral eta historikoaz ere arduratzen baitziren. Hau da, maisuen eskoletako kultur hedaketa teknikak eskolatik kanpo ere gizarteratzen zituzten, rapsoden saio hauetara
|
jende
mordoa hurbiltzen baitzen.
|
|
|
Eta, azkenik (azken baldintza), solaskide bakoitzak sostengatzen dituen iritziekin identifikatu beharra dauka: kontua ez da ideia horiek originalak edo solaskideak berak asmatuak izatea, edo iritzi horiek oso garrantzitsuak izatea; bereak bailiran defendatzea nahikoa da, eta ez soilik
|
jendeak
hala esaten duelako. Baldintza hau ezinbestekoa da, ideiak egiaztatzearekin batera, solaskidearen bizitza bera egiaztatzen baita, eta ezeztatuz gero, solaskideak eztabaidagai den auzian bere bizitza modua aldatu baitu:
|
|
|
Platonen iritziz, bere maisu intelektuala izandako Sokrates ereduzko atenastarra izan zen, hiritarrari dagozkion betebeharrei bere bizitza osoa eskaini eta hiriaren ohiturak guztiz bereganatu baitzituen, giza naturaren oinarria ezagutza dela irakatsi, eta irakaspen hau eguneroko bizitzan praktikara eraman baitzuen, hainbat
|
jende
motarekin (goi mailako hiritarrak, atzerritarrak, jakituri maisuak —sofistak—) izandako elkarrizketetan zein gainerako gizarte eremuetan (milizia, gobernua...). Gaizki esaleek eta ezjakinek salatuta, indarrean zeuden arau legal guztiak betez, heriotza zigorra ezarri zioten.
|
|
|
Baina demokrazian edonork parte har dezake politikan, baita ezjakinenak ere, hiritar diren guztiek baitute hitz egiteko eta beraien iritzia plazaratzeko askatasuna. Era honetan,
|
jendeak
, eztabaida publikoetan, egiaren bilaketara baino, bere interes partikularra asetzera bideratuko ditu eginahal nagusiak.
|
|
|
Platonek hemendik zenbait ondorio ateratzen ditu. Filosofia eta demokraziaren arteko bateraezintasuna ez ezik, filosofiaren eta
|
jendearen
artekoa ere bada: filosofia heriotzari lotuta dago.
|
|
|
Adibide gisa matematika eta medikuntzaren arteak aukeratzen ditu Sokratesek. Bi arte hauetan
|
jende
askok gai berei buruz hitz egiten du, eta pertsona berak epai dezake gauza berei buruz nork hitz egiten duen ongi eta nork gaizki. Eta hau egia unibertsala da.
|
|
|
K.a. 400 urtean Atenasko hiritartasuna lortu zuen. Asanbladako epaileen soldata igo zuen (Aristoteles, Atenastarren konstituzioa 41, 3),
|
jendea
tamainan asanbladetara joan eta, ondorioz, bozketen baliozkotasuna ziurtatuta egon zedin.
|
|
|
Baina baita Iliada ko pasarte askotan ere, esate baterako harresi azpiko borrokaldian, han ere zera dio: " Zeren igaro nahi zuten haiei hegazti bat etorri baitzitzaien gainetik, arranoak altu egiten zuen hegan eta
|
jendearen gainera
ezkerretik zihoan bere hatzaparretan gorri koloreko suge odoldu bat eramanez. Miraria zen artean arnas hartzen zuen sugea bizirik egotea, eta artean ez zuen borrokarako gogoa galdu, atxikitzen zuenari bularrean sakonki kosk egin baitzion, lepotik hurbil.
|
|
2002
|
|
|
Bistakoa da, beraz, espetxeetan arrunt bihurtu diren zarata, jendetza, joan etorri, eta, oro har,
|
jendea
ikustera ohitu den ikuskizun tamalgarriak ezinezko egiten dutela egoitzon martxa ona eta, are okerragoa dena, presoei beren lanarekin jarraitzea galarazten diela.
|
|
|
Datuak hor daude: espetxeak delitu egileak produzitzeko guneak dira zuzenketarako erakundeak baino, espetxeetatik igarotzen den
|
jendearen
ehuneko handi batek berriro espetxera joan duela kontuan hartzen badugu. Espainiar gobernuak emandako datuen arabera, 2001ean13, adibidez, 50.000 preso ingurutik 36.000 zeuden epaituta, eta horietatik ia 14.000 bakarrik ziren lehen aldikoz espetxe zigorra jasotzen zutenak.
|
|
|
Ikuskapenaren printzipioak, aldi berean bi modutan lan egiten duenak —presozainak etengabe ikuskatzen ditu presoak, eta
|
jendeak
edozein unetan ikuska dezake presozaina—, agerikotasunaren eta kontrolaren arteko benthamdar kontrastea azpimarratzen du; eta espetxe Panoptikoaren birgaitze alderdiak Benthamen gairik gogokoenak marrazten eta garatzen ditu: giza baldintzaren erreforma eta hobetzea.
|
|
|
Halere, kartzela aplikatu ohi da zigor moduan ere. Garai horretako kartzeletan
|
jendea
erabat pilatuta dago eta ez da bereizketarik egiten gaixo eta osasuntsuen artean, burututako delituen arabera, ezta sexuaren arabera ere. Benthamek ikusiko dituen kartzelak gainezka daude, osasun baldintza kaxkarretan (hezetasuna, usaina, zikinkeria nonahi...), azken finean euren helburu bakarra presoa komunitatetik bereizita mantentzea bihurtzen delarik.
|
|
|
Espetxeak bisitatzen dituztenek ongi uler dezakegun nazka sentitzen dute egoitzotako zikinkeria eta usain nardagarria pairatu behar izaten dutenean. Halatan, bada, gero eta beharrezkoagoa izan presoentzat kanpokoen bisita, orduan eta errazago egiten du ihes
|
jendeak
haien ingurutik; gero eta nardagarriagoa izan bertako bizilagunen egoera, orduan eta urriagoak haien bizi baldintzak hobetzeko esperantza; hemen aurkezten dugun printzipioan oinarrituriko zigor etxean, ordea, ez legoke ez nazkarik, ez eta arriskurik ere. Izan ere, zerk dakar infekzioa?
|
|
|
Beraz, leotzetan giltzapeturik dauden presoek ere, eskaintzen zaien ikuskizunaz jabetuta, dute inoiz pentsatu ikuskizun horretan aktoreak eurak direnik; beste alde batetik, gainera, ez dago ezer errazagorik presoei mozorro bana ematea baino; horrela lortuko da, nahiz ez den komeni presoa behar baino gehiago lotsaraztea, delitu abstraktuegia askozaz konkretuagoa den lotsaizun publikoaren menpe gelditzea. Gisa horretako eszena batek hain du eragin handia
|
jendearen
irudimenarengan ezen horrek eredua eta delituaren izua igorriko bailieke presoei.
|
|
|
Berezia da oso aztergai dugun erakunde mota honetan beldurrak eredu gisa jokatzen duen rol nabarmena. Inkisizioak berak ere, prozesio handios, jantzi gogoangarri eta dekorazio izugarriez baliaturik,
|
jendearen
irudimena zirikatzen zuen eta giza arimaren sakonenera iristen zen zuzen zuzenean. Bide beretik, zigor arautegi egokiena da efektu teatral halako bat lortzeko gaitasuna duena.
|
|
|
Utilitatearen zentzu honi jarraitzeak legeria razional baterako jauzia ahalbidetuko duela uste izango du, gizakien ekintzak berbideratu eta gizarte justu eta zoriontsuago bat eginez. Zentzu honetan, utilitate printzipioari jarraiki, lege bat ona izango da gizaki kopuru handi baten zoriontasunean eragiten badu, eta zenbat eta
|
jende
gehiagoren onura bilatu, orduan eta hobea. Beste hitz batzuekin esatearren, utilitarismoarentzat komunki interes orokorra deitzen den hori da garrantzitsua.
|
|
|
Presoen eta ikuskatzaileen artean zulo sakon bat dago eta presoek hodi baten bidez komunikatu ahal izango dute erdiko dorreko ikuskatzaileekin. Ikuskatzaile nagusia ere aldi berean kanpoko begiraden menpe egonen da, kanpoko
|
jendeak
aukera izango baitu dorretik egiten den zaintza lana eta presoen egoera bera ikusteko.
|
|
|
Zorroztasunaren araua berdintasunari eta delituaren prebentzioari lotuta dago: presoa ezin da kaleko
|
jende
behartsua baino hobeto bizi, honek jendea delitura bultzatuko bailuke.
|
|
|
Zorroztasunaren araua berdintasunari eta delituaren prebentzioari lotuta dago: presoa ezin da kaleko jende behartsua baino hobeto bizi, honek
|
jendea
delitura bultzatuko bailuke.
|
|
2003
|
|
|
Horren ondorioz oratoriak izugarrizko garrantzia hartu zuen boterea lortzeko, eta oratoria irakasleak oso ezagunak eta preziatuak bihurtu ziren. Sofistek(" jakintsu" esan nahi du hitz horrek grezieraz) irakasten zuten oratoriaren teknika, eta
|
jendearen aurrean
hitz egiten erakusten zuten. Sofistek erakutsitako hizlari teknikei buruzko kritika agertzen da Sinposioa elkarrizketa honetan, Gorgias sofistaren oratoria teoriei buruz hitz egiterakoan.
|
|
|
Nazio guztietan berdinak diren lege horiek
|
jendeen
zuzenbidea adierazmoldearekin aipa daitezke, eta gure artean halaxe deitzen dira, nahiz eta erromatar zuzenbidean esamolde horrek beste esangura bat izan: horren barruan kontratu mota desberdinak ere sartzen dira, nazio guztietan erabiltzen direlako.
|
|
|
Gizartearen politika unibertsalak, beraz, nazioak batzeko loturak arautzen ditu,
|
jendeen
zuzenbidearen bitartez; halaber, politika horrek nazio bakoitza ere arautzen du, bi lege motak erabilita.
|
|
|
42 Gaiok arautu eta horien ondoriozko autuak konpontzen dituzten legeak zuzenbide zibil izenarekin ezagutzen dira oro har. Nolanahi den ere, ideia hori ez da guztiz zehatza, horren barruan zuzenbide publiko,
|
jendeen
zuzenbide edota zuzenbide kanonikoarekin lotutako gauza asko sartuko liratekeelako. Egin eginean ere, maiz sarri zuzenbide publikoko gaien inguruko arazoak sortzen dira gizabanakoen artean, esate baterako, zenbait kargu bete behar direnean, kontribuzioak kobratu nahiz ordaindu behar direnean, eta abar; gisa bertsuan, jendeen zuzenbideari dagozkion autuak ere gerta daitezke, hain zuzen ere, guda baten, errepresalien nahiz bake tratatuen ondorio direnak; eta, azkenik, onuren edo antzeko kontuen bezalako eliza gaiak ere izan daitezke.
|
|
|
Nolanahi den ere, ideia hori ez da guztiz zehatza, horren barruan zuzenbide publiko, jendeen zuzenbide edota zuzenbide kanonikoarekin lotutako gauza asko sartuko liratekeelako. Egin eginean ere, maiz sarri zuzenbide publikoko gaien inguruko arazoak sortzen dira gizabanakoen artean, esate baterako, zenbait kargu bete behar direnean, kontribuzioak kobratu nahiz ordaindu behar direnean, eta abar; gisa bertsuan,
|
jendeen
zuzenbideari dagozkion autuak ere gerta daitezke, hain zuzen ere, guda baten, errepresalien nahiz bake tratatuen ondorio direnak; eta, azkenik, onuren edo antzeko kontuen bezalako eliza gaiak ere izan daitezke. Amaitzeko, gizabanakoen artean justizia egiteko, hainbat lege erabili behar dira, ordena publikoaren erregelamenduak, hain zuzen:
|
|
|
43 Lege mota horien guztien arteko nahasteak dakar, batetik, legeok bereizteko irizpideen aniztasuna, eta bestetik, zuzenbide zibil esamoldeak erromatar zuzenbidean eta gure artean dituen esangura desberdinak bateratzeko zailtasuna; ildo beretik, guk zuzenbide naturalaren zein
|
jendeen
zuzenbidearen inguruan ditugun ideiak eta zuzenbide naturaleko liburuetan agertzen diren bereizketen ondoriozkoak batzea ere ez da erraza.
|
|
|
44 Erromatarrentzat, zuzenbide publikoko legeak ziren errepublikari buruzkoak, eta zuzenbide pribatuko legeak, berriz, gizabanakoen inguruko guztiak, azken horiek hiru taldetan banatuz: zuzenbide naturala,
|
jendeen
zuzenbidea eta zuzenbide zibila. Zuzenbide naturaleko legeak ziren gizakiei eta basatiei aplikatzen zitzaizkienak.
|
|
|
Zuzenbide naturaleko legeak ziren gizakiei eta basatiei aplikatzen zitzaizkienak.
|
Jendeen
zuzenbidearen barruan sartzen ziren herri guztiei aplikatzeko moduko erregelak, hala nola, kontratuei buruzkoak, nazio guztiek onartzen baitute horien erabilera. Eta, azkenez, zuzenbide zibilak herri bakoitzeko legeak bakarrik barneratzen ditu, kontratuak eta, herri guztietan erabili arren, jendeen zuzenbidean sartzen ziren beste gaiak kanpoan utzita.
|
|
|
Jendeen zuzenbidearen barruan sartzen ziren herri guztiei aplikatzeko moduko erregelak, hala nola, kontratuei buruzkoak, nazio guztiek onartzen baitute horien erabilera. Eta, azkenez, zuzenbide zibilak herri bakoitzeko legeak bakarrik barneratzen ditu, kontratuak eta, herri guztietan erabili arren,
|
jendeen
zuzenbidean sartzen ziren beste gaiak kanpoan utzita.
|
|
|
45 Erromatar zuzenbideak eginiko bereizketa horrek ez du zerikusirik nazio modernoetako erabilera orokorrak onartu duenarekin; horren arabera, hitzarmenen inguruko gaiak arautzen dituzten legeak ez dira sartzen
|
jendeen
zuzenbidearen barruan, eta zuzenbide naturala ez da identifikatu behar erromatarrek emaniko ideiarekin bakarrik. Edozein kasutan ere, ikuspegi anitzetatik azter daitezkeen autuak zatitu eta bereiztea nahierarako zeregina da, batez ere, bereizketa horiek modu desberdinean erabil daitezkeenean, legeon izaeran oinarrizkoa denaren inguruan nahastea sortarazten ez den bitartean.
|
|
|
1 Legeen izendazioa edozein izanda ere —jainkonahiz giza legeak, lege naturalak eta positiboak, erlijio legeak eta politikoak,
|
jendeen
zuzenbidea eta Zuzenbide zibila, edo bestelakoak—, lege mota desberdinei buruz izan daitezkeen ideia oro bi taldetan sailka daitezke: lege aldaezinak eta nahierarakoak; izan ere, edozein legek du ezaugarri horietatik bat, eta bi biak izan behar dira gogoan, hala geroko sailkapenak ekarriko duen lehenengo zatiketa orokorra egiteko, nola legeon izaerako osagairik funtsezkoen oinarria aurkitzeko.
|
|
|
Izan ere, gizakiak gizarteko kide dira, gorputzeko zati diren bezala. Norbaitzuek istiluak eragiten dituzte
|
jendea
ofenditzeko; hala egiten dute, bai eurenez, bai euren ondasunak erabiliz. Esate baterako, batzuk sutan jartzen dira; beste batzuek irainak egiten dituzte edo alferrik zin egiten dute; beste batzuek euren ondasunak parrastatzen dituzte; eta beste batzuek ohitura onak, ahalkea eta onestasuna hausten dituzte, iskanbila eraginez.
|
|
|
Gerrek euren legeak dituzte
|
jendeen
zuzenbidean; baina, kasu batzuetan, gerra horien ondorioak zuzenbide zibilaren esparruan sartzen dira.
|
|
|
Legeen izendazioa edozein izanda ere —jainkonahiz giza legeak, lege naturalak eta positiboak, erlijio legeak eta politikoak,
|
jendeen
zuzenbidea eta Zuzenbide zibila, edo bestelakoak—, lege mota desberdinei buruz izan daitezkeen ideia oro bi taldetan sailka daitezke: lege aldaezinak eta nahierarakoak; izan ere, edozein legek du ezaugarri horietatik bat, eta bi biak izan behar dira gogoan, hala geroko sailkapenak ekarriko duen lehenengo zatiketa orokorra egiteko, nola legeon izaerako osagairik funtsezkoen oinarria aurkitzeko.
|
|
|
Munduko politikaren gaiak hiru klasetakoak dira, lehen azaldu diren hiru lege mota horien araberakoak: batzuk
|
jendeen
zuzenbidekoak dira; beste batzuk zuzenbide publikoarenak; eta enparauak, zuzenbide pribatuarenak. (Legeen Tratatua, XIII, 5)
|
|
|
|
Jendeen arteko
gaiak dira, gure artean hitz horri ematen zaion esanahiaren arabera, nazio batek beste batekin dituen komunikazioei buruzkoak; kasurako, bake itunak, tregoak, armistizioak, negoziazioetan fede izatea, enbaxadoreen zintzotasuna, espeen betebeharrak, gerra adierazteko eta egiteko molde desberdinak, merkataritzako askatasuna eta antzekoak. (Legeen Tratatua, XIII, 6)
|
|
|
5 Munduko politikaren gaiak hiru klasetakoak dira, lehen azaldu diren hiru lege mota horien araberakoak: batzuk
|
jendeen
zuzenbidekoak dira; beste batzuk zuzenbide publikoarenak; eta enparauak, zuzenbide pribatuarenak.
|
|
|
6
|
Jendeen arteko
gaiak dira, gure artean hitz horri ematen zaion esanahiaren arabera, nazio batek beste batekin dituen komunikazioei buruzkoak; kasurako, bake itunak, tregoak, armistizioak, negoziazioetan fede izatea, enbaxadoreen zintzotasuna, espeen betebeharrak, gerra adierazteko eta egiteko molde desberdinak, merkataritzako askatasuna eta antzekoak.
|
|
|
Soldata ona, lantokiko nagusiarekin eta lankideekin harreman onak dira giza inurri horien funtsezko xedeak, arazo ñimiñoen ebazpenean gailentzen baitira baina ezin baitute beraiei dagokien eremua gainditzen duen ezertxo ere ulertu. Ausar bedi norbait aurrerantz urrats handi bat egitera —eta norbait hori
|
jendearen
otzantasuna lortu arte egurtu egiten den klub batera bidaltzera behartuta ikusiko du profesioak bere burua—.
|
|
|
Baina, azken buruan, gure egileei gustatzen ez zaiena bi puntutan laburbil daiteke: batetik, zientziaren filosofo aurrekariek zientziari buruz zeukaten irudi inozoa eta irreala; bestetik, baita egungo
|
jendeak
zientziarekiko duen irudi inozoa eta irreala ere. Eta bakoitzak bere erara ez du gustuko irudi hori:
|
|
|
Baina hain zuzen horregatik ikusi zuten beren burua behartuta kritikoak izatera, aurresuposatzen baita zientziak jite kritikoa izan behar duela. Eta zientzia objektiboa dela, egiarantz garamatzala eta dogma eta mitoetatik aske dagoela
|
jendeari
pentsarazi ziezaiokeen estereotipoa ez zuten luzatu nahi. Haatik, zertarako ‘jai izorratzailearen’ eginkizuna hartu?
|
|
|
Beraz, zientzietako eta ingenieritzetako ikasle kopuruaren beherakadaren eta egungo alfabetismo zientifikoaren egoera katastrofikoaren erruduna da Feyerabend, zientziaren ‘mitoaren’ aurkako matxinadaren protagonista baita. Matxinadak, zoritxarrez, dio Bungek,
|
jendeak
, zientziari beldurra izateaz gain, hura gorrotatzea eta mesprezatzea lortu du. Eta horregatik ari dira unibertsitateko ikasleak zientzia gutxiesten.
|
|
|
zeintzuk dira berezko zientzi ezagupenak?, ezagutzarik ba dago apika zientzi ezagutzaz haratago?, justifika daiteke lortutako zientzi ezagutza guztia?, egiaztagarria da beti ezagutza mota hori?, nola eratzen da zientzi hizkuntza? aurrera egiten du zientziak?, egia lortu nahi du zientziak?, zein da zientzia eta teknologiaren arteko lotura?, nola onartzen du
|
jende
arruntak zientzia?
|
|
|
(ii) Bestetik, filosofiak badu joera bat jendaurrean aurkezteko, batik bat auzi estetiko, etiko, sozial edo kulturalak ukitzen dituenean. Irekitze hori hala ‘kaleko’
|
jendeari
—zientzia eta teknologiaren dibulgazioaren hausnarketan gertatu lez, adibidez— nola zientzi eginkizuna ere aztertzen duten beste esparruei —soziologia, historia, politologia, esaterako— zuzentzen zaie. Hemen dibulgazioa eta diziplinarteko lana jorratzen dira.
|
|
2004
|
|
|
Egia esan, ordura arte ez zen oso ohikoa izan apaizgoari lotuta ez zegoen
|
jendeak
bere esku izan zezala ikasketetan aurrera egiteko aukera, are gehiago norbait ez bazen goi mailako klaseko kidea. Baina erreforma protestanteari erantzuteko eliza katolikoak jasan zuen zenbait aldaketarekin batera, ikastea sekularizatzen hasi zen eta honek jakintzaren ateak ireki zizkion jende mota berri bati, elizaren zerbitzu hutsaz gain buruan beste kezka batzuk zituena.
|
|
|
Egia esan, ordura arte ez zen oso ohikoa izan apaizgoari lotuta ez zegoen jendeak bere esku izan zezala ikasketetan aurrera egiteko aukera, are gehiago norbait ez bazen goi mailako klaseko kidea. Baina erreforma protestanteari erantzuteko eliza katolikoak jasan zuen zenbait aldaketarekin batera, ikastea sekularizatzen hasi zen eta honek jakintzaren ateak ireki zizkion
|
jende
mota berri bati, elizaren zerbitzu hutsaz gain buruan beste kezka batzuk zituena. Heziketa ez zen, beraz, aurrerantzean apaizgaiei eta apaizgoari zuzendua izango bakarrik, eta ikasketen bidea nobleziaren semeek ez ezik, baita sendi aberatsetakoek eta ez hain aberatsetakoek ere hartuko zuten.
|
|
|
Horrek guztiak baimenduko zion bere gizarte bizitzak ezartzen zizkion mugetatik ez ezik baita eskolaren mundutik aldentzea ere. Denbora galdu beharrean gustuko ez zituen gauzak egiten eta gogaiteraino zuten kontuak ikasten, gogokoagoa izango zuen beste leku batzuk ezagutzea, beste biziera batzuk, beste
|
jende
mota bat. Honela emango digu Descartesek berak bere erabakiaren berri Diskurtsoan:
|
|
|
nire adinak nire maisuen menpetasunetik alde egiten utzi zidan bezain laster, letrak lantzeari utzi nion erabat. Eta bakarrik nire baitan edo munduko liburu handian aurki zitekeen zientzia bilatu behar nuela erabakita, nire gaztaroko gainerako denbora guztia bidaiatzen eman nuen, gorteak eta armadak ikusten, natura eta bizibide ezberdinetako
|
jendearekin
harremanetan, nire burua probatuz halabeharrak eskaintzen zizkidan ustekabeen aurrean, eta, beti ere, niretzat onuragarriak izan zitezkeen gogoetak eginez agertzen zitzaizkidan gauzei buruz.2
|
|
|
Garbi dago, beraz, bere asetasun maila handia dela gizartearen antolaerari dagokionean (eta ez da harritzekoa, bizitzaren miseria lamenetatik urrun, goi mailako
|
jendearen
bizimodua eraman ahal izan zuenez), eta ez dakusala inolako motiborik aldaketak bururatzen hasteko, eta ezin dela esan beldurrarena denik arrazoi bakarra, ezta nagusia ere, berak hartzen duen erabaki horretarako.
|
|
|
Gure baitarako barne bidaiak geure burua ezagutaraziko digu eta geure burua lañoki, gordinki eta gardenki ezagutzerakoan beste pertsonen barneeta kanpo errealitatea askozaz hobeki ezagutuko dugu, aldian aldiko eta tokian tokiko lehentasunei eta erabateko premiei ere errazago antzemango diegularik. Baina beti ere gogoan izanik gizakia ez dela" gauza ororen neurria", Protagorasez geroztik
|
jende
askotxok uste duen bezala, baina bai eginbehar etiko oro modulatu eta egokitu behar duena, gizaki oro pertsona bezala kontsideratuz eta hein horretan tratatuz: " Honela bada, zuei egitea nahi zenuketen guztia, egin zuek ere besteei".
|
|
|
Baina arestian aipatu ditudan esperientziak ere deskribatzen ditu alegoria honek. Bada, nire ustez, hauetako lehenengoa da hain justu
|
jendeak
esaten duenean Jainkoak mundua sortu duela; eta erabateko ziurtasunaren esperientzia deskribatua izan da esanez Jainkoaren eskuetan salbu sentitzen garela. Mota honetako hirugarren esperientzia bat da errudun sentitzea, eta hori ere deskribatua izan da esanez Jainkoa ez dagoela ados gure portaerarekin.
|
|
|
Honela, bada, egungo
|
jendea
bortxaezinezko zerbaiten aitzinean bailegoen gelditzen da natur legeen aitzinean, antzinako jendeak Jainkoaren eta patuaren aurrean egiten zuen bezala. Eta izan ere, batzuek eta besteek arrazoia dute.
|
|
|
Honela, bada, egungo jendea bortxaezinezko zerbaiten aitzinean bailegoen gelditzen da natur legeen aitzinean, antzinako
|
jendeak
Jainkoaren eta patuaren aurrean egiten zuen bezala. Eta izan ere, batzuek eta besteek arrazoia dute.
|
|
2005
|
|
|
Bada, haien ustez, zuzenbide aldaezina, gizakien eta animalien artekoa, hertsiki esanik, zuzenbide naturala deitzen dutena. Bestetik ere bada gizakiei dagokien zuzenbidea,
|
jendeen arteko
zuzenbidea, hain zuzen. Zuzenbidea izateko gai da manu orokorrak erabiltzen dakien izaera, Hesiodok artez azaldu zuenez:
|
|
|
XIV. Zuzenbide gizatiarraren barruan, zuzenbide zibila, zuzenbide zibil hertsia eta zuzenbide zibil zabala bereiztea; azken hori da, hain zuzen ere,
|
jendeen
zuzenbidea. Azalpena eta froga
|
|
|
Zuzenbide zibila, esanahi zabalenean,
|
jendeen
zuzenbidea da, alegia, onartua izan dena behartzeko duen indarrarengatik, herri guztien edo gehienen erabakiz. Gehienenak, areagotu dut, doi doi aurkitzen baita zuzenbiderik, naturaletik —jendeen artekoa ere deitzen dena— at, herri guztientzat erkide.
|
|
|
|
Jendeen arteko
zuzenbidearen legeak dira herriak kontratuaren bidez estekatzen dituenak. Horietan ere oinarrizkoena da lege zibilaren moldeak erakusten dituena:
|
|
|
Beste liburu batzuk zuzenbideko doktoreek idatzi zituzten, hala nola, Juan Loupek, Francisco Ariasek, Juan de Lignanok eta Martm de Laudek. Alabaina, autore horiek guztiek ezer gutxi esan zuten gai aberats honen gainean, eta, inolako ordenarik gabe, nahasi egin zituzten zuzenbide naturala, jainkotiarra,
|
jendeen
zuzenbidea, zuzenbide zibila, kanonikoa, guztiak ere nahaspilatuz.
|
|
|
Egin eginean ere, oro izan behar da naturaren printzipioen ondorioz, edo, behintzat, guztien arteko adostasunaren ondorioz. Naturak zuzenbide naturala azalarazten du, eta zuzenbide naturalak, berriz,
|
jendeen
zuzenbidea. Desberdintasuna ez da bilatu behar azaldutako lekukotza horietan, baizik eta gaiaren izaera horretan bertan, autoreek zuzenbide naturala eta jendeen zuzenbidea nahasi egiten baitituzte.
|
|
|
Naturak zuzenbide naturala azalarazten du, eta zuzenbide naturalak, berriz, jendeen zuzenbidea. Desberdintasuna ez da bilatu behar azaldutako lekukotza horietan, baizik eta gaiaren izaera horretan bertan, autoreek zuzenbide naturala eta
|
jendeen
zuzenbidea nahasi egiten baitituzte. Izatez, zerbait ezin bada egiazko printzipioetatik eta egiazko arrazoiekin egiaztatu, baina alderdi guztiek atzematen badute, ondorio gisa atera behar da zerbait horren jatorria borondate askea dela.
|
|
|
Eta ahalegin berberak egin ditut, orobat, zuzenbide horiek zuzenbide zibiletik bereizteko. Areago oraindik,
|
jendeen
zuzenbidearen barruan bereizi egin dut, batetik, egiatan eta alderdi guztietan zuzenbidea dena, eta, bestetik, zinez jatorrizko zuzenbide hark neurri batean sortzen duen kanpo eragina duena. Azken horri dagokionez, inork ere ez du zilegi indarkeriaz erresistentzia jartzea, eta, era berean, alderdi guztietan ezin da indar publikoarekin defentsarik egin, onuragarritasun arrazoiak daudelako edo eragozpen larriak saihestu behar direlako.
|
|
|
Iritziak ere ez dira baztertzeko modukoak, batik bat, euren artean bat datozenean. Lehen esan bezala, zuzenbide naturalak adostasun hori hartzen du frogatzat, eta
|
jendeen
zuzenbideak ez du hori besteko frogarik.
|
|
|
Eta hirugarrenekoak, azkenik, zuzenbidea aztertzean letrak gehitu zituztenak. Lehenengoetatik hainbat gauza hartzen ditut, euren arrazoiak, askotan, bikainak baitira, zuzenbide naturala zer den egiaztatzeko, eta, ez horretarako bakarrik, baita
|
jendeen
zuzenbidea zer den egiaztatzeko ere. Maiztasun berberarekin, lekukotza asko ematen dituzte; baina, hori egitean, izenak nahasten dituzte, eta okerrago dena, jendeen zuzenbide deitzen diote herri zehatz batzuen zuzenbide besterik ez denari, zuzenbide hori ez baita adostasunez onartu, baizik eta imitazioz edo ustekabean.
|
|
|
Lehenengoetatik hainbat gauza hartzen ditut, euren arrazoiak, askotan, bikainak baitira, zuzenbide naturala zer den egiaztatzeko, eta, ez horretarako bakarrik, baita jendeen zuzenbidea zer den egiaztatzeko ere. Maiztasun berberarekin, lekukotza asko ematen dituzte; baina, hori egitean, izenak nahasten dituzte, eta okerrago dena,
|
jendeen
zuzenbide deitzen diote herri zehatz batzuen zuzenbide besterik ez denari, zuzenbide hori ez baita adostasunez onartu, baizik eta imitazioz edo ustekabean. Eta benetan jendeen zuzenbidea dena sarritan zuzenbide erromatarrarekin nahastean aztertzen dute De captivis eta Postliminia kapituluetan ikus daitekeen bezala.
|
|
|
Maiztasun berberarekin, lekukotza asko ematen dituzte; baina, hori egitean, izenak nahasten dituzte, eta okerrago dena, jendeen zuzenbide deitzen diote herri zehatz batzuen zuzenbide besterik ez denari, zuzenbide hori ez baita adostasunez onartu, baizik eta imitazioz edo ustekabean. Eta benetan
|
jendeen
zuzenbidea dena sarritan zuzenbide erromatarrarekin nahastean aztertzen dute De captivis eta Postliminia kapituluetan ikus daitekeen bezala. Gu nahaste hori argitzen saiatu gara.
|
|
|
Baina egungo legeen interpretatzaile traketsak izan ohi dira. Eta entzun egin behar zaie, batez ere, ohitura aipatzen dutenean, ohitura hori gure egunotan
|
jendeen
zuzenbidearen zati baita.
|
|
|
Hartara esan daiteke antzeko erregelak ere sortu direla, ez bakarrik giza erkidego batzuentzat, ezpada erkidego orokorrarentzat. Horixe da
|
Jendeen arteko
zuzenbidea, zuzenbide naturaletik bereizten duguna; zuzenbidearen zati hori isildu zuen Karneadesek, hark zuzenbide osoa banatzen baitu naturalaren eta herri bakoitzaren zibilaren artean. Horrenbestez, herrien artean dagoen zuzenbidea aztertu aurretik —berak gerrak eta bertan eskuraturiko gauzak ikertzen baititu—, zuzenbide hori aipatu behar zuen.
|
|
|
Arrazoia, izatez, berbera da bi kasuotan. Bistan da herritarrak, egungo onuraren indarrez zuzenbide zibila hausten duenean, geroko eta betiko onuren igurikimenak ere ezabatzen dituela; orobat, zuzenbide natural eta
|
jendeen arteko
zuzenbideak hausten dituen herriak, bere lasaitasunaren babesak desegiten ditu gerorako. Orduz gero, zuzenbidearen betetzetik inolako onurarik ez dagoenean, jakituriaren lana litzateke eta ez eromenarena, gure izaerak erakusten digun horretara lerratzea.
|
|
|
Zuzenbide zibila, esanahi zabalenean,
|
jendeen
zuzenbidea da, alegia, onartua izan dena behartzeko duen indarrarengatik, herri guztien edo gehienen erabakiz. Gehienenak, areagotu dut, doi doi aurkitzen baita zuzenbiderik, naturaletik —jendeen artekoa ere deitzen dena— at, herri guztientzat erkide.
|
|
|
Gehienenak, areagotu dut, doi doi aurkitzen baita zuzenbiderik, naturaletik —jendeen artekoa ere deitzen dena— at, herri guztientzat erkide. Sarritan lurbiraren alde batean baitago beste inon ez dagoen
|
jendeen
zuzenbide mota bat, gerrako preso eta postlimio direlakoei buruz hitz egitean azalduko dugun legez.
|
|
|
2 Eta
|
jendeen
zuzenbide hau frogatzen da zuzenbide zibil ez idatzia frogatzen den ber, erabilera jarraituaren eta adituen testigantzen bitartez. Zuzenbide hau da, Dion Krisostomok dioen bezalaxe, adimen eta erabileraren aurkikuntza.
|
|
|
Errakuntza honetan, alabaina, bada zerbait, gure aberriaren pozerako. Ez da nolanahikoa harako argumentua, hau da, batabiakoek dutena,
|
jendeen arteko
zuzenbideak eta zuzenbide publikoak ahalbidetzen dutena zer den zalantzan jartzea. Ezin daiteke justiziarik egundo ere eskatu haiengan, ezin daiteke fedea galda begirunez eta arreta osoz zuzenbidea zaintzen dutenei, zuzenbide hori herri guztiek aintzakotzat hartzen dutenean; egiatan, inork ere ez du zalantzan jartzen hori, eurek izan ezik.
|
|
|
Horretara ere, Europa baketzea zuen helburu horrek, teologiatik harago, giza izaerak ematen zuena baliatuz. Hortxe zegoen nazioarteko giroan gizakume orori zegozkion legeen jatorria, edozein zelarik ere haren herria eta erresuma; horra ere, zalantzarik gabe,
|
jendeen arteko
zuzenbidearen erakusmolderik garbienak.
|
|
|
Eta hirugarrenekoak, azkenik, zuzenbidea aztertzean letrak gehitu zituztenak. Lehenengoetatik hainbat gauza hartzen ditut, euren arrazoiak, askotan, bikainak baitira, zuzenbide naturala zer den egiaztatzeko, eta, ez horretarako bakarrik, baita
|
jendeen
zuzenbidea zer den egiaztatzeko ere. (De iure belli acpacis, P., 53)
|
|
|
Horretan doa Jainkoarengandik errepublikara, harik eta errepubliken arteko zuzenbidea osatu arte. Horien bidez ere,
|
jendeen arteko
zuzenbidea moldatzen da eta hitz laburretan esanda, hortxe jartzen du berak gerraren ondorengoa, hots, presa eskubidearen muina eta jatorria:
|
|
|
/ Etimologizatze ororen helburua osoki lortu ahal izango da, baldin eta bakarrik bi aplikazio horiek etenik gabe eta elkarrekin lotuta badoaz. Etimologia
|
jende
askori zientzia hain arbitrario eta hain antzua iruditzen bazaio, hain zuzen eta batez ere, orain artean ia beti azkeneko galdera bakarrik landu eta lehenengoa gutxietsi izan delako da. / Hemen, bata bestearen atzean aztertuko dira.
|