|
2007
|
|
|
Poliki poliki hurbildu ziren, zelatan gelditu arrabots pikorrik ere ez zenez ozen, ateko gakoa bortxatuz dautzarazi eta daldaran, sartu ziren: doi bat egonik beha begiak ilunari usatu artean, zer ez zen izan heien harridura
|
ikusiz
kaiola hutsa zegoela! Estekagailuak xitxifrikatuak ziren, orzkadaz eginak, taloak erdi janak, ez Xanok bainan arratoin zonbaiten lana, dudarik gabe, eta, harriduraren harridura, Xanok lekuak hustuak zituen!
|
|
|
Hala egina izan zen, mundua bildu zen elizako plaza gainean, iguzki betean, eta alkateak hitza hartzerat zoalarik, batbatean, eliza soinua tulunkan hasi zen, hil zeinuak ezezagun batek jotzen zituela. Orduan, xori hegal zafladak entzun ziren, ttiuttiuka zonbaiten artetik eta, buruak altxaturik eliza dorreari buruz,
|
ikusi
zuten, denek, itzalezko itxura bat, besoak zaflaka, hixtuka, irri ezti bat ezpain xokoan, lurrerat jausten eta lehertzen.
|
|
|
— Ezetz, ama, goiz huntan Isidrok bere borda zaharra bisitatu duelarik azken euri uharrek egin kaltetaz artatzeko, lur leherketa batek bordako murrua joan dakola
|
ikusi
du eta buztinaren barnean hezur puska batzu agertu zitzaizkotzu.
|
|
|
— Behar bada gure lehenagoko biztanle zahar batenak, ez duzu
|
ikusten
, ama, Cro Magnon bat balitz, zer afera litaken?
|
|
|
Biharamunean, berriz ere eskola utzita, lasterrez hatshantuak sartu ziren etxean gure bi mutilneskak, bainan
|
ikusi
zutelarik aita mahainean kaseta irakurtzen, berehala ondorat hurbildu zitzaizkion:
|
|
|
—... ez die ez deus ikustekorik hortan, nik dioat... banoak pausaldirat... haurrak sartuko direlarik erraiozue ni
|
ikusi gabe
ez diten nihoate joan... berdin balin bazauzue haatik, he...
|
|
|
Zonbait egun pasatu ziren, uztailaren erditsutan ginen eta gaitzeko beroen gatik ala beste zerbaitetaz, Mañex zaharra gero ta gibelago zoan, ganbaratik ez zen gehiago ateratzen ere, ohean pasatzen zuela denbora guzia eta, nahi dena erranik, Xana eta Kaietek atearen gontza kurrinka hura falta zuten nunbait. Haurrak izan zizkion
|
ikusten
duela zonbait egun, bainan hauek ere ez zuten jakin zertako gonbidatu zituen, tutik ez baitzuen entzun arazi. Bakarrik, kasik ixilka, gordeka, prekozionez beterik eman zeien burdin untsi gorrista bat, arras zahartua, elaztikazko zinta zahar batez inguratua, erranez" ene denbora badoa, orduan hau zuentzat da... ni hil ondoan bakarrik ez zabal, he?
|
|
|
Halere, irria beti ezpainetan zaukan, eta norbaitek, trufa edo imintzio maneran, galdetzen ziolarik zer zen mutiko ala neskatoa, ile luze eta atorraren gatik ez baitzen hanbat ageri, atorra gora altxatuz errantzuten zuen, harro: " mutikoa, to!" galdezkazalea ez baitzen guti harritzen,
|
ikusiz
, mutikoa zela bai, bainan ere ez zuela atorraz besterik deus soinean.
|
|
|
—... zure... kuadernoan... nahi nuen
|
ikusi
zer idazten zinuen eta...
|
|
|
Orduan, ainhitz estakuru emanez, bai adina, bai aroa, osagarria edo nahi dukana, aitortzen duk bakarrik ez dukala gogoan ordu hetan errana, bainan, beharrik, kuadernoan idatzia huela errantzun xuxen eta ezin ukatuzkoa. Orduan, kaierra zabaltzen duk berer erakusteko zer idatzia huen eta" alaba" hitza
|
ikusiko
die... Eta, hori ikusiz, ez badira ere arras ziur, idatziaren indarra ez die ukatzen, eta beren buruari emanen die ogena.
|
|
|
Orduan, kaierra zabaltzen duk berer erakusteko zer idatzia huen eta" alaba" hitza ikusiko die... Eta, hori
|
ikusiz
, ez badira ere arras ziur, idatziaren indarra ez die ukatzen, eta beren buruari emanen die ogena. Orai, ulertzen duk zer den ene sekretu famatu hura!
|
|
|
Goiz goizean merkaturat heldu ginen eta, lehen jende saldoa lekuen hartzen ari zen, bakoitzak behi, ardi edo zerri tropa bat estekatzen zuela burdinezko kadenetan, bertze batzuk aldiz saski edo zareetan zituzten mozkinak lurrean hedatzen denek
|
ikusteko
gisan, aitak aldiz zaldia uzten zuela bere karrosarekin merkatuaren erdian zegoen platana erraldoi baten azpian eta giderrak enborrari estekiz — zaudezte hor biak, itzalean izanen zirezte sarri — eta, bere karrosan zuen zaku gotor eta beltzaran bat platanako abar bateri lotuta dilingo, laster joan zen kurri, kabala hau kunki, beste huni so, jende ainhitz agurtuz, irriz batzutan, erdi ke... Goiza joan zautan kasik ohartu gabean jendez mukurru zen plaza hartan, eta ordukotz begiak klikaka hasiak nituen akidura eta lo eskasa gatik, azkenean jarri bainintzen karrosaren alkian, handik bederen goradanik ikusten nintuela merkatuko harat hunatak, emazte, gizon, kabala, erhauts eta kearen artean, aments batean bezala.
|
|
|
Goiz goizean merkaturat heldu ginen eta, lehen jende saldoa lekuen hartzen ari zen, bakoitzak behi, ardi edo zerri tropa bat estekatzen zuela burdinezko kadenetan, bertze batzuk aldiz saski edo zareetan zituzten mozkinak lurrean hedatzen denek ikusteko gisan, aitak aldiz zaldia uzten zuela bere karrosarekin merkatuaren erdian zegoen platana erraldoi baten azpian eta giderrak enborrari estekiz — zaudezte hor biak, itzalean izanen zirezte sarri — eta, bere karrosan zuen zaku gotor eta beltzaran bat platanako abar bateri lotuta dilingo, laster joan zen kurri, kabala hau kunki, beste huni so, jende ainhitz agurtuz, irriz batzutan, erdi kexu bezala bestetan, eta, ni, harritua, ahoa xabal xabala, ez jakin norat ez nori so egin, erdi burxoratua hainbeste azantz eta oihu entzuten baitzen plaza guzian, han egon nintzen tente potente, aitaren makila eskuan, hain ohorezko lana manatu baizautan. Goiza joan zautan kasik ohartu gabean jendez mukurru zen plaza hartan, eta ordukotz begiak klikaka hasiak nituen akidura eta lo eskasa gatik, azkenean jarri bainintzen karrosaren alkian, handik bederen goradanik
|
ikusten
nintuela merkatuko harat hunatak, emazte, gizon, kabala, erhauts eta kearen artean, aments batean bezala.
|
|
|
Eguerdi aspaldixkan pasatua zen, elizako erloiuak jo zuenez bainakien, aita beste bi gizonekin, eni keinu ahin bat eginik, joana zen ostaturat, noiz ere izitzeko harridura batek hartu ninduen, batbatean, platana abarrari lotua zen aitaren zakua igitzen eta goiti
|
joaiten
ikusi nuelarik — jes, zer mirakuilu da hau — eta lasterka abiatzekotan nintzen aita abisatu beharrez norbaitek zakua ebasten ziola, orhoitu nintzalarik berak errana, ixilik egoiteko edozer gertaturik ere, eta zozo baten gisa, begiak borobil zapartaturik, lotsati eta ez hainbat adore, gure zakua arbolaren hostotzan desagertu zen, bizi bizia, nehork ikusi gabean, salbu nik, bainan sekretu... Eta, orduan galdezka nindagon nihauri, zer da ixtorio hau, ez jakin nun zer begira, hostotza sasitu hartan ez baitzen deus antzemaiten, zer erranen nion aitari ikusiko zuelarik bere zakuaren falta, noiz ere — bena, bena, zer da berriz hori?
|
|
|
...tua zen aitaren zakua igitzen eta goiti joaiten ikusi nuelarik — jes, zer mirakuilu da hau — eta lasterka abiatzekotan nintzen aita abisatu beharrez norbaitek zakua ebasten ziola, orhoitu nintzalarik berak errana, ixilik egoiteko edozer gertaturik ere, eta zozo baten gisa, begiak borobil zapartaturik, lotsati eta ez hainbat adore, gure zakua arbolaren hostotzan desagertu zen, bizi bizia,
|
nehork
ikusi gabean, salbu nik, bainan sekretu baten jabe nintzan eta ez nuen nihon ez nehori deus erraiten ahal. Eta, orduan galdezka nindagon nihauri, zer da ixtorio hau, ez jakin nun zer begira, hostotza sasitu hartan ez baitzen deus antzemaiten, zer erranen nion aitari ikusiko zuelarik bere zakuaren falta, noiz ere — bena, bena, zer da berriz hori?
|
|
|
Eguerdi aspaldixkan pasatua zen, elizako erloiuak jo zuenez bainakien, aita beste bi gizonekin, eni keinu ahin bat eginik, joana zen ostaturat, noiz ere izitzeko harridura batek hartu ninduen, batbatean, platana abarrari lotua zen aitaren zakua igitzen eta goiti joaiten ikusi nuelarik — jes, zer mirakuilu da hau — eta lasterka abiatzekotan nintzen aita abisatu beharrez norbaitek zakua ebasten ziola, orhoitu nintzalarik berak errana, ixilik egoiteko edozer gertaturik ere, eta zozo baten gisa, begiak borobil zapartaturik, lotsati eta ez hainbat adore, gure zakua arbolaren hostotzan desagertu zen, bizi bizia, nehork ikusi gabean, salbu nik, bainan sekretu baten jabe nintzan eta ez nuen nihon ez nehori deus erraiten ahal. Eta, orduan galdezka nindagon nihauri, zer da ixtorio hau, ez jakin nun zer begira, hostotza sasitu hartan ez baitzen deus antzemaiten, zer erranen nion aitari
|
ikusiko
zuelarik bere zakuaren falta, noiz ere — bena, bena, zer da berriz hori? — begiak fretatuz ikusten nuena segurtatzeko egia zenez, suge baten antza gizon gazte bat jautsi zen platana barnetik, tiroaren hixtuan karrosan sartu eta, erhi bat ezpain muturretan emanez, ixiltzeko agindua eman apalapala.
|
|
|
Eta, orduan galdezka nindagon nihauri, zer da ixtorio hau, ez jakin nun zer begira, hostotza sasitu hartan ez baitzen deus antzemaiten, zer erranen nion aitari ikusiko zuelarik bere zakuaren falta, noiz ere — bena, bena, zer da berriz hori? — begiak fretatuz
|
ikusten
nuena segurtatzeko egia zenez, suge baten antza gizon gazte bat jautsi zen platana barnetik, tiroaren hixtuan karrosan sartu eta, erhi bat ezpain muturretan emanez, ixiltzeko agindua eman apalapala.
|
|
|
Hainbeste denbora gutiz hainbeste gauza bitxi gertatzen zen ene begien bixtan eta lotsadura edo harridurak harturik, deus ezin erran ez egin, nigarrak kasik begietan nintuen, ahalge, beldur, zerbaitetan huts egiten nuela eta nik dakita zer sendimendu nahasten baitzauzkitan barnean, abantxu dolutua zertarako debru merkaturat jin nintzan, daldaran zaldiari lotu nintzan, hura bederen ez zautala berekin emanen — nor debru da gizon zikin eta itsusi hori, zer behar du gure karrosan sarturik... — enbeiak tiraka aihertzen ninduen ostaturat aitaren
|
ikusteko
lehiarekin, bederen zerbaitetaz ohartaraziko nuela — eta sekulan zaldia ere ereman baleza! Pollita nindukek, bai...
|
|
|
Bazter guziak ikertu ziztean, bai polizak, bai aleman armadak, bai milizianoek, heietarik ere baiziren Donapaleun orduan, bainan gau guzian xerkan ari izanik ez zutean harrapatu. Aise, denek uste zutelarik iheslariak karrika guziak lasterka zeharkatu zituela hiritik ihes egiteko ahal bezain laster, aski abila eta ausarta izan zian merkatuko plazan den platana handi baten hostotzaren barnean gordetzeko, bakarrik plaza hartako komersant batek
|
ikusi
baitzuen. Beharrik hau aldekoa zitean, eta hola gauerdiri buruz, ukan nian Donapaleurat joateko manua, eta haren ekartzeko" demarkazioneko" alde librorat, gure etxerat behin — horiek zinituen beraz... gure mutil berria... eta ere... zure semea...!
|
|
|
jauntzi, kadera, mahai, matalaz, bizpahiru platera, pixuntzi, aitzur, jorra, ile eta kilu, arrain zare eta amuhaga, mila motako arnes xehe andana batekin, dirudi mundu guziko ofizio mota guziak ezagutzen zituen. Horiek guziak
|
ikusi
zituelarik, Maddi hasi zen oihuka besoak zerurat altxaturik:
|
|
|
—
|
Ikus
murru horiek, zion Pettanek bere iloberi, xapela duten ber ez duzue horien desagertzerik ikusiko, ez zuek ez zuen haurrek.
|
|
|
— Ikus murru horiek, zion Pettanek bere iloberi, xapela duten ber ez duzue horien desagertzerik
|
ikusiko
, ez zuek ez zuen haurrek.
|
|
|
— Hori
|
ikusi
nahi nuke, segur bai!
|
|
|
—
|
Ikusiko
duzu, bai, oi! Zortea!
|
|
|
Hitzaren atxikitzeko, aitzur eta jorrak harturik, etxe gibeleko lur eremu zilokatua landu zuen, hunat joz, harat pusatuz, egunak eta egunak han kunkurturik, eskorga eta palak eskuetan, ari zen ari, ziloen tapatzen, gaineko lurra planatuz eta denbora berean itzuliz, nihunezko ongarri, kaka, xori ondarkin, oilo luma, sukaldeko arrasta eta nork daki zer sakatzen baitzituen lurraren gosea ezin asez. Azkenik, sasietan zurkaitz ondo meta bat mozturik, esparru baten xutitzen hasi zen, argazkietan
|
ikusten
den bezalako zerrailu pollit bat eginez baratzearen inguruan. Dena zain eta larru zen gure gizona, ahate zango bat bezain seko, hatsa labur, bainan bazakien behar baino gehiago indar ez zela eman behar irauteko.
|
|
|
Batere, gure aitonak geldirik ezin egona zuen, eta noiz nahi bazuen zerbait egiteko.
|
Ikusten
zen ardura zare edo saski batzuen egiten, hurtze kimaz txirikordatzen, edo berdin ganibeta eskuan arto xuritzeko xiri lantzen edo arrestelu hortzen bermoldatzen, berdin ere ilezko lepoko edo galtzerdi pare baten trikotatzen, hau ez bazen ere gune hauetako gizonen ohizko ekitate bat, begiak erdi hetsirik puntuen aldarrikatzeko ez baitzuen ikusi beharrik, ezpainak murmurikan nehork sekulan jakin ga... Gauaz, suaren argiaz besterik bazen beti bere gelan, irakurtzea ere maite zuelakotz eguna bete ondoren, liburu baten ametsezko lerroak hobeki preziatzen zituela gauaren giro lasai eta misteriotsua lagun.
|
|
|
Batere, gure aitonak geldirik ezin egona zuen, eta noiz nahi bazuen zerbait egiteko. Ikusten zen ardura zare edo saski batzuen egiten, hurtze kimaz txirikordatzen, edo berdin ganibeta eskuan arto xuritzeko xiri lantzen edo arrestelu hortzen bermoldatzen, berdin ere ilezko lepoko edo galtzerdi pare baten trikotatzen, hau ez bazen ere gune hauetako gizonen ohizko ekitate bat, begiak erdi hetsirik puntuen aldarrikatzeko ez baitzuen
|
ikusi
beharrik, ezpainak murmurikan nehork sekulan jakin gabean otoitzez ala sakreka ari zen. Gauaz, suaren argiaz besterik bazen beti bere gelan, irakurtzea ere maite zuelakotz eguna bete ondoren, liburu baten ametsezko lerroak hobeki preziatzen zituela gauaren giro lasai eta misteriotsua lagun.
|
|
|
Ene beharriak, beren laburtasunean, beti zai dirade eta ene zakur lagunek diotenaz, kartierreko hoberenak ditut, kanpoko ala barneko kalapita edo arrabots guziak entzuten ditut eta jakinean ala sekretuan egiten diren gauzak senditzen. Nahiz ez den beti gaitz hortaz ohartzea,
|
ikusten
badut batek edo besteak besoetan ene hartzeko desira duela, segur naiz nunbait zerbait ongi ez dagonik badela. Hola entzuten dut usutan, batek" a, hi ba, zakurra lagun bat hiz, konfidantzazkoa, hi ba..." eta handik berehala besteak nau deitzen" llabri, te, te, haugi haugi enekin, gu biek elgar ulertzen diauk hobeki..." jakin zazue orduan hobe dutala biekin akort izaitea, bat ez bestea hautatu gabe, zeren eta zerbaitetaz edo nunbait elgarren samur baitira, eta nik, pairatzeko partez, nahiago dut biekin ongi izan, hori ikasi dut ene bizi luzeari esker.
|
|
|
Bainan, aldrebes, gertatzen da beren arteko imurra ona izaitea, irriz eta elgar kilikaka ari baitira batzutan. Jadanik erran badauzuet kanpoan laketago nintzela, barnean izatea ere maite dut eta, partikulazki, apairu denboran, bi hankadunen mahaiaren azpian, oi zer leku aproposa, han baitira denak entzuten,
|
ikusten
eta gainera, artetan hexur edo haragi puska batzu ere erortzen. Bainan, eta diozuet hau nehork sekulan ez duela bizi izan, mahai azpiko jokoak begistatzen ditut, horiek bainaute laster ezartzen behar denaren jakinean.
|
|
|
Bainan, eta diozuet hau nehork sekulan ez duela bizi izan, mahai azpiko jokoak begistatzen ditut, horiek bainaute laster ezartzen behar denaren jakinean. Hala nola, ene sudurraren aintzinean arraren zangoa luzatzen hastelarik eta emeki emeki emearena kitzikatzen, kasu orduan, zeren eta, bi edo hiru aldiz zangoen harat hunata
|
ikusi
eta, irriz pufaka entzuten ditut" bahiza?" eta besteak" ale, goazen" eta brau xutitzen dira kaderak pusatuz edo berdin aurtikiz presaka bezala" Llabri, habil kanporat" ostiko edo erratzaren lotsak erne xutiarazten bainau eta atea ikusi gabe ziuntan pasazen, hixtuak ondoriorik ez dezan izan.
|
|
|
Bainan, eta diozuet hau nehork sekulan ez duela bizi izan, mahai azpiko jokoak begistatzen ditut, horiek bainaute laster ezartzen behar denaren jakinean. ...rraren zangoa luzatzen hastelarik eta emeki emeki emearena kitzikatzen, kasu orduan, zeren eta, bi edo hiru aldiz zangoen harat hunata ikusi eta, irriz pufaka entzuten ditut" bahiza?" eta besteak" ale, goazen" eta brau xutitzen dira kaderak pusatuz edo berdin aurtikiz presaka bezala" Llabri, habil kanporat" ostiko edo erratzaren lotsak erne xutiarazten bainau eta atea
|
ikusi gabe
ziuntan pasazen, hixtuak ondoriorik ez dezan izan.
|
|
|
Zer arraio! Holako jokabiderik
|
ikusi
ahal du nehork gu zakur edo beste abere mota guzien artean. Kexu girelarik, kexu gira, eta kitto.
|
|
|
Goiz huntan, ene bi hankadun jabeak, elgar hitzarturik, jin zaizkit ene amentsetarik kentzera" Llabri gaizoa, hi bezalako zakurrik ez diauk sekulan izanen gehiago, bainan hola duk" eta arrak berekin deitu nau arditegira buruz, eta ni, nekez ibiltzen nizan gatik, ondotik jarraiki ahal bezala, dudan halere zeren eta entzun baitut emea hipaka eta
|
ikusi
begien fretatzen ere. Ez dut konprenitzen zer debru pasatzen den etxe huntan, biak ene beharretan direla eta elgarrekin akort...
|
|
|
Ez ditu ardiak atera, bainan dilingo zen makila beltz bat hartu du, zaku handi bat bizkarretik ereman eta joan gira biak oihanari buruz. Nekez segitzen nizaiola, bi hankaduna aintzinean bazoan, burua apal eta haritzondo baten albora helduta, han plantatu da, niri buruz itzuli eta orduan dut
|
ikusi
, espaldari kontra emaiten zuen makila luze eta beltz harek bi begi zulo bazituela, beltzak heiek ere, eni so zirela azkar, eta handik, su, pindar eta danbadak
|
|
|
" Baina, zer du horrek? Ados, bere aitaren heriotzak ez duela airosten, aspaldi elkar ez
|
ikusteak
ez ditu gauzak konpontzen, baina gertatzen direnak dira, eta kontent edo ez, ehorzketetarat joatea gutxienez egiten den gauza bat da."
|
|
|
Arrats hartan, Maddi sartu zen sukaldean, aitatxi Pettan gau on batez agurtzeko xedearekin. Atea zabaldu bezain laster, erre usain zakar batek hartu zion sudurra eta
|
ikusi
zuen supazterreko ikatz mordoaren gainean, araugabeko gauza bat: aitatxi eroria zen, buruz behera, ganibeta eta zurkaitz xiri bat eskuan zituela oraino, jauntziak erretzen hasiak zitzaizkiola.
|
|
|
Bainan, gertatu beharra gertatu zen, eta handik laster" lotura azkar batek hartu zituen Maddi eta Olate, hau gizon lerden eta gaztea izanez, ez baitzuen Maddik lan handirik izan hunen enganatzeko, bera ere gazte eta asebete ez izaneko neska baitzen". Noiz eta nola deliberatu zuten geroko ekintza, nehork ez daki eta auzoek diotenez, errejistroetan
|
ikusi
dugun bezala," laster hasi ziren Lastagaren goaitatzen edo elgarri keinuka ere beraren bixtan, hunek ez baitzuen deus entzuten ez ikusten, alta hainbeste duda zuelarik Olate jin aintzin". Zalantzak ere izan zituztela erraiten ahal da, zeren eta bi sasitar amorosek, paperretan emanak diren lekukotasunen arabera," denbora eman zuten ekintzaren burutzeko, aspaldi hartan ari ziren, kasik gorde gabe, beren lanaren prestatzen".
|
|
|
Bainan, gertatu beharra gertatu zen, eta handik laster" lotura azkar batek hartu zituen Maddi eta Olate, hau gizon lerden eta gaztea izanez, ez baitzuen Maddik lan handirik izan hunen enganatzeko, bera ere gazte eta asebete ez izaneko neska baitzen". Noiz eta nola deliberatu zuten geroko ekintza, nehork ez daki eta auzoek diotenez, errejistroetan ikusi dugun bezala," laster hasi ziren Lastagaren goaitatzen edo elgarri keinuka ere beraren bixtan, hunek ez baitzuen deus entzuten ez
|
ikusten
, alta hainbeste duda zuelarik Olate jin aintzin". Zalantzak ere izan zituztela erraiten ahal da, zeren eta bi sasitar amorosek, paperretan emanak diren lekukotasunen arabera," denbora eman zuten ekintzaren burutzeko, aspaldi hartan ari ziren, kasik gorde gabe, beren lanaren prestatzen".
|
|
|
Urtarilaren hastapenean iduriz, mila zortzi ehun eta hogoita bederatzian, deliberoa hartu zuten zerbaiten gisaz Lastagaren desgertaraztea. Modu bat edo gehiago zalantzan ezarri zutenez ez dakigu, bakarrik eiherazainak zionez" ainhitz lekutan
|
ikusten
ziren Maddi eta Olate, ixilka, ikerka, hau ikus hura hunki, hunat so egin, harat behatuz, nabari zen ez zakiteka oraino..."" zer?" erran zuen jujeak, eta" nik ez dakit, ez nintzan heiekin" eta" nolaz dakizu beraz zertan ari ziren?", eta paperrean ez da deus gehiago idatzirik. Beste auzo batzuen ganik jakiten da ere" usutan kalapitak ezagun ziren azkar, baita ere oihu, sakre eta beste", eta inkestak agertuko duen bezala, bi gizonak papotik loturik ere egon omen ziren egun batean, oihesturik, batak bestea kriminel izenaz akusatzen zuela.
|
|
|
Urtarilaren hastapenean iduriz, mila zortzi ehun eta hogoita bederatzian, deliberoa hartu zuten zerbaiten gisaz Lastagaren desgertaraztea. Modu bat edo gehiago zalantzan ezarri zutenez ez dakigu, bakarrik eiherazainak zionez" ainhitz lekutan ikusten ziren Maddi eta Olate, ixilka, ikerka, hau
|
ikus
hura hunki, hunat so egin, harat behatuz, nabari zen ez zakiteka oraino..."" zer?" erran zuen jujeak, eta" nik ez dakit, ez nintzan heiekin" eta" nolaz dakizu beraz zertan ari ziren?", eta paperrean ez da deus gehiago idatzirik. Beste auzo batzuen ganik jakiten da ere" usutan kalapitak ezagun ziren azkar, baita ere oihu, sakre eta beste", eta inkestak agertuko duen bezala, bi gizonak papotik loturik ere egon omen ziren egun batean, oihesturik, batak bestea kriminel izenaz akusatzen zuela.
|
|
|
Apez xaharrak zehaztu zuen, halere, berriak ez zuela inundik ere bera ordainduko, bainan elizan ibiltzen ez ziren gazteetaz artatuko zela eta, ez bazen errana izan ere, hola apez lana ikasiko zuela.
|
Ikusiz
apez berriaren aurpegi fin eta xuhaila, gaztaroa oraino utzia ez zuen haren gorputz mendrea, argi zegoen praktika luze baten beharra ukanen zuela herri huntako eliztarrekin bizitzen ikasteko. Hala ere, gure apez gazteak, doi bat musikari baitzen, ongi aplikatu zen astezken arrastiritan," Taize ko izpirituaren berme" zionaz, deus egitekorik ez zuten gazte zonbaiten biltzeko, korala baten muntatzeko estakuruan.
|
|
|
Apez berriak ez zuen nihundik ere hartaz begien baztertzeko xederik izan, dudarik gabe.
|
Ikusi
zuen, estimatu eta, azkenean, gogoan hartu. Ene arrebak, bere sekretuzko karnetean kontsiñatzen zuen bezala eta, nik jakinez nun gordetzen zuen irakurtzen bainuen ixilka, gertaera ontzat hartu zuen bainan ez zuen gehiagoko komentariorik egin.
|
|
|
Hala izan zen ere, izugarri, ondoko egunetan gertatu zena. Xantiana etxean zerratua izan zen eta kasik egun oroz
|
ikusten
ginuen paropiako autoa, emeki emeki kurritzen gure etxe aintzinean, dudan bezala, geldi edo ez. Eta hori ere soberakin izan zen gure amarendako.
|
|
|
" Sehi izanen da beraz", hala nola amak azaldu zaukun Xantianaren egoera berria, nahiz gazteluko etxekoandereak" neskakide" hitza nahiago izan zuen erabili,
|
ikusiz
hunen gaztetasuna. Halere, burrasoek izenpetu zuten kontratuak zehazten zituen Xantianari galdeginak izanen zizkion lan guziak, kozina, garbitze, lisatze, aste guzian bere okupatzeko aski diruditzen zitzaiotenak.
|
|
|
Ez naiz arras segur, bainan, badut beldurra, geroak erakutsiko daukun bezala, gure itsasorateko bidaia horrek bazuela beste helbururik, gure ez zutenez buru xokoan Xantianaren ikusteko xede ttipi zonbait, zertan zabilan bere leku berrian eta nola konpontzen zen bere izaera ezustezkoan. Artetik entzuten gintuen solasaldietan, amak aipatzen zuen ardura nola
|
ikusten
zuen bere alaba" eskuak gorriturik buketa garbitzean, bizkarra konkorturik agorteiaren aurrean, dabantala soinean, biloak zapi tinko batez estalirik". Eta segitzen zuen" beharrez, gauzak gaizki joanez, saialdia ezezta ginezake eta berriz etxerat itzul ahal laiteke...
|
|
|
Horrela, ene anai bat esku batean eta ni bestean, ongi inguraturik, gure ama presentatu zen igande aratsalde batez, gazteluko portale erraldoiaren aintzinean, ezkila joz herabeki bainan azkar eta harri xintxolaz emukatutako bidexka segituz," villa" eder haren ate aurrean plantatu beha. Bat batean,
|
ikusi
ginuen, Xantiana, etxetik ateratzen tarrapatan, xuriz bezti, buru gainean lorez apaindutako xapela bat soinean, irriz karkailaka bizpahiru mutiko gaztek jarraitzen zutela, heiek ere farrez, dauztika pittika batzuen antza.
|
|
|
" eta deitu zuen eztiki" Xantiana! "
|
ikusiz
hunek ez zaigula kasurik ere eman" zer debru ari haiz ba, ergela! ".
|
|
|
". Nik aldiz, xoraturik,
|
ikusten
nuen emazte eder eta galant bat, tenizeko raketa eskuan, ezpainak gorri gorriak, irus eta airos zegon andere pollit bat, haur kondairetan agertzen den hoietarik. " Presan naiz, ama.
|
|
|
Hogoi urtez zahartzen
|
ikusi
nuen ama bat batean, beti eskutik atxikitzen gintuela, eta etxekoanderea atean agertu zelarik ez zakien gehiago zer erran eta bahar bada ere, zertara jina ginen. " Egun on, anderea" entzun zuen eta bost minutu aski izan zizkion gazteluko berrien iresteko, madamaren gandik gainera!
|
|
|
Gaua etorri zenean, ohe estalgien zoko zokoan gorde nintzan eta
|
ikusten
nuen Xantiana bizi zegoen mila ta gau batetako palazio hura, ene arrebak Elhurxuriren itxura zuela, kirol zapetak soinean eta gona motxarekin bai, bainan, printzesa baten antzarekin, mundu guzia eramanez mago ziriaren puntan. Eta ni, ttipia nintzenez, haren zazpi ñañoetarik bat nintzen...
|
|
|
Hau da nik emanen dauzutan kontseilu bat, sekretuzkoa baina eraginkorra izan ditekena, nihaurek frogatu baitut zure adin bertsuan nintzelata. Meza hasi aintzin, Jainkoak barka dezadala, edan itzatzu bi ttortta vodka basotarat urekin, eta
|
ikusiko
duzu nola aisezia eta ausartziak etorriko zauzkitzun. Zoaz Jainkoaren babesean.
|
|
|
— Zirko edo ez, hola duk, aski duk alde guzietan hedatzen diren zurrumurruei behatzea,
|
ikusiko
duk!
|
|
|
— Hihaurrek
|
ikus
...
|
|
|
—... tisana edo zerbait holako mixtura baten egiteko,... behar bada sendagile bezala
|
ikusten
zikean bere burua...
|
|
|
— Badakik zenbaitek kanabisa erretzen dutela eta hori debekatua dela, beraz argi
|
ikusten
duk bere kartzelatzearen arrazoia...
|
|
|
Orduan, balizan sar ahala puska emanik, pleguan edo ez, taxi bat deitu zuen eta joan ginen hitz bat gabe Betharrameko eskolategira, hango diziplinak ongik baizik ez zatala egiten ahal erranik.
|
Ikusi
behar zen zer etxea zen Betharramisten komentia, kartzelan sartu aitzin norbaitek nahi badu jakin askatasun gabeko bizi moldea zer den, joan bedi Betarramisten etxera, berehala jakinean izango da.
|
|
|
Sei urte pasa ditut han, kasik aste ondar eta opor guziak gaztigaturik han berean pasatuz, etxea
|
ikusi gabe
, ama aipatu gabe, makila histak bizkarrean gozatuz, beharriak ekinaren ekinez tiratuak behar baino luzeagoak bainituen, aita heldu zitzaidala bisitatzera hilabetean behin hastean bederen, frixtez, lanez gainditua zelata. Sei urteren buruan jakin ezazue behar bezala moldaturik ateratuko nintzela hortik, hipokrita, gorrotoz hanturik, zentzu gabea, ero etxean sartzeko prest segidan.
|
|
|
Orain badu bost urte istorio horiek gertatuz geroztik, bost urte ene habia egin duala, ahal nuen lekuan eta ez nahi bezala. Bost urte, karrikan bizia deramala, ordu artean jasan nituenak ahantziz, ezagutu nituenak ezabatuz, bizi berri bat antolatuz, eta horra non lagun batek eskaintzen didan bezperako kazeta arrunt bat, eta non, sekulan ez eta, irakurtzen hasten naizen ehorzketa abisuak... eta... zer
|
ikusten
dut Irrizar, ene izena
|
|
|
Eta, han balitz, ez nezake ezagut ere, hainbeste denboraren buruan. Bere aurpegia ez dut hain garbi
|
ikusten
, lainotsu baizik. Edozein gisaz, ez dakit zertako horrela mintzo naizen, futitzen naiz azkenean, lehenago nuen haren beharra, orain hobe dut ahanztea eta hark ere ni.
|
|
|
Euri zafradak gainerat jausten zaizkit, mateletan gaindi kurrituz. Ez ezazue uste izan negarrek zerbait
|
ikusteko
duten horrekin, ez! Ez pentsa ere!
|
|
|
Beren aitzinean, kutxa bi xibaleten gainean pausatua, emazte bat beltzez beztitua, berrogei bat urtekoa iduriz, berria izan behar daiteke, ene aitak laguntzat hartu zuena bere mozkor garaiak utzi zituenetik. Ez dut uste ama hor daitekeenik, ez dut
|
ikusten
ez sumatzen ere, ez zitaken zer nahi gisaz bere lekua hemen!
|
|
|
... orain duk unea, har ditzagun lastargia, ikatz kutxa, errauts gorria, eta goazen... harkaitz zutabe horren ondotik doa lurpeetarako bidea, xendra... eta han ormaren zabalean
|
ikusiko
duk Aba garbitu duen basa idia... gorriz emokatua... gezi bat saihetsean... eta ere abelgorriak, oreinak. Baina, ez dituk bakarrik ikurrak agertzen hemen, orman tilingo diren harkaitz puska horiek erabiltzen ditiat ttunttunaren egiteko, orein adar punta batekin, jo eta jo ari nauk gure arbasoei deika, entzun gaitzaten...
|
|
|
... ene ar kidea kontent izan hadi, hirekin iragan une onak gogoan ditiat, ez ninduan jotzen, ez mespretxatzen, abere larru beroaren azpian hartzen ninduan, goxo goxoa, eta nik gogoa nian airean,
|
ikusiz
koba zuloa, arpea, esku zabalak, esku nabak, xirula, ormetako tintak, larru gorriak...esku gorriak... hire besoak...
|
|
|
Hemen gara beraz, Izturitzeko aterpe famatuan eta nahi banatzaizue jarraiki bederen, joango gara barne hatz horien bisitatzera. Hau, lehen gela dugu, Izturitze deitua da, beste bi ere direlarik, baina, bat ezin bisitatuzkoa, urpeko sarrera duelako, eta bestea aldiz, sarritan
|
ikusiko
duguna.
|
|
|
— Zaude, zaude, anderea otoi, nahi baduzu, galderak bukaerako utziko ditugu, gure bisitak segi dezan deus trabarik gabe, milesker. Beraz jaun andereak, erraten nuen bezala, historiaurreko gizonek ehizaz eta bizibideez artatzeaz besterik zuten gogoan, eta jakintsu handi handiengandik dakigu erlisione edo izpiritualismo mota zerbaiten seinaleak direla harpezuloetan
|
ikusten
diren tinta, margo, grabatze eta beste, baita ere orduko gizonek jotzen zuten histu soinu egiteko tresna horiek...
|
|
|
— Tira, anderea! Segi dezagun beraz gure bisita, lehengo gi..., barkatu, lehengo biztanleen aztarnak
|
ikusiko
ditugu
|
|
|
Salbu bihar, erranen dugu egun dela. Nola egun, atzo
|
ikusiz
, bihar zen.
|
|
|
Berdin larunbatean, etzi dela... baina larunbatean ere egun izanen da orduan izango garelarik. Eta, egun
|
ikusiz
, larunbata etzi izanen da...
|
|
|
Mundu hau izugarri aldatzen ari duk, ez duk besterik. Ezin sinetsizko gauzak
|
ikusten
ditiat eta ez banintz nihaur lekuko, sekulan onartuko ez nituzkeenak pasatzen ikusten ditiat, nehork deus erran gabe gainera!
|
|
|
Mundu hau izugarri aldatzen ari duk, ez duk besterik. Ezin sinetsizko gauzak ikusten ditiat eta ez banintz nihaur lekuko, sekulan onartuko ez nituzkeenak pasatzen
|
ikusten
ditiat, nehork deus erran gabe gainera!
|
|
|
Haurrak ere gero eta lasterrago handitzen dituk, kasik sortu orduko senar edo andre gaiekin, eta hain usu aldatzen! Iduri zitak atzo oraino altzoan nintiela eta horra non berak haurrak besoetan
|
ikusten
ditudan.
|
|
|
Dutan adinarengatik betaurrekoak behar ditudala erratea trufa molde bat duk, bista ona diat oraino eta ongi
|
ikusten
diat gauzak aldatzen ari direla. Dena duk, kasetetan erabiltzen dituzten hizkiak xeheagoak direla, eta irakurtzen hasten naizelarik, begiak okertzen zizkitala, ala behar bada besoak laburtzen, ez dakiat!
|
|
|
Denak urruntzen ari dituk, ene etxetik eta herrirako bidea doblatu duk, eta gainera lehenago sekulan
|
ikusi
ez nituen patar batzuetaz ere gehitua izan duk. Eta izugarri dena, autobusa hartu behar dudanean, beti presan duk, lasterka joan behar diat haren kausitzeko, usaian ni heltzen nintzelarik baino goizago abiatzen zidak.
|
|
|
Jauntzi egiteko erabiltzen dituzten oihalak ez dituk lehengoen kalitatekoak. Ene soineko guziek hertsatzeko aiherdura bat badie, bereziki gerrian, eta galtzak ezin estekatuz deabrua
|
ikusten
diat batzuetan. Gainera, oihalak berak arinagoak diren nagok, hotzetik ez bainaute begiratzen, ez babesten, nola neguan behar ditiat doblatu, galtzoin luzeak jauntziz eta.
|
|
|
Jendeak berak, ni heien adinean nintzen baino gazteagoak dituk. Berrikitan, ene lantegiko erretretadun batzar batetan izan nauk eta harritu nauk
|
ikustearekin
zer ñiñiak hartzen dituzten orain langile gisa! Halere, aitortu behar diat guk ginen baino ongi ikasiagoak direla:
|
|
|
Denbora berean, ene adineko jendeak ni baino zaharragoak
|
ikusten
ditiat. Ohartzen nauk, ene belaunaldia komodozki adin ederra deitzen duten garairat hurbiltzen ari dela, baina hori ote da arrazoi bat zahar okitu batzuen gisa erdi maingu ibiltzen baitira, dunban gainera?
|
|
|
—.. Argitxu! utz ezan geldik, ez duna
|
ikusten
aitarekin mintzatzen dela!
|
|
|
... egia dun,
|
ikusten
ez direlarik hobekiago ohartzen gaitun nola profitatzen duten... edo haurrek edo kabalek, funtsean, batera heldu dun. Garbiki erraiteko, aitortu behar dinat ontsa kontent ginela berak proposatu zaukularik etxearen antolakuntzaz arduratuko zela... ez gindinan auzo edo beste kanpoko bateri hori galdetzen ahal... ordaindu behar baita gero... ez... ez zutenan ez errefusatuko bainan... hola hobeki iduritu zaukun... gakoak eman diazkonau eta... aire joan gitun... zer aisaldi goxoan ginen... eta denak bere gain utzi... baratzeaz ere arduratu dun, uste’una?...
|
|
|
— Ez likek beste beharrik, eni hartzea! Saia daitezela
|
ikusteko
!
|
|
|
Nik pena eta hark probetxua, he... Zer ez da ba
|
ikusi
behar oraiko munduan!
|
|
|
Anttonek, une hartako momentu gozo eta ezustezkoa gogoan zuen. Hargatik, damuz
|
ikusi
zuen joaiten eta, ahal zuen bezain guziz, leku beretarat heldu zen Josefinaren gorputz zabal eta emankorra topatu esperoan. Artoak xuritu ziren, negua etorri, gero lurra berriz ere berdez estali eta emaztea ez zen agertu.
|
|
|
Egia erran, Josefina urrun zegoen, aranaren beste maldako herri ttipi baten alboan eta udaberriko ilunabar eder batean, Ximunek
|
ikusi
zuen, ardi zaintzan zagon batez.
|
|
|
Bere samurdura, munhoaren bestaldeko oihanxka batean zegoen haritzak bezain gogorra zen, eta beherago zatzan herrixka baten hurbilean baizik ez zaion koskadura baretu, hango alor ta pentze orlegien eztia
|
ikusiz
.
|
|
|
Artzaia hurbildu zitzaion, urduri halere, berak landatu arbolaren xortea bildu nahiz, bainan,
|
ikusiz
Josefina bere ahuntz koska baten era hartzerat zoala, gelditu zen erranez:
|
|
|
Eskolako ormetan animale eta piztien argazkiak lotu ere. Ikasle gehienak, sekulan holakorik ez zutelakotz
|
ikusi
beren bizian, hartaz trufatu ziren. Ez zuten sinesten beste edozoin pizti edo izakien izaeran.
|
|
|
Bainan, ez zen horregatik segurrago sinetsiko zuenik, bazakielakotz Xanok amenstea bezainbat maite zuela amentsten zuena kondatzea goraki, iduriz, jatzartueta amentsak oraino segitzen balu bezala. Xano, ez deus batek jolasten zuen, kiker eskaildu batek irri eginarazten zion, ilargi beteak harriturik atxikitzen, erakaslearen brazelet tintadunak gogoa lasterka arazten, bere atorrako botoin bat libraturik
|
ikusteak
barre eginarazten, haizearen firfirak burua altxa arazten, denetaz edo deusetaz farre egiten zuen, begi borobilak oraino gehiaraziz.
|
|
|
Ximun arranguratzen hasi zen, itzuli eta ez zuen taulazko seila zahar bat baizik
|
ikusi
pentze baten sarreran.
|
|
|
— Bainan mutikoa, arrunt zozoa hiz ba, nun
|
ikusten
tuk lerrak, nungo elhurrean?
|
|
|
— Denak harrituko dituk,
|
ikusiko
duk!
|
|
|
Sahetseko zerragailu batean harrapatu zuten berek behar baino alanbre gehiago eta horra, gure" elhurgizonak" ongi apainduak laster eskolarat joaiteko. Plantatu ziren biak, bidean," arroltze" moduan (argazkietan
|
ikusirik
bazakiten nola egin!) urritz makila pare bat bakoitzak eskuan eta" Avomar! Pre!
|
|
|
— Ez zakala beti dena beltz
|
ikus
, gaizo mutikoa! Irri egin ere badiauk ba, bigarrren pentze hura hartu dularik, gure gibeletik hixtuka ari zen ihiztari zozo hua lekian gainean utzi diauk, ba ala ez?
|
|
|
Beraz holako desmasiak ikusik, joan tun biak, herriko goardiaren ganat eta harek inkesta bat nahi izan din egin. Pentze sahetserat jin delarik
|
ikusi
ditin bi buhame edo nik dakita zer, akuriko eta karkailaka lerraka abiatzen pentzeari behera, urean sartzen eta frist desagertzen! Dudaik gabe, barkoa han zuketenan ihes egiteko nok daki.
|
|
|
— Jandarmak jin direlarik ez dine deus
|
ikusi
! Zapetarik ez zunan nihune eta kexu joan ditun goardiaren gana.
|
|
|
Iduriz denak lekuan ziren, tresna, orga, arnes ta nik dakita zer; lehen xixtian bederen ez zen deus falta" kanpokaldetik zukean ordian" eta ixtant bat egon ondoan atean, beharriak erne, barrukirat sartu zen ezti eztia" behi zonbait badukek laxoan". Sapa bero batek perekatu zion begitarte eta gorputz guzia" zer goxoa hotz hunekin"
|
ikusiz
behiak etzanik, hausmarren, zoin gustian ziren. Bat edo beste xutitu zen ustez goizeko bazka emailea jin zeila eta kaka tonto bat erorterat utziz, plist plast, marrakaz ere hasi.
|
|
|
zer hitien xanpa horiek? zer
|
ikusi
duk?" eta segitu zuen zerritegirat buruz, korralean sartu, zerriak zurrungan zirela ta, eta orduan" jes!" berehala ohartu zen" bertza...! mila debria sar balakio!" bazter guziak ikertuz" bertza falta diauk!
|
|
|
Ihintza ugari zen goiz hartan eta itzuli zonbait eginik etxe inguruan, ohartu zen gibeleko pentzeari goiti hexa zerbait ageri zela" to hemen pasatu dukek", orduan harat buruz abiatu zen so hunat, so harat, hea zerbait edo norbait
|
ikusiko
zuen. Joanago eta segurrago zen hexa hek eremanen zutela auzorat, Katxoteneko etxalderat" zer ostia zikina Battitta hori!
|
|
|
Laster barruki aldetik hauteman zuen azantz bat eta berehala joan zen aterat: han
|
ikusi
zuen gizona boten idekitzen ari, gogoa ilun, pentsaketan bezala.
|
|
|
Ez tiat hire bertzik nik.
|
Ikusi
ere, ez nakian bahiela ere!
|
|
|
Eta kasik deskantxatua bezala bide beretik berriz abiatu zen etxerat buruz" oino holakorik...
|
ikusi
... egundaino... ai ai ai zer bizia... ale goazen askaltzerat!"
|
|
|
Hortan Battitta nigarrez hipaka hasten da, denak harriturik daudela," biktima bat naiz, nehork ez nau maite, mundu guzia kontra dut, ai ei ai, hilen naute" eta beste. Pettani ere dolua sartzen ari zitzaion," eta futxo badakiat bertza harek diela nunbait, jandarma zozo horiek ez badute hatzeman ere, izigarri duk ba hola
|
ikustea
... aski zatan berak itzultzia eta kitto...
|